Technische documentatie OMEGA123 en OMEGA45

Technische documentatie OMEGA123 en OMEGA45 Auteur: A.M. Durand-Huiting* RIZA werkdocument: 99-174X Status: definitief Plaats: Deventer Datum: 12 januari 2001 Opgesteld in het kader van het project Rw836.2, RIZA opdrachtbonnummer 32741/WSC. Aangepast in het kader van het project Rw836.4, RIZA opdrachtbonnummer 37524/WSC. *Witteveen+Bos, Postbus 233, 7400 AE Deventer, tel. 0570 69 79 11, fax. 0570 69 73 44

Inhoudsopgave 1 Inleiding...1 1.1. Systeemomgeving en software...1 1.2. Indeling...1 1.3. Bescherming...1 1.4. Leeswijzer...1 2 OMEGA123...3 2.1. Indeling...3 2.2. Werkbladen...3 2.3. Schematisatie...3 2.4. Macro s en functies...4 2.5. Invoegmacro s...5 3 OMEGA45...7 3.1. Inleiding...7 3.2. Werkbladen...7 3.3. Schematisatie...7 3.4. Macro s en functies...8 3.5. Invoegmacro s...9 Literatuur...10 Bijlage I Modelschematisatie OMEGA123... Bijlage II Macro s en functies OMEGA123... Bijlage III Modelschematisatie OMEGA45... Bijlage IV Macro s en functies OMEGA45...

1 Inleiding 1.1. Systeemomgeving en software OMEGA is ontwikkeld in Microsoft Excel 95 binnen een Windows 95-omgeving. Hieronder werkt het programma het meest optimaal. Vooral bij het gebruik van eerdere versies van Excel en Windows kunnen foutmeldingen optreden. Bij het gebruik van nieuwere versies van Excel kunnen eveneens kleine afwijkingen optreden. 1.2. Indeling In totaal omvatten de programma s OMEGA123 en OMEGA45 een zevental bestanden, namelijk: voor OMEGA123: en voor OMEGA45: 1. omega123.xls; 2. parabase.xla; 3. EC01.xla. 4. omega45.xls; 5. species.xla; 6. substances.xla; 7. ec.xla. Per programma dienen de bestanden bij elkaar in één directory te staan. Het is niet bezwaarlijk als alle 7 bestanden in één directory staan. De programma s zijn de *.xls-bestanden, die geopend kunnen worden als gewone Excelbestanden. De *.xla-bestanden zijn invoegmacro s, waar de programma s gegevens uit halen. De invoegmacro s zijn gemaakt door gelijknamige Excel-bestanden op te slaan als een invoegmacro. Met Excel95 wordt een invoegmacro gemaakt via het menu Extra. In latere versies worden deze invoegmacro s gemaakt door een Excel bestand als zodanig op te slaan via het menu Bestand. 1.3. Bescherming De programma s zijn beveiligd tegen wijzigingen met een password. Het password dat voor beide programma s geldt is 1m2j3a. De beveiliging van de werkmap (in het geval van OMEGA45) en de werkbladen kan worden opgeheven via het menu Extra. Voor OMEGA123 is het wachtwoord toegekend voor de schrijfbevoegdheid. Een willekeurige gebruiker kan daardoor het bestand niet opslaan onder de huidige naam. Bij beide programma s zijn een aantal werkbladen verborgen voor de gebruikers. Deze kunnen, na het opheffen van de beveiliging op de werkmap, weer te voorschijn worden gehaald via het menu Opmaak. De invoegmacro s kunnen niet worden gewijzigd. Ze zijn ook niet zichtbaar voor de gebruikers. Wijzigingen in deze bestanden moeten dus altijd in de oorspronkelijke Excelbestanden worden doorgevoerd, alvorens deze als een invoegmacro op te slaan. 1.4. Leeswijzer Dit rapport omvat slechts beperkte informatie over de werking van de programma s. De informatie die wel is opgenomen dient beschouwt te worden als aanvulling op de informatie die in de programma s zelf aanwezig is. Een groot deel van de in de programma s aanwezige informatie is als bijlagen opgenomen. Een belangrijk onderdeel van de documentatie is als commentaarvelden in de werkbladen opgenomen. Daarin wordt per cel of groep van cellen specifiek aangegeven wat er gebeurt. 1

De benodigde documentatie voor de programma s is voor OMEGA123 in hoofdstuk 2 en voor OMEGA45 in hoofdstuk 3 opgenomen. De bijlagen I en II horen bij het programma OMEGA123 en de bijlagen III en IV bij OMEGA45. Voor een uitleg van de werking van de programma s is dit document niet geschikt. Hiertoe is een uitgebreide handleiding geschreven (Durand, 1999). 2

2 OMEGA123 2.1. Indeling Het programma OMEGA123 omvat één werkmap en twee invoegmacro s. De werkmap omvat een aantal voor de gebruiker zichtbare en een aantal verborgen werkbladen. Deze worden kort beschreven in paragraaf 2.2. Door verschillende gebeurtenissen in de zichtbare werkbladen van omega123.xls worden diverse macro s aangeroepen. Door welke actie welke macro s worden aangeroepen is schematisch weergegeven in bijlage I. In paragraaf 2.3. is een korte uitleg van deze schematisatie weergegeven. In de macro s en functies zelf is reeds uitleg opgenomen. Noodzakelijk tekstuele aanvullingen zijn weergegeven in paragraaf 2.4. De invoegmacro s parabase.xla en EC01.xla omvatten de voor OMEGA123 benodigde basisinformatie. De indeling van deze gegevensbestanden wordt beschreven in paragraaf 2.5. 2.2. Werkbladen Het bestand omega123.xls omvat in totaal 8 werkbladen en 5 modulebladen. De modulebladen omvatten de macro s en de functies en worden in paragraaf 2.4. besproken. De werkbladen zijn: - Hoofdmenu; - Meerdere stoffen; - Eén stof; - Menu; - Stap 1; - Stap 1 (uitgebreid); - Stap 2; - Stap 3. De voor de gebruiker zichtbare werkbladen zijn het werkblad Hoofdmenu, Meerdere stoffen en Eén stof. Het werkblad Hoofdmenu omvat het hoofdmenu en selectiemogelijkheden voor het toetscompartiment en meetcompartiment. Op het blad Meerdere stoffen is het mogelijk om de stappen 1 en 2 voor meerdere stoffen tegelijk door te rekenen. Het blad Eén stof is te gebruiken om voor één stof alle drie de stappen door te rekenen. De opties van het hoofdmenu zijn weergegeven op het werkblad Menu. De benodigde informatie en de berekeningen voor stap 1 zijn weergegeven en vinden plaats op het werkblad Stap 1. De werkbladen Stap 2 en Stap 3 omvatten respectievelijk de benodigde informatie en de berekeningen voor respectievelijk stap 2 en stap 3. Het werkblad Stap 1 (uitgebreid) is opgezet om een reeks van stoffen door te rekenen, maar wordt in het programma momenteel niet gebruikt. 2.3. Schematisatie Er zijn vier soorten gebeurtenissen waardoor macro s worden aangeroepen, namelijk: - het activeren van een werkblad; - een selectie in een keuzelijst; - het aanklikken van een knop; - bij een verandering van de inhoud van één van de cellen in een werkblad. De laatste drie mogelijkheden zijn in bijlage I als categorieën opgenomen in de werkbladaanduiding per werkblad. Voor elke item per categorie is rechts daarvan aangegeven welke macro eventueel worden geactiveerd. Rechts van de geactiveerde macro worden 3

eventueel macro s genoemd die binnen die macro worden geactiveerd. Sommige items resulteren niet in het activeren van een macro. Deze items resulteren in een directe verandering van één of meer cellen elders in de werkmap. De macro s die worden geactiveerd als een werkblad wordt geactiveerd zijn links van de werkbladen weergegeven. Deze macro s worden ook geactiveerd als het betreffende werkblad door het aanklikken van de tab van dat werkblad wordt geactiveerd. Welke gebeurtenis aan een object (knop of keuzelijst) is gekoppeld is na te kijken bij de instellingen van het object. Het menu voor de objectinstellingen verschijnt door het object met de rechtermuisknop aan te klikken (voor linkshandig muisgebruik de linkerknop). 2.4. Macro s en functies Het aanroepen van een macro hangt in de meeste gevallen samen met een actie/ gebeurtenis op een (voor de gebruiker zichtbaar) werkblad. Deze macro s zijn daarom geordend per werkblad waar ze aangeroepen kunnen worden middels een knop, een keuzelijst of een verandering (zie paragraaf 2.3). Macro s die via meerdere werkbladen aangeroepen kunnen worden of voor de gehele werkmap gelden, zijn in een apart moduleblad opgenomen. De functies zijn een aanvulling op de standaard functies van Excel95 en worden aangeroepen op werkbladen die niet voor de gebruiker zichtbaar zijn. Deze functies zijn op een moduleblad met functies aangeroepen. Hieronder is weergegeven welke macro of functie op welk moduleblad is opgenomen. Een uitdraai van de macro s en functies is opgenomen in bijlage II. 4

Tabel 2.1 Modules en functies OMEGA123 Moduleblad M_Algemeen M_Hoofdmenu M_Meerdere stoffen M_Eén stof Functies Naam macro/ functie Auto_Open Verwerk_Invoer Initialiseer_Hoofdmenu Initialiseer_M Initialiseer_E Leeg_UitvoerMStof Leeg_UitvoerMSamenvatting Leeg_UitvoerE Verwerk_KeuzeMeetcompartiment Leeg_InvoerUitvoerME Verwerk_KeuzeHoofdmenu Verplaats_CursorNaarFormulier Toets_MStoffen Invoeren_Mconcentratie Kopieer_UitvoerStap12 Bijwerken_VoettekstM Toets_Estof Zoek_Concentratie Invoeren_Econcentratie Controle_Econcentratie Maak_UitvoerE Verwerk_KeuzeStof Bijwerken_Kleur Kopieer_Figuur2 Kopieer_Figuur3a Kopieer_Figuur3b Bijwerken_VoettekstE XYZOEK VERGELIJK XYVERGELIJKEN KOLOMZOEK WATERGRENS SEDIMENTGRENS BODEMGRENS KLASSIFICATIEINDEX FRACTION GROEPAANTAL GROEPRIJ RANGERIJ BEDREIGDRIJ 2.5. Invoegmacro s Bij het programma OMEGA123 horen twee invoegmacro s, Parabase.xla en EC01.xla. Deze bestanden worden automatisch geladen bij het opstarten van het programma (via de macro Auto_Open). De invoegmacro s kunnen bewerkt worden via de Excel-bestanden Parabase.xls en EC01.xls. Na aanpassing van deze bestanden kan met Excel95 via het menu Extra een invoegmacro van elk bestand worden gemaakt. Bij Excel97 kan dit via het menu bestand. Het bestand Parabase.xls bevat per toetscompartiment (lagere organismen, sediment etc) een werkblad waarop per stof normen en zo mogelijk risiconiveaus en de parameters van de gevoeligheidsverdeling zijn weergegeven. Op het laatste werkblad zijn per stof Kp-waarden voor bodem/ sediment en zwevend stof weergegeven. Voor de stoffen met een risico op doorvergiftiging zijn ook BCF-waarden opgenomen, zoals ze ook in de INS-rapporten zijn gebruikt. Om het bestand overzichtelijk te houden kan het na het aanvullen van gegevens het beste worden gesorteerd op stofgroep en op stof. Het is daarbij van belang om alle kolommen te selecteren waar mogelijk informatie in kan staan. Niet geselecteerde kolommen 5

worden niet meegesorteerd en de informatie staat na het sorteren daardoor niet meer bij de juiste stof. De toxiciteitsgegevens per toetscompartiment zijn opgenomen in de werkbladen van EC01.xls. Het programma OMEGA123 zoekt zo nodig uit dit bestand de toxiciteitsgegevens voor een bepaalde stof voor een bepaalt toetscompartiment die onder de ingevoerde concentratie liggen. Het is daarom uitermate belangrijk dat dit bestand op de juiste manier is gesorteerd. Daartoe is een speciale knop gemaakt waarmee het sorteren van de records automatisch wordt uitgevoerd. Van tevoren moeten echter worden gecontroleerd of de in de macro gebruikte selecties inderdaad per toetscompartiment alle ingevoerde records omvat. 6

3 OMEGA45 3.1. Inleiding Het programma OMEGA45 omvat één werkmap en drie invoegmacro s. De werkmap omvat een aantal voor de gebruiker zichtbare en een aantal verborgen werkbladen. Deze worden kort beschreven in paragraaf 3.2. Door verschillende gebeurtenissen in het zichtbare werkblad en het dialoogvenster van omega45.xls worden diverse macro s aangeroepen. Door welke actie welke macro s worden aangeroepen is schematisch weergegeven in bijlage III. In paragraaf 3.3. is een korte uitleg van deze schematisatie weergegeven. In de macro s en functies zelf is reeds uitleg opgenomen. Noodzakelijk tekstuele aanvullingen zijn weergegeven in paragraaf 3.4. De invoegmacro s Species.xla, Substanc.xla en EC01.xla omvatten de voor OMEGA45 benodigde basisinformatie. De indeling van deze gegevensbestanden wordt beschreven in paragraaf 3.5. 3.2. Werkbladen Het bestand omega45.xls omvat in totaal 13 werkbladen en 2 modulebladen. De modulebladen omvatten de macro s en de functies en worden in paragraaf 3.4. besproken. De werkbladen zijn: - OMEGA45; - Input; - Step4; - A; - X; - C; - N; - g; - g(g); - i; - e(n); - N,C[t]; - N,C(t); - N(N). Het werkblad OMEGA45 is het enige voor de gebruiker zichtbare werkblad. Het ontwerp van het dialoogvenster dat te voorschijn komt na een druk op de knop op het werkblad OMEGA45, is weergegeven op het werkblad Input. Op het werkblad Step4 worden alle door de gebruiker gedane selecties weergegeven. In de werkbladen A, X, C, N, g, g(g), i, en e(n) worden, afhankelijk van de gedane selecties, diverse gegevens per stof en per biotisch compartiment van de gekozen voedselketen opgezocht in de invoegmacro s Ec.xla, Species.xla en Substanc.xla. Op die werkbladen worden eveneens de voor de berekeningen belangrijke parameters afgeleid uit de opgezochte gegevens. Op het blad N,C([t] wordt tijdreeksen voor het gehalte in het milieu, in voedsel en in het organisme en dichtheden van het organisme doorgerekend, waarvan op de werkbladen N,C(t) en N(N) enkele in grafieken zijn uitgezet. 3.3. Schematisatie Er zijn in OMEGA45 drie soorten gebeurtenissen waardoor macro s worden aangeroepen, 7

namelijk: - het activeren van een werkblad; - een selectie in een keuzelijst; - het aanklikken van een knop. De laatste drie mogelijkheden zijn in bijlage III als categorieën opgenomen in de werkbladaanduiding per werkblad. Voor elke item per categorie is rechts daarvan aangegeven welke macro eventueel worden geactiveerd. Rechts van de geactiveerde macro worden eventueel macro s genoemd die binnen die macro worden geactiveerd. Sommige items resulteren niet in het activeren van een macro. Deze items resulteren in een enkel geval een directe verandering van één of meer cellen elders in de werkmap. De macro s die worden geactiveerd als een werkblad wordt geactiveerd zijn links van de werkbladen weergegeven. Deze macro s worden ook geactiveerd als het betreffende werkblad door het aanklikken van de tab van dat werkblad wordt geactiveerd. Welke gebeurtenis aan een object (knop of keuzelijst) is gekoppeld is na te kijken bij de instellingen van het object. Het menu voor de objectinstellingen verschijnt door het object met de rechtermuisknop aan te klikken (voor linkshandig muisgebruik de linkerknop). Het is niet goed aan te geven in welke volgorde de macro s ShowDialoogvenster en InitialisatieDialoogvenster worden uitgevoerd. De macro ShowDialoogvenster is gekoppeld aan de knop Change Input & Calculate en zorgt er dus voor dat dit dialoogvenster wordt opgeroepen. Voordat dit dialoogvenster verschijnt, wordt deze automatisch geïnitialiseerd via de macro InitialisatieDialoogvenster. Daarna worden weer onderdelen van het dialoogvenster ingesteld via de macro ShowDialoogvenster. 3.4. Macro s en functies Het aanroepen van een macro hangt in de meeste gevallen samen met een actie/ gebeurtenis op een (voor de gebruiker zichtbaar) werkblad. Deze macro s zijn daarom geordend per werkblad waar ze aangeroepen kunnen worden middels een knop, een keuzelijst of een verandering (zie paragraaf 3.3). De functies zijn een aanvulling op de standaard functies van Excel95 en worden aangeroepen op werkbladen die niet voor de gebruiker zichtbaar zijn. Deze functies zijn weergegeven op een moduleblad met functies. Hieronder is weergegeven welke macro of functie op welk moduleblad is opgenomen. Een uitdraai van de macro s en functies is opgenomen in bijlage V. Moduleblad Module Functies Naam macro/ functie Auto_Open ShowDialoogvenster InitialisatieDialoogvenster Foodchainmodel_changed XYZOEK VERGELIJK 8

3.5. Invoegmacro s Bij het programma OMEGA45 horen drie invoegmacro s: Species.xla, Substanc.xla en Ec.xla. Deze bestanden worden automatisch geladen bij het opstarten van het programma (via de macro Auto_Open). De invoegmacro s kunnen bewerkt worden via de Excel-bestanden Species.xls, Substanc.xls en Ec.xls. Na aanpassing van deze bestanden kan met Excel95 via het menu Extra een invoegmacro van elk bestand worden gemaakt. Bij Excel97 kan dit via het menu bestand. Het bestand Ec.xls bevat per stof risiconiveaus (HC-waarden), BCF s en Kow-waarden. Deze waarden zijn opgenomen in het werkblad Standards In de overige werkbladen zijn diverse soorten toxiciteitsgegevens opgenomen. De voor OMEGA45 van belang zijnde basisgegevens per soort zijn opgenomen in het bestand Species.xls. Dit omvat onder andere gegevens over de grootte en de vetfracties van soorten. Daarnaast zijn in dit bestand twee grafieken opgenomen die de relaties tussen diverse factoren voor de soorten weergeven. In het bestand Substanc.xls zijn per stof diverse stofparameters opgenomen, zoals Kowwaarden en CAS-nummers. 9

Literatuur Durand-Huiting, A.M. (2001). Handleiding en achtergronden OMEGA123 en OMEGA45. Deventer, RIZA werkdocument 99-173X. 10

Bijlage I Modelschematisatie OMEGA123

Bijlage II Macro s en functies OMEGA123 Deze bijlage omvat de volgende modules: - M_Algemeen; - M_Hoofdmenu; - M_Meerdere Stoffen; - M_Eén stof; - Functies; - Macro s (EC01.xls).

Bijlage III Modelschematisatie OMEGA45

Bijlage IV Macro s en functies OMEGA45 Deze bijlage omvat de volgende modules: - Module; - Functies.