PROCESGERICHT KINDVOLGSYSTEEM ALGEMENE HANDLEIDING LOOQIN2U IK & DE SCHOOL Zelfevaluatie voor kinderen van de basisschool Kinderen scoren met looqin2u zichzelf op welbevinden, veiligheidsbeleving, betrokkenheid en competenties.
Colofon Looqin2u is gebaseerd op Wat vind ik van mijn school, CEGO Publishers, Leuven (2008). Originele auteur(s) Ferre Laevers, m.m.v. Mieke Daems, Bart Declercq, Isabelle Goudeseune, Jan Laurijssen, Carolien Vandeplas, Katrien Versteven Redactie Joyce van den Boogaard, Barbara van der Linden (Onderwijs Maak Je Samen) Vormgeving Mark Verlijsdonk LOOQIN2U IK & DE SCHOOL ALGEMENE HANDLEIDING 2
Dit is een tijdelijke papieren versie van de zelfscreening. Deze wordt doorontwikkeld naar een digitale versie in Looqin. Met de digitale versie kunnen kinderen zelfstandig de zelfscreening invullen aan de hand van voorgelezen instructievideo s en automatische scoring. Looqin2u - ik & de school Waarom willen wij kinderen bevragen? Deze zelfscreening is een product en een aanvulling op het procesgericht kindvolgsysteem Looqin PO om kinderen over hun welbevinden, veiligheidsbeleving, hun betrokkenheid en hun competentiebeleving van de vakken te bevragen. Kinderen brengen heel wat dagen van hun jonge leven door op school. Iedereen is er van overtuigd dat die dagen zo zinvol mogelijk ingevuld moeten worden. De school moet ertoe bijdragen dat kinderen zich kunnen ontwikkelen tot volwaardige burgers in deze maatschappij. Beleidsmakers, leraren, inspecteurs, schoolleiders zijn druk in de weer met die vraag naar kwaliteit. Maar een belangrijke gesprekspartner wordt in deze discussie vaak vergeten: het kind zelf. Hen vragen hoe zij zich voelen op school en wat zij vinden van het onderwijsaanbod dat ze krijgen, is nog niet vanzelfsprekend. De zelfscreening van Looqin geeft kinderen van de basisschool een stem in het proces van kwaliteitsevaluatie. Het biedt de mogelijkheid om de mate van tevredenheid van kinderen systematisch in kaart te brengen. Daarnaast zorgt de zelfscreening ervoor dat leraren en directies gaan nadenken over de leef- en leeromgeving die ze op school bieden. Door het perspectief van kinderen mee te nemen ontdekt men hoe die omgeving beter kan aansluiten op de behoeften en wensen van kinderen. Tegelijk leren kinderen dat zij voor hun eigen belangen kunnen en mogen opkomen en ervaren ze dat zij inspraak en impact kunnen hebben. Ze leren ook hoe ze dat op een constructieve manier kunnen doen. De beleving van kinderen en de procesgerichte benadering De manier waarop we in de zelfscreening de beleving van kinderen in kaart brengen is gebaseerd op de procesgerichte benadering, zoals die ook in het procesgericht kindvolgsysteem Looqin is uitgewerkt. Daarin focust men op twee indicatoren voor kwaliteit die precies te maken hebben met de wijze waarop kinderen onderwijs ervaren. LOOQIN2U IK & DE SCHOOL ALGEMENE HANDLEIDING 3
AANPAK de context of leeromgeving PROCES beleving en mentale activiteit bij het kind EFFECT verandering in competenties en attitudes WELBEVINDEN BETROKKENHEID Die twee indicatoren hebben een duidelijke plaats in het AANPAK-PROCES-EFFECT -schema. Aanwijzingen voor de kwaliteit van onderwijs kan men volgens dit schema in drie aparte categorieën onderbrengen. Kijken naar kwaliteit vanuit de aanpak wil zeggen: kijken naar kenmerken van de leeromgeving. Het gaat over inhouden en werkvormen, leraarstijl, de groepssamenstelling, maar ook over de samenwerking en communicatie binnen een schoolteam en de manier waarop de schoolleider zijn/haar rol opneemt. Het gaat met andere woorden over het hoe. Hoe moet de leraar te werk gaan? Welke pedagogisch-didactische omgeving vind je belangrijk? Allemaal factoren waaraan het schoolteam iets kan doen, factoren die leraren tot op zekere hoogte in de hand hebben. Daarnaast kan men kwaliteit beoordelen vanuit de output: men kijkt dan naar wat het onderwijs oplevert, naar de bij de kinderen gerealiseerde effecten. Het gaat over de competenties, houdingen, motivaties, prestaties die men bij de kinderen aantreft als resultaat van de geleverde (onderwijs) inspanningen. De ontwikkelingsdoelen en eindtermen/kerndoelen zijn hierbij richtinggevend. Bij de derde invalshoek - het proces - richt men zich niet op de leeromgeving en daarin de leraar, maar wel op het kind. Dat is een verschil met de aanpakzijde. Men richt zich ook niet op de resultaten, de vorderingen van een kind, maar beoordeelt wat er zich in het kind afspeelt, terwijl het onderwijs gegeven wordt. Het gaat dus niet om het meten van de groei (het effect), maar om het (groei)proces. In een procesgerichte benadering gaat men na wat de aanpak bij de kinderen hier en nu teweegbrengt. Men beoordeelt wat het kind ervaart, de beleving van het klas- en schoolgebeuren. Eigenlijk stelt men een heel evidente en simpele vraag: hoe maken de kinderen het?. Die sleutelvraag valt uiteen in twee deelvragen: hoe zit het met het welbevinden en hoe zit het met de betrokkenheid? Welbevinden is een teken dat er levenskwaliteit is. Het wijst erop dat de wisselwerking tussen kind en omgeving optimaal verloopt. Het is daarmee het teken bij uitstek dat de emotionele ontwikkeling goed verloopt. Kinderen met een hoog welbevinden voelen zich als een vis in het water, ze zijn zichtbaar gelukkig. Tegelijk weten we dat ze als persoon goed in mekaar zitten, zelfvertrouwen hebben, over een positief zelfbeeld en zelfwaardegevoel beschikken. Zij durven voor zichzelf opkomen. Welbevinden geeft ook aan dat kinderen over de nodige competenties beschikken om op een bevredigende manier met de omgeving om te gaan. LOOQIN2U IK & DE SCHOOL ALGEMENE HANDLEIDING 4
In de beleving van kinderen moeten we naast het meer algemene welbevinden ook kijken naar de mate van betrokkenheid. Betrokkenheid verwijst naar de intensiteit van de activiteit, concentratie, een opgeslorpt zijn, het voluit gaan in, gedreven zijn, het plezier beleven aan exploreren, waarbij het kind zich aan de grens van het eigen kunnen beweegt. Met al die eigenschappen samen geeft betrokkenheid ons de best mogelijke garantie dat het kind in ontwikkeling is, dat er écht geleerd wordt. Met welbevinden en betrokkenheid beschikken we over een stevige basis om de kwaliteit van onderwijs te beoordelen. Hoe hoger het niveau van welbevinden en van betrokkenheid is, des te groter de impact van het onderwijs. Welbevinden en betrokkenheid geven op een sprekende manier aan dat het onderwijs kwaliteitsvol is. Het is om die reden onontbeerlijk dat men als leraar en school voortdurend een zicht heeft op hoe kinderen het op deze beide vlakken maken. Om die systematische opvolging mogelijk te maken zijn de nodige instrumenten ontwikkeld: Het procesgericht kindvolgsysteem Looqin, waarin men (de leraar) op basis van observaties voor elk kind van de groep een uitspraak doet over hun globaal niveau van welbevinden, betrokkenheid, competenties en prestaties. Het zelfscreeningsinstrument looqin2u, waarin kinderen zichzelf scoren op welbevinden, veiligheidsbeleving, betrokkenheid en competenties. Met de zelfscreening krijg je als leraar er een middel bij om een nog scherper zicht te krijgen op hoe kinderen het maken. We vragen kinderen rechtstreeks naar hun beleving van het groeps- en schoolgebeuren. Dit geeft ons inzicht in hoe school langs de andere kant wordt ervaren. Wat hier uit de bus komt is onschatbare informatie die naast de eigen observaties geplaatst kan worden. Het zelfscreeningsinstrument vormt dan ook een perfecte combinatie met het procesgericht kindvolgsysteem Looqin. Op die manier ontstaat er een soort van controle op zowel de scores die door de kinderen worden gegeven als deze die door de leraar worden toegekend. Uit de integratie van die twee gezichtspunten kunnen belangrijke conclusies getrokken worden voor de aanpak. LOOQIN2U IK & DE SCHOOL ALGEMENE HANDLEIDING 5
begrijpend lezen taal: woordenschat rekenen: hoofdrekenen De zelfscreening Hoe vind je...? Hoe voel jij je op school? lezen spelling Ik vind het nooit Ik vind het bijna nooit boeiend en Ik vind het soms Ik vind het vaak Ik vind het altijd taal: spreken en luisteren taal: het zelf schrijven van teksten taal: taalbeschouwing/woord- en zinsbouw Ik voel mij bijna nooit Ik voel mij vaak niet Ik voel mij soms goed en soms niet Ik voel mij vaak Ik voel mij altijd rekenen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen rekenen: meten, tijd en geld rekenen: breuken, procenten en verhoudingen LOOQIN2U IK & DE SCHOOL GROEP 3-4 WELBEVINDEN 3 LOOQIN2U IK & DE SCHOOL GROEP 5-8 BETROKKENHEID 6 De zelfscreening bestaat uit vier onderdelen: 1. Een invulboekje voor de kinderen Dit is het belangrijkste onderdeel. We onderscheiden hierin drie rubrieken. We vragen kinderen hun mate van welbevinden in te schatten in diverse situaties én op een meer globale manier. Hierbij worden ook vragen gesteld die te maken hebben met de veiligheidsbeleving van kinderen. We vragen hen vervolgens aan te geven hoeveel betrokkenheid ze ervaren tijdens lessen en activiteiten voor verschillende vakken en in het algemeen. We vragen hen ten slotte aan te geven hoe ze zelf hun competentie-niveau inschatten voor verschillende vakken en in het algemeen. Door dit derde aandachtspunt in te voegen krijgen we zicht op het zelfbeeld van kinderen en hoe competent zij zichzelf zien. Dat kan ons helpen om de beleving die ze in de voorgaande rubrieken rapporteren beter te plaatsen. Van het invulboekje zijn twee versies: Een invulboekje bestemd voor kinderen van groep 3 en 4. Een invulboekje bestemd voor kinderen van groep 5 t/m 8. 2. Tekeningen met illustraties van de vijfpuntsschalen. Voor elk van de dimensies welbevinden, betrokkenheid, competenties is een vijfpuntsschaal ontwikkeld. Niveau 1 is het laagst, niveau 5 het hoogst (overeenkomend met de schalen binnen Looqin). Elk niveau wordt geïllustreerd door een pictogram. Dat stelt een kind voor dat in principe als jongen of meisje gezien kan worden dat het betreffende niveau zo sprekend mogelijk tot uitdrukking brengt. 3. Instructiehandleiding voor de leraar Het is van belang dat de zelfscreening op een zorgvuldige manier wordt ingevuld om tot betrouwbare gegevens te komen. Daarom zijn concrete aanwijzingen opgenomen in de instructiehandleiding om de invulboekjes te introduceren, de drie schalen toe te lichten en het invulproces te begeleiden. Het gaat soms om letterlijk te gebruiken zinnen. LOOQIN2U IK & DE SCHOOL ALGEMENE HANDLEIDING 6