Monument: Nagele, Gereformeerde Kerk REGISTER Monumentnummer Identificatienummer 01710100000032481 Basisregistratie Provincie Flevoland Gemeente Noordoostpolder Plaats Nagele Straat/huisnummer Ring 15 Postcode 8308 AL Kadastrale aanduiding Noordoostpolder DZ 59 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte Kerkgebouw met klokkentoren en muur. omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of De kerk is een toonbeeld van de opvattingen van waaruit de ontwerpers van de nieuwe polderdorpen het gemeenschapsleven in dit nieuw te ontwikkelen gebied vorm probeerde te geven. Het kerkgebouw is bijzonder omdat het onderdeel uitmaakt van een cluster van kerk- en
pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het schoolgebouwen per gezindte in het groene hart van het polderdorp Nagele. Het verhaal van de maakbaarheid (of poging tot) van een nieuwe samenleving is hierdoor afleesbaar. Het kerkgebouw is een toonbeeld voor het naoorlogse modernistische denken in Nederland. De lichtval in het liturgisch centrum en de buitenkansel verwijzen naar de kerk van Le Corbusier in Ronchamp. Het kerkgebouw is, naast de Lijnbaan in Rotterdam en de gebouwen van de TH Delft, een belangrijk onderdeel van het oeuvre van het architectenbureau Van den Broek en Bakema. De geleidelijke overgang van de openbare naar de kerkelijke ruimte wordt in en om dit kerkgebouw op een bijzondere en esthetisch zeer fraaie wijze vormgegeven. Het kerkgebouw is een voorbeeld in Nederland om met gebruik van eenvoudige, eigentijdse materialen zoals onder andere betonsteen, tot een hoogwaardig architectonisch ontwerp te komen. De kerk is een van de centrale gebouwen in het door Mien Ruys ontworpen centrale rechthoekige groene park van Nagele: De Brink, dat het hart vormt van het als totaalontwerp gerealiseerde en nog altijd goed herkenbare complex van voorzieningen op de brink. Het kerkgebouw is een van de objecten die zich bevinden in de groene centrale ruimte van het modernistische polderdorp Nagele.
complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van Op de vervanging van het houtwerk (nu kunststof) na is de essentie van dit kerkgebouw nog nauwelijks gewijzigd ten opzichte van de oorspronkelijke vormgeving en materiaalgebruik. De kerk is nog steeds als zodanig in gebruik.
de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Het orgel vertegenwoordigt geen waarde; het betreft hier een industrieel assemblageproduct, (mededeling orgeldeskundige RCE - dhr. W. Diepenhorst, 7 januari 2013. Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Religieuze gebouwen, kerk en kerkonderdeel, kerk met klokkentoren Kerkgebouw met klokkentoren Kerkgebouw met klokkentoren(2012) Naam object PKN Kerk Nagele Stijl/stroming Modernisme/brutalisme Bouwtijd (ook de planfase) 1958-1960. In gebruik genomen in 1960. Architect(en)/ontwerper(s) J.B. (Jaap) Bakema (1914-1981) van het
Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever architectenbureau Van de Broek en Bakema Gereformeerde gemeente Nagele Exterieur De kerk is zodanig ontworpen dat er sprake is van een geleidelijke overgang van de openbare ruimte naar de kerkelijke ruimte. Een muur van gestapelde betonblokken begint laag, als een bank, en klimt dan in met een paar sprongen op tot een muur die een voorhof aan twee kanten insluit. De derde zijde van de voorhof wordt gevormd door de buitenmuren van de kerk. De los voor de kerk geplaatste klokkentoren dient als baken voor de omgeving, maar ook als poortgebouw voor het omsloten kerkplein met aan de zuidzijde de kerkzaal en aan de oostzijde een haaks lager bouwdeel met gemeenschapsruimte en consistoriekamer. De kerk kent geen duidelijke voor- of achterkant, maar bestaat als het ware uit een spiraal van een in hoogte oplopende bouwmassa, die culmineert in de voor de kerk geplaatste vrijstaande toren. Aan de westgevel bevindt zich een buitenkansel met aan de voorzijde een kruis. Hiermee wordt verwezen naar de kerk Notre-Dame du Haut in Ronchamps van Le Corbusier. gebouw, constructietechniek De toren is een grotendeels gesloten koker met een vierkante grondvorm. Hij is aan vier kanten open aan de onderzijde t.b.v. de toegang tot de kerk. Onder de luidklok zijn aan de noord en de zuidzijde twee gevelopeningen over vrijwel de gehele breedte van de toren. Ter hoogte van de luidklok zelf zitten dezelfde gevelopeningen, maar dan aan de oost- en westzijde, zodat de klok vrij in het zicht hangt. Aan de bovenkant van de toren is aan de linkerkant van alle vier de zijden een verticale sleuf gemaakt. Bovenop de toren bevindt zich een vlaggenmast. De kerk en de toren zijn gebouwd met eenvoudige materialen, om te verwijzen naar de zuiverheid die het gebouw wil uitdrukken. De kerk is gebouwd van betonstenen van ca. 25 bij 35 cm. Op kolommen, eveneens van betonsteen zijn voorgespannen betonbalken gelegd, die weer zijn afgedekt door dunne betonplaten. De vensters en de deuren zijn van hout, m.u.v. de kleine ramen aan de buitenzijde van de kerkzaal. Deze laatste hebben metalen sponningen. De daken zijn van grind op mastiek. De klokkentoren is bekleed met platen van ruw beton en wit geschilderd. Interieur (indeling) De entree van het kerkgebouw bevindt zich samen met bibliotheek, consistoriekamer, keuken en koffiekamer in
het laagste bouwdeel. Naar de voorhof toe heeft dit deel een open karakter. Daarna volgt een hogere ruimte, die als vergader- en toneelzaal dienst kan doen. De kerkzaal is weer hoger dan deze beide ruimtes. Door het gebruik van blinde muren heeft deze een gesloten karakter. Het meeste licht in de kerkzaal komt door laaggeplaatste ramen aan de zijde van de voorhof. Aan de buitenzijde van de kerkzaal zijn slechts kleine ramen in metalen sponningen aangebracht. Het liturgisch centrum met doopvont, avondmaalstafel en kansel is het hoogste deel van de kerk. De relatie met de wereld buiten de kerk wordt vooral aangeduid door een verticaal venster van vloer tot plafond naast preekstoel en avondmaalstafel. De kerkzaal heeft boven het liturgische centrum een opbouw die voor lichtval van bovenaf zorgt. Hierdoor daalt het licht, net als Het Woord van God, op de gemeente neer. Ook dit is een verwijzing naar de kerk Notre-Dame du Haut in Ronchamps van Le Corbusier. De kerk heeft geen drempels. Dat heeft de architect bewust gedaan om de kerk zowel letterlijk als figuurlijk voor iedereen toegankelijk te laten zijn en aan niemand inzichten op te dringen. Daarnaast heeft de architect in zijn ontwerp willen weergeven, dat een kerk midden in de wereld staat. De ramen zijn daarom bewust laag geplaatst. Om dat te benadrukken zitten er ook uitsparingen in de muur rond de voorhof. interieur, techniek en materialen In de kerkzaal zijn de losse stoelen lineair opgesteld en gericht naar het liturgische centrum. De vloer van de kerkzaal en de hal is bedekt met Noorse leisteen. Preekstoel, doopvont en orgelgalerij zijn van beton. De avondmaalstafel is van hout. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Glas in lood Locatie (in/aan het Tegen achterwand liturgisch centrum (afkomstig uit raam beschermde monument) voormalige NH Kerk in Nagele) Kunstenaar Hendriks, Berend Voorstelling Gestileerde voorstelling van schip met golven Datering 1959 Stijl/stroming Constructivisme Afmetingen Groen erfgoed: beplanting n.v.t.
Stedenbouwkundige ligging, situering (incl. aanduiding windstreek), omgeving van belang Archeologische relevantie ondergrond De kerk werd gebouwd binnen de stedenbouwkundige structuur van het dorp Nagele. De woonhoven liggen om een gemeenschappelijke rechthoekige ruimte, waarbinnen zich de scholen en de kerken bevinden. De kerk ligt in het meest noordwestelijke deel van deze centrale groene ruimte. Kerk en toren liggen voor zover bekend niet op een terrein van archeologische waarde. Geschiedenis In 1998 is uit de federatie van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk te Nagele een gezamenlijke gemeente gevormd binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), waarbij de kerk als Samen Op Wegkerk (SOW) in gebruik is genomen. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen In 1984 is de achterwand van de voorhof naar voren geschoven zodat deze nu het verlengde vormt van de scheidingswand tussen kerkzaal en toneelzaal. In de nieuw ontstane ruimte is een oppasruimte gerealiseerd. Ook is de keuken verplaatst. Bij de verbouwing zijn de houten schroten van de gevel vervangen door kunststof platen met een repeterende nerf, kleur lichtbruin (hopjes). Bij die gelegenheid zijn de ramen aan de voorhofzijde van de kerkzaal en de overige vertrekken van dubbel glas voorzien. In 2006 is de kleurstelling van de kerkzaal gewijzigd. Het houtwerk en de verwarming zijn in verschillende tinten oudroze geschilderd. Bezocht G.W. Eshuis (16-11-2012) Overige KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Gereformeerde Kerk in Nagele, in: Bouwkundig Weekblad 79(1961) nr.24, p. 476-483 Kerken te Nagele (N.O.P.), in: Bouwkundig Weekblad 81 (1963) nr. 22 p. 414-419 R. Dettingmeijer, De kerk in het midden: van
Nr. 4 Nr. 5 godshuis tot een ander huis: het belang van kerken in de Wederopbouw, In: Bulletin KNOB 101 (2002) nr. 1 p.1-15 Tekst van de radiotoespraak, gehouden voor de microfoon van het I.K.O.R. ( Het Geladen Schip) op zondagavond 28 januari 1962 door Ds. W. Overbosch over de Gereformeerde kerk te Nagele (N.O. Polder) van het architectenbureau Van den Broek en Bakema te Rotterdam, In: Mededelingen Prof. Dr. G. van der Leeuwstichting (1962) p. 916-922 Reliwiki.nl Interviews bewoners, gebruikers Mw. M. Hospers - de Groot, Dhr. J. Reitsema (kerkbestuur)