HOE VERANKERT U WERELDBURGER SCHAP OP UW SCHOOL? WERELDBURGERSCHAP IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS
Nederland is een internationaal georiënteerd land. Dat is ook terug te zien in ons onderwijs. Bijna elke school besteedt wel aandacht aan wereldburgerschap. Maar vaak gebeurt dit niet structureel. Wereldburgerschap komt scholen veelal binnen via specifieke projecten; de koppeling met het reguliere onderwijs is niet altijd even sterk. Hoe valt de aandacht voor wereldburgerschap te versterken? In deze handleiding bieden we u tips, handvatten en inspiratie om wereldburgerschap op uw school te verankeren. Daarbij komen de volgende onderdelen aan bod: 1. Wat wilt u bereiken? 2. Waar staat uw school nu? 3. Wat is er nodig? 4. Aan de slag! Deze publicatie is géén blauwdruk voor de verankering van wereldburgerschap in het voortgezet onderwijs, maar helpt u hopelijk wel om die te realiseren. Naast deze handleiding kunt u online nog meer informatie vinden: www.ncdo.nl. Wilt u een advies op maat? Neem dan contact op met NCDO, via Jeroen van der Zant: jvanderzant@ncdo.nl.
1. WAT WILT U BEREIKEN? U wilt op uw school structureel met wereldburgerschap aan de slag. Het is een plan dat uw school veel kan opleveren, maar dat tegelijk ook tijd en energie kost. Hoe kunt u de uitvoering van dit plan het beste aanpakken? En waar moet u beginnen? De ideale aanpak om wereldburgerschap in het onderwijs te verankeren? Die bestaat niet. Er is geen one size fits all, geen blauwdruk. U kiest daarin uw eigen weg. Dat begint met het stellen van duidelijke doelen. Wat betekent wereldburgerschap voor u en uw collega s? Wat wilt u bereiken? En op welke manier(en) wilt u dat doen? Hoewel er geen blauwdruk bestaat, kunnen we wel enkele hoofdlijnen aangeven. Verankering van wereldburgerschap kan op vier verschillende gebieden. Het mooiste is om u op alle vier de gebieden te richten, maar in de praktijk kan het verstandig zijn om aan één gebied prioriteit te geven. voor diversiteit en inspraak van leerlingen. Ook de relatie van de school met haar omgeving kan daarbij belangrijk zijn. Hoe verhoudt de school zich dus tot ouders, organisaties, de buurt, het dorp of de stad? d. Walk the talk Wereldburgerschap speelt ook een rol in de manier waarop medewerkers zich gedragen. Want praten over het thema is één ding; ernaar handelen is een ander. Is wereldburgerschap bijvoorbeeld terug te zien in de manier waarop de organisatie handelt? Blijkt bij het aanschaffen van materiaal of het uitvoeren van verbouwingen dat zij oog heeft voor duurzaamheid? En wordt daarbij ook gekeken of de omstandigheden goed waren rond de productie van gekocht of gebruikt materiaal? Arrangeren In deze handleiding gaan we niet dieper in op hoe u bestaand materiaal kunt arrangeren. Wilt u hier toch graag meer over weten? Ga dan naar de module Leren arrangeren en ontwikkelen van digitaal leermateriaal van kennisnet: www.kennisnet.nl a. Visie en missie Wat houdt wereldburgerschap voor de docenten en de school in? Door wereldburgerschap in de visie en missie van de school een duidelijke plek te geven, geeft u aan hoeveel belang u eraan hecht. Dat doet u richting leerlingen, ouders, collega s en de hele omgeving van de school. De missie en visie worden daarna vanzelfsprekend uitgedragen in de plannen van de school en komen terug in het onderwijs. b. Verankering in de lessen / het curriculum U kunt wereldburgerschap een vaste plek geven in de vakken en projecten op uw school. Vaak is er al aandacht voor wereldburgerschap in de mens- en maatschappijvakken. Maar in principe kan dit thema in álle vakken een rol spelen. Bedenk hoe sterk en in welke vakken u wereldburgerschap een plek wilt geven, en op welke manier. Doet u dit projectmatig, door elementen van wereldburgerschap terug te laten komen in de doorlopende leerlijnen, of door beide aanpakken te combineren? c. Schoolcultuur en schoolklimaat Aandacht voor wereldburgerschap kan ook terugkomen in de cultuur van de school; in de manier waarop iedereen die bij de school betrokken is, met elkaar omgaat. Er zouden bijvoorbeeld omgangsregels kunnen zijn, aandacht Behapbaar houden Alle eerste- en tweedejaars van onze school krijgen er les in. Wereldburgerschap. Het vak staat voor één uur per week op het rooster. Deels als voorbereiding op het vak maatschappijleer, dat leerlingen in de bovenbouw krijgen. Maar in de eerste plaats omdat we de onderbouw echt willen leren wat wereldburgerschap inhoudt. Dat is een speerpunt in onze visie. Om het concept behapbaar te maken, nodigen we bijvoorbeeld gastdocenten uit. We zijn een UNESCO-school; dat biedt ons allerlei contacten en handvatten om de lessen in te vullen. Via een collega konden we iemand van Artsen Zonder Grenzen uitnodigen. Die vertelde zijn verhaal en liet daarbij foto s zien. Daarnaast helpen leerlingen een middag mee in het verzorgingshuis om de hoek. Het vak wereldburgerschap wordt gegeven door leraren met verschillende achtergronden. Zij overleggen goed onderling, maar ook met leraren uit de bovenbouw. Wederom vanwege die voorbereiding op maatchappijleer. Maar ook om te voorkomen dat onderwerpen overlappen. Jocye de Grand, docent Nederlands en Wereldburgerschap op het Cosmicus Montessori Lyceum in Amsterdam
2. WAAR STAAT UW SCHOOL NU? U hoeft niet vanaf nul te beginnen om wereldburgerschap te verankeren. Uit onderzoek van NCDO blijkt dat de meeste scholen al veel doen aan wereldburgerschap, al noemen ze dit vaak nog niet zo. Waarschijnlijk is dit bij u ook het geval. Een goede start is het zichtbaar maken van die activiteiten, en het bijeenbrengen van mensen en initiatieven. Wat doet uw school precies aan uitwisselingen, projecten, lessen? En wat is er nu al te vinden in de missie en visie, of op het gebied van duurzaam handelen? Breng deze uitgangspositie in kaart en gebruik die als basis voor uw plannen. Welke aanknopingspunten zijn er om de aandacht voor wereldburgerschap uit te breiden? Op deze informatie kunt u voortbouwen om uw doelen op het gebied van wereldburgerschap te bereiken. Actie: Vul de Wereldmeter in (zie rechts). Waar staat uw school op het gebied van wereldburgerschap? Kijk vervolgens naar uw eerder geformuleerde doelen. Welke activiteiten die de school al uitvoert dragen bij aan de realisatie van die doelen? Wereldmeter Om overzichtelijk te maken hoezeer wereldburgerschap op uw school in het onderwijs is ingebed, kunt u de Wereldmeter gebruiken. Door die in te vullen, krijgt u in ongeveer een kwartier tijd een beeld van waar uw school precies staat qua wereldburgerschap. Waarin is uw school al ver gevorderd, en welke vlakken kunnen aandacht gebruiken? De Wereldmeter bevat vragen in vier categorieën: 1. Onderwijs inhoud Hoe komt wereldburgerschap terug in de verschillende lessen, projecten en methodes? 2. Onderwijs vaardigheden Komt wereldburgerschap terug in de omgang met elkaar en in competenties van leerlingen? Bewust kijken Eigen verantwoordelijkheid nemen. En zelfstandig kunnen werken. Die vaardigheden willen we de kinderen van onze basisschool aanleren. We gaan bij onze aanpak niet uit van een methode, maar van het kind. Leerlingen hebben dan ook inspraak over de invulling van het onderwijs. Uiteraard onder begeleiding van leerkrachten. Op de eerste plaats staat dat kinderen elkaar accepteren zoals ze zijn. Automatisch komen daardoor veel onderwerpen naar voren die aan wereldburgerschap gerelateerd zijn. Hoe ga je als leerling bijvoorbeeld om met problemen op het schoolplein? En waar komen de ouders van je klasgenoot vandaan? Kinderen zijn erg nieuwsgierig. In onze visie staat dat we kinderen willen leren om bewust de wereld in te kijken. Door dit op te nemen in die visie, staat wereldburgerschap op het netvlies van elke leerkracht. Ook de jaarlijkse evenementen staan in het teken van de wereld. Zo laten we tijdens ons voorleesontbijt ouders in hun moedertaal voorlezen. En we vieren het Jabba Dabba-feest, waar leerlingen activiteiten organiseren en ouders hapjes maken uit alle windstreken. Het scholenproject ÉÉN bood ons bovendien lesmateriaal. Door deelname aan dit project mochten wij onszelf betitelen als de eerste artikel 1-school in Nederland: de school waar gelijke behandeling voor iedereen centraal staat. Thea Penders, directrice Freinetschool in Heerlen 3. Organisatie docenten Hebben docenten de nodige kennis en vaardigheden om aan wereldburgerschap aandacht te geven in hun onderwijs? 4. Organisatie handelen Handelen de organisatie en haar medewerkers zelf als wereldburgers? (Missie, visie, duurzaamheidsbeleid, inkopen.) U vindt de Wereldmeter op www.ncdo.nl/themas/onderwijs onder tools. Tip: geef kinderen een rol bij het invullen van het onderwijs. Wereldburgerschap komt dan vanzelf aan bod.
3. WAT IS ER NODIG? 4. AAN DE SLAG! U heeft uw doelen vastgesteld. En u weet waar de school nu staat qua wereldburgerschap. De volgende stap is dan om te kijken wat er nodig is om de doelen te bereiken vanuit de huidige situatie. Veel plannen om wereldburgerschap te verankeren stuiten op een tekort aan tijd, geld of beschikbare kennis. Een goede inventarisatie van de benodigde middelen is daarom essentieel. De volgende drie stappen kunnen u daarbij helpen: a. Maak een plan. Hier beschrijft u de doelen en de stappen die u hiervoor moet zetten. Wees realistisch; u kunt waarschijnlijk niet in één keer al uw doelen bereiken. Bouw dus tussenstappen in en formuleer subdoelen. b. Stel een realistische planning op. Wanneer wilt u welke doelen en subdoelen bereikt hebben? c. Geef aan wat de voorwaarden zijn. Wat is er nodig om binnen de planning de stappen te zetten richting de doelen en subdoelen? Stel daarbij in ieder geval de volgende vragen: n Welke kennis en vaardigheden zijn er nodig? Heeft de school deze in huis? Zo niet, hoe kunnen ze in huis gehaald worden? n Hoeveel tijd is er nodig? Is er voldoende tijd beschikbaar? Zo niet, kan er tijd vrijgemaakt worden? n Is er geld of materiaal nodig? Is dat beschikbaar? Zo niet, kan er geld of materiaal vrijgemaakt worden? Tip: Benoem wereldburgerschap in de schoolvisie en maak er een apart vak van. Actie: Maak een plan en bijbehorende planning aan de hand van vragen onder punt c, links op deze pagina. U heeft nu een uitgewerkt plan om wereldburgerschap in uw school te verankeren. Maar hoe gaat u hiermee effectief van start? a. Breng uw ideeën en plannen onder de aandacht. Maak daarbij gebruik van verschillende kanalen. Zet niet alleen geschreven mededelingen in, maar spreek uw collega s persoonlijk aan en breng zo mogelijk het thema in bij vergaderingen. Communiceer de plannen niet alleen richting directie of collega s, maar denk ook aan het informeren van leerlingen en ouders via bijvoorbeeld de leerlingen- of ouderraad. Vertel niet alleen over de plannen, maar vier en deel successen met collega s, leerlingen en ouders. b. Creëer draagvlak. U kunt de plannen niet in uw eentje uitvoeren. Zorg daarom voor draagvlak bij directie en docenten. Formuleer een werkgroep of team om (deel) plannen uit te voeren en betrek zoveel mogelijk mensen bij het plan. Gun daarbij uw collega s de tijd. Ze zullen waarschijnlijk niet van de ene op de andere dag uw enthousiasme en bevlogenheid delen. Betrek hen bij de plannen en sluit aan bij wat zij denken over wereldburgerschap, hun manier van lesgeven en de inhoud van hun vakken. c. Vraag om hulp. Door ervaringen uit te wisselen vergroot u de deskundigheid van uzelf en uw collega s. Contacten met andere scholen en andere organisaties kunnen inspirerend en leerzaam zijn. Zoek daarnaast naar ondersteuning van buíten de school. Er zijn allerlei organisaties die u kunnen helpen met het bereiken van uw plannen rond wereldburgerschap. Maar hou daarbij zelf de regie, en verlies uw doelen niet uit het oog. U kunt natuurlijk ook gebruik maken van de vele materialen die al beschikbaar zijn. Kijk bijvoorbeeld op www.ncdo.nl bij de andere tools, publicaties en dossiers die NCDO heeft ontwikkeld. d. Evalueer en stel bij. De werkelijkheid is altijd weerbarstiger dan een plan. En uw plannen rond wereldburgerschap strijden met andere prioriteiten binnen de school. Evalueer regelmatig uw activiteiten en kijk of de doelen nog steeds behaald kunnen worden. Aanvaard daarbij dat niet alles altijd kan lukken, en pas waar nodig de doelen aan.
Colofon Ontwikkeld door Daniël van Middelkoop, in opdracht van en in samenwerking met NCDO, kenniscentrum voor internationale samenwerking en burgerschap. Kijk voor meer informatie op www.ncdo.nl. 2012 NCDO