Hoe maken de kinderen het? Procesgericht werken aan kwaliteit in kinderopvang en onderwijs.

Transcriptie

1 Hoe maken de kinderen het? Procesgericht werken aan kwaliteit in kinderopvang en onderwijs. Resultaten uit onderzoek door CEGO KU Leuven laten een positief effect zien van procesgericht werken en de inzet van interventies op de beleving (dit is het welbevinden en de betrokkenheid) van kinderen binnen kinderopvang en onderwijs 1. Onderzoek in kinderopvang en basisonderwijs We baseren ons voor deze vaststellingen op onderzoeksresultaten in vier Vlaamse basisscholen, waar in 2015 het project Elk kind goed in zijn vel is uitgevoerd en resultaten van een Nederlands onderzoeksproject bij Wij zijn JONG (voorheen Korein) en Onderwijs Maak Je Samen. Beide onderzoeksprojecten liepen onder leiding van Prof. Dr. Ferre Laevers en zijn een combinatie van intensieve training, coaching, interventies en een flankerend onderzoek. Het opzet van het flankerend onderzoek is in beide projecten gelijkaardig. Er is hierbij op drie manieren data verzameld: 1) welbevinden en betrokkenheid is geobserveerd in de groep/klas via externe observatoren, 2) pedagogisch medewerkers/leerkrachten, ouders en kinderen (basisonderwijs) zijn bevraagd inzake hun beleving en 3) tot slot zijn kindgegevens rond welbevinden en betrokkenheid digitaal verzameld via LOOQIN KO (voor kinderopvang) en LOOQIN PO (voor basisonderwijs) 1, ingevuld door pedagogisch medewerkers/leerkrachten. Er vond in beide onderzoeken een pre- en postmeting plaats (zie Tabel 1). Tabel 1: Overzicht van het doel, werkwijze en aantallen in beide projecten Pilootproject Elk kind goed in zijn vel Pilootproject procesgericht werken aan kwaliteit ( , Vlaanderen) in kinderopvang i.s.m. met Wij zijn JONG en Onderwijs Maak Je Samen ( , Nederland) Doel Hoe In 2015 start CEGO een piloottraject in vier basisscholen die zich engageren om voor élk kind hoog in te zetten op één doel: het versterken van de emotionele basis. Het geheel wordt gefinancierd door het Fonds Ga voor Geluk. Dit project was de voorloper van het project Warme scholen ( ). -observatie in de klas van leerlingen via de Leuvense betrokkenheidschaal (scanningprocedure) -perceptie van leerlingen: vragenlijst rond beleving (welbevinden en betrokkenheid) -perceptie van leerkrachten: vragenlijst rond hun beleving van hun werksituatie en de soorten van opdrachten -perceptie van gezinnen: vragenlijst rond beleving -inschatting beleving van kinderen door leerkracht via LOOQIN PO In 2015 start CEGO een piloottraject als onderdeel van een samenwerking tussen Wij zijn JONG (voorheen KOREIN) en Onderwijs Maak Je Samen, als verspreidingspunt van de expertise rond Ervaringsgericht werken in de Kinderopvang in Nederland. -observatie in groep van kinderen via de Leuvense welbevinden- en betrokkenheidschaal (scanningprocedure) -/ -perceptie van Pedagogisch Medewerkers (PM ers): vragenlijst rond beleving -perceptie van gezinnen: vragenlijst rond beleving -inschatting beleving van kinderen door Pedagogisch Medewerkers via LOOQIN KO Aantallen 2 35 klassen in 4 scholen, 340 kinderen geobserveerd 60 groepen in 22 locaties, 520 kinderen geobserveerd. 1 Looqin is een kindvolgsysteem ontwikkeld door CEGO. 2 We drukken de aantallen bij benadering uit, omdat er kleine verschillen zijn tussen de pre- en postmeting. Page 1 of 6

2 2. Het conceptueel kader Beide onderzoeken vertrekken vanuit de procesgerichte aanpak. Die benadering neemt de beleving van de betrokkenen (kinderen, medewerkers, gezinnen,..) als startpunt. Focussen op het proces wil zeggen: zich helemaal in de betrokkene verplaatsen. We bekijken hierbij de kwaliteit van de ervaring via twee indicatoren: de mate van emotioneel welbevinden (hoe voelt men zich in de groep of klas?) en de mate van betrokkenheid (hoe geboeid kan men bezig zijn in de groep of klas?). Kwaliteitsvolle voorzieningen nemen beide dimensies in rekening. Alleen aandacht geven aan het emotioneel welbevinden en een positief klimaat is niet voldoende, terwijl inspanningen om betrokkenheid te stimuleren vaak pas echt effect hebben als kinderen zich thuis voelen in de voorziening en vrij zijn van emotionele bekommernissen. Met welbevinden en betrokkenheid als toetssteen zie je hoe (vaak) eenvoudige ingrepen impact hebben op de kwaliteit van de ervaring : ruimtes herschikken, andere materialen aanbieden, een meer sensitieve omgang, je ziet het effect vaak onmiddellijk. Welbevinden en betrokkenheid bieden directe feedback over de kracht van de leef- en leeromgeving. Ook de effecten zijn niet min. De ervaring van vele situaties van hoog welbevinden heeft een grote impact op de persoonsontwikkeling. Het draagt bij tot de geestelijke gezondheid en goed in je vel zitten, een positief zelfbeeld, zelfvertrouwen en weerbaarheid. Hoge betrokkenheid staat garant voor ontwikkeling-in-de-diepte en versterkt de exploratiedrang. En dat is de beste garantie voor levenslang leren. Figuur 1: Aanpak proces effect schema Page 2 of 6

3 Observatie Inschatting Looqin 3. De belangrijkste bevindingen 3.1 Bij de start (pre-meting) Kinderen als persoon sterk maken begint bij het scheppen van een omgeving waarin ze zich thuis kunnen voelen, er zichzelf kunnen zijn en kunnen genieten van de interactie met anderen. Als dit WELBEVINDEN de maatstaf is dan leren we uit de Vlaamse leerkrachtinschattingen dat zowat 24% van de leerlingen zich slechts matig voelt en 5% zich helemaal niet goed voelt (samen: 29%). Naast welbevinden is BETROKKENHEID een belangrijke voorwaarde voor het doel dat we voor ogen hebben. Geconcentreerd, geboeid en aan de grens van je mogelijkheden bezig zijn het is een toestand van energie die niet alleen onontbeerlijk is voor diepgaand leren maar ook een invloed heeft op je zelfbeeld. Verveling verarmt en ontneemt de kans om iemand in zijn kracht te zetten en zijn talent(en) te ervaren. Een externe observator stelt een lage betrokkenheid vast bij 5% van de kinderen en een matige bij 80% van hen (samen: 85%). De leerkrachtinschattingen zijn iets gunstiger: 11% van de leerlingen krijgt een lage score, 29% een matige (samen: 40%). Bovenstaande resultaten slaan op de lagere schoolleerlingen (6-12 jarigen). Voor kleuters (3-6 jarigen) is het beeld min of meer gelijkaardig. De lage en matige scores samen voor betrokkenheid gemeten door een observator bedraagt 65%. De leerkrachtinschattingen voor betrokkenheid geven 50%, voor welbevinden 34% lage en matige scores. Ook in het Nederlandse onderzoek stellen we een gelijkaardige trend vast met 54% lage of matige geobserveerde scores voor betrokkenheid en 39% lage mof matige scores voor welbevinden. Tabel 2: Scores voor welbevinden en betrokkenheid via observatie en inschatting Looqin (nulmeting) NULMETING Welbevinden Betrokkenheid N Laag Matig Hoog Gem. N Laag Matig Score Score Score Score Score Hoog Score Ned. Kinderopvang 541 5% 34% 61% % 37% 46% 3.24 Vl. Kleuterschool niet geobserveerd 150 6% 59% 35% 3.38 VL Lagere school niet geobserveerd 207 5% 80% 15% 3.13 Ned. Kinderopvang 216 2% 14% 84% % 16% 80% 4.12 Vl. Kleuterschool 192 7% 27% 66% % 40% 50% 3.54 VL Lagere school 351 5% 24% 71% % 29% 60% 3.62 Gem. Samengevat maken leerkrachten de volgende inschatting: voor welbevinden bevindt 16 tot 34% van de kinderen zich in de rode of oranje zone, voor betrokkenheid is dat 20 tot 50%. Welbevinden is kennelijk makkelijker te realiseren dan betrokkenheid. De observatoren stellen vast dat voor betrokkenheid 5 tot 17% van de kinderen op een bij toeval gekozen moment een lage score behaald. Page 3 of 6

4 Observatie Inschatting Looqin 3.2 Op het eind (post-meting): drie markante vaststellingen De kernvraag is: Hoe evolueert het welbevinden en de betrokkenheid in de loop van het jaar en welke verbanden kunnen we zien? We noteren drie markante vaststellingen: Tabel 3: Scores voor welbevinden en betrokkenheid via observatie en inschatting Looqin (éénmeting) EENMETING Welbevinden Betrokkenheid N Laag Matig Hoog Gem. N Laag Matig Score Score Score Score Score Hoog Score Ned. Kinderopvang 516 2% 26% 72% % 34% 58% 3.50 Vl. Kleuterschool niet geobserveerd 140 1% 46% 53% 3.75 VL Lagere school niet geobserveerd 190 9% 62% 30% 3.25 Ned. Kinderopvang te weinig kinderen ingeschat te weinig kinderen ingeschat Vl. Kleuterschool 289 3% 21% 76% % 22% 73% 3.82 VL Lagere school 400 6% 23% 71% % 28% 64% 3.73 Gem. 1. Er is een significante stijging van de gemiddelde geobserveerde betrokkenheid zowel in kinderopvang, als in het kleuter- en lager onderwijs. Ook de inschattingen van betrokkenheid door leerkrachten via LOOQIN PO gaan betekenisvol vooruit. De inschattingen van welbevinden waren reeds hoog bij aanvang en gaan niet vooruit. Het geobserveerde welbevinden in de kinderopvang gaat significant vooruit (van 3.59 naar 3.78). 2. Er is een sterke samenhang tussen welbevinden, betrokkenheid en de aanpak (aanbod, organisatie, sfeer en relaties, leerkrachtstijl en mate van initiatief). We stellen dit vast in de kinderopvang, het kleuter- en het lager onderwijs. De aanpak heeft telkens een enorme impact op de vastgestelde verschillen in zowel het geobserveerde als ingeschatte niveau van welbevinden en betrokkenheid. 3. Er is een sterke samenhang tussen welbevinden en betrokkenheid van kinderen en van medewerkers (leerkrachten/pedagogisch medewerkers). Medewerkers die zich in het algemeen op de locatie goed voelen (hoog welbevinden) en hun werk boeiend vinden (betrokkenheid) schatten hun kinderen ook hoger in voor welbevinden en betrokkenheid. Meer nog dan bij andere variabelen kunnen we dit begrijpen als een circulair proces. Een medewerker die het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen hoog inschat, zal zich zelf ook beter voelen in zijn werk. En visa versa, een medewerker die zichzelf goed voelt in zijn job zal een positieve invloed hebben op de beleving van kinderen. Dit is een zelfversterkend effect, waaraan we tevens de hogere relatie met aanpak in rekening moeten brengen. Hogere betrokkenheid komt er niet vanzelf: het vraagt een krachtige en positieve aanpak. Page 4 of 6

5 4. Besluiten Met teams op weg gaan naar een aanpak waarin alle medewerkers hun kijk op het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen aanscherpen, werkt. De screening van kinderen, intensieve training en coaching en de vertrouwdheid met een ondersteunend digitaal volgsysteem brengt locaties in kinderopvang en onderwijs in beweging. Bovendien is het conceptueel kader toegankelijk en begrijpbaar voor medewerkers om nog sterker in te spelen op individuele behoeften en noden van kinderen. Dit stellen we ook vast: de beleving van medewerkers en kinderen gaan hand in hand: medewerkers die hogere scores rapporteren voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen, geven ook voor zichzelf een hogere mate van welbevinden en betrokkenheid aan. Daarmee is aangegeven dat het pad naar een aanpak waarin je je meer in kinderen leert verplaatsen, een empowerend effect heeft: zien dat kinderen het goed maken geeft je als medewerker het gevoel dat je het verschil kan maken. Er is een duidelijke toename in kwaliteit. Het flankerend onderzoek maakt duidelijk dat het beoogde proces tot resultaten leidt: meer welbevinden en betrokkenheid bij kinderen is er niet bij toeval maar ze zijn het gevolg van waarneembare veranderingen in de aanpak. Een opsteker is tevens dat inspanningen om het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen te verhogen in het bereik van eender welke groep of locatie ligt. Heel wat groepen gaan betekenisvol vooruit op deze twee procesindicatoren: kinderen voelen zich tijdens de tweede meting nog beter en en zijn nog boeiender dan tijdens de nulmeting. We concluderen ook dat een design waarbij innovatieve initiatieven in de praktijk, gekoppeld aan een flankerend onderzoek werkt. Het design brengt de participerende locaties op het spoor van een transformatieproces waardoor bij afsluiting van het onderzoek alles in stelling is gebracht om met succes verder aan kwaliteit te werken. Aandacht voor de beleving van kinderen is deel gaan uitmaken van het DNA van de deelnemende voorzieningen. Zij kunnen met de gegeven tools op hun élan verder. Contactgegevens CEGO KU Leuven, schapenstraat 34, B-3000 Leuven Referenties onderzoeksrapporten Laevers, F. Stas, T., Van Cleynenbreugel, C. (2018). Elk kind goed in zijn vel. Implementatie en effectonderzoek van een interventiepakket voor de preventie van emotionele problemen en zelfdoding. Rapportage van het flankerend onderzoek. Leuven: ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs, KU Leuven. Declercq, B. & Laevers, F. (2017). Procesgericht werken aan kwaliteit in de kinderopvang. Ontwikkeling van hulpmiddelen, strategieën en bewijs voor een effectieve inzet in de Nederlandse context. Rapportage van het flankerend onderzoek. Leuven: ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs, KULeuven. Page 5 of 6

6 INSERT (KADER) Voordelen van het systematisch registreren van Welbevinden en Betrokkenheid 1. Beide indicatoren geven een veelzeggend beeld van de kwaliteit: ze drukken uit hoe krachtig de leeromgeving is voor elk kind. 2. Samen zijn ze dekkend voor zowel de sociaal-emotionele als de cognitieve ontwikkeling. 3. De parameters overstijgen elk onderwijsmodel, elk curriculum en elke leeftijd (dekkend voor kinderen van 0 tot 18 jaar). 4. De expertise voor scoring is eenvoudig te verwerven en te hanteren door pedagogisch medewekers en leerkrachten die op korte termijn ook een impact hebben op hoe zij hun praktijk gestalte geven. 5. De indicatoren zijn gevoelig voor evoluties in de context of specifieke karakteristieken van kinderen. 6. Het geeft alle kinderen kansen: kinderen met een achterstand zijn oké als welbevinden en betrokkenheid hoog zijn, hoogbegaafden die uitdaging missen worden gespot. 7. Ze vervullen een vroegtijdige signaalfunctie: van laag welbevinden en Betrokkenheid komt demotivatie, zwakke resultaten, zittenblijven, zakken van richting, spijbelen en finaal: drop-out. 8. Ze bieden een generieke oplossing voor een reeks van probleemhaarden en uitdagingen die nu volop in de aandacht staan: pest-preventie, radicalisering en inclusief onderwijs. Page 6 of 6