Wat de waterschappen voor je doen.

Transcriptie

1 Niet bang voor water? Wat de waterschappen voor je doen. Katrina, New Orleans 1

2 Hoofdstuk 1 - Wat het waterschap voor je doet 1.1 Waterschap is functionele democratie met vier kerntaken Positie van de waterschappen De waterschappen zijn als vierde bestuurslaag opgenomen in de Grondwet. De eerste bestuurslaag is de rijksoverheid, de provincies zijn de tweede bestuurslaag en de gemeenten zijn de derde bestuurslaag. Waterschappen en gemeenten vallen hiërarchisch onder de provincies. De provincie stelt de normen vast voor de waterkeringen. Op grond van de Waterschapswet houden de provincies ook financieel toezicht op de waterschappen. De waterschappen hebben als enige bestuurslaag een duidelijke functie, omschreven in de vier kerntaken. Waterschappen worden daarom ook wel de functionele democratie genoemd, in tegenstelling tot de algemene democratie van rijk, provincie en gemeenten. Gekscherend kun je stellen dat de algemene democratie wel kan besluiten om de belastingen te verhogen maar dat het waterschap niet kan besluiten om het water naar boven te laten stromen! De vier kerntaken van de waterschappen Elk waterschap heeft vier wettelijke kerntaken, die ik hier samenvat als de vier W s: 2

3 1. Waterveiligheid; 2. Wateroverlast; 3. Waterzuivering; 4. Waterkwaliteit. Waterveiligheid gaat over het weren van water van buiten. Wateroverlast gaat over het omgaan met water van boven. Waterzuivering gaat over het zuiveren van rioolwater. Waterkwaliteit gaat over voedingsstoffen en bestrijdingsmiddelen in het water. Waterkwaliteit kan niet los worden gezien van waternatuur en de verplichtingen vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water. Naleving van de regels Het waterschap moet toezien dat de burgers de regels en voorschriften op het gebied van water naleven. Voor activiteiten waaraan voorwaarden zijn verbonden, is een vergunning nodig van het waterschap. Bijvoorbeeld voor het onttrekken van grote hoeveelheden water uit de kanalen of uit de bodem. Ook voor tijdelijke lozingen, bijvoorbeeld als gevolg van de aanleg van een bouwput, is een vergunning van het waterschap vereist. Of als u een huis wil bouwen of verbouwen vlak naast een polderkade. Het waterschap voert ook controles uit. Zo is het bijvoorbeeld in Nederland verboden om verontreinigende stoffen in de sloot terecht te laten komen. Maar zonder regelmatige controle zul je dit soort illegale lozingen natuurlijk nooit ontdekken. De controleurs van het waterschap mogen bij het constateren van overtredingen boetes uitdelen. 3

4 1.2 Waterveiligheid (Hoofdstuk 2, 3 en 4) Bescherming tegen overstromingen De oudste en de belangrijkste waterschapstaak, bescherming tegen overstromingen, zal ook de komende honderd jaar zeer actueel zijn door de stijging van de zeespiegel, de daling van de bodem en de toename van de piekafvoeren in de grote rivieren. De dijken en kades moeten op sterkte worden gehouden en regelmatig worden verbreed of verhoogd. De vooroever van de dijk moet onderhouden worden tegen golfslag, hetzij met stenen of door middel van een beschoeiing. En de waterschappen zijn verantwoordelijk voor het binnen de perken houden van het aantal muskusratten omdat die gangen graven in de kades, waardoor er verzakkingen optreden. 4

5 Als de nood aan de man komt Als er storm wordt voorspeld, worden de waterschappen extra waakzaam. Het waterschap vormt intern een crisisteam met aan het hoofd de dijkgraaf. Enerzijds moet het waterschap de technische maatregelen nemen die nodig zijn om de crisis te beheersen, anderzijds moet er goed worden gecommuniceerd met andere overheden over de maatregelen die worden genomen, waarom deze afweging is gemaakt, en wat de gevolgen daarvan zijn. Het crisisteam oefent enkele keren per jaar. 1.3 Wateroverlast (zie Hoofdstuk 5 en 6) Water op straat Als gevolg van de klimaatverandering komen extreme buien vaker voor. Als er veel regen wordt voorspeld, begint het waterschap al met het uitmalen van water nog voordat de eerste druppels zijn gevallen. Zo kan er meer regenwater worden opgevangen in de sloten. Bij grote plensbuien kan het water op straat niet snel genoeg meer weg door de straatkolken omdat het riool al vol staat, waardoor de straat tijdelijk kan onderlopen. Vanuit de polders - en veel stadswijken liggen in polders! - wordt de wateroverlast omhoog gepompt naar het boezemkanaal. Het kost tijd om water weg te pompen, en daarom wordt het regenwater in de stad tijdelijk opgevangen in kleinschalige waterbergingen, zoals een verdiepte plek in het grasveld, een wadi, of een vijver in het plantsoen. 5

6 Vervolgens wordt via het boezemkanaal al het overtollige water weggepompt naar een rivier of naar zee. Als veel stadswijken op hetzelfde moment hun wateroverlast wegpompen, gebeurt het soms dat het boezemkanaal de hoeveelheid water niet snel genoeg kan afvoeren. Om te voorkomen dat het boezemkanaal overloopt, kan het water uit het boezemkanaal tussentijds worden opgevangen in een boezemwaterberging. Dat zijn grote overloop polders, speciaal ontworpen om er tijdelijk vanuit het boezemkanaal heel veel water in te parkeren. Een boezemberging werkt als een aderlating en geeft verlichting op het boezemkanaal. Als de crisis voorbij is, moet de boezemberging weer worden leeggepompt op het boezemkanaal. 6

7 Waterrobuuste stad De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte, zeg maar de straten en plantsoenen in de stad. Het waterschap heeft er belang bij dat de buitenruimte dusdanig wordt vormgegeven dat bij een fikse regenbui niet meteen problemen ontstaan. Gemeenten en waterschappen hebben samen een rol in het waterrobuust maken van de stad. Denk bijvoorbeeld aan maatregelen om regenwater niet in de straatkolken terecht te laten komen maar om het naar een singel of waterpartij te laten stromen. Beroemd zijn inmiddels de twee waterpleinen van Rotterdam, die een dubbelfunctie hebben als tijdelijke wateropvang. 1.4 Waterzuivering (zie Hoofdstuk 7) Recycling heeft de toekomst Afvalwater werd lang gezien als een probleem waar je tegen zo laag mogelijke kosten vanaf wilde komen. Inmiddels is de technologie zover ontwikkeld dat zowat alle bestanddelen uit het afvalwater kunnen worden hergebruikt: grondstoffen zoals fosfaat voor kunstmest, vezels uit WC-papier voor de wegenbouw en biogas om energie mee op te wekken. Bovendien hebben grondstoffen, vezels en biogas ook een economische waarde waardoor er in de toekomst geld kan worden verdiend met het zuiveren van afvalwater. Tenslotte kan het gezuiverde afvalwater geschikt worden gemaakt voor industrieel gebruik of voor de tuinbouw. 7

8 Wat er niet ingaat, hoeft er ook niet uit De toekomst van de afvalwaterzuiveringen is erg in beweging. Het blijkt economisch rendabel voor bedrijven en ziekenhuizen om hun geconcentreerde afvalstromen zelf te zuiveren. Dit is uiteindelijk ook het meest duurzaam want wat niet in het riool gaat, hoeft er bij de waterzuivering ook niet uit te worden gehaald. Bovendien zuiveren de waterschappen het afvalwater momenteel niet volledig, maar slechts tot de wettelijkverplichte norm van ca. 75%. Tegelijkertijd functioneren de nieuwste afvalwaterzuiveringen beter als er juist meer en niet minder organische stoffen in het afvalwater zitten. 8

9 1.5 Waterkwaliteit en Waternatuur (zie Hoofdstuk 8) Waterkwaliteit niet vanzelfsprekend Wij zijn ons pas ruim na de Tweede Wereldoorlog druk gaan maken om de teloorgang van de natuur in Nederland. In de jaren 70 kwam de Milieubeweging sterk op en stap voor stap is Nederland weer schoner geworden. De grachten zijn weer helder en stinken niet meer. Toch is schoon water in sloten en meren niet vanzelfsprekend. De directe lozing vanuit riolen en fabrieken is nu wel voorbij, maar vanuit sommige sectoren van de landbouw komen nog steeds grote hoeveelheden voedingsstoffen en bestrijdingsmiddelen in het water terecht. Omdat deze stoffen met het blote oog niet zichtbaar zijn, valt het ook minder op als een sloot niet schoon is. Door de hoge concentraties aan voedingsstoffen in het water kunnen er problemen ontstaan met blauwalgen en eendenkroos. 9

10 Ruimte voor waternatuur Een goede waterkwaliteit betekent dat er in het water veel verschillende plant- en diersoorten in voorkomen. Een sloot is nu eenmaal meer dan alleen een watergang om overtollig water naar het gemaal te laten stromen. Natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen bieden onder water ruimte aan vissen en watervlooien en boven water aan insecten en vogels. Bewoners vinden het prettig als er mooi groen in hun wijk is, het verhoogt de waardering voor de eigen leefomgeving. Aanleg van waternatuur is niet goedkoop, want er moet vaak speciaal ruimte voor worden vrijgemaakt en de doorstroming in de watergang mag niet worden gehinderd. Ook het onderhoud van natuur is duurder. Hulp van belangenverenigingen, zoals een kanoclub, een hengelsportvereniging of een natuurorganisatie om zelf het beheer van stukjes waternatuur ter hand te nemen is daarom ook zeer welkom. 1.6 Waterschapsbestuur (Hoofdstuk 9) Waterschappen zijn ontstaan in de Middeleeuwen, toen door bodemdaling de noodzaak ontstond om te zorgen voor droge voeten. Ouderwets klinkende titels als dijkgraaf of heemraad stammen nog uit die tijd. Tegenwoordig zijn waterschappen regionale organisaties, die hun begroting financieren uit hun eigen belastingheffing. De minister van Financiën kan geen greep doen in de kas van de waterschappen om het begrotingstekort te dichten of om extra geld uit te geven aan bijvoorbeeld de zorg. 10

11 Waterschappen worden gecontroleerd door het Algemeen Bestuur. Tweederde van het aantal zetels in het Algemeen Bestuur wordt rechtstreeks gekozen, éénderde wordt benoemd. 11