Werken in Vlaanderen: vermoeiend of plezierig?

Transcriptie

1 Werken in Vlaanderen: vermoeiend of plezierig? Resultaten van 10 jaar onderzoek naar de beleving en beoordeling van arbeid Prof. Dr. Hans De Witte Gewoon Hoogleraar Arbeidspsychologie, WOPP-KU Leuven Seminarie Verzekeringsartsen KU Leuven, 10 Oktober Inhoud 1. Waarom deze studie? 2. Globale plaatje is goed 3. doch niet voor iedereen 4. Op zoek naar arbeidsvitamines 5. Een nieuwe maat voor de Kwaliteit van de Arbeid in Vlaanderen 1. Waarom nog een studie? Drie pluspunten: 1. Omvangrijk en heterogeen staal werkenden in Vlaanderen (N = ) DIOVA-databank 2. Grondig onderbouwde vragenlijst: inhoudelijk rijk, theoretisch goed onderbouwd, grondig gevalideerd: de Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid (VBBA) 3. Bredere kijk dan gemiddeld: breed en genuanceerd conceptueel (theoretisch) kader 1

2 Gemiddelde Werkkenmerken = beschrijving van werk Hoe is het werk? Objectief Oorzaken (van beleving) Componenten van arbeid: 4 A s Positief: hulpbronnen op het werk Negatief: werkeisen (stressoren) Werkbeleving = beleving door de werknemer Hoe voelt het aan? Subjectief Gevolgen (van werk) Componenten van de beleving: Positief: welzijn, tevredenheid en groei Negatief: spanning, stress en burnout Enkele vragen vooraf 1. Voor welke stressor scoren werknemers in Vlaanderen hoger: werkdruk of geestelijke belasting? 2. Voor welke hulpbron scoren werknemers in Vlaanderen hoger: steun door de leidinggevende of vaardigheidsbenutting? 3. Wat overweegt? Bevat het werk in Vlaanderen vooral stressoren of vooral hulpbronnen? 4. Wat overweegt? Plezier in het werk of vermoeidheid door het werk? 2. Nieuws van het werkende front Figuur 3.1 Beoordeling van de arbeidsinhoud altijd Werkkenmerken: Arbeidsinhoud dikwijls Arbeidsomstandigheden Arbeidsvoorwaarden Arbeidsverhoudingen soms Werkbeleving: Plezier betrokkenheid verloop Herstelbehoefte - spanningen nooit Afwisseling Vaardigheidsbenutting Zelfstandigheid Inspraak Rolduidelijkheid Afwezigheid van rolconflicten Feedback Geen problemen met veranderingen 2

3 Gemiddelde Gemiddelde Gemiddelde Figuur 3.2 Beoordeling van de arbeidsomstandigheden Figuur 3.3 Beoordeling van de arbeidsvoorwaarden altijd altijd dikwijls dikwijls soms soms nooit Werkdruk Lichamelijke inspanning Geestelijke belasting Emotionele belasting nooit Beloning Toekomstzekerheid Loopbaanmogelijkheden altijd Figuur 3.4 Beoordeling van de arbeidsverhoudingen Dus: Goed nieuws van het werkende front dikwijls som s nooit Werkkenmerken: werk is gemiddeld genomen van goede kwaliteit: - Weinig stressoren (werkeisen): duidelijk omschreven, gemiddelde werkdruk, geen hoge lichamelijke of emotionele belasting -> Wel hoge geestelijke belasting + Hulpbronnen aanwezig: afwisseling, goede relaties met collega s en leidinggevenden -> Wel beperkte loopbaanmogelijkheden en beperkte inspraak Contactmogelijkheden Communicatie Relaties met collega s Relaties met directe leiding 3

4 Gemiddelde Gemiddelde Ook positieve beleving van het werk Conclusie ja Figuur 3.5 Beoordeling van welbevinden en spanning op het werk Werkkenmerken: balans helt duidelijk over naar positieve zijde: goede kwaliteit Geldt ook voor de beleving: werk is eerder plezierig dan vermoeiend Nuancering eenzijdige, negatieve berichtgeving over arbeid ( vervreemdend ) neen Plezier in het werk Betrokkenheid bij de organisatie Geen verloopintentie Herstelbehoefte Piekeren Slaapkwaliteit Doch hoe goed is soms? -> nood aan grenswaarden: vanaf welke waarde wordt men ziek? 2. Maar niet voor iedereen 8 Beroepspositie en functie écht onderscheidend 7 Matige samenhangen met leeftijd, ploegen, geslacht en sector Beperkte samenhangen met contracttype, overheid-privé en arbeidstijden en ook weinig opvallende verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië afwisseling vaardigheidsbenutting zelfstandigheid inspraak arbeider bediende zorg of onderwijs lager kader hoger kader 4

5 Gemiddelde Gemiddelde werkdruk lichamelijke inspanning geestelijke belasting emotionele belasting 6 plezier in het werk herstelbehoefte arbeider bediende zorg of onderwijs lager kader hoger kader 2 arbeider bediende zorg of onderwijs lager kader hoger kader Grote verschillen naar beroepspositie en functie Beroepspositie: paradox Arbeiders minder gunstige werkkenmerken: beperkte arbeidsinhoud, -voorwaarden, grotere lichamelijke belasting -> minder plezier, maar ook minder vermoeidheid Bedienden en (vooral) kaderleden: meer geestelijke (en emotionele) belasting, (iets) hogere werkdruk -> meer spanning/vermoeidheid maar ook méér plezier Conclusie: Duidelijke verschillen tussen arbeiders en bedienden Heroriëntering aandacht beleid en media (leeftijd, geslacht) Matige samenhangen met leeftijd, ploegen, geslacht en sector Leeftijd: intrede en uitstroomproblemen - Jongeren: slechtere arbeidsinhoud & slechter toekomstperspectief -> verloop hoger en binding lager - Ouderen: meer emotionele en geestelijke belasting, verandering taken, minder loopbaanmogelijkheden -> meer spanning - Oudsten: trendbreuk (selectie, healthy workers effect?) 5

6 Arbeidstijden: Dagdienst gunstiger dan ploegen, nachtdienst of onregelmatige uren Geslacht differentieert weinig Werken in de quartaire sector is leuker: Betere arbeidsinhoud, toekomstzekerheid, relaties met collega s -> meer plezier, betrokkenheid, lager verloop Méér emotionele belasting -> meer spanning Beperkte samenhangen met: Contracten: vast versus tijdelijk Tijdelijk iets beter! Inhoud, appreciatie beloning, relaties -> meer plezier (? PC?) Overheid versus privé Voltijds versus deeltijds Vlamingen versus Franstaligen: iets minder gunstig voor Franstaligen (bv. meer emotionele belasting doch betere relaties) 3. Op zoek naar arbeidsvitamines Hoe hangen werkkenmerken samen met de werkbeleving? a. Wat maakt werk plezierig? b. Wat maakt werk vermoeiend ( stresserend )? Werkkenmerken die er écht toe doen Arbeidsinhoud Plezier in het werk Afwisseling.19 Herstelbehoefte Vaardigheidsbenutting Inspraak Afwezigheid van rolconflicten.19 Geen problemen met veranderingen in taken -.09 Arbeidsomstandigheden Werkdruk Emotionele belasting.12 Arbeidsverhoudingen Sociale steun collega s -.07 Sociale steun supervisor.08 6

7 Samenvatting arbeidsvitamines a. Wat maakt werk plezierig? -> arbeidsinhoud: vaardigheidsbenutting, variatie, géén rolconflicten ( tegenstrijdige eisen of verwachtingen ) b. Wat maakt werk vermoeiend ( stresserend )? -> arbeidsomstandigheden: werkdruk en emotionele belasting Werkkenmerken = beschrijving van werk Hoe is het werk? Objectief Oorzaken (van beleving) Componenten van arbeid: 4 A s Positief: hulpbronnen op het werk Negatief: werkeisen (stressoren) Werkbeleving = beleving door de werknemer Hoe voelt het aan? Subjectief Gevolgen (van werk) Componenten van de beleving: Positief: welzijn, tevredenheid en groei Negatief: spanning, stress en burnout Uitvoeren van risico-analyse: gebalanceerde lijst werkkenmerken bevragen 9 essentiële arbeidsvitamines: Afwisseling Vaardigheidsbenutting Inspraak (afwezigheid) rolconflicten (geen) veranderingen in taken (lage) werkdruk (lage) emotionele belasting (goede) relaties met collega s en met leidinggevende Verrassing: - arbeidsvoorwaarden niet essentieel (loon, loopbaan) voor welzijn - Geestelijke belasting & loopbaanmogelijkheden niet in lijst! 4. Nieuwe maat voor de Kwaliteit van de Arbeid in Vlaanderen Alternatief voor de Werkbaarheidsmonitor STV-Innovatie en Arbeid (SERV) Omvangrijk survey in Inhoud: Herstelbehoefte (vermoeidheid) Plezier in het werk (motivatie) Vaardigheidsbenutting (leermogelijkheden) Thuis - Werk Interferentie (negatief werk->thuis) 7

8 Analyse problematische score (ROC): Knipperlichtmodel 1. OK 2. Problematisch 3. Extreem problematisch Som scores 2 & 3 voor elke variabele Hoeveel % scoort 0 voor deze som? 52.3% geen problemen op het werk 47.7% werkbaarheidsprobleem Kritiekpunten: Kritieken op WBM Vermenging oorzaken en gevolgen + extra factor Enkel werkkenmerken bevragen (-> preventief) Beleidsmatige keuze variabelen Selectie op basis van empirisch onderzoek Eenzijdige focus op negatieve Rekening houden met zowel positieve als negatieve werkkenmerken, en hun verhouding Werkkenmerken Positief Tussenin Negatief Afwisseling 62,5% 31,0% 6,5% Vaardigheidsbenutting 45,3% 42,6% 12,1% Inspraak 43,8% 43,9% 12,2% Afwezigheid van rolconflicten 61,3% 33,4% 5,3% Geen problemen met veranderingen in taken 94,8% 4,5% 0,6% Werkdruk 57,9% 33,0% 9,1% Emotionele belasting 88,2% 9,6% 2,1% Relaties met collega s 59,3% 33,2% 7,5% En combineren maar Enkel rood is echt problematisch => som van rode scores: tussen 0 en 9 69% scoort 0 : geen rode scores! Gemiddelde: 0,55 op 9 Ook kijken naar de positieve zijde: som van groene scores (oranje buiten beschouwing ): 0->9 80% minstens één positieve score Gemiddelde: 2,1 on 9 Relaties met directe leiding 55,9% 33,6% 10,5% 8

9 Combinatie van positieve en negatieve werkkenmerken in een nieuwe meting van de kwaliteit van de arbeid (in %) Waar is het cut off point (grenswaarde)? Na uitvoerige analyse vonden we: Negatieve werkkenmerken Weinig Veel het magische cijfer 2 Veel 50,6% ( gunstig ) 5,5% ( ambivalent ) Negatieve zijde: laag = 0 & 1; laag = 2 & + Positieve zijde: laag = 0 & 1; laag = 2 & + Positieve werkkenmerken Weinig 36,0% ( neutraal ) 7,9% ( problematisch ) Conclusie De kwaliteit van de Arbeid van Vlaamse werknemers helt over naar de goede zijde: 51% goede kwaliteit 36% neutraal 14% slecht, waarvan slechts 8% écht slecht Nuancering Werkbaarheidsmonitor 9