Inhoudsopgave Woord vooraf 13 1 Inleiding 15 Tot Steun en de kinderbescherming: vraagstelling 15 Relevantie van dit onderzoek 16 Indeling van het boek 17 Bronnen en begrippen 19 Einde van Tot Steun 20 Noten 20 2 Probleemjeugd en prostitutie 21 Een groeiende belangstelling voor het kind in gevaar in de negentiende eeuw Weeshuizen en armenzorg 21 Criminele jeugd en het Genootschap tot Zedelijke Verbetering der Gevangenen 25 Particuliere kindertehuizen 28 Nederlandsch Mettray 30 De stichtingen van Heldring 33 De strijd tegen de prostitutie 38 Slot 41 Noten 42
6 Inhoudsopgave 3 De oprichting van Tot Steun in 1886 44 Vrijzinnigheid en christendom van de daad 44 De oprichters en hun vormingsidealen 48 De organisatiestructuur: spreiding van verantwoordelijkheden 53 Opvanghuis: geduld en liefde 55 De eerste verpleegden 58 Slot 61 Noten 61 4 Botsende idealen en standpunten 1887-1896 63 Verwaarloosde jeugd of gevallenen? 63 Het tweede huis 67 Vrijzinnige identiteit 71 Tehuis of pleeggezin? 75 De aanpak van directrice Rovers 77 Slot 81 Noten 81 5 De eerste contouren van de wereld van de kinderbescherming 1890-1905 84 Het terugeischen van kinderen en de vaderlijke macht 85 Preventie en nazorg: Pro Juventute en het Genootschap tot Zedelijke Verbetering der Gevangenen 89 Armenzorg en kinderbescherming 94 Sociaal werk van liberalen, vrijzinnigen en feministen: Toynbee- en buurthuiswerk 96 Krachtenbundeling: de Nederlandsche Bond tot Kinderbescherming 97 De Kinderwetten: bescherming van kinderen door uithuisplaatsing 99 Boddaertcentra: dagopvang als alternatief 102 De School voor Maatschappelijk Werk 105 Tot Steun verzet de bakens. Gevolgen van de kinderwetten voor Tot Steun 107
Inhoudsopgave 7 Jongens als doelgroep. Dromen over een opleidingsschip 111 Slot 113 Noten 114 6 De expansie van de kinderbescherming 117 Voogdijverenigingen en voogdijinstellingen 118 Voogdijraden: intermediair tussen overheid en voogdijverenigingen 121 Voogdijvereniging Tot Steun: verbreding van het zorgaanbod 122 Voogdijkinderen 124 Regeringskinderen 127 Vrije pupillen 131 Groei van de residentiële zorg en pleegzorg 132 Financiering en marketing: overheid en kinderpostzegels 135 Slot 138 Noten 139 7 Beleid in aanmelding en zorg 142 Opname- en plaatsingsbeleid: willekeur? 142 Psychopathie en bedplassen 146 Belang van het kind of lege bedden? 149 Pleeg- en kostgezin: contract en criteria 150 Begeleiding en toezicht in de pleegzorg: besturen en gemachtigden 155 Onderwijs en beroepsopleiding 158 Oud-pupillen 167 Slot 169 Noten 170
8 Inhoudsopgave 8 Verdere differentiatie in de kinderbescherming en jeugdzorg 1922-1940 173 Het brede terrein van de bijzondere jeugdzorg 173 Kinderrechters, ondertoezichtstelling en gezinsvoogden 178 Tehuizen met beperkte vrijheid voor jongeren 182 Werkkampen 186 Slot 188 Noten 188 9 De dagelijkse opvoedingspraktijk 191 Het pedagogische klimaat in gestichten en de doorgangshuizen van Tot Steun 191 Pedagogische kwalificatie van het personeel 198 Godsdienstige vorming 200 Belonen en straffen 203 Ontspanning, feesten en sporten 207 Vakanties en jeugdbeweging 211 Benadering van ouders 213 Meer ruimte voor pupillen 216 Nazorg 218 Slot 221 Noten 222 10 Toenemende kritiek en veranderende attituden 225 Residentiële zorg en verstichtsing : rebellenclub 225 Pleegzorg: een beter alternatief? 229 Keuze van het type zorg 236 Voorlichtingsrapporten 237 Inspectie en verbetering van de pleegzorg 240 Professionalisering van personeel en vrijwilligers 244 Slot 247 Noten 248
Inhoudsopgave 9 11 De kinderbescherming en Tot Steun in oorlogstijd 250 Dreigend onheil 250 De kinderbescherming onder Duitse regie 252 Het eerste oorlogsjaar 256 Betaalde inspectie 259 De verleidingen van de oorlog: pupillen en pleeggezinnen van Tot Steun 263 Duitse propaganda en arbeidsinzet van jongeren 265 De doorgangshuizen: veel verhuizen en behelpen 268 Beekzicht en de dreigende inbeslagname 270 Verlies en herstel 271 Slot 275 Noten 277 12 Vernieuwing en professionalisering 1945-1960 280 De overheid aan zet 281 De Nationale Federatie en de Raden voor de Kinderbescherming 284 Nieuw pedagogisch elan en professionalisering in de organisatie 286 Nieuwe huizen en nieuwe mogelijkheden 288 Maatschappelijk werk: professionalisering in de pleegzorg 292 Inspectie: begeleiding en selectie van het pleeggezin 294 Kritische zelfreflectie en de opkomende fenomenologische pedagogiek 299 Contact met de ouders 302 Pleegzorg: aantrekkelijk en moeilijk 305 Onderzoek onder oud-pupillen 308 Professionalisering van het opvoedend personeel 312 Slot 316 Noten 316
10 Inhoudsopgave 13 Democratisering, toetsing en reorganisatie 1960-1980 321 Het bundelen van krachten 322 Subsidies onder strengere voorwaarden: herstructurering en ontzuiling 324 Empirisch onderzoek ter verbetering van de kwaliteit van de jeugdzorg 328 Een nieuw tehuis met een vernieuwende aanpak 333 Het internaat als pedagogisch-therapeutisch milieu 335 Briefgeheim en vrijere omgang 338 Revolte in de kinderbescherming 340 Democratisering en alternatieve hulpverlening 342 Een krimpende kinderbescherming en dalende behoefte aan tehuizen 346 Pleeggezincentrales 349 Loskoppeling van residentiële zorg, pleegzorg en voogdij 353 Slot 355 Noten 356 14 Naar een nieuwe jeugdzorg 1979-2000 360 Bescherming van de jeugd: van juridisch naar welzijnsmodel 361 Sanering en regionalisering 365 Individuele behandeling of gedragstherapeutische groepsbenadering? 370 Jongenshuis Nieuw Veldzicht als proeftuin 372 Investeren in de toekomst 376 Slot 377 Noten 379 15 Slotbeschouwing 381 Samenvatting van een eeuw Tot Steun 381 Verzuiling en secularisering 383 Medicalisering en juridisering 384 Pedagogisering 386
Inhoudsopgave 11 Professionalisering 389 Van beschermen naar behandelen 391 Van particulier initiatief naar overheid 392 Tot Steun: voorhoede in de kinderbescherming en jeugdzorg? 393 Bijlage Jaarverslagen Tot Steun in het eigen periodiek (overige verslagen zijn afzonderlijk uitgegeven) 395 Lijst van afkortingen 396 Referenties 398 Personenregister 426