Uitgevoerd door Auteur In opdracht van Autopia vzw Jeffrey Matthijs Agentschap voor Binnenlands Bestuur Team Stedenbeleid (Particulier) autodelen Particulier autodelen in de centrumsteden Resultaten van de opdracht tot uitbreiding van particuliere autodeelgroepen in de 13 centrumsteden Versie 2.0 april 2014
Inhoudstafel Voorwoord 4 Inleiding 5 Deel 1: Het Vlaamse autodeellandschap 6 1 Wat is autodelen? 6 1.1 Algemeen 6 1.2 Vormen van autodelen 6 1.2.1 Particulier autodelen 6 1.2.2 Autodelen door autodeelaanbieders 7 1.3 Particulier autodelen vs autodelen door autodeelaanbieders 7 2 Troeven van autodelen 9 2.1 Reflexmatig autogebruik wordt doordacht autogebruik 9 2.2 Autodelen = meer open ruimte 10 2.3 Bijdrage aan de CO-2 reductie 10 2.4 Financieel voordeel 11 2.5 Het stimuleren van maatschappelijke inclusie en sociale cohesie 11 2.6 Bevorderen van de inclusie en toegankelijkheid van personen met een beperking. 12 3 Kwantitatieve inventarisatie autodelen in Vlaanderen 13 3.1 Vlaanderen: enorm potentieel 13 3.1.1 Huidige situatie 13 3.1.2 Toekomst 13 3.2 Kleine tot middelgrote steden en gemeenten 15 3.2.1 Particulier autodelen 15 3.2.2 Autodelen door autodeelaanbieders 15 3.3 De centrumsteden 16 3.3.1 Particulier autodelen 16 3.3.2 Autodelen door autodeelaanbieders 18 Deel 2 focus op particulier autodelen 19 4 Over Autopia 19 4.1 Van koepel van particulier autodelen 19 4.2 naar koepel van alle vormen van autodelen 19 (Particulier) autodelen 2
5 Kenmerken particulier autodelen 20 5.1 Uitleensysteem versus mede-eigendom 20 5.1.1 Kenmerken particulier autodelen via uitleen-systeem 20 5.1.2 Kenmerken particulier autodelen via mede-eigendom 20 5.2 Reservatie versus beurtrol 21 5.3 Informeel circuit 21 5.4 Slimme, innovatieve concepten 22 5.4.1 Delen van het gemeentelijk wagenpark 22 5.4.2 AVIRA-concept 22 5.5 Particulier autodelen in de praktijk 23 6 Verloop van de opdracht 24 6.1 Voorwerp van de opdracht 24 6.2 Plan van aanpak 24 6.2.1 Keuze van de centrumsteden 24 6.2.2 Aandachtspunten voor de keuze van potentiële doelgroepregio s 25 6.2.3 Interessante incentives ter ondersteuning particulier autodelen 26 6.2.4 Overzicht doelgroep regio s en aangeboden incentives per stad 27 6.2.5 Methodiek, communicatiecampagne en oprichting autodeelgroepen 28 6.3 Resultaten, kritische succesfactoren en aanbevelingen 29 6.3.1 Kwantitatieve resultaten 29 6.3.2 Kritische succesfactoren en aanbevelingen 32 6.3.3 Samenvattende aanbevelingen voor lokale overheden 36 6.3.4 Beleidsaanbevelingen voor regionale en federale overheid 37 6.3.5 Inspiratie uit het buitenland 38 7 Bijlagen 39 (Particulier) autodelen 3
Voorwoord Onze maatschappij kent de laatste decennia een nooit geziene mobiliteitsexplosie. Het aantal verplaatsingen, de afstanden die we afleggen en het aantal voertuigen op de baan blijft toenemen. De prognoses voorspellen niet onmiddellijk een grote verandering Sneller, verder, gemakkelijk, meer flexibel De toename van het verkeer en de mobiliteit is een antwoord op de groeiende vraag naar sneller, verder, gemakkelijk, meer flexibel. Of ons verkeer straks inderdaad sneller, gemakkelijker of flexibeler gaat, is nog maar de vraag. Volgens de stadsmonitor van 2011 bezitten 88 % van de stadsbewoners een eigen wagen. Het aantal privé-voertuigen zal volgens het Mobiliteitsrapport 2009 van de MORA nog blijven toenemen, ongeacht een economisch sterke of zwakke groei. Geluidshinder, luchtvervuiling, inname van open ruimte, congestie en talrijke andere problemen die zwaar doorwegen op het leefmilieu zijn het gevolg hiervan. Tegelijk met het toenemende bezit van privé wagens, komt geleidelijk aan de tegen-trend op gang om flexibeler en meer vraaggericht om te springen met mobiliteit. Het mobiliteitsaanbod is de voorbije 10 jaar in diversiteit sterk toegenomen, waardoor het mogelijk wordt per verplaatsing de meest geschikte vervoerswijze te kiezen. Flexibiliteit in de keuze van transportmiddelen maakt een belangrijk onderdeel uit van het antwoord op nieuwe economische en sociale vraagstukken. Autodelen vervult daarbij een essentiële schakel in het huidige aanbod. De auto als alternatief voor de auto Om autogebruik te reduceren hoef je je niet noodzakelijk te verzetten tegen de auto, maar kan het beter zijn een goed alternatief aan te bieden. De auto als alternatief voor de auto heeft dan alle voordelen in zich die ook aan automobiliteit gekoppeld zijn. Autodelen als rechtstreeks antwoord op het privé autobezit. Autodelen is een belangrijke schakel tussen privé bezit en openbaar vervoer. Autodelen is geen concurrent van openbaar vervoer, integendeel, autodelen neemt een bijzondere plaats in, in het Vlaamse STOP-principe. Het concept zit tussen de O en de P. De personenwagen wordt gebruikt door meerdere gezinnen en sluit nauw aan bij het openbaar vervoer. Autodelen is een eerste stap naar een duurzamer verplaatsingsgedrag en doet de negatieve invloed van het individueel wagenbezit en gebruik op het leefmilieu verminderen. Een gedeelde auto vervangt 4,5 tot 7,5 privé wagens. Autodelen is dus intrinsiek milieuvriendelijker: enerzijds doordat er minder auto s moeten geproduceerd worden, anderzijds doordat er minder (openbare) ruimte wordt ingenomen. Autodelen speelt in op enkele belangrijke sociale, financiële en ecologische aspecten. Autodelen is een instrument tot basismobiliteit en is goed voor mens, portemonnee en milieu. In dit document willen het Vlaams stedenbeleid en Autopia een voorstelling geven van de algemene situatie betreffende autodelen in Vlaanderen anno 2013 en een overzicht schetsen van de uitgevoerde opdracht om particulier autodelen in de Vlaamse centrumsteden een boost te geven. (Particulier) autodelen 4
Inleiding Thuis in de Stad (het Vlaams stedenbeleid) streeft naar een duurzame samenleving. De stad is de motor van de samenleving, een plaats waar op innovatieve wijze oplossingen worden gevonden voor maatschappelijke uitdagingen. Het doel is een duurzame toekomst voor iedereen. Thuis in de Stad ziet duurzame (stedelijke) mobiliteit als een bouwsteen voor een duurzame samenleving. Volgens het Europese Groenboek Mobiliteit een nieuwe stedelijke mobiliteitscultuur heeft duurzame mobiliteit volgende pijlers: Bereikbaar veilig, ook voor zwakke weggebruikers klimaatneutraal toegankelijk slim stedelijk transport. Het Vlaamse Stedenbeleid wil bovendien de leefkwaliteit van steden verbeteren en ruimte teruggeven aan de stadsbewoners en bezoekers. Steden zijn niet alleen knooppunten van verschillende vervoersmodi (trein, bus, gewestwegen, ), ook is de stad een concentratiepunt van heel wat gespecialiseerde dienstverlening op het vlak van onderwijs, zorg, tewerkstelling, cultuur, enz. Particulier autodelen is één van de oplossingen om te werken aan bovenstaande doelstellingen. Het concept bestaat al in de meeste Vlaamse centrumsteden, maar op relatief kleine schaal. Het biedt vele mogelijkheden om de leefbaarheid van steden, de betaalbaarheid van mobiliteit en het leven in de stad te verbeteren. Particulier autodelen helpt in het verlagen van het autobezit en het autogebruik in de stad. Thuis in de Stad deed daarom een oproep in december 2012 om de toepassing van particulier autodelen te stimuleren en gevoelig uit te breiden via een sensibiliserings- en begeleidingsopdracht. De opdracht bestaat erin om de toepassing van particulier autodelen in de 13 centrumsteden substantieel te verbreden, door de introductie en de verdere uitrol ervan. Dit document kadert in de opdracht van het Stedenbeleid betreffende het promoten en opstarten van particuliere autodeelgroepen in de Vlaamse centrumsteden uitgevoerd door Autopia. In het eerste deel van dit document wordt duiding gegeven bij wat autodelen is en wordt een discrepantie gemaakt tussen het concept particulier autodelen en het autodelen via autodeelaanbieders. Het moge duidelijk zijn dat beide systemen elkaar niet beconcurreren maar aanvullend werken. Het vervolg geeft een kwantitatief overzicht met het nodige cijfermateriaal van autodelen in gans Vlaanderen Deel 2 focust op particulier autodelen en de opdracht van het team stedenbeleid. Wat zijn de kenmerken en op welke innovatieve manieren kan het concept aangewend worden om doelstellingen van milieu, mobiliteit en leefbaarheid van steden met elkaar te verzoenen. De resultaten en kritische succesfactoren van de opdracht worden beschreven en het document eindigt met enkele warme aanbevelingen voor centrumsteden om particulier autodelen op de kaart te zetten in de eigen stad en beleidsaanbevelingen voor regionale en federale overheid. (Particulier) autodelen 5
Deel 1: Het Vlaamse autodeellandschap 1 Wat is autodelen? 1.1 Algemeen Bij autodelen maken meerdere personen om beurt gebruik van één (of meer) wagen(s). Autodelen gaat uit van een eenvoudig principe: de wagen wordt gebruikt wanneer hij nodig is. Wanneer de wagen niet nodig is kan deze door een andere persoon gebruikt worden. Bij autodelen wordt de wagen als gebruiksvoorwerp gezien en het bezit van een wagen losgekoppeld van het gebruik ervan. Een auto is in deze visie op mobiliteit slechts één van de vele alternatieven om van punt A naar B te gaan. Autodelen staat naast andere vormen van gedeeld autogebruik, zoals liften en carpoolen. Het onderscheid is dat bij autodelen de auto niet gelijktijdig, maar achtereenvolgens wordt gebruikt. Autodelen verschilt van autoverhuur, doordat autodelen een verbintenis veronderstelt over regelmatig gebruik en beschikbaarheid van de auto. Het gaat niet om het af en toe ter beschikking stellen van een gelegenheidsauto, maar om een uitgewerkt alternatief voor het individuele autobezit. Bovendien heeft autodelen een grotere flexibiliteit (bv. de mogelijkheid om de auto voor enkele uren te reserveren), een kostendelend tariefsysteem en is de auto meestal dichter bij huis beschikbaar. Autodelen neemt een bijzondere plaats in het Vlaamse STOP-principe. Het concept zit tussen de O en de P. De personenwagen wordt gebruikt door meerdere gezinnen en sluit nauw aan bij het openbaar vervoer. Autodelers zoeken voor elke verplaatsing het meest passende mobiliteitsalternatief. Hierdoor daalt het aantal gereden autokilometers ten voordele van de zachtere mobiliteitsvormen (stappen, trappen en openbaar vervoer) Er zijn twee vormen: autodelen door particulieren en autodelen georganiseerd door autodeelaanbieders. 1.2 Vormen van autodelen 1.2.1 Particulier autodelen Bij particulier autodelen wordt het gebruik van één of meerdere private wagens geoptimaliseerd. Autodelen is particulier wanneer het geen winstoogmerk heeft en wanneer de verschillende gebruikers de deelauto( s) mee beheren. Er zijn twee systemen: gedeelde eigendom en gedeeld gebruik. De (mede-)eigenaar(s) van de wagen(s) stelt (stellen) hun wagen(s) contractueel ter beschikking aan een vooraf bepaalde groep van personen die in ruil hun deel van de kosten betalen aan de (mede-) eigenaar(s) van de wagen(s). Een groep kan ook verschillende wagens delen. Voor elke gedeelde wagen die ter beschikking wordt gesteld van de groep moeten er tenminste 2 leden zijn. Als lid van een autodeelgroep wordt aanzien één of meerdere natuurlijke- of rechtspersonen die niet gedomicilieerd zijn op hetzelfde adres. Personen kunnen lid zijn van meerdere autodeelgroepen. (Particulier) autodelen 6
1.2.2 Autodelen door autodeelaanbieders 1.2.2.1 Autodeelaanbieders met eigen vloot Bij autodelen door autodeelaanbieders met een eigen vloot stelt een organisatie een wagenpark ter beschikking van haar abonnees. De abonnees zijn dus in principe geen eigenaar van de wagens. Eén zelfde voertuig wordt door verschillende gebruikers na elkaar gebruikt. De gebruiker betaalt aan de organisatie voor het gebruik van de wagen. De wagens staan verspreid over verschillende standplaatsen in de onmiddellijke omgeving van de gebruikers. De wagens zijn op elk moment toegankelijk voor de gebruikers. Ze kunnen voor zowel korte als lange periodes worden gebruikt. De gebruiker tekent een contract met de organisatie. De kosten worden voornamelijk bepaald door het gebruik (tijd en kilometers) van de wagens. 1.2.2.2 Autodeelaanbieders zonder eigen vloot Autodelen georganiseerd door een centrale aanbieder maar zonder eigen vloot, wordt in de praktijk peer-to-peer autodelen genoemd. Het is een mengvorm van enerzijds particulier autodelen en anderzijds het systeem van autodeelaanbieders. Autobezitters kunnen hun voertuig inbrengen in een autodeelsysteem en dat door anderen laten gebruiken tegen een vooraf afgesproken kostprijs (kilometerprijs en/of uurprijs). Een rechtspersoon fungeert als tussenpersoon tussen autobezitters en gebruikers, geeft een vergoeding aan de autobezitter bij gebruik van zijn of haar wagen door een lid van het autodeelsysteem, biedt een reservatiesysteem aan en zorgt voor een correcte juridische en verzekeringstechnische omkadering. 1.3 Particulier autodelen vs autodelen door autodeelaanbieders Autodelen organiseren via autodeelaanbieders heeft grote voordelen op vlak van dienstverlening en gebruiksgemak voor de klanten. Toch is deze vorm van autodelen niet voor iedereen of voor elke regio weggelegd. Er is de iets hogere kostprijs van het systeem. Mensen moeten een financieringsbijdrage, een maandelijks lidgeld, een prijs per uur en een kilometerprijs betalen. In de huidige tijd van financiële en economische crisis, is dit niet voor alle Vlamingen weggelegd. Bovendien is niet elke regio even geschikt om deelwagens te plaatsen via een autodeelsysteem dat een substantiële investering van middelen en personeel vergt. Om te kunnen blijven bestaan moet een deelwagen van een autodeelaanbieder een minimale omzet per maand genereren. Dit is niet in alle wijken, districten of buurten vanzelfsprekend. Particulier autodelen biedt een antwoord op bovenstaande knelpunten. Het is dus een perfecte aanvulling op autodelen via autodeelaanbieders. Een deelwagen in een particulier autodeelsysteem moet niet aangekocht worden maar rijdt reeds rond. De dure investeringskost valt hierdoor weg. Bovendien wordt particulier autodelen georganiseerd door de bevolking zelf en is er met andere woorden veel minder personeelskost nodig om dergelijk systeem te activeren. Tot slot biedt particulier autodelen een antwoord op vlak van kostprijs. Je kan niet goedkoper met een auto rijden dan met een particulier gedeelde wagen. Alle kosten worden immers gedeeld. De gemiddelde all in kilometerprijs bedraagt bij een dergelijke gedeelde wagen 0,25 à 0,35. Dit is meestal, naast een waarborg die terugbetaald wordt bij het beëindigen van het lidmaatschap aan de autodeelgroep, de enige prijs die particuliere autodelers betalen. Volgens cijfers van het NIS besteedt een gemiddelde (Particulier) autodelen 7
Vlaming in 2011 meer dan 5.000 per jaar aan een wagen (dit is ca. 13% van het gemiddelde gezinsbudget). Bij particuliere autodelers ligt dit gemiddelde tussen de 1.000 en 3.000. N.B. Een opmerkelijke vaststelling is dat ongeveer 5% van de particuliere autodelers ook over een abonnement van Cambio beschikt. Zij gebruiken de Cambio-wagens als alternatief voor de particulier gedeelde wagen als deze niet beschikbaar is. Autopia en Cambio erkennen deze complementariteit door regelmatig overleg te plegen en samen te werken. Zo werden in kader van de opdracht van het stedenbeleid gemeenschappelijke infosessies georganiseerd in Borgerhout en werd Cambio geraadpleegd bij het bepalen van de doelgroep wijken in de centrumsteden. Bovenstaande vormen van autodelen zijn aan een stevige opmars bezig in Vlaanderen. Er is echter een groep van mensen die noch het ene noch het andere systeem verkiest. Het betreft bv. mensen die een eigen wagen bezitten die nauwelijks gebruikt wordt maar die de organisatie van een eigen particulier autodeelproject niet zien zitten of die de eigen wagen niet willen verkopen uit persoonlijke overwegingen. Een ander voorbeeld is de groep van mensen die geen auto bezitten en wel zouden willen meestappen in een verhaal van autodelen mocht er een aanbod zijn in hun buurt of regio maar waar het bv. momenteel niet rendabel is om deelwagen ter beschikking te stellen via autodeelaanbieders. Zowel particulier autodelen als autodelen georganiseerd door autodeelaanbieders met een eigen vloot bieden geen oplossing voor deze groep van mensen. Er is echter een derde (tussen)vorm van autodelen mogelijk die antwoorden biedt op soortgelijke behoeften, het peer-to to-peer autodelen. Autopia, Taxistop en Bond Beter Leefmilieu werken momenteel aan een participatief model (ADVISER) met als doel het uitwerken van peer-to-peer autodelen dat voldoende potentieel in zich heeft om het op te schalen in Vlaanderen als sociale, ecologische en rendabele oplossing van gedeelde mobiliteit. Dit project wordt ondersteund door EWI en IWT en zal afgerond worden in 2014. Een andere organisatie die zich op dit terrein wil profileren en in een beta fase zit, is Tapazz. In onderstaande figuur worden de verschillende vormen van autodelen schematisch weergegeven. Autodeelaanbieders met vloot (cambio,, Bolides, ) peer-to to-peer autodelen (Adviser Adviser, Tapazz) Particulier autodelen. (Autopia) Locatie Centrumsteden, vaak nabij openbaar vervoer, vaste standplaatsen, volgens organische economische duurzame groei. Gebruik ook in andere steden - als natraject van openbaar vervoer. Instapdrempel Potentiële gebruikers kunnen eenvoudig instappen. Instapkost (Abonnement, financieringsbijdrage) Kan overal, daar waar gebruikers zelf aanbod creëren. Expansie is niet controleerbaar. Gebruik ook in andere steden - als natraject van openbaar vervoer. Potentiële gebruikers kunnen eenvoudig instappen. Instapkost (mogelijk abonnement). Kan overal, daar waar gebruikers zelf aanbod creëren. Expansie is niet controleerbaar. Gebruik enkel in eigen stad. Instappen kan bemoeilijkt worden omwille van persoonlijke klik, of complementariteit m.b.t. gebruik. Instapkost: meestal nihil (Particulier) autodelen 8
Kosten Je betaalt deels voor comfort. Je betaalt voor comfort m.b.t. financiële afhandeling, reservatie, maar bespaart mogelijk op de gebruikskost omdat de auto s niet door een organisatie worden aangekocht en onderhouden. Kosten zijn beperkt door een minimum aan overheadkosten. Type ritten Vaak voor korte ritten, Langere ritten (afstand - duur) eerder sporadisch. Voor korte ritten, ook voor ritten langere duur (alternatief autoverhuur). Voor alle type ritten (zelfs woon-werk), indien voldoende complementariteit tussen gebruikers van autodeelgroep. Type wagens Nieuwe wagens Verschillende types, afhankelijk van behoefte (stadswagen, elektrisch, vracht, break) Alle types, aanbod afhankelijk van aanbod in de buurt. Alle types, aanbod afhankelijk van aanbod in eigen autodeelgroep. Doelgroep Stadsbewoners niet-bezitters Autobezitters en niet-bezitters. Potentieel alle steden en gemeenten, afhankelijk van lokale mobiliteitsbehoeften. Autobezitters en nietbezitters. Potentieel alle steden en gemeenten, afhankelijk van lokale mobiliteitsbehoeften 2 Troeven van autodelen 2.1 Reflexmatig autogebruik wordt doordacht autogebruik Particulier autodelen speelt rechtsreeks in op het effect van gewoontegedrag (habitual choice). Heel wat cognitieve psychologen zijn het erover eens dat een reiziger vaak niet op exploratie of op zoek gaat naar beschikbare vervoersalternatieven voor een bepaalde reis. Het is bijzonder moeilijk om dit gewoontegedrag te doorbreken 1. Uit een bevraging bij de Autopia-leden blijkt dat, indien alternatieven voor handen zijn, 90% van de autodelers kiest voor het meer duurzame alternatief zoals openbaar vervoer, fiets of te voet. Door autodelen wordt mobiliteit een rationeel in plaats van reflexmatig proces. Verschillende andere onderzoeken 2 wijzen uit dat mensen die voorheen individuele autobezitters waren, opvallend minder gaan autorijden. Anderzijds gaan mensen die voorheen autoloos waren, nu autorijden, maar het saldo van beide tendensen is duidelijk in het voordeel van de duurzame mobiliteit (er worden in totaal minder km met de wagen gereden). Autodelers maken voor elke verplaatsing een bewuste keuze. De wagen is slechts één van de alternatieven Hierdoor stijgt het aandeel van de verplaatsingen te voet, met de fiets en het openbaar vervoer aanzienlijk (de zgn. modal split). 1 Vrij naar: Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen 4.4 (2011-2012), blz. 23 2 Het betreft onderzoeken uitgevoerd door Cambio, Autopia en buitenlandse actoren ikv het Europees programma MoMo ( 2008-2011: http://www.momo-cs.eu ) (Particulier) autodelen 9
Een marktonderzoek uit 2000 3 in Nederland kwam tot de vaststelling dat de afname van het aantal gereden autokilometers per jaar per gedeelde wagen 11.000 km bedraagt. Taxistop kwam tot een gelijkaardige vaststelling in 2009: aan de autodelers werd gevraagd of ze (veel) meer, onveranderd, of veel (minder) gebruik maken van verschillende modi. Ook studies van de World Conference on Transport Research Society komen tot deze conclusie: car share never rises to the levels observed for similar households owning one car or more 4. De resultaten geven een duidelijke modal shift naar minder autogebruik. Minder autogebruik betekent ook een reductie van het aantal files en de hieraan verbonden maatschappelijke kostprijs. 2.2 Autodelen = meer open ruimte Het autobezit blijft stijgen in Vlaanderen/België. In de centrumsteden spreken cijfers zelf van 88 auto s op 100 inwoners. Deze wagens staan gemiddeld 23 uur stil per dag. Om deze werkloze wagens te stationeren is een immense oppervlakte aan parkeerplaatsen nodig. Autodelen zorgt er voor dat er minder wagens in omloop zijn. Gemiddeld vervangt een particuliere deelwagen 4 à 6 privé wagens. Schepen van mobiliteit van Gent Filip Watteeuw berekende voor Autopia dat indien alle Gentenaar zouden autodelen er 500.000m² vrije ruimte bijkomt in de stad 5. De vrijgekomen open ruimte kan ook beschikbaar worden gesteld om buurten te verfraaien, voor de aanleg van bv. parkjes, hangplaatsen, speelstraten... Zo past autodelen in een autoluwe woonomgeving, met meer ruimte voor de bewoners en zachte weggebruikers. Meijkamp (2000) stelt zelfs dat van alle milieu-impact categorieën het effect op de vermindering van het ruimtebeslag het grootst is 6. 2.3 Bijdrage aan de CO-2 reductie Het wegvervoer is één van de belangrijkste bronnen van broeikasgasemissies in Vlaanderen/België. Hoewel het wagenpark steeds groener wordt en de schadelijke emissies dalen per wagen, zijn de prognoses niet gunstig. De directe emissies van broeikasgassen (CO2, CH4, N2O) zouden gestaag stijgen en in 2030 12% hoger liggen dan in 2008. De impact van de transportactiviteit domineert met andere woorden de impact van de technologische ontwikkeling. De bevolking zal bij een ongewijzigd beleid steeds meer trips (+ 22%) met de wagen maken en ook meer voertuigkilometers afleggen. Dit heeft uiteraard ook te maken met de demografische groei waarvoor we staan. Volgens de jongste bevolkingsvooruitzichten zou de totale bevolking met 15,2% toenemen over de periode 2008 2030. De grootste stijging wordt verwacht voor de groep vanaf 60 jaar die met 43% zou aangroeien tussen 2008 en 2030 7. Autodelen is een belangrijke flankerende maatregel om de Kyoto-doelstellingen te behalen tegen 2020. Een Zwitserse studie uit 2005 berekende de CO2-vermindering als gevolg van de gewijzigde 3 Mesken, J. en Veenma K., 2000, Gedeeld Autogebruik: kansrijke product-marktcombinaties en marktpotentieel, Traffic Test BV 4 International Journal of Sustainable Transportation: How Carsharing Affects the Travel Behavior of Households: A Case Study of Montréal, Canada, Volume 7, Issue 1, 2013, 101 blz 5 http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/09/23/hebben-duur-lang-leve-het-delen 6 Meijkamp, R.G., 2000, changing consumers behaviour trough Eco-efficient Services, An empirical study on Car Sharing in the Netherlands, Drukkerij Haveka 7 Vrij naar: Federaal planbureau vooruitzichten van de transportvraag in België tegen 2030, 103 blz. (Particulier) autodelen 10
mobiliteitspatronen. Dit resulteerde 8 in een jaarlijkse reductie van 290 kg CO2 per autodeler. Een Britse studie uit 2007 berekende ook nog de impact van het type wagen en de niet geproduceerde wagens. Uit hun onderzoek blijkt dat een autodeler gemiddeld verantwoordelijk is voor een vermindering van 727 kg CO2 per jaar. Op de projectdag van Autopia eind 2008 stelde de heer Jan Theunissen dat één gedeelde wagen zorgt voor een gemiddelde daling van CO2 uitstoot van 5800 kg per jaar. In 2011 berekende een Europees partnership (Momo) een gemiddelde reductie van 500 kg per autodeler. Als we deze gegevens toepassen op het aantal particuliere autodelers, wordt er jaarlijks ruwweg 1000 à 2000 ton CO2 minder uitgestoten door particuliere autodelers in Vlaanderen. 2.4 Financieel voordeel Het mobiliteitsprobleem heeft evenzeer een sociale dimensie. In het voorwoord van de Vlaamse armoede monitor wordt meteen de vinger op de wonde gelegd. Het stelt dat 10,4% van de Vlaamse bevolking onder de armoedegrens leeft. Bovendien blijkt uit een enquête dat 14,1 % van de gezinnen aangeeft dat ze moeilijkheden hebben om financieel rond te komen. Volgens het mobiliteitsplan Vlaanderen is in 10 jaar tijd is het aandeel van de verkeers- en vervoersuitgaven in het gezinsbudget, vooral voor de laagste inkomensgroepen, fors gestegen Autodelen is kostendelen! Een gemiddeld Vlaams gezin besteedt jaarlijks ca. 5.000 9 aan automobiliteit. Autodelers besparen jaarlijks gemiddeld 1.000 tot 3.000. Minder parkeerruimte voor bewoners, die aan autodelen doen, zorgt ook voor extra inkomsten voor lokale overheden uit parkeergelden. In de meeste gevallen is bewonersparkeren gratis. Indien plaats vrijkomt voor bezoekers, dan kan zo n parkeerplaats jaarlijks veel meer opbrengen, inkomsten die kunnen geïnvesteerd worden in maatregelen een lokaal duurzaam mobiliteitsbeleid. 2.5 Het stimuleren van maatschappelijke inclusie en sociale cohesie Door autodelen krijgen kansengroepen een betaalbare toegang tot een wagen. Toegang tot een wagen is bovendien vaak een voorwaarde voor toegang tot arbeid (zie projects omtrent vervoersarmoede en samenhang met andere aspecten van armoede) omwille van de ruimtelijke organisatie (bereikbaarheid bedrijven). Een deelauto is immers goedkoper in gebruik en vergt geen zware investering (geen aankoop van een eigen auto). Bovendien is het een systeem van sociale verzekering bij zware ongevallen (particulier autodelen vertrekt meestal van een omnium verzekering of het opbouwen van een financiële reserve voor zware schadegevallen). Particulier autodelen bevordert ook sociale buurtcohesie. 75% van de ondervraagde leden van Autopia geeft aan dat het sociaal contact met de andere autodelers een belangrijk argument was om te starten met autodelen. Gesprekken met leden van Autopia bewijzen dat een particuliere autodeelgroep naast het samen delen van een auto ook nog andere activiteiten plannen zoals een barbecue, organiseren van een speelstraat, buurtfeest, enz... Ook in bv. Utrecht ziet men de dit punt als één van de vele voordelen van autodelen 10. 8 Zie dev 8.3: http://www.momo-cs.eu/index.php?obj=page&id=182&unid=123640ac948ec7ebd0597e940c9ce25b 9 Cijfers Nationaal instituut voor statistiek (2011) 10 http://www.utrechtdeelt.nl/daarom-autodelen/de-voordelen/ (Particulier) autodelen 11
Uit het ILIV-Thuis-Trendonderzoek (2013) 11 blijkt ook een significante samenhang tussen buurt en algemeen geluk. Wie in een leukere buurt woont, voelt zich beter in z n vel. De beste buurten zijn de buurten die o.a. goed scoren op het vlak van (verkeers)veiligheid en sociaal contact. Het is ook een buurt waar de kinderen nog gerust op straat kunnen spelen. Autodelen draagt ook bij tot de verkeersveiligheid. Onderzoeken uit Nederland tonen dit aan en uit de schadestatistieken van de autodeelverzekering (goed voor ca. 140 polissen) blijkt dat particuliere autodelers gemiddeld minder bij een ongeval betrokken zijn. Dit resulteerde begin 2013 in een algemene premieverlaging voor de autodeelpolis. 2.6 Bevorderen van de inclusie en toegankelijkheid van personen met een beperking. Autopia ontwikkelde recent een nieuw concept (AVIRA: Autodelen Voor Iedereen met Rolstoelvriendelijke Auto s) dat perfect aansluit bij de missie van woon en zorgcentra voor personen met een beperking en bij het perspectiefplan 2020. Zowel binnen de federale bevoegdheden als binnen die van de gemeenschappen worden inspanningen geleverd om de participatie van personen met een beperking in de samenleving te bevorderen. Personen met een handicap zijn volwaardige burgers, van wie de persoonlijke autonomie, rechten en capaciteiten gerespecteerd moeten worden. Ze nemen zo autonoom mogelijk deel aan de samenleving. Het project is één van de middelen om tot deze doelstelling te komen. Want het lijkt vanzelfsprekend: op eigen kracht met je wagen, de bus of trein je verplaatsen. Dit geldt niet voor personen die door een beperkte mobiliteit geen gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer. Dit zorgt al snel tot verlies van kansen op het vlak van wonen, opleiding, ontspanning en tewerkstelling. Je kunnen verplaatsen, is een basisvoorwaarde om te kunnen deelnemen aan de maatschappij. Daarnaast wil AVIRA niet alleen cliënten van woon en zorgcentra bereiken, maar verbreedt ze het autodelen naar alle buurtbewoners. Door de wagens te delen met mensen met of zonder beperking kunnen we een betere cohesie binnen de buurt bereiken. Niet alleen cliënten krijgen meer regie over hun leven, ook het samenleven met en het verantwoordelijkheidsbesef dat hierbij hoort wordt aangemoedigd met een win-win voor beide tot gevolg. AVIRA zorgt voor een betere integratie van personen met een beperking en een sociale dynamiek tussen bewoners van zorg en wooncentra en de buurt. Een betaalbare rolstoelvriendelijke wagen die op lokaal vlak gedeeld wordt, kan immers voor verschillende doelgroepen een oplossing bieden: ouderen, chronisch zieken, personen met beperkingen, 11 http://www.iliv.be/nl/onderzoek/de-thuis-wijk (Particulier) autodelen 12