Voor een heldere (water)koers

Voor een heldere (water)koers SGP-verkiezingsprogramma ezingsprogramma waterschap Vallei en Veluwe 2015-2019

Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 7 Hoofdstuk 1: Oppervlaktewater 10 Kwaliteit 10 Voldoende zoetwater 11 Grondwater 11 Wateroverlast 11 Kwantiteit 12 Vispassages 12 Klimaat 12 Hoofdstuk 2: Waterzuivering 15 Terugwinnen van grondstoffen 15 Verwijderen van nieuwe stoffen 15 Afkoppelen van regenwater 15 Samenwerken in de afvalwaterketen 16 Hoofdstuk 3: Waterkeringen 18 Nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma (nhwbp) 18 Dijkverzwaringsplannen 18 Ruimte voor de Rivier 19 Bestrijding van muskusratten 19 Hoofdstuk 4: Bestuur en financiën 23

Voorwoord Water is onze vriend, maar kan ook onze vijand zijn. Het is onze vriend als het schoon en gezond is en in ruime mate voorhanden. Dan kunnen wij genieten van het water en de grootheid van de schepping daarin zien. Het kan ook zijn dat wij moeten vechten tegen het water, omdat het onze vijand is of dreigt te worden. Het water is dan door ons vervuild, of er dreigt een overstroming. Het water kan dan een grote bedreiging vormen. Daarom vraagt water steeds onze speciale aandacht en zorg. Wij Nederlanders leven met en van het water. Als u bedenkt dat Nederland voor de helft onder de zeespiegel ligt, behoeft dit absoluut onze aandacht. Zonder dijken lag Amersfoort aan zee. Maar ook in het dagelijks leven is water onmisbaar. Elke dag gebruiken wij ongeveer 120 liter per persoon. Het zijn vooral de waterschappen die elke dag met aandacht en zorg voor het water bezig zijn. In Nederland zijn 23 waterschappen die voor de veiligheid van de dijken instaan, de kwaliteit van het oppervlaktewater in de gaten houden en het ongedierte bestrijden dat een gevaar kan opleveren voor de veiligheid. Deze waterschappen vormen een zelfstandige bestuurslaag die voor het grootste gedeelte direct door de burger wordt gekozen. De verkiezingen hiervoor vinden plaats op 18 maart 2015 Deo Volente. In deze brochure vertellen wij u hoe de SGP over het waterschap denkt en welke speerpunten zij formuleert om het beleid van het waterschap te kunnen controleren. De SGP doet in een groot aantal waterschappen aan de verkiezingen mee, vanuit het besef dat water de basis vormt voor een duurzame inrichting van onze woon- en leefomgeving. Goed waterbeleid en waterbeheer maakt duurzaam wonen, werken en recreëren mogelijk. Hiermee geven wij invulling aan de Bijbelse opdracht om de aarde te bouwen en te bewaren.

Inleiding Elk jaar ontvangt u een aanslagbiljet waterschapsbelastingen. Waar betaalt u eigenlijk voor? Als gebruiker betaalt u watersysteemheffing en zuiveringsheffing. Daarnaast betalen de eigenaren van gebouwd onroerend goed, zoals woningen en bedrijfspanden, watersysteemheffing. Dit bedrag is een percentage van de WOZwaarde. Via de zogenoemde kostentoedeling worden de waterschapskosten zo evenwichtig mogelijk verdeeld over (agrarische) bedrijven en particuliere inwoners. Watersysteemheffing U betaalt dus uw aandeel aan het in stand houden van het watersysteem. Dit bestaat uit de kosten die worden gemaakt om de randmeer- en rivierdijken op hoogte en sterkte te houden, alsook om het regen- en smeltwater op te vangen en overtollig water via sloten, kanalen en rivieren af te voeren naar de zee. Een aanzienlijk deel van dit zoete water wordt gebruikt voor het zoet houden van de ondergrond voor landbouw en plantenteelt. Zuiveringsheffing Elk bedrijf en elk gezin betalen mee aan de zuivering van afvalwater. De riolering van uw woonhuis is via de gemeentelijke riolering aangesloten op een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Als het water voldoende schoon is kan dit worden overgepompt in een kanaal of rivier. De slibafzetting wordt verwerkt in een energiefabriek. Wat doet het waterschap voor u? Het waterschap vertegenwoordigt u als inwoner, maar ook de bedrijven die in het gebied gevestigd zijn. De taken van het waterschap zijn vastgelegd in de Waterschapswet. De belangrijkste zijn: het beheersen van de waterkwaliteit, het zuiveren van afvalwater, het beheersen van de waterkwantiteit en het beheren van de waterkeringen (dijken). Waterkwaliteit Het waterschap controleert voortdurend de waterkwaliteit. Hierdoor kunnen excessen in de natuur, zoals een olievervuiling in een singel, snel worden opgespoord en kunnen er ook tijdig adequate maatregelen worden genomen. Daarnaast bedenkt het waterschap hoe het bereiken van waterkwaliteit beter en goedkoper kan, bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat regenwater niet in de riolering terechtkomt en dus niet hoeft te worden gezuiverd.. Hierover overlegt het waterschap met de gemeenten. Hierover overlegt het waterschap met de gemeenten. Waterzuivering Rioolwater wordt via ondergrondse leidingen en pompen naar rioolwaterzuiveringsinstallaties getransporteerd. Door middel van bezinken en beluchten wordt het water daar gezuiverd door bacteriën. Als gevolg van bezinking slaan de zware delen als slib neer. Uit dit slib worden mineralen teruggewonnen en de calorische waarde hiervan wordt gebruikt voor de opwekking van energie (de energiefabriek). Het gezuiverde rioolwater wordt vervolgens geloosd op open water, kanalen of rivieren.

Waterkwantiteit Het klimaat verandert en plaatselijk valt er steeds meer neerslag in kortere tijd. Ook voeren de rivieren meer regen- en smeltwater uit het buitenland aan. Het waterschap is de eerstverantwoordelijke om bij bovenmatige wateraanvoer maatregelen te treffen, door extra waterberging aan te leggen en/of extra pompcapaciteit in te zetten. Het waterschap bedenkt daarnaast toekomstbestendige nieuwe scenario s en reken deze door Waterkeringen De zeespiegel stijgt, daarom moeten de dijken hoger en sterker worden gemaakt. Elk dijkvak wordt eenmaal per twaalf jaar nauwkeurig getoetst of het blijvend op zijn taak berekend is. Is een dijk niet (meer) voldoende hoog of sterk dan wordt dit gemeld bij het ministerie. Via het landelijke nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt vervolgens op basis van prioritering besloten welke dijkvakken zullen worden verbeterd. Onderhoudscontrole vindt jaarlijks plaats.

1 Oppervlaktewater Kwaliteit Het waterschap draagt mede zorg voor voldoende kwaliteit van het oppervlaktewater. Het is verantwoordelijk voor de controle van de waterkwaliteit en voert daartoe een meetprogramma uit. Ook ten behoeve van de zwemwateren verricht het waterschap kwaliteitsmetingen. Oppervlaktewater moet altijd veilig zijn voor mens en dier, en moet voldoende kansen bieden voor gewenste natuurontwikkeling. In eerste instantie is het waterschap verantwoordelijk voor de waterkwaliteit aan de hand van de Europese Kaderrichtlijn Water. Deze richtlijn stelt dat de waterbeheerder concrete doelen voor het grond- en oppervlaktewater in stroomgebieden dient te realiseren in 2015, met een mogelijkheid dit gefaseerd in te voeren tot uiterlijk 2027. Voor de uitvoering dient er een goede balans te zijn tussen haalbaarheid en kosten. Oppervlaktewaterbeheer is voor de waterschappen een complexe taak waarbij diverse belangen en partijen een rol spelen. De SGP stelt zich ten doel om samen met de betrokken instanties tot overeenstemming te komen, om zo een breed draagvlak te creëren voor toekomstbestendige maatregelen in het belang van de verschillende partijen. Voldoende kwaliteit van het oppervlaktewater is ook van groot belang voor de agrarische sector. Samen met de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) zijn convenanten opgesteld die de emissies terug moeten dringen. Duurzaam ondernemen door de agrarische sector draagt zo bij aan een betere waterkwaliteit. De SGP ondersteunt het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, een initiatief van de LTO om te komen tot het terug dringen van emissies in het oppervlaktewater en grondwater. Concreet: In het buitengebied dient de functie van de agrarische sector leidend te zijn. Riool overstorten die vee drinkwater bedreigen dienen te worden gesaneerd. Natuuraanleg in of bij watergangen mag nooit ten koste gaan van de water(af)voerende functie. Door een gericht baggerprogramma draagt de waterbeheerder ook zorg voor een optimale aan- en afvoer van het water, in combinatie met een schone watergangbodem. Robuuste watersystemen hebben de voorkeur. Samen met waterbergingoevers die natuurvriendelijk worden ingericht zorgt dat voor een ecologisch evenwicht. Concreet: De natuurontwikkeling lift mee met een adequaat waterbeheer. Bij natuurontwikkeling ten koste van de agrarische ondernemer dient er een adequate compensatie of vergoedingsregeling te worden aangeboden.

Voldoende zoetwater In het Deltaprogrammaonderdeel Zoetwater wordt aandacht gevraagd voor een juiste verdeling van zoetwater in ons land. In veel gebieden moet nu in droge tijden veel zoetwater ingelaten worden (gebiedsvreemd en vaak ook vervuild) om aan de vraag te voldoen. Soms moet dit water lange trajecten afleggen voor rela- tief weinig belanghebbenden. De SGP vindt het belangrijk dat er in de landbouwin de gebieden met veel glastuinbouw, gebruikgemaakt wordt van innovatieve maatregelen, zoals opslag van hemelwater in de grond. Op deze wijze hoeven er minder maatschappelijke kosten gemaakt te worden. Grondwater Onder regionaal waterbeheer valt ook het grondwaterbeheer. In de Waterwet krijgen de waterschappen nadrukkelijk de rol van waterbeheerder, ook voor het grondwater. Omdat grondwater zich niets aantrekt van perceelgrenzen is het goed dat duidelijk is waar de verantwoordelijkheden liggen. In het schema hier- onder is dit sector, vooral weergegeven: De SGP pleit voor een evenwichtige afweging van belangen bij onttrekkingen en beïnvloeding van het grondwater. Wateroverlast Door het veranderende klimaat zijn er steeds meer gebieden die niet over vol- doende waterafvoercapaciteit beschikken. Water kan niet tijdig worden afgevoerd en wateroverlast is het gevolg. Dit speelt voornamelijk in het stedelijk gebied met weinig oppervlaktewater en veel verharding. Omdat de ruimte juist in die gebieden duur en spaarzaam is, pleit de SGP voor een adaptieve houding van de stad om samen met de waterschappen gebieden een multifunctionele bestemming te geven. Te denken valt aan waterpleinen, groene daken en minder verhard oppervlak, zodat ook in die gebieden een robuust watersysteem ontstaat. Aan de andere kant is het van belang dat er gewerkt wordt aan een goede communicatie met de burger, waarin wordt aangegeven dat ook waterschappen niet altijd in staat zijn om wateroverlast te voorkomen. Ook hier geldt dat op basis van maatschap- pelijke kosten-batenanalyses prioriteiten moeten worden gevonden.

Kwantiteit Het waterschap is verantwoordelijk voor voldoende water in het watersysteem voor de gebruiksfuncties. Peilbeheer is een belangrijk element om zorg te dragen voor voldoende water voor de agrarische activiteiten en in specifieke gevallen voor natuurontwikkeling. Verdroging in natte natuurgebieden dient door de waterschappen te worden voorkomen. Waterberging wordt bij voorkeur gerealiseerd door middel van waterbergingoevers. Waar dit niet mogelijk is moeten retentiegebieden worden ingezet. Dit zijn gebieden voor de berging van water bij grote hoeveelheden neerslag. Het waterschap draagt samen met de gemeenten en de provincie door middel van waterplannen zorg voor het stedelijk water, en bij gebiedsontwikkeling voor voldoende capaciteit voor de berging van neerslag. Het waterschap zet zich in om samen met gemeenten en gebiedsontwikkelaars te zorgen dat neerslagwater wordt afgekoppeld van de riolering. Duurzaam waterbeheer heeft de voorkeur en kan bereikt worden door de trits van vasthouden, bergen en afvoeren. Wateroverlast door extreme neerslag dient waar mogelijk adequaat te worden opgelost in het watersysteem, al dan niet in combinatie met retentie. Concreet: De functie van het gebied dient leidend te zijn bij het peilbeheer. Verdroging in natte natuurgebieden dient door het waterschap zoveel mogelijk voorkomen te worden. Vispassages Het waterschap draagt tegen aanvaardbare kosten, al dan niet gesubsidieerd, bij aan de ontwikkeling van vispassages of voorzieningen bij gemalen die de paaimogelijkheden vergroten. De ontwikkeling hiervan dient wel in de lijn te staan van een aansluitende visvriendelijke keten, om werkelijk resultaat ten goede van de vis te bereiken. Klimaat Het waterschap volgt nauwlettend de ontwikkelingen die samenhangen met de opwarming van de aarde en de klimaatstudies en -scenario s die van invloed zijn op zijn taakstelling. Deze informatie, die met de betrokken instanties wordt gedeeld en door de algemene democratie ondersteund, dient toegepast te worden bij de taken op het gebied van veiligheid en watersystemen. Zo komt het waterschap tot een op de toekomst gericht uitvoeringsbeleid met bijbehorende maatregelen. Een onderdeel van de klimaatverandering zijn de grotere droogteperiodes met een te verwachten tekort aan zoetwater voor mens, landbouw, natuur en industrie. De informatie en kengetallen die hieruit voortvloeien, kunnen leiden tot een gebiedsgericht beleid voor het vasthouden of gedoseerd afvoeren van neerslag of rivierwater. De Deltabeslissing Zoetwater zal hierbij de komende periode een belangrijke sturende factor zijn. Concreet: De SGP is van mening dat het waterschap voorzichtig dient te anticiperen op de steeds wisselende informatie die uit klimaatstudies naar voren komt.

2 Waterzuivering Het stelsel van de riolering en de afvalwaterzuivering samen noemen we de afvalwaterketen. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de riolering, de waterschappen voor het transport van het afvalwater en voor de zuivering in de rioolzuiveringsinstallatie. Deze installaties zijn kapitaalintensief en daarnaast kost het beheer en onderhoud veel geld. Om de kosten te drukken en de duurzaamheid te bevorderen is het van belang om het zuiveringsproces optimaal te laten verlopen. Waterzuivering is een proces wat zich uitstekend leent voor innovatieve ontwikkelingen. Hierdoor kunnen de waterschappen bijdragen aan de (inter)nationale economie. Terugwinnen van grondstoffen Afvalwater kan worden gezuiverd met behulp van bacteriën en chemicaliën, waarbij reststoffen worden geproduceerd. Dit afvalwater kan worden behandeld waarbij grondstoffen worden teruggewonnen, energie wordt opgewekt, biogas wordt geproduceerd en het gezuiverde water kan worden gebruikt als zoet water (Verwaarding van de reststroom). Dit draagt bij aan de circulair-economie, is duurzaam en goedkoper. Hiermee kunnen toekomstige inspanningen om water verder te zuiveren (deels) worden bekostigd. Voorop blijft staan een scheiding bij de bron van alle afvalstromen. Concreet: Afvalstoffen omzetten in grondstoffen. Verwijderen van nieuwe stoffen Stoffen zoals medicijnen, microplastics en nanodeeltjes vormen een probleem waarvan we de consequenties op de langere termijn nog niet kunnen overzien. Met de huidige hoeveelheden (hemel)water is het veel te duur om medicijnen en andere nieuwe stoffen uit het water te halen, maar op de lange termijn moet dit probleem opgelost worden. We moeten in elk geval starten met de bronaanpak: hoe kan worden voorkomen dat deze stoffen in het afvalwater terechtkomen? Hiervoor dient te worden gewerkt aan bewustwording en beleid op het gebruik van deze stoffen in producten. Hierover moet op nationaal en Europees niveau worden samengewerkt. Concreet: Bewustwording en bronaanpak om nieuwe schadelijke stoffen in afvalwater zo veel mogelijk te voorkomen. Afkoppelen van regenwater Beide voorgaande punten pleiten ervoor om het verdunnen van afvalwater met hemelwater in nieuwbouwwijken zo veel mogelijk tegen te gaan. Het afkoppelen van regenwaterafvoeren in bestaande wijken moet daarom gestimuleerd worden. We moeten de vuilwaterstroom zo veel mogelijk concentreren en bij de bron aanpakken, zodat we zo efficiënt en effectief mogelijk nieuwe stoffen kunnen verwijderen en grondstoffen kunnen hergebruiken. Tevens leidt dit ertoe dat er minder overstorten plaatsvinden op oppervlaktewater, waardoor vervuiling van het watersysteem (inclusief grond- en drinkwater) wordt voorkomen. Dit is goed voor de gezondheid van mens en dier.

Concreet: Gemeenten stimuleren om hemelwater en afvalwater zo veel mogelijk te scheiden aan de bron. Waterschap brengt samen met de gemeenten in beeld waar zich nog overstorten bevinden en brengt tevens in beeld hoe vaak en hoe intensief deze gebruikt worden. Samenwerken in de afvalwaterketen Het geheel van het behandelen van afvalwater moeten we zo goed mogelijk afstemmen met de gemeenten. Zij zijn namelijk verantwoordelijk voor de inzameling van afvalwater en hebben invloed op de bronaanpak en het scheiden aan de bron. Daarnaast dient de waterketen als een onderdeel van een duurzame inrichting van de wijken gezien te worden. Het duurzamer inrichten van de waterketen kost op korte termijn weliswaar extra geld, maar in samenhang met andere uitdagingen kan dit uiteindelijk toch voordelig uitpakken. Dit kan bijvoorbeeld door een combinatie met het afval- en energievraagstuk in de wijk (denk aan warmte uit het riool, groene daken en inzameling van groente- en fruitafval in hoogbouw). De waterketen moet als een samenhangend geheel bezien worden. Investeringen en beheer vereisen een brede blik, afstemming tussen de verschillende overheden en gericht op de laagste maatschappelijke kosten. Concreet: Samen met gemeenten wijken duurzaam inrichten.

3 Waterkeringen Zeedijken moeten ook bij storm en hoge waterstanden blijvend het zeewater keren. Rivierdijken moeten de grote hoeveelheden regen- en smeltwater vanuit het buitenland blijvend kunnen afvoeren. Het landelijk vastgestelde nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma is berekend op een statistische overstromingskans van dijken die afhankelijk is van het landsdeel. Vanaf 2014 wordt met een nieuw klimaatscenario gerekend, gebaseerd op de zeespiegelstijging en tropische regenbuien. Concreet: De SGP staat voor sterke, robuuste dijken en droge voeten. De SGP wil rekening houden met een realistisch klimaatscenario. Bij beheer en onderhoud van waterkeringen kunnen agrariers of zgn. Gebiedscollectieven worden ingezet(mits er geen afbreuk wordt gedaan aan de functie). Nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma (nhwbp) Elk dijkvak wordt door het waterschap eenmaal per twaalf jaar nauwkeurig beoordeeld of het zijn taak blijvend kan uitvoeren. De benodigde verbeteringen worden gerapporteerd aan het ministerie. Het ministerie toetst aan het nhwbp, waarbij wordt aangegeven welk dijkvak op welk tijdstip aan de beurt is voor verbetering. Zo kunnen we borgen dat de eigen dijken tijdig op orde zijn. De methodiek verschuift van overstromingskans naar risico van overlijden en schade. Het type dijk is afhankelijk van het type achterland.. De financiering van de dijken komt voor de helft direct vanuit de rijksbegroting en wordt voor de rest opgebracht door de waterschappen. Concreet: De SGP stelt veiligheid voorop. De SGP is bereid zo nodig extra te investeren in dijkverbetering. Dijkverzwaringsplannen In opdracht van het ministerie werkt het waterschap (meestal in samenwerking met Rijkswaterstaat) de plannen tot dijkverzwaring uit tot bestekken per dijkvak. Deze worden vervolgens aanbesteed. Uiteraard is het behalen van een functioneel resultaat tegen redelijke kosten van belang. Het waterschap houdt in hoge mate rekening met de inspraak door omwonenden en bedrijven en met omgevingsfactoren, zoals bestaande bebouwing en natuur. Een maatschappelijke kostenbatenanalyse is hierbij een onmisbaar instrument. Concreet: De SGP is bij het aanbesteden van werk voorstander van het combineren van werkzaamheden. De SGP ondersteunt innovatieve slimme dijken, en steunt onderzoek waarbij nieuwe methoden worden getest.

Ruimte voor de Rivier Het advies van de commissie-veerman heeft geresulteerd in het project Ruimte voor de Rivier, dat inmiddels geheel tot uitvoering is gebracht. Het project betreft de ruimte tot waterafvoer van de drie grote rivieren Maas, Waal en Rijn. Als criterium is meerlaagse veiligheid ingevoerd: het voorkómen van overstromingen, het realiseren van een duurzame ruimtelijke planning en rampbeheersing bij overstromingen. Het uitgangspunt is dat elke inwoner statistisch gezien dezelfde overlevingskansen heeft. Dit houdt in dat dunbevolkte of onbewoonde gebieden eerder mogen overstromen om daarmee een lagere waterstand in de rivieren te bereiken. Hiertoe wordt bij Veessen/Wapenveld een nevengeul gemaakt bij de IJssel om zodoende het waterpeil bij extreem hoge waterstanden in de IJssel te kunnen verlagen. Concreet: De SGP is akkoord met meerlaagse veiligheid en ziet het als taak voor het waterschap te zorgen voor primaire, sterke dijken. De SGP gaat voor lokaal inleveren als daarmee een groter landelijk belang wordt gediend. De SGP staat nieuwbouw op dijken slechts toe als de veiligheid en het meerjarig onderhoud voldoende geborgd zijn. Terughoudendheid met aanleg van natuur in uiterwaarden indien dit de waterafvoer belemmerd. Bestrijding van muskusratten Muskusratten graven ook in dijken en vormen daardoor een bedreiging voor de sterkte van de dijken. De rattenbestrijding is inmiddels een wettelijke taak van het waterschap.

4 Bestuur en financiën Het bestuur van het watersch bedrijven. Bestuurders voor deze zetels worden via br Het waterschap heeft een autonome positie binnen het stelsel van overheden. Het bestuur van het waterschap ap wordt, net zoals de gemeenteraad, voor het grootste deel door de burger gekozen door middel van directe verkiezingen. Een gedeelte van het bestuur bestaat uit geborgde zetels voor landbouw, natuur en bedrijven. Bestuurders voor deze zetels worden via brancheorganisaties geplaatst. Het bestuur van het waterschap wordt gevormd door een dijkgraaf, leden van het dagelijks bestuur en leden van de algemene vergadering. Naar analogie met de gemeente is dit vergelijkbaar met resp. de burgemeester, wethouders en raadsleden. De noodzaak van waterschappen is al vele eeuwen geleden onderkend en tot de dag van vandaag is er een bijzondere rol weggelegd voor de waterschappen. Met name de veiligheidstaak (bescherming tegen water) is essentieel en moet geborgd zijn en blijven door een en bestuursorgaan dat beperkt onderhevig is aan politieke willekeur. Vanuit deze achtergrond heeft het waterschap zelfstandige belastinginkomsten, die rechtstreeks bij de burgers en bedrijven worden geïnd. Het is logisch dat deze betalende burgers en bedrijven dan ook direct invloed kunnen uitoefenen op het beleid van het waterschap door een directe verkiezing van het bestuur. Het is van cruciaal belang dat overheidsorganisaties met hun tijd meegaan en worden gemoderniseerd. Efficiëntie en doelmatigheid van zowel de organisatie als de uit te voeren taken zijn de grote opdracht voor de komende tijd. Van alle inwoners worden offers gevraagd. Belastingopbrengsten moeten daarom uiterst doelmatig worden besteed en omvangrijke financiële besluiten moeten worden gebaseerd op een maatschappelijke kosten-batenanalyse.

Concreet: Een zelfstandig waterschap en veiligheid boven alles. Blijf niet aan de kant staan, maar breng uw stem uit. Waar mogelijk besparen op organisatie en projecten. Modernisering van het bestuur door verjonging. We zijn een functioneel bestuur en blijven ons daarom focussen op onze kerntaken.