OP WEG NAAR EEN BEGINSELENWET GEVANGENISWEZEN

OP WEG NAAR EEN BEGINSELENWET GEVANGENISWEZEN Prof. Dr. L. Dupont (ed.) Proeve van Voorontwerp van Beginselenwet Gevangeniswezen en Tenuitvoeirlegging van Vrijheidsstraffen door Prof: Dr. Lieven Dupont Referaten van de studiedag "De Penitentiaire Beginselenwet", K.U.Leuven, 6 februari 1998, met bijdragen van R. Foque, J. Baret, C. Dekkers, G. Van Belle, L. Martens en S. De Clerck Universitaire Pers Leuven 1998

INHOUD TEN GELEIDE - L. Dupont 5 INHOUD 7 DEEL I: 15 PROEVE VAN EEN VOORONTWERP VAN BEGINSELENWET GEVANGENISWEZEN EN TENUITVOERLEGGING VAN VRIJHEIDSSTRAFFEN - Prof. Dr. L. Dupont WOORDVOORAF-S.DeClerck 17 I. BASISTEKSTEN 21 TITEL I: ALGEMENE BEPALINGEN 23 TITEL II: BASISBEGINSELEN 25 TITEL III: DE GEVANGENISSEN 27 Hoofdst. I: Indeling en bestemming 27 Hoofdst. II: Toezicht 28 Afd. I: Algemene bepaling 28 Afd. II: Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen 28 Afd. Ill: Commissies van Toezicht 29 TITEL IV: DETENTIEPLANNING 31 Hoofdst. I: Plaatsing en overplaatsing 31 Hoofdst. II: Opname en onthaal 31 Hoofdst. Ill: Individuele detentieplanning 32 TITEL V: LEVENSVOORWAARDEN IN DE GEVANGENIS 35 Hoofdst. I: Materiele levensvoorwaarden 35 Hoofdst. II: Samenlevingsvoorwaarden 37 Hoofdst. Ill: Contacten met de buitenwereld 38 Afd. I: Algemene beginselen 38 Afd. II: Briefwisseling 38 Afd. Ill: Bezoek 40 Afd. IV: Gebruik van de telefoon 43

Afd. V: Contacten met de media 43 Hoofdst. IV: Godsdienst en levensbeschouwing 44 Hoofdst. V: Vormingsactiviteiten en vrijetijdsbesteding 45 Hoofdst. VI: Arbeid 47 Afd. I: Algemene bepalingen 47 Afd. II: Vergoeding 49 Hoofdst. VII: Medische verzorging 50 Afd. I: Algemene beginselen 50 Afd. II: Bijzondere bepalingen 51 Afd. Ill: Preventieve gezondheidszorg 53 Hoofdst. VIII: Sociale hulp- en dienstverlening 53 Hoofdst. IX: Rechtshulpverlening 53 TITEL VI: ORDE, VEILIGHEID EN GEBRUIK VAN DWANG 55 Hoofdst. I: Algemene beginselen 55 Hoofdst. II: Algemene gedragsvoorschriften 55 Hoofdst. Ill: Controle en veiligheidsmaatregelen 56 Afd. I: Controlemaatregelen 56 Afd. II: Bijzondere veiligheidsmaatregelen 56 Hoofdst. IV: Rechtstreekse dwang 59 TITEL VII: TUCHTREGIME 61 Hoofdst. I: Algemene bepalingen 61 Hoofdst. II: Tuchtrechtelijke inbreuken 62 Hoofdst. Ill: Tuchtsancties 63 Hoofdst. IV: De toemeting van tuchtsancties 64 Hoofdst. V: De tuchtprocedure 65 TITEL VIII: AFHANDELING VAN KLACHTEN EN VAN 67 BEZWAAR TEGEN PLAATSING OF OVERPLAATSING Hoofdst. I: Beklag 67 Hoofdst. II: Hoger beroep tegen de uitspraak van de beklagcommissie 71 Hoofdst. Ill: Bezwaar tegen plaatsing en overplaatsing 72 TITEL IX: TIJDELIJK VERLATEN VAN DE INRICHTING, 75 BIJZONDERE MODALITEITEN VAN TENUITVOERLEGGING EN VERVROEGDEINVRIJHEIDSTELLING Hoofdst. I: Tijdelijk verlaten van de indenting 76 Afd. I: Uitgangsvergunning 76 Afd. II: Onderbreking van de strafuitvoering 77 Afd. Ill: Systematisch penitentiair verlof 78 Hoofdst. II: Bijzondere modaliteiten van de strafuitvoering 80 Afd. I: Algemene bepaling 80

Afd. II: Gefractioneerde strafuitvoering 81 Afd. Ill: Beperkte detentie 83 Afd. IV: Halve vrijheid 85 Afd. V: Dagdetentie 87 Afd. VI: Plaatsing buiten de inrichting 88 Hoofdst. Ill: Vervroegde invrijheidstelling 91 Afd. I: Voorlopige invrijheidstelling 91 Onderafd. I: Voorlopige invrijheidstelling met het oog 91 op genade Onderafd. II: Voorlopige invrijheidstelling met het oog op 91 de verwijdering uit het Rijk Onderafd. Ill: Voorlopige invrijheidstelling met het oog op 92 sanering van overbevolking van de strafinrichting Onderafd. IV: Voorlopige invrijheidstelling in afwachting 92 van een voorwaardelijke invrijheidstelling Afd. II: Voorwaardelijke invrijheidstelling 92 TITEL X: ADMINISTRATIEVE BEPALINGEN 95 TITEL XI: SLOTBEPALINGEN 97 BIJLAGEI 99 BIJLAGEII 101 BIJLAGE III 105 II. BEKNOPTE TOELICHTING 107 PROLEGOMENA 109 HOOFDSTUK I. 113 De onontkoombare parlementaire verantwoordelijkheid tot wettelijke regulering van de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraffen Afd. I. Juridische onontkoombaarheid 113 Afd. II. Rechtspolitieke onontkoombaarheid 120 Afd. III. Voorwerp en dosering van de regelgeving in een beginselenwet 124 1. Noodzaak aan herijking van de vrijheidsstraf in 124 sanctiepakket 2. Voorwerp en dosering van de regelgeving in een 126 beginselenwet

10 HOOFDSTUKII. Krachtlijnen van het voorontwerp in kort bestek INLEIDING 129 Afd. I. Een rechtspositionele benadering waarin het rechtsburgerschap 130 van de veroordeelde centraal staat Onderafd. 1. Toelichting 130 Onderafd. 2. Juridische operationalisering 132 1. Omschrijving van de kern van het door de vrijheidsstraf 132 geraakte grondrecht 2. Institutionele context voor de tenuitvoerlegging van de 132 vrijheidsstraf en beperkingsgronden van andere rechten en vrijheden 3. Subjectiefrechtelijke codificatie van rechten 133 Afd.II. Een penologische benadering 134 Onderafd. I. Doelstellingen bij de tenuitvoerlegging van de 134 vrijheidsstraf 1. Het belang van de explicitering van de doelstellingen 134 2. De relatieve autonomie van de strafuitvoering ten 134 aanzien van de straftoemeting 3. De doelstellingenproblematiek en de Orientatienota 136 4. De doelstellingen bij de uitvoering van de vrijheidsstraf 137 A. Voorbeschouwingen 137 B. Doelstellingen bij de tenuitvoerlegging van de 138 vrijheidsstraf 1 Voorkomen van detentieschade 138 a) Detentieschade 138 b) Schadebeperkingsbeginsel 140 c) Aanvullende beginselen 141 1. Respecteringsbeginsel 141 2. Participatiebeginselen 141 d) Nadere operationalisering in voorontwerp 142 2 Herstel en rei'ntegratie 143 a) Voorbereiding van de re'integratie 143 b) Herstel 144 1. Situering 144 2. Herstel als innoverende doelstelling 146 3. Verdere operationalisering in voorontwerp 146 Onderafd. II - Individuele detentieplanning 147 Afd. III. Versterking van toezicht op de gevangenissen en de invoering 149 van een intern beklagrecht 1. Situering 149 129

2. Versterking van toezicht op federaal en lokaal niveau 151 A. Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen 151 B. Van Bestuurscommissie naar Commissie van Toezicht 152 3. Een formele beklagprocedure m.b.t. het leven intra-muros 154 A. Op zoek naar een geschikt model 154 B. Verantwoording van een voorstel van keuze: 157 een beklagstelsel naar Nederlands model C. Korte schets van het voorstel 159 1. Klachtafhandeling buiten formeel beklagrecht 159 2. Beklaginstantie 160 3. Beklaggronden 160 4. Procedure 161 5. Toetsingsgronden 162 6. Mogelijke beslissingen 162 7. Hogerberoep 162 4. Kritische bedenkingen bij het voorgesteld ontwerp van 163 beklagrecht Afd.IV. Het scheppen van ruimte voor de uitoefening van de 165 Gemeenschaps- en Gewestbevoegdheid Afd. V. Wettelijke stroomlijning en onder rechterlijke beslissingsmacht 172 brengen van de externe rechtspositie van de veroordeelden 1. Het actueel probleem van de externe rechtspositieregeling 172 2.Nogmaals : de relatieve autonomie van de tenuitvoerlegging 177 van de vrijheidsstraf ten opzichte van de rechterlijke strafstraftoemeting 3. Kort overzicht van de voorgestelde regeling 179 A. Tijdelijk verlaten van de inrichting 179 1. Uitgangsvergunning 179 2. Onderbreking van de strafuitvoering 179 3. Systematisch penitentiair verlof 181 B. Bijzondere modaliteiten van strafuitvoering 182 1. Gefractioneerde strafuitvoering 182 2. Beperkte detentie 183 3. Halve vrijheid 184 4. Dagdetentie 185 5. Plaatsing buiten de inrichting 186 C. Vervroegde invrijheidstelling 186 1. Voorlopige invrijheidstelling 186 a) Met het oog op genade 186 b) Met het oog op verwijdering uit het Rijk 188 c) Met het oog op sanering van de overbevolking 188 van gevangenissen 2. Voorwaardelijke invrijheidstelling 189 11

12 4. Procedurele aspecten van de formele rechtspositieregeling 189 A. Het probleem van de beslissingsbevoegdheid 189 B. Een oud debat opnieuw 190 C. Korte schets en verantwoording van een voorstel 194 1. Penitentiaire rechtbanken 194 2. Multidisciplinairerechtscolleges 196 3. Eigen procedureregels 196 4. Bevoegdheden 196 5. Een "capitis diminutio" van de penitentiaire 197 administratie? 6. Hogerberoep 198 HOOFDSTUKIII 199 De Organisatie van het gevangeniswezen HOOFDSTUKIV 200 Levensvoorwaarden in de gevangenis Afd. I. Materiele levensvoorwaarden 201 Afd. II. Samenlevingsvoorwaarden 202 Afd. III. Contacten met de buitenwereld 203 1. Algemene beginselen 203 2. Briefwisseling 204 3.Bezoek 204 Afd. IV. Godsdienst en levensbeschouwing 206 Afd. V. Vormingsactiviteiten en vrijetijdsbesteding 207 Afd. VI. Arbeid, medische verzorging... en het probleem van de sociale 208 zekerheid Onderafd. I. Enkele beschouwingen over de sociale zekerheid 208 van veroordeelde gedetineerden in het licht van het voorontwerp van de beginselenwet l.probleemstelling 208 2.Illustratie 209 1. Ziekte-en invaliditeitsuitkeringen 209 2. Werkloosheidsuitkeringen 210 3. Arbeidsongevallen en beroepsziekten 211 4. De gezinsbijslagen 211 5. Rust- en overlevingspensioen 212 3. Voorlopig besluit 212 4. Een toekomstperspectief? 213 Onderafd. II. Arbeid 214 1. Situering 214 2. Korte toelichting van de bepalingen betreffende de arbeid 215 Onderafd. III. Medische verzorging 217 1. Probleemstelling 217

2. Kort overzicht van de voorgestelde regeling 219 Onderafd. IV. Sociale hulp- en dienstverlening 220 Onderafd. V. Rechtshulpverlening 220 HOOFDSTUK V 223 Orde, veiligheid en gebruik van dwang 1. Inleiding 223 2. Korte toelichting van enkele bepalingen van het voorontwerp 223 A. Controlemaatregelen 223 B. Bijzondere veiligheidsmaatregelen 225 C. Rechtstreekse dwang 226 HOOFDSTUK VI 227 Tuchtregime 1. Inleiding 227 2. De huidige toestand 227 3. Beknopte voorstelling van de bepalingen in het voorontwerp 228 13 DEELII: 231 REFERATEN VAN DE STUDIEDAG "DE PENITENTIAIRE BEGINSELENWET" - Leuven, 6 februari 1998 WET EN BEGINSEL IN EEN BEGINSELENWET. 233 INLEIDENDE BESCHOUWINGEN BIJ HET PUBLIEKE DEBAT OVER DE PROEVE VAN VOORONTWERP PENITENTIAIRE BEGINSELENWET - R. Foque STRAFUITVOERING BINNEN HET MINISTERIE VAN JUSTITIE - 239 J. Baret 1. Inleiding 239 2. Het ministerie van Justitie en de strafuitvoering 240 A. Opdrachten van het Ministerie van Justitie 240 B. Het Directoraat-generaal Strafinrichtingen 240 C. De strafuitvoering in concreto 242 3. Belangrijke keerpunten van de laatste jaren 243 A. De organisatie van de inrichtingen 243 B. Het aspect maatregelen 244 4. De Orientatienota en de gebeurtenissen van augustus 1996 245 5. Hervormingen rond de strafuitvoering 246 A. De strafinrichtingen 247 B. De parajustitiele diensten 247 6. Besluit 249

14 PERSOONLIJKE REFLECTIES BIJ DE PROEVE VAN 251 VOORONTWERP VAN BEGINSELENWET GEVANGENISWEZEN EN TENUITVOERLEGGING VAN VRIJHEIDSSTRAFFEN VAN PROF. DR. L. DUPONT - C. Dekkers 1. Inleiding 251 2. Rol van het college van procureurs-generaal 252 3. Specifieke aandachtspunten voor de magistratuur 253 4. Conclusies 258 UITDAGINGEN VOOR DE STRAFINRICHTINGEN - G. Van Belle 259 1. Probleemstelling 259 2. Realisatie 262 II. 1. Hoofdbestuur 262 11.2. De buitendiensten 264 11.3. Functioneren van de eenheden en de relatie met het 269 hoofdstbestuur 11.4. Randvoorwaarden voor implementatie van de decentralisatie 270 3. Besluit 271 EEN PROEVE VAN ANTWOORD - L. Martens 273 SLOTTOESPRAAK - S. De Clerck 279 DEEL III: BIJLAGE 285