RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek bij Meander scholengemeenschap, locatie J.P. Waale Plaats : Gorinchem BRIN-nummer : 13XL Onderzoeksnummer : 125590 Datum schoolbezoek : 5 maart 2012 Rapport vastgesteld te Tilburg op 16 mei 2012 DEFINITIEF
Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Toezichtarrangement 13 pagina 3 van 13
1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 5 maart 2012 een onderzoek uitgevoerd op Meander Scholengemeenschap, locatie J.P. Waale naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. De inspectie heeft op 23 augustus 2011 voor Meander Scholengemeenschap, locatie J.P. Waale een risicoanalyse uitgevoerd. Uit deze analyse kwam naar voren dat de opbrengsten voldoende waren en de inspectie zag geen risico's voor de onderwijskwaliteit. De inspectie heeft op 5 maart 2012 een onderzoek ten behoeve van het Onderwijsverslag ingesteld. In dit onderzoek kwam naar voren dat er risico's zijn in de kwaliteit van het onderwijsleerproces en heeft de inspectie het onderzoek in het kader van het onderwijsverslag omgezet in een kwaliteitsonderzoek. Tijdens het onderzoek heeft de inspectie de uitkomsten van deze conclusie aan de directeur en het bestuur gemeld. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven onderzoekt de inspectie tevens standaard of wordt voldaan aan bepaalde wettelijke voorschriften. Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan bij de inspectie. Een toets op de aanwezigheid van informatie over enkele wettelijke verplichte onderdelen in de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd, te weten: Diepteanalyse LOVS toetsen van OBS J.P. Waale; Managementrapportage INK, aanzet tot verbeterplan n.a.v. de jaarplannen 2011-2012 op schoolniveau; Rapportage resultaatgericht gesprek met directeur J.P. Waaleschool; Jaarplan 2011-2012 van OBS J.P. Waale; Toetskalender; Urenberekening schooljaar 2011-2012; Overzicht tussentijdse opbrengsten van janauri 2012. Ook aanvullende vragenlijsten zijn bij de analyse betrokken. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen 1, 2, 3-4, 5-6 en 7-8. Gesprekken met de directie en de intern begeleider over de kwaliteit van de indicatoren. Een gesprek met leraren. pagina 5 van 13
Een eindgesprek met de directie en een vertegenwoordiging van het bestuur, na afloop van het schoolbezoek. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de volgende aspecten: de opbrengsten, het onderwijsaanbod, de onderwijstijd, het schoolklimaat, het didactisch handelen, de afstemming, de zorg en begeleiding en de kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2011 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. pagina 6 van 13
2 Bevindingen 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs 2011. Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2011 op www.onderwijsinspectie.nl. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) In verband met het programmatisch handhaven heeft de inspectie daarnaast enkele controles uitgevoerd op bepaalde wettelijke voorschriften. Of de school wel of niet voldoet aan deze wettelijke vereisten wordt tot uitdrukking gebracht met de score 'ja' of 'nee'. Kwaliteitsaspect 1 Opbrengsten 1.1 * De resultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.2 * De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.4 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 1.5 De sociale competenties van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. Kwaliteitsaspect 2 Leerstofaanbod 2.1 * Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2 * De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.3 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4 * De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. 5 pagina 7 van 13
Kwaliteitsaspect 3 Tijd 3.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. Kwaliteitsaspect 4 Schoolklimaat 4.7 Het personeel van de school zorgt ervoor dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar en anderen omgaan. Kwaliteitsaspect 5 Didactisch handelen 5.1 * De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2 * De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3 * De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Kwaliteitsaspect 6 Afstemming 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect 7 Begeleiding 7.1 * De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. Kwaliteitsaspect 8 Zorg 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3 * De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitsaspect 9 Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. Naleving wet- en regelgeving NT1a De inspectie is in het bezit gesteld van de geldende schoolgids (art. 16, lid 2 en 3, WPO). NT2a De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende schoolplan (art. 16, lid 1 en 3, WPO) NT3a De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende zorgplan (art. 19, lid 3, WPO). NT4a Er is voldoende onderwijstijd geprogrammeerd om te kunnen voldoen aan de daarvoor gestelde minima (art. 8, lid 7 onder b, WPO). NT4b Er is maximaal zevenmaal een onvolledige schoolweek geprogrammeerd voor de groepen 3 t/m 8 (artikel 8, lid 7 onder b, WPO). ja nee pagina 8 van 13
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op Meander scholengemeenschap, locatie J.P.Waale zwak is. De leeropbrengsten aan het einde van de schoolperiode liggen weliswaar rond het verwachte niveau, maar de tussentijdse onderwijsresultaten worden evenwel als onvoldoende beoordeeld en bieden ook geen perspectief op voldoende eindopbrengsten, gelet op de leerresultaten van de huidige groep 6 en groep 7. Verder beoordeelt de inspectie de kwaliteit van het onderwijsleerproces op een aantal hoofdpunten als onvoldoende. Zo ziet de inspectie ernstige risico's op onderdelen van de kwaliteitsaspecten aanbod, didactisch handelen en de zorg en begeleiding. Ook in de afstemming en de kwaliteitszorg zijn verbeteringen nodig. Gelet op deze tekortkomingen stelt de inspectie conform haar beslisregels een aangepast arrangement vast. Hieronder volgt een toelichting op het oordeel. Toelichting De kwaliteit van de opbrengsten is wisselend. De leerresultaten, die leerlingen aan het einde van de basisschoolperiode behalen, liggen rond het niveau, dat van de school verwacht mag worden, maar vertonen wel een instabiel beeld. In 2009 liggen deze rond het landelijk gemiddelde, in 2010 zelfs boven de bovengrens van de inspectie maar in 2011 liggen deze op de ondergrens van de inspectie. De inspectie beoordeelt de tussentijdse resultaten als onvoldoende. Het aantal leerlingen in de verschillende groepen op Meander scholengemeenschap, locatie J.P. Waale is onevenwichtig verdeeld. Om die reden heeft de inspectie bij het bepalen van het oordeel over de tussentijdse leerresultaten ook de resultaten voor rekenen en wiskunde en voor begrijpend lezen van groep 5 bij haar oordeel betrokken. De resultaten voor technisch lezen van groep 4, voor rekenen en wiskunde van groep 4 en voor begrijpend lezen van groep 5 liggen boven de ondergrens van de inspectie. De resultaten voor technisch lezen van groep 3, voor rekenen en wiskunde van de groepen 5 en 6 en voor begrijpend lezen van groep 6 liggen echter onder de ondergrens van de inspectie. Meander scholengemeenschap, locatie J.P. Waale heeft enkele leerlingen die het aanbod van groep 8 op één of meerdere vakgebieden niet krijgen aangeboden. Sinds kort heeft de school voor de begeleiding van deze leerlingen een ontwikkelingsperspectief opgesteld, waarin de school de verwachte ontwikkeling van deze leerlingen heeft vastgelegd. Omdat de school deze leerlingen nog maar kort met behulp van dit instrument volgt, kan de inspectie niet vaststellen of deze leerlingen zich naar verwachting ontwikkelen. De inspectie onthoudt zich om die reden van een oordeel. De school beschikt over een instrument, waarmee zij de sociaal emotionele ontwikkeling van de leerlingen volgt. Omdat dit instrument niet genormeerd is, kan de inspectie niet vaststellen of de sociale competenties van de leerlingen op het niveau liggen dat van de school verwacht mag worden. Om die reden onthoudt de inspectie zich van een oordeel. Het aanbod vertoont tekortkomingen, de onderwijstijd is voldoende. De school hanteert een onderwijsaanbod dat op het merendeel van de leergebieden voldoet aan de kerndoelen. Uit de lesobservaties en gesprekken met leraren blijkt dat voor een groot deel van de basisvaardigheden het aanbod tot en met het niveau van groep 8 wordt gerealiseerd. Ook zorgt de school ervoor dat er voldoende onderwijstijd wordt ingezet om met de leerlingen het onderwijsaanbod te realiseren. pagina 9 van 13
De school kan echter niet waarborgen dat het aanbod voor Nederlandse taal dekkend is voor de kerndoelen. De school maakt voor onderdelen van dit aanbod geen gebruik van kerndoelendekkende methoden. Om die reden is het nodig dat de school een vergelijkend overzicht kan aanleveren van de eigen doelen en de kerndoelen en een uitwerking van de bij de eigen doelen behorende leerinhouden. Omdat de school niet beschikt over een dergelijk overzicht, beoordeelt de inspectie indicator 2.1 als onvoldoende. Ook de doorgaande lijn in het aanbod vormt nog een verbeterpunt voor de school. Dit betreft met name de wijze waarop de school het beredeneerd aanbod van de groepen 1 en 2 vastlegt. Hierin is al wel een stap gemaakt, maar dit proces is nog niet afgerond. In de huidige registratie van de tussendoelen betreffende het aanbod van beginnende geletterdheid en ontluikende gecijferdheid is nog niet zichtbaar in welke mate deze gedurende het schooljaar aan bod zijn gekomen. Hiermee kan de school niet garanderen dat aan het einde van groep 2 alle tussendoelen in voldoende mate aangeboden zijn. Ook is de inspectie van oordeel dat het onderwijsaanbod voor Nederlandse taal nog onvoldoende is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Een deel van leerlingenpopulatie van de school is taalzwak. Het is om die reden van belang dat de school een analyse maakt van de onderwijsbehoeften van de leerlingen op het gebied van woordenschat en op basis van deze analyse een leerlijn ontwikkelt met leerdoelen voor de verschillende jaargroepen. De huidige leerlijn van de school ontbeert deze analyse en de doorgaande lijn is niet zichtbaar. Hierdoor is het risico aanwezig dat het aanbod niet dekkend is voor de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Het didactisch handelen behoeft op onderdelen verbetering. De inspectie ziet in de matige kwaliteit van essentiële delen van het didactisch handelen van leraren mogelijke verklaringen voor de lage leerresultaten. Gemiddeld genomen ziet de inspectie vooral tekortkomingen in de wijze waarop de leraren een taakgerichte werksfeer realiseren. In de geobserveerde lessen viel op dat in een aantal groepen het klassenmanagement tekort schoot. In sommige groepen is de uitleg te lang waardoor er weinig aandacht was voor de leerhouding en de betrokkenheid van de leerlingen van de andere groep in de combinatiegroep op hun opdrachten. Verder stelde de inspectie vast dat in sommige groepen de uitleg niet in overeenstemming is met het lesdoel doordat niet alleen de strategie van het lesdoel wordt aangeboden, maar ook eerder aan bod gekomen strategieën in de uitleg aan de orde gesteld worden. Hierdoor is het niet voor alle leerlingen duidelijk welke leerhouding van hen verwacht wordt. De instructies in de geobserveerde lessen verlopen klassikaal. De leraren stemmen de instructie nog onvoldoende af op de leerlingen die zeer vlot kunnen leren. Ook heeft de inspectie niet kunnen vaststellen op welke wijze de leraren het aanbod afstemmen op de verschillen in ontwikkeling van de leerlingen. De leraren houden de gegevens over de methodegebonden toetsen goed bij. De inspectie constateert echter dat zij de vorderingen bij die toetsen in onvoldoende mate analyseren om mogelijke verklaringen te vinden voor te lage of juist zeer goede resultaten. Daardoor ontbreekt het aan voldoende inzicht om het onderwijsaanbod voor die leerlingen zodanig at te stemmen, dat eventuele problemen effectief worden aangepakt. De zorg en begeleiding vraagt nog de nodige aandacht. De school beschikt over een pakket van instrumenten met methodegebonden en methodeonafhankelijke toetsen en observatie-instrumenten, waarmee zij de leerlingen kan volgen. De inspectie constateert echter dat dit pakket nog niet volledig is afgestemd op de kenmerken van de leerlingenpopulatie. De schoolpopulatie is taalzwak en om die reden is het van belang dat de school inzicht heeft in de kwaliteit van het woordenschatonderwijs en daarop regelmatig met behulp van een landelijk genormeerd instrument de vorderingen van de leerlingen in kaart brengt. pagina 10 van 13
Op basis van deze resultaten kunnen de leraren het onderwijsaanbod afstemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. De intern begeleider deelde in gesprek met de inspectie mee dat de school voornemens is de toets vanaf volgend jaar te implementeren. De school beschikt daarnaast (nog) niet over een leerlingvolgsysteem, waarmee zij de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen kan volgen. Ook analyseren de leraren de resultaten van de leerlingen nog onvoldoende om het onderwijsaanbod af te kunnen stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. Om deze redenen beoordeelt de inspectie de wijze waarop de leraren de leerlingen volgen en de voortgang in hun ontwikkeling systematisch analyseren nog als onvoldoende. Wanneer de ontwikkeling van de leerlingen aanleiding geeft om hen extra aandacht te bieden, wordt extra zorg gepland. Voor een aantal leergebieden wordt deze zorg in handelingsplannen vastgelegd, maar voor technisch lezen en voor rekenen en wiskunde heeft de school de intentie om de zorg in de groepsplannen te beschrijven. Het is hierbij echter wel van belang om aandacht te hebben voor een goede analyse van de hulpvraag van de individuele leerling. Op dit moment is namelijk niet duidelijk of de geboden hulp voldoende adequaat is voor de betreffende leerling. De analyse van de hulpvraag is nog voor verbetering vatbaar. Door de te globale formulering van de hulpvraag brengen de leraren de oorzaak van de achterstand of de kern van het probleem onvoldoende in beeld. Als gevolg daarvan zijn de doelen van de beschikbare plannen meestal te globaal en niet in termen van bijvoorbeeld te beheersen leerstof, geformuleerd. Ook de waarborgen voor een planmatige uitvoering van de zorg ontbreken. Uit de lesobservaties en gesprekken met de intern begeleider en leerkrachten heeft de inspectie niet kunnen vaststellen, in welke mate de leraren extra instructie verzorgen aan zorgleerlingen, passend bij het leerprobleem van de leerling. Het ontbreken van een heldere, geëxpliciteerde analyse van de specifieke problematiek van een leerling heeft echter ook consequenties voor de evaluatie van de handelingsplannen. Deze vinden weliswaar plaats in de groepsbesprekingen, maar het is niet zichtbaar of deze voldoende diepgang hebben, die nodig is om vervolgbeslissingen ten aanzien van de extra begeleiding te kunnen nemen. Een aantal elementen van de kwaliteitszorg zijn nog niet voldoende tot ontwikkeling gebracht. De directie van de school hanteert een aantal instrumenten om zicht te krijgen op de huidige stand van zaken. Hoewel niet schriftelijk vastgelegd, heeft de school zicht op de mogelijkheden en belemmeringen van haar leerlingenpopulatie en benut zij deze gegevens ook om haar onderwijs in te richten. Het verdient aanbeveling om de analyse en conclusies schriftelijk te gaan vastleggen en om periodiek na te gaan of deze informatie nog van toepassing is. De school gebruikt de leerresultaten van de leerlingen als kwaliteitszorginstrument door de leerresultaten van de leerlingen zorgvuldig, zowel op groeps- als schoolniveau te volgen. Via trendanalyses evalueert zij de kwaliteit van het onderwijs en het effect van ingezette veranderingen. Na elke toetsperiode worden de scores van de leerlingen en de groepen vergeleken met eerdere resultaten. Indien nodig onderneemt het team gerichte stappen bij tegenvallende resultaten. Over de gerealiseerde kwaliteit informeert de school belanghebbenden in de schoolgids, nieuwsbrieven en een intern jaarverslag. De wijze waarop de school het onderwijsleerproces evalueert, verdient naar het oordeel van de inspectie nog verbetering. De huidige werkwijze is nog te weinig planmatig. Daarnaast is niet zichtbaar tot welke conclusies en verbeteractiviteiten deze evaluaties leiden. De school beschikt over een jaarplan, waarin zij haar voorgenomen verbeteractiviteiten heeft vastgelegd, maar waarin concrete, evalueerbare doelen en tussendoelen uitgezet in de tijd, ontbreken. pagina 11 van 13
Daardoor zijn er voor de school momenteel te weinig aangrijpingspunten om na te gaan of de doelen van de verbeteractiviteiten wel in voldoende mate worden bereikt. Met heldere doelstellingen en concreet geformuleerde evaluatieactiviteiten om het resultaat te bepalen, kan de school beter de effecten van de verbeteractiviteiten beoordelen. De school heeft een start gemaakt om alle afspraken en protocollen digitaal op een centrale plaats te verzamelen. De directeur legt echter (nog) in onvoldoende mate klassenbezoeken af, waarin wordt nagegaan of leraren de gemaakte afspraken nakomen. Om die reden beoordeelt de inspectie de borging van het onderwijsleerproces nu nog als onvoldoende. pagina 12 van 13
3 Toezichtarrangement Kwaliteit De kwaliteit van het onderwijs vertoont belangrijke tekortkomingen en is als zwak beoordeeld. Om deze reden kent de Inspectie van het Onderwijs aan scholengemeenschap Meander, locatie J.P. Waale een aangepast arrangement zwak toe. De school valt onder intensief toezicht. Met het bestuur is afgesproken dat de onderwijskwaliteit in april 2013 weer van voldoende niveau is. Hieraan voorafgaand voert de inspectie een afsluitend onderzoek naar de kwaliteitsverbetering (okv) uit om na te gaan of de tekortkomingen zijn opgeheven. Naleving De inspectie concludeert tevens dat er geen tekortkomingen zijn in de naleving van de wettelijke voorschriften die zijn gecontroleerd. pagina 13 van 13