RECHTSMETHODIEK INDELINGEN VAN HET RECHT INHOUD I. Indelingen van het recht 2 II. Indelingen van het publiek - en het privaatrecht 3 III. Verdere onderdelen van het publiekrecht 5 IV. Verdere onderverdeling van het privaatrecht 9 V. Gemengde rechtstakken 13 VI. Nationaal VS. Internationaal recht 15 1 van 16
I. INDELINGEN VAN HET RECHT Soorten indelingen A. Indeling naar het voorwerp van de regels bv. milieurecht,bouwrecht, sportrecht, consumentenrecht B. Indeling naar de functie van de regels Ingedeeld op basis van de functie. Zo wordt het algemeen belang beoogt en wordt er een onderscheid gemaakt tussen privaat- en publiekrecht. Een andere onderdeling is het onderscheid tussen het nationaal recht en het internationaal recht. Belang van de indelingen Een indeling heeft een pedagogische waarde. Ze bakent de werkingssfeer af van de beginselen die slecht in 1 bepaalde rechtssector toepasselijk zijn. Privaatrecht: het beschikkingsbeginsel en het autonomiebeginsel (= een burger mag alles wat niet verboden is) Publiekrecht: hier wilt dit beginsel zeggen dat een overheid slecht kan doen wat haar uitdrukkelijk werd opgedragen 2 van 16
II. INDELINGEN VAN HET PUBLIEK - EN HET PRIVAATRECHT Criterium van het onderscheid A. Klassieke onderscheid Klassiek stelt men het onderscheid tussen publiek - en privaatrecht. Het publiekrecht: regelt de onderlinge verhoudingen tussen de overheidsorganen en zijn onderdanen van natuurlijke personen als rechtspersonen. Het privaatrecht: regelt de verhoudingen tusen onderdanen onderling. B. Bevraging van het klassieke onderscheid i. Moeilijke classificatie van bepaalde rechtstakken Soms wordt het klassieke onderscheid vaag en betwist. bv. Ger privaatrecht = privaatrecht, maar het regelt ook de inrichting van een openbare dienst en dat is dan weer publiekrecht. ii. Vervaging van het onderscheid tussen private en publieke sfeer De overheid gaat steeds meer en meer als private persoon aan het rechtsverkeer deelnemen. Hedendaags is er een wisselwerking tussen het privaat en het publiekrecht. In het publiekrecht gebeurt de bestraffing van overheidswege en in het publiekrecht laat men di over aan de belanghebbenden zelf. Bij de beslechting bij beiden moet er rekening gehouden worden met: vereisten van het algemeen belang 3 van 16
behartigen van het algemeen belang -> private belangen vb. Flandria-arrest 1920: boom van de stad Brugge was omgevallen en bij zijn val had hij de planten verwoest van de onderneming Flandria. Boom was omgevallen omdat daar iets mee scheelde, die had omgehakt moeten worden, maar de stad Brugge had nagelaten dat te doen. => Fout-schade-causaal verband = 1382 BW In dat Flandria-arrest werd voor het eerst duidelijk gesteld dat 1382 BW wel degelijk kon gebruikt worden om op grond hiervan de stad Brugge aansprakelijk te stellen = aansprakelijkheid van de overheid Belang van het onderscheid Publiekrecht Staat is bovengeschiet aan de rechtsonderhorige Eenzijdig afgedwongen regels Privaatrecht supplitief recht zwaardere administratieve verplichtingen raakt de openbare orde Beschikt over voorrechten die zorgen voor een fundamentele ongelijkheid tussen overheid en burger 4 van 16
III. VERDERE ONDERDELEN VAN HET PUBLIEKRECHT Grondwettelijk recht = bevat de fundamentele regels uit het publiekrecht. Het heeft betrekking op de staat en de staatsvorm. & het bestudeert de organen en de machten van de staat in hun specifieke functies en bevoegdheden en in hun onderlinge verhoudingen. Ook de grondrechten en de mensenrechten vormen een essentieel onderdeel van het grondwettelijk recht. BRONNEN Grondwet Nationale en internationale wetgeving gewoonterecht Algemene rechtsbeginselen Administratief recht = Bestuursrecht of administratief recht = bevat de organisatie en de werking van bestuurlijke overheiden en rechtsberscherming van de burger tegen een administratieve overheid. > Het geheel van rechtsregels met inbegrip van de ARB van behoorlijk bestuur dat ten eerste betrekking heeft op de organisatie van de werking van de bestuurlijke overheid. Dit heeft betrekking op de organisatie en de werking van de bestuurlijke overheid. 5 van 16
* territoriale decentralisatie (deel van bestuur wordt uitgeoefend door gemeenten, provincies, ) * functionele decentralisatie (deel van bestuur wordt uitgeoefend door nmbs, proximus, vrt, ) * werking van de bestuurlijke overheid (onteigeningen, statuut van de ambtenaar, ) > heeft betrekking op de preventieve en jurisdictionele rechtsbescherming van de burger tegen de bestuurlijke overheid. BRONNEN provinciewet OCMW-wet Onteigeningswet Nieuwe Gemeentewet Procesrecht / Gerechtelijk recht Regelt de vormvereisten of formaliteiten die de burger moet in acht nemen wanneer hij van een rechter afdwinging van zijn rechten wilt bekomen. Het regelt de organisatie, de werking en de bevoegdheid van de rechterlijke functie. Eigenlijke rechtspraak: het beslechten van een geschil door een rechterlijke instantie of door rechtsregels Oneigenlijke rechtspraak: het optreden van een rechterlijke instantie, maar zonder het beslechten van een geschil Het procesrecht heeft verschillende onderdelen: strafvordering gerechtelijk privaatrecht geschillen van bestuur = geschillen die rijzen tussen burger en onderhorige of tussen overheden zelf. 6 van 16
BRONNEN Gerechtelijk wetboek gecoördineerde wetten van de Raad Van State Strafrecht Is het geheel van publiekrechtelijke regelen die bepalen onder welke voorwaarden aan wettelijk omschreven gedragingen er specifieke sancties voorzien zijn. Binnen het strafrecht wordt er een onderscheid gemaakt tussen het strafrecht sensu lato en het strafrecht sensu stricto. A. Materieel strafrecht of het strafrecht sensu stricto = regels inzake de toepassing in tijd en ruimte van het strafrecht Misdrijven: gedragingen waaraan de wetgever specifieke sancties aan heeft verbonden uit het strafrecht: bestaan uit misdaden, wanbedrijven & overtredingen Straffen: specifieke sancties waarmee op strafrechtelijke inbreuken wordt gereageerd. Kenmerk van de straf is dat zij steeds door de wet is bepaald en het gaat om een vorm van leedtoevoeging die door de rechter wordt opgelegd * vrijheidsberoving (gevangenisstraf) * vrijheidsbeperking (uit bepaalde rechten ontzet worden) * aantasting van het patrimonium (vb. verbeurdverklaring of een geldboete die wordt opgelegd) Beveiligingsmaatregelingen voor bepaalde bijzonder categorieën van delinquenten die niet toerekeningsvatbaar zijn (vb. geestesgestoorden), bedoeld om de maatschappij te beschermen tegen die personen of om ervoor te zorgen dat die personen terug in de maatschappij kunnen geïntegreerd worden 7 van 16
B. Formeel strafrecht of het strafrecht sensu lato = strafprocesrecht of strafvordering: regels die van toepassing zijn op de opsporing van misdrijven, vervolging van misdrijven, het gerechtelijk onderzoek en de berechting van misdrijven en bevat ook de regels mbt de bevoegdheid en inrichting van de publiekrechtelijke instelling die daarmee bevoegd zijn. BRONNEN Materieel strafrecht strafwetboek bijzondere strafwetten en strafbetalingen in wetten en decreten Formeel strafrecht: wetboek van strafvordering Fiscaal recht Omvat het geheel van rechtsregels dat bepaalt welke verplichte bijdrage men moet geven die door de overheid wordt opgelegd aan haar onderdanen zonder daarvoor een aanwijsbare tegenprestatie te moeten doen. De belastingen worden geheven door de overheid: staat, gemeente, provincies,.. En het heffen ervan gebeurt zonder aanwijsbare tegenprestatie. =/= retributies: een gedwongen betaling aan de overheid voor een verleende dienst. =/= verhaalbelasting: een gemeentebelasting waarmee gemaakte uitgaven van de overheid, eenzijdig en imperatief verhaald worden, op personen die een rechtstreeks bijzonder voordeel hebben gehaald, uit het feit dat een bepaald overheidsoptreden zoals bv. de verbetering van wegen hun ten goede is gekomen. Het heffen van belastingen gebeurt volgens bepaalde regels: Legaliteitsbeginsel geen andere belasting kan geheven worden dan zij die op grond van wet zijn bepaald. 8 van 16
Annaliteitsbeginsel De overheid moet ieder jaar opnieuw uitdrukkelijk toestemming vragen aan het parlement of de bevoegde raad om belasting te mogen heffen. IV. VERDERE ONDERVERDELING VAN HET PRIVAATRECHT Burgerlijk recht is het geheel van rechtsregels die de onderlingen verhoudingen regelen tussen private personen. Voor bepaalde personen gelden wel specifieke, afwijkende regels: Vb. handelspersonen => zie handelsrecht) Vb. regels van het consumentenrecht Vb. regels van het arbeidsrecht (werknemer-werkgever) A. Vermogensrecht Zakenrecht : bevat de rechtsregels die van toepassing zijn op zakelijke rechten erfpacht, erfdienstbaarheid, eigendomsrecht Zakenrechten zijn van toepassing op de hele wereld Numerus Clausus beginsel: men kan geen zakelijke rechten uitvinden 9 van 16
Cassatie-arrest van 1971: 2 buren. Ene buur bouwt op zijn terrein een bepaald gebouw, maar 1 muur van dat gebouw staat voor eens stukje op het perceel van de andere buur. Het ging om een stuk van 6 meter lang en 20 cm breed. Na 23 jaar, vordert de buurman de afbraak van het gebouw. Buurman zegt: u hebt op mijn grond gebouw, ik ben eigenaar van die grond, dat gebouw moet worden afgebroken. Het ging echter over een heel klein deel op het andere perceel + 23 jaar lang had die ene buur er geen probleem van gemaakt. HvC stelde toen in 1971: rechtsmisbruik = uitoefening van het recht op een kennelijk onredelijke wijze. Hier ging het dus over rechtsmisbruik en het gebouw mocht niet worden afgebroken, maar de buur kon wel aanspraak maken op een geldelijke schadevergoeding Verbintenissenrecht Dit regelt het ontstaan, de inhoud, de uitvoering, en het tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen geven de schuldeiser een persoonlijk recht jegens zijn schuldenaar => Die persoonlijke rechten zijn enkel afdwingbaar tussen de contractanten Algemeen verbintenissenrecht: regels die op alle verbintenissen van toepassing zijn, ongeacht hun oorsprong Algemeen contractenrecht: verbintenissenrecht specifiek van toepassing op contracten, in het algemeen Onrechtmatige daadrecht: is van toepassing op verbintenissen uit onrechtmatige daad Bijzonder contractenrecht Heeft betrekking op de in detail geregeld benoemde overeenkomsten. - ruil - koop, hoor, lening, bewaargeving, lastgeving 10 van 16
B. Personen en familierecht = het personenrecht dat de niet-patrimoniale regels bepaalt. Dit wil zegen de regels die inherent zijn aan de persoon - bekwaamheid, naam,.. - worden in deze rechtstak behandeld. = het familierecht: regelt de privaatrechtelijke verhoudingen tussen de personen zoals adoptie, het huwelijk, de echtscheiding,.. C. Familiaal vermogensrecht regelt de vermogensrechtelijke verhoudingen van de rechtsonderhorigen. Deze tak wordt opgesplitst in verschillende takken: - huwelijksvermogensrecht en schenkingen - testamenten en erfrecht Handelsrecht Is het geheel van rechtsregels die van toepassing zijn op commerciële verrichtingen ( daden van koophandel) en op handelaars (kooplieden) B. Handelsrecht sensu stricto Daden van koophandel = art 2 en 3 wetboek van koophandel (worden ook objectieve daden van koophandel genoemd) >< subjectieve daden van koophandel: daden die het karakter van een daad van koophandel en als dusdanig wordt gekwalificeerd, omwille van de hoedanigheid van de persoon die ze stelt, zijnde een handelaar Landbouwactiviteiten zijn geen daden van koophandel Rechtspraak stelt bovendien een bijkomende voorwaarde om een daad onder daden van koophandel te kwalificeren: de handeling moet met het winstoogmerk zijn gesteld! 11 van 16
Cassatiearrest 19 januari 1973: pastoor baatte een zwembad uit ten behoeve van zijn parochianen en vroeg ingangsgeld om de exploitatie te kunnen bekostigen. Gaat het hier om een daad van koophandel? HvC stelde dat de pastoor hier niet uit winstoogmerk handelde, zodat er geen sprake kon zijn van een daad van koophandel. Gevolg: het afwijkende handelsrecht was hier niet van toepassing Handelaar natuurlijke personen of rechtspersonen die daden van koophandel stellen en daarvan hoofdzakelijk of aanvullend hun beroep van maken Om te weten of een natuurlijke persoon een handelaar is, dan moet je gaan kijken wat zijn beroep is. Als die activiteit bestaat uit handelingen die vallen onder de daden van koophandel zoals in art 2 en 3, dan zal die persoon als handelaar worden gezien, op voorwaarde dat die handelingen beroepsmatig worden gesteld (= met de bedoeling om uit die daden winst te halen) Om te weten of een vennootschap een handelaar is, moet men kijken naar het statutair doel van de vennootschap: als het doel van die vennootschap is het stellen van daden van koophandel, dan zal die vennootschap als handelaar worden beschouwd. Daarbij is het ook van belang dat het winstoogmerk het constitutief belang is van de vennootschap Van zodra iemand als handelaar wordt beschouwd, worden al diens daden als subjectieve daden van koophandel gezien (= een vermoeden dat weerlegbaar is), tenzij de handelaar kan bewijzen dat ze vreemd zijn aan de handel Vb. Bakker verkoopt zijn auto, die verkoop zal in zijn hoofde gezien worden als een daad van koophandel, tenzij hij kan bewijzen dat die verkoop vreemd is aan zijn handel (de auto die hij verkoopt is zijn privé-wagen en wordt helemaal niet gebruikt voor professionele doeleinden) Waarom is dat belangrijk? = Als het gaat om een daad van koophandel zijn de regels van handelsrecht van toepassing, gaat het niet om een daad van koophandel, dan zijn de regels van het BW van toepassing 12 van 16
C. Handelsrecht sensu lato = Materies die onder de iets ruimere noemer handelsrecht sensu lato worden gebracht: intellectuele eigendomsrechten (auteursrechten, octrooien, ) verzekeringsrecht transportrecht vennootschapsrecht distributierecht D. Voornaamste bronnen van het Handelsrecht: * W. Kh. * Bijzondere wetgeving * WER (wetboek economisch recht) V. GEMENGDE RECHTSTAKKEN Sociaal recht Bestaat uit: het sociaalzekerheidsrecht en het arbeidsrecht. A. Sociaal zekerheidsrecht geheel van bepalingen op grond van wanneer er uitkeringen worden verschaft en wanneer een rechtsonderhorige in een sociaal risico signaleert. Sociaal verzekerden: verschillende categorieën naargelang het professioneel statuut van de betrokkenen werknemers: die ondergeschikt werk verrichten in dienst van een werkgever zelfstandigen: vb. geneesheer, advocaat, notaris overheidspersoneel, de ambtenaren de personen zonder toereikende bestaansmiddelen: vb. mensen die een bestaansminimum genieten 13 van 16
=> kunnen een uitkering verkrijgen wanneer zich een sociaal risico realiseert Soorten uitkeringen: vervangingsuitkeringen: uitkeringen die in de plaats komen van een inkomen (vb. werkloosheidsuitkering, pensioenen) uitkeringen tot dekking van bijzondere kosten (vb. dokterskosten) prestaties in natura (vb. herscholing) B. Het arbeidsrecht Is het geheel van rechtsregels die betrekking hebben op de individuele en collectieve verhoudingen tussen de privé werkgevers en de werknemers. - werken in ondergeschikt verband Economisch recht bestaat uit handelsrecht en economisch recht. A. Handelsrecht Regelt het juridisch statuut en de werking van de onderneming. B. Economisch recht = het geel van voorschriften die de economische verhoudingen op de markt beïnvloeden. 14 van 16
VI. NATIONAAL VS. INTERNATIONAAL RECHT A. Nationaal recht of intern recht het recht dat enkel van toepassing is in een welbepaalde soevereine staat Soevereine staat: 1. eigen grondgebied 2. permanente bevolking 3. over effectieve overheid beschikken 4. over een eigen rechtsorde beschikken 5. moet onafhankelijk optreden tegenover andere staten B. Internationaal recht bevat de regels die van toepassing zijn op de verhouding tussen verschillende staten of staten en internationale organisaties Wat is het belang van die indelingen? Afhankelijk van de rechtstak kunnen er immers andere regels gelden (de regels die van toepassing zijn op een bepaalde situatie kunnen verschillen naargelang de rechtstak) vb 1. Mijn dak ik door een storm beschadigd. Ik wil dat laten herstellen door een aannemer. Ik kies aannemer waar ik mij het best bij voel (= contractvrijheid, men is vrij zelf zijn medecontractant te kiezen). vb 2. Overheid wil kapot wegdek laten herstellen en wil daarvoor beroep doen op een aannemer. Verschil tss vb 1 en 2: * contract dat ik sluit, valt onder het verbintenissenrecht = privaatrecht, * terwijl het contract dat de overheid sluit, onder het publiek recht valt. 15 van 16
Gevolg voor de overheid 1st en vooral zal de overheid een openbare aankondiging moeten doen ( ik wil deze specifieke opdracht laten uitvoeren en dit zijn de voorwaarden als u zou willen meedingen aan het uitvoeren van deze opdracht ). Als er meerdere kandidaten zijn voor die opdracht, meoten die kandidaten allemaal gelijk worden behandeld = objectiviteit zal in acht moeten worden genomen. => Keuze van de overheid zal dus OBJECTIEF moeten gebeuren (in tegenstelling tot voorbeeld 1 dus!) C. Belang van indelingen Rechtsregels Rechtsbeginselen Er zijn beginselen die van toepassing zijn in alle rechtstakken, in een welbepaalde rechtstak of zelfs enkel in het privaat- of publiekrecht. Voorbeeld Privaatrecht: autonomiebeginsel = beginsel uit het privaatrecht (= elke burger bepaalt in principe zelf hoe hij zijn rechtspositie regelt) Publiekrecht: overheid mag zeker niet doen wat zij wil, maar kan in principe slechts doen wat haar uitdrukkelijk is opgedragen Interpretatie van begrippen Voorbeeld: het begrip woonplaats heeft niet in alle rechtstakken dezelfde betekenis, dus je moet eerst nagaan: in welke rechtstak bevinden wij ons en dan nagaan wat dit woord precies betekent in die specifieke rechtstak => Wanneer je een juridisch probleem moet oplossen (vb bij het oplossen van een casus), dan moet je nagaan welke de relevante rechtsregels van toepassing zijn op de casus. Eenmaal je de rechtstak hebt, kan je in de bronnen die daar van toepassing zijn, gaan kijken of je een relevante rechtsregel vindt. 16 van 16