Aan de gemeenteraad. raadsvoorstel Geachte raadsleden, Hierbij bieden wij u een raadsvoorstel met als Perspectiefwissel: bezuinigingen aan. In verband met de perspectiefwissel wordt er ook bezuinigd op bibliotheekwerk en is het wenselijk dat uw raad in de vergadering van 24 mei 2012 een besluit neemt over dit voorstel. Aanleiding Met de vaststelling van de perspectiefwissel in maart 2011 bekrachtigde uw raad het voorstel om in vier jaar tijd in totaal 200.000 te bezuinigen op het bibliotheekwerk. Een forse opgave, mede omdat het bibliotheekwerk een sterke kostenvrager is binnen het (niet wettelijke) culturele takenpakket. Meteen nadat deze maatregel was vastgesteld, zijn wij in gesprek gegaan met de bibliotheekorganisatie om op een zo verantwoord mogelijk wijze invulling te geven aan de bezuinigingsopdracht. Biblionet Groningen kreeg de opdracht om te komen met verschillende scenario s. Via de raadscommissie LWZ van 8 december 2011 is uw raad geïnformeerd over de voortgang van het proces van bezuinigen op het bibliotheekwerk. De scenario s die gepresenteerd zijn, zijn verder uitgewerkt en worden in dit raadsvoorstel aan u voorgelegd. In de afgelopen periode is er veel overleg geweest met Biblionet Groningen. Ook is er contact geweest met de clustermanager, de vrijwilligers van de bibliotheek en met de Gemeente Hoogezand-Sappemeer om een afgewogen keuze aan uw raad te kunnen voorleggen. Perspectiefwissel: bezuinigingen contactpersoon dhr. E. Moesker T 0598 425606 portefeuillehouder dhr. A. Scheidema bijlagen 2 raadsvergadering 24 mei 2012 agendapunt 10 voorstelnummer 12 Opdracht in de perspectiefwissel In het raadsbesluit over perspectiefwissel van 3 maart 2011 stond over het bibliotheekwerk het volgende: De openbare bibliotheken zijn de laatste jaren steeds verder af komen te staan van hun primaire taak, het uitlenen (distribueren) van gedrukte en audiovisuele informatiedragers die vanwege kosten of schaarste anders buiten het bereik van de gemiddelde inwoner blijven. Begrijpelijk, omdat internet voor een groot deel de plaats ingenomen heeft van de traditionele gedrukte en audiovisuele media. Als reactie hierop hebben bibliotheken naast het bedienen van hun traditionele markt zich opgeworpen als makelaar in informatie en vermaak (zoals speelfilms en gaming software). Ook hebben ze zich gericht op het ontwikkelen van projecten gericht op bewuste en kritische omgang met informatie alsmede op het toegankelijk maken van informatie voor verschillende doelgroepen zoals jonge kinderen, anderstaligen, laaggeletterden et cetera.
De veranderde maatschappelijke positionering van de bibliotheken met als gevolg een sterke groei van projectmatige activiteiten rechtvaardigt een heroverweging van de subsidierelatie. Daarom is het nodig te bepalen wat het basisaanbod van een bibliotheek in de gemeente moet zijn en in hoeverre concentratie mogelijk is. De fysieke aanwezigheid van een bibliotheek in onze gemeente achten wij in de toekomst niet vanzelfsprekend, gelet op de ontwikkeling van digitale dienstverlening en digitale informatievoorziening. Ook voor de distributie van nu nog bestaande fysieke informatiedragers zijn immers andere distributiekanalen, besteld via internet en bezorgd aan huis of dicht bij huis af te halen, bij voorbeeld via de supermarkt of een andere detaillist in het dorp. Wij zien in de verdere toekomst feitelijk alleen nog perspectief voor een fysieke outlet in een omgeving waar veel onderwijsvoorzieningen zijn geconcentreerd of waar een vanzelfsprekende concentratie van cultuurconsumenten te vinden is. Dit is in de gemeente Slochteren niet het geval. Voor het vooralsnog instandhouden van een bibliotheekvoorziening in de gemeente kan worden overwogen dat het de meeste duidelijkheid geeft als voor de openbare bibliotheek een vast budget (all in) beschikbaar wordt gesteld, waarbij gemeente en Biblionet gezamenlijk de inhoudelijke invulling bepalen zodat binnen het beschikbare bedrag maximale dienstverlening wordt geleverd. 2 Voor de periode 2012-2015 is dit financieel vertaald naar de taakstelling om het budget voor het bibliotheekwerk te korten met in totaal 200.000, gefaseerd in vier stappen waarbij het budget steeds 50.000 naar beneden wordt bijgesteld. De bezuiniging kan worden bereikt door te korten op de subsidie en door te bezuinigen op overige (toegerekende) kosten die worden gemaakt op het product bibliotheek, zoals ambtelijke formatie en kapitaallasten. In totaal wordt er 130.000 bezuinigd op de subsidie en 70.000 op de overige kosten. Bibliotheekwerk in Slochteren, waar hebben we het over? Waar de media een somber (toekomst-)beeld voor de bibliotheek in zijn algemeenheid schetsen, valt op dat in Slochteren de bibliotheek nog steeds goed draait. Abonnementen en uitleningen stijgen nog steeds, 25% van onze bevolking maakt gebruik van de bibliotheek. Er zijn drie vestigingen in de gemeente, in het dorp Slochteren, in Harkstede en in Siddeburen. Deze drie vestigingen doen niet voor elkaar onder qua cijfers van gebruik, opbrengsten en kosten. Wel is er een onderscheid in verdeling over doelgroepen. De vestiging in Harkstede bedient relatief veel jeugd, die in Siddeburen jongeren en ouderen en Slochteren heeft de meeste betalende leden. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van scholen en bejaardentehuizen in de nabije omgeving.
Een relatief groot deel van het budget wordt besteed aan huisvesting, waardoor er minder middelen overblijven voor openstelling en personeel. Er werken relatief veel vrijwilligers mee in de bibliotheken van Slochteren. Vanuit het product cultuur gaat ca. 500.000 om in het Slochter bibliotheekwerk, ca. daarvan 330.000 is de subsidie aan Biblionet.. Visie Biblionet op bibliotheekwerk in Slochteren Biblionet Groningen heeft bij de onderbouwing van aangeboden scenario s een aantal malen benadrukt wat haar visie is op het bibliotheekwerk. Beide, de visie en de onderbouwing van de scenario s, zijn behandeld in de commissie LWZ van 8 december 2011. Gemakshalve verwijzen wij u naar de bijlages bij dit raadsvoorstel. 3 Opdracht: scenario s Om de bezuinigingsopdracht uit te kunnen voeren, hebben wij de opdracht bij Biblionet Groningen neergelegd om aan te geven hoe binnen het beschikbare budget de dienstverlening optimaal kan worden verleend. Daarbij zijn een aantal uitgangspunten meegegeven: - Toekomstbestendigheid - Bereik doelgroepen - Openingsuren - Geografische spreiding - Bereikbaarheid - Minimaal voldoen aan kernfuncties educatie, uitlenen en lezen Biblionet heeft hiervoor vijf scenario s opgesteld. Met ieder scenario is beoogd om binnen het gestelde budget een zo optimaal mogelijke bibliotheekvoorziening in stand te houden. In de scenario s komen begrippen als centrumvestiging, bibliotheekpunt en wisselcollectie aan de orde. Een centrumvestiging is een bibliotheekfiliaal dat aan een aantal kwaliteitscriteria voldoet. De collectie is ingericht om alle doelgroepen te kunnen bedienen, er is voorzien in de vijf kernfuncties van de basisbibliotheek, er is een ondergrens aan het aantal openingsuren en er is voldoende professioneel personeel aanwezig. Een bibliotheekpunt is een vestiging van de bibliotheek waar in deze scenario s twee doelgroepen terecht kunnen: jeugd van 0-12 en senioren. Volwassenen en jongeren (12-18 jaar) kunnen er wel reserveren, ophalen en retourneren. Voor de overige dienstverlening kunnen ze naar een centrumvestiging die alle doelgroepen bedient. Overigens heeft men vanuit een bibliotheekpunt wel beschikking over de hele collectie van Biblionet. Men kan (al dan niet via internet) alle boeken bestellen en in het bibliotheekpunt afhalen.
Een wisselcollectie bestaat uit een aantal boeken (bijv 3.000), die periodiek verfrist worden. Dan komen er 3.000 andere boeken. Er is hierbij geen ondersteuning door professionals, we stappen dan als het ware uit het netwerk van Biblionet. De scenario s zien er als volgt uit: 1) centrumvestiging in de gemeente Slochteren met twee bibliotheekpunten Eén centrumvestiging en twee bibliotheekpunten voor jeugd 0-12 jaar en de minder mobiele senioren bibliotheekpunten beperkt open Grote besparing mogelijk op kapitaalslasten ivm. verbouwing Borgstee Upgraden centrumvestiging om uitwijkvraag op te vangen In 2015 37.000 tekort om tweede bibliotheekpunt open te houden 4 2) centrumvestiging in Hoogezand- Sappemeer met drie bibliotheekpunten in de gemeente Slochteren Drie Bibliotheekpunten voor jeugd 0-12 jaar en minder mobiele senioren Bibliotheekpunten beperkt open Dienstverlening en ondersteuning door Bibliotheek Hoogezand Sappemeer Volwassenen kunnen naar Hoogezand en vestigingen in andere omliggende gemeenten voor andere dienstverlening dan het reserveren en ophalen van boeken 3) wisselcollecties Huurcollecties boeken op nader te bepalen plaatsen in de gemeente, bijv. de drie hoofdkernen; in scholen of bejaardencentra Toegespitst op doelgroepen, bijv voor senioren in het Ufkenshuis 2 x per jaar wordt de collectie ververst Geen service en personeel via Biblionet Betaling per band Niet meer lid van het netwerk, dus niet alles is meer te lenen. Ook de provinciale pas verdwijnt: dat alles overal in de provincie te lenen en te retourneren is. 4) centrumvestiging in Slochteren met twee wisselcollecties Basisbibliotheek in Slochteren met wisselcollecties in Harkstede en Siddeburen Dienstverlening in Slochteren blijft globaal zoals nu Vrijwilligers of personeel van scholen of bejaardencentra beheren huurcollecties Vrijwilligers spelen cruciale rol
Voor huurcollecties is ca. 38.000 beschikbaar (hiervoor kunnen ca. 1.250 banden gehuurd worden, vgl. een bibliotheekpunt beschikt over ca. 4.000 banden.) 5) centrumbibliotheek in Slochteren volgens Groninger model centrumbibliotheek in Slochteren Volledig nieuw ingericht volgens Groningse Concept Openstelling 6 dagen per week Alle kinderen van 0-15 jaar worden gegarandeerd bereikt via de scholen 5 Beoordeling scenario s De scenario s worden beoordeeld aan de hand van verschillende criteria. De belangrijkste is of het scenario binnen de taakstelling past. Daarbij gaat het er enerzijds om dat de bezuinigingen aan het eind van de rit gehaald worden, anderzijds moet er wel een bibliotheek overblijven die past binnen het gemeentelijk beleid. Scenario s 1 en 5 zijn hierdoor niet realistisch. Bij scenario 1 wordt de bezuinigingstaakstelling niet gehaald. Scenario 5 levert geen optimale voorziening oplevert op. Vanuit het oogpunt van Biblionet is het verbouwen en retailen van een bibliotheek naar één centrale hoofdvestiging wellicht ideaal (efficiency), vanuit het perspectief van onze toekomstvisie is aan de voorwaarde van spreiding over de drie hoofdkernen niet voldaan. Dit houdt in dat er nog drie scenario s resteren die meer realistisch zijn, en waartussen een afweging gemaakt moet worden. Deze zijn langs de volgende criteria gelegd: 1. toekomstbestendigheid: mate waarin de uitwerking robuust is ten opzichte van mogelijke ontwikkelingen in de toekomst zoals verder bezuinigen en vermindering van gebruik als gevolg van krimp of doorgaande technologische ontwikkeling 2. geografische spreiding: mate waarin de voorzieningen verspreid zijn over de gemeente 3. bereik doelgroepen: mate waarin voorzieningen met hun aanbod inspelen op wensen van bepaalde doelgroepen 4. bereikbaarheid: mate waarin voorzieningen bereikt kunnen worden door de burgers met OV of op eigen gelegenheid 5. openingsuren: duur dat voorzieningen open zijn 6. service level: volledigheid van de dienstverlening die Biblionet aan kan bieden in voorzieningen 7. kernfuncties: mate waarin het aanbod voorziet in bepaalde kernfuncties Scenario s zijn per criterium ten opzichte van elkaar zijn vergeleken, het zijn dus geen absolute scores.
Om de criteria te kunnen wegen is een wegingsfactor per criterium ingevoerd. Geografische spreiding wordt zo belangrijker geacht dan het bereik van bijvoorbeeld de doelgroep volwassenen. Aan de kernfunctie educatie wordt het meeste belang gehecht, dus die hebben beide wegingsfactor 10 meegekregen, waar uitlenen en lezen 8 krijgt. Onderstaande tabel geeft de gewogen scenario s weer. Wegingsfactor 2) Basisvestiging HS met drie bibliotheekpunten 3) Alleen wisselcollecties 4) Centrumvestiging aangevuld met wisselcollecties 6 Criterium Toekomstbestendigheid 10 2 20 0 0 1 10 Geografische Spreiding 10 2 20 2 20 2 20 Bereik senioren 6 2 12 1 6 2 12 Bereik jeugd 8 2 16 1 8 1 8 Bereik Jongeren 4 1 4 1 4 1 4 Bereik Volwassenen 2 1 2 1 2 1 2 Bereikbaarheid 10 1 10 2 20 2 20 Openingsuren 6 2 12 2 12 1 6 Servicelevel 4 2 8 0 0 1 4 Uitlenen en lezen 8 2 16 2 16 2 16 Educatie 10 2 20 0 0 2 20 Ontmoeting en debat 4 2 8 0 0 1 4 Kennis en informatie 3 2 6 0 0 1 3 Kunst en Cultuur 2 2 4 0 0 1 2 Totaal score 158 88 131 Duidelijk is dat scenario 2, met de centrumvestiging in Hoogezand-Sappemeer en drie bibliotheekpunten in de hoofdkernen, de beste beoordeling heeft. Hieronder wordt ingegaan op de drie scenario s.
Scenario 2 Drie bibliotheekpunten en een centrumvestiging in Hoogezand Sappemeer. Deze optie is het meest toekomstbestendig van de drie, aangezien er een robuuste, up to date bibliotheekvoorziening overblijft, waarbij onze inwoners bovendien in de gelegenheid zijn om van de ontwikkelingen en investeringen in Hoogezand Sappemeer te profiteren. Daar zijn plannen voor de verhuizing van de bibliotheek waardoor gewaarborgd wordt dat er een centrumvestiging blijft die met zijn tijd meegaat. Het servicelevel is het hoogst en van de bestaande voorzieningen hoeft het minst te worden ingeleverd. Dit scenario past in de lijn dat voor de meeste (culturele-) voorzieningen toch al een beroep moet worden gedaan op centrumgemeente Hoogezand- Sappemeer. Met onze preferente partner Hoogezand-Sappemeer komen we nog tot financiële afspraken voor het gebruik dat onze jongere en volwassen inwoners maken van de voorziening. Voorwaarde is dat deze afspraken passen binnen de financiële kaders van de taakstelling. 7 Scenario 3 Wisselcollecties, verspreid over de gemeente In dit scenario stappen we uit het netwerk van Biblionet Groningen en kunnen inwoners uit Slochteren geen abonnement nemen op de provinciale pas. Met deze pas kunnen leners in de provincie Groningen in elke vestiging hun boeken lenen en retourneren. Ondersteuning is er niet voor scholen, instellingen of burgers uit onze gemeente. Voordeel is dat de onafhankelijkheid van Biblionet beleidsvrijheid geeft, en een grotere flexibiliteit in het verdelen van boeken (op meer plekken). In dit scenario is een belangrijke rol weggelegd voor vrijwilligers of medewerkers van instellingen waar de collecties komen te staan, want zij moeten het beheer doen. Op dit moment staat nog niet vast wie het beheer zou kunnen en willen doen. Dit scenario scoort minder goed op het gebied van service level en het vervullen van met name de kernfunctie educatie. Alleen in de kernfunctie uitlenen en lezen wordt voorzien. Qua toekomstbestendigheid scoort dit scenario matig, aangezien het wel een flexibele opzet heeft, maar het voor de continuïteit erg afhankelijk is van vrijwilligers. Scenario 4 centrumbibliotheek in Slochteren en twee wisselcollecties Vanwege de centrale ligging wordt er voor gekozen om de basisbibliotheek in Slochteren te situeren. Voor minder mobiele burgers worden wisselcollecties ingericht, bij voorkeur in samenwerking met instellingen als scholen en bejaardencentra. Volwassenen uit de randkernen kunnen kiezen of zij voor dienstverlening naar de basisbibliotheek in Slochteren komen, of dat zij hiervoor uitwijken naar een buurgemeente. In dit scenario blijft het niveau de dienstverlening in Slochteren zoals het nu is, al zal wel de collectie in Slochteren iets moeten worden uitgebreid om de uitwijkvraag uit de andere kernen op te kunnen vangen. Wie er in aanmerking komt voor het beheer van de wisselcollecties moet nog nader worden uitgewerkt, het valt in elk geval buiten de verantwoordelijkheid van de centrumbibliotheek in Slochteren.
Dit scenario is in feite "second best": het scoort op geen enkel criterium slecht, maar laat wel hier en daar te wensen over zoals bereik van jeugd, openingsuren en service level Qua toekomstbestendigheid valt hier nog op te merken dat het de vraag is of een centrumvestiging in Slochteren in de toekomst voldoende middelen en bezoekers overhoudt om aantrekkelijk gezond te blijven. Samengevat voorstel Na toetsing van de vijf scenario s aan de taakstelling uit de perspectiefwissel van 200.000 in vier jaar, vallen twee scenario s af en zijn de drie resterende scenario s op hun merites beoordeeld. Gezien het bovenstaande spreken wij als college onze voorkeur voor scenario 2 uit: drie bibliotheekpunten en een centrumvestiging in Hoogezand-Sappemeer. Binnen de financiële kaders is dit het scenario dat de beste dienstverlening oplevert. Het serviceniveau is het hoogst en het model is meest robuust naar de toekomst toe. In dit scenario is bovendien een breder aanbod van kernfuncties mogelijk en wordt het minst afgebroken van de bestaande infrastructuur. Wij verzoeken uw raad een voorkeur voor het door u gewenste scenario uit te spreken en opdracht te geven aan het college om deze te realiseren. 8 Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Slochteren. G.J. ten Brink, burgemeester C.C.W. van den Akker, secretaris