Gelderse Bestuursscan Gemeente Renkum
Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Deskresearch... 3 Kansen- en ontwikkelanalyse... 7 Bijlage: Zelfanalyse... 10
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
5
Kansen- en ontwikkelanalyse Op dinsdag 11 februari jl. heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het Managementteam, het college van B&W en een afvaardiging van de gemeenteraad. Wij danken deze vertegenwoordigers van de gemeente Renkum voor de openhartigheid en de constructieve wijze waarop de gesprekken hebben plaatsgevonden. Wij stellen daarbij vast dat we een ambitieus management hebben aangetroffen, een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda sprak, en een gemeenteraad die kritisch en zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente en de bestuurlijke betekenis hiervan. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gespreken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen of moeten worden. De gemaakte opmerkingen over de interpretatie van de gegevens in het zelfevaluatierapport zijn doorgegeven aan BMC. Kansen Organisatie Renkum heeft een relatief klein ambtelijk apparaat, dat een heldere visie heeft op de organisatieontwikkeling die nodig is voor nieuwe beleidsopgaven. Er wordt voortvarend geanticipeerd op nieuwe eisen die wetgeving en maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen aan het ambtelijk apparaat gaan stellen. In het kader hiervan maakt het ambtelijk apparaat een organisatieontwikkeling door, waarbij een duidelijker scheiding wordt aangebracht tussen strategieontwikkeling en regionale samenwerking enerzijds en de aansturing van de organisatie anderzijds. Het gevolg hiervan is dat het MT is gekrompen van 7 naar 3 leden. Vastgesteld wordt dat het ambtelijk apparaat een goede dienstverlening en bestuursondersteuning levert. De beschikbaarheid van een G5-interimpool (12 gemeentelijke strategische beleidsadviseurs die voor Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum en Rheden werken) kan op Een flexibele manier in kwalitatieve capaciteitsbehoeften voorzien. Renkum participeert met de meeste gemeenten in de Stadsregio Arnhem-Nijmegen in een regionale bestuursdienst, waarin ambtenaren primair werken voor de taken die zijn belegd bij de Stadsregio. Het ambtelijk apparaat kent een hoge medewerkerstevredenheid; Het ziekteverzuim is normaal. 7
Samenwerking met maatschappelijke partners Renkum heeft met de invoering van de WMO de organisatie en werkwijze van het gemeentebestuur in sterke mate gekanteld, waarbij uitgegaan wordt van zelfredzaamheid en zelfwerkzaamheid. Er zijn goede samenwerkingsrelaties met sectorale en territoriale maatschappelijke verbanden tot stand gebracht. De gemeente houdt in zijn personeelsbeleid rekening met de eisen die het zijn van regiegemeente stelt aan de gemeentelijke organisatie. Renkum is in dat opzicht goed voorbereid op de nieuwe werkwijze die de decentralisaties in het sociale domein met zich mee gaat brengen. Financiën Dankzij een zeer behoedzaam grondbeleid en het genoemde beroep op zelfredzaamheid en zelfwerkzaamheid, heeft Renkum een uitstekende financiële positie. Niet alleen is de begroting steeds sluitend, de gemeente heeft ook een goede reservepositie. Intergemeentelijke samenwerking Renkum participeert in verschillende samenwerkingsverbanden en heeft daarin gekozen voor een focus op de G5 (Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum en Rheden) gericht op uitvoeringstaken en de G12 (de regio Arnhem inclusief Wageningen). In het laatste verband worden de meeste decentralisaties in het sociale domein voorbereid. De samenwerking met Arnhem wordt als plezierig ervaren. Van stedelijke dominantie is geen sprake, integendeel: Arnhem zou juist moeite doen om de regiogemeenten ruimte te geven. De kwaliteit van de Arnhemse inbreng in samenwerkingsverbanden (met name als het gaat om de voorbereiding op de nieuwe gedecentraliseerde taken) wordt geroemd. De gemeenteraad heeft een actieve houding in de ontwikkeling van een gemeentelijke visie op regionale samenwerking. Deze visie zal na de verkiezingen worden afgerond. Ontwikkelpunten Organisatie Het ambtelijk apparaat kent enkele eenpersoonsfuncties. De kwetsbaarheden die dat oplevert kunnen worden opgevangen door samenwerking in G5 of G12-verband. Het is de vraag of deze oplossingen nog volstaan met het oog op de nieuwe taken en maatschappelijke opgaven waarvoor de gemeente zich gesteld ziet. De programmasturing van organisatiebrede ontwikkelingen, die zeker na de genoemde decentralisaties in belang gaan toenemen, dient te worden versterkt en verbeterd. De interne informatievoorziening vraagt, zeker in het licht van de vorige ontwikkelopgave, om extra aandacht. Er is behoefte aan verbetering van het informatiesysteem en aan de verbetering van het bestuurlijk informatiesysteem. 8
Renkum werkt aan een nieuwe besturingsfilosofie. Tegelijkertijd wordt een nieuwe beleidsvisie op regionale samenwerking afgerond. Voor de gemeenteraad zijn beide trajecten onlosmakelijk met elkaar verbonden, terwijl het college deze het liefst afzonderlijk bespreekt. Dat kan de politieke discussie over beide onderwerpen gaan frustreren. Intergemeentelijke samenwerking Renkum is trots en zelfbewust en hecht daarom sterk aan het behoud van zelfstandigheid. Tegelijkertijd wordt een sterkere behoefte aan intergemeentelijke samenwerking geconstateerd. Het verzwaren van de regionale samenwerking met beleidsrijke taken staat op gespannen voet met het behoud van lokale zeggenschap. Vooral de gemeenteraad ervaart dit als een groot probleem. De afronding van een nieuwe sturingsvisie en een nieuw perspectief op regionale samenwerking toekomstvisies zal nog even op zich laten wachten. Volgens de raad moeten beide visies een helder antwoord geven op de bovengenoemde legitimiteitsvraag. Behalve dat het onzeker is of deze vraag bevredigend beantwoord kan worden, is het gevaar dat de gemeenteraad besluiteloos is als op korte termijn keuzes over samenwerking (met name op het gebied van de decentralisaties) gemaakt moeten worden. De raad heeft de neiging om samenwerkingsvraagstukken wat principieel te benaderen, waarbij het goede al snel de vijand van het betere is. Omdat de discussies over de bestuurlijke toekomst zich vooral richten op tactische (beleidsvorming, voorbereiding 4D s) en operationele (bedrijfsvoering, dienstverlening) vraagstukken, raakt het strategische perspectief op samenwerking wat op de achtergrond. De commissie constateert dat er in de gemeente geen sprake is van een breed gedragen strategische visie op de betekenis van nieuwe maatschappelijke opgaven voor de toekomst van de gemeente en haar positie ten opzichte van de regio. Om die reden is de keuze voor strategische samenwerking met Arnhem eerder toevallig dan weloverwogen. De waarde van een mogelijke intensivering van de verbindingen met Wageningen krijgt in de ogen van sommigen daarom onvoldoende aandacht. 9
Bijlage: Zelfanalyse Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. De eerste vraag (volgende pagina) licht toe wie er door de gemeente in de consultatie is betrokken. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 10
Welke partijen heeft u betrokken bij het beantwoorden van de vragen in deze vragenlijst? Vraag is niet beantwoord 1. Karaktereigenschappen van uw gemeente In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Mee oneens Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. Benaderbaarheid 2. Pro-activiteit Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. Programmasturing 2. Informatievoorziening 11
Maatschappelijk betrokken Oplossingsgericht Samenwerkingsgericht Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? 2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Antwoord Helemaal mee eens In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Antwoord Mee oneens Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Helemaal mee oneens 12
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau Welke gemeenten zijn de voornaamste partners voor de strategische opgaven? Bovenstaande netwerkanalyse geeft aan dat de gemeente Renkum momenteel met de gemeenten Lingewaal, Overbetuwe, Rheden, Wageningen, Ede en Arhem samenwerkt voor de strategische dossiers 13
. Bovenstaande netwerkanalyse laat een toekomstbeeld zien. In de toekomst verwacht men met meer gemeenten samen te werken. We hebben daarvoor gekeken naar de verwachte strategische, beleidsmatige en operationele samenwerking en samenwerking op decentralisaties in het sociale domein. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed 14
Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Bovenstaande netwerkanalyse geeft de beleidsmatige samenwerkingsrelaties weer van Renkum richting andere gemeenten. Uit de analyse blijkt dat de gemeente Renkum in de toekomst meer focus wil toepassen op beleidsmatig niveau. Men geeft aan in de toekomst op dit niveau niet meer samen te werken met de volgende gemeenten: Milingen aan de Rijn, Beuningen, Doesburg, Duiven, Groesbeek, Nijmegen, Rijnwaarden, Ubbergen en Heumen, In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Antwoord Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Neutraal 15
Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? Bovenstaande netwerkanalyse brengt de samenwerkingsrelaties op operationeel niveau in beeld. Men verwacht dat de gemeente Renkum in de toekomst met dezelfde partners samenwerkt. Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Veenendaal (Afvalcombinatie) en 17 gemeenten in Nederland die zijn aangesloten bij GovUnited (ICT) In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Antwoord Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed 16
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 17
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en - uitvoering in de (sub)regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 18
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 19
5. Drie decentralisaties in het verschiet In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg Antwoord Met welke gemeenten bereidt u de decentralisaties voor? Onderstaande netwerkanalyse geeft de samenwerkingsrelaties weer op het gebied van de drie decentralisaties in het sociale domein. De dikte van de lijn geeft het aantal samenwerkingsrelaties. Met de gemeente Ede werkt men alleen samen voor de decentralisatie aangaande de Participatiewet.
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland