Studienamiddag Bodemkundige Dienst van België. Meten om te sturen. Organische stof in de landbouwbodems: trendbreuk met het verleden?

Studienamiddag Bodemkundige Dienst van België Meten om te sturen Organische stof in de landbouwbodems: trendbreuk met het verleden? Annemie Elsen BDB Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Inhoud Belang van organische stof in de bodem Organische stof in de bodem meten en beoordelen Organische stof in landbouwbodems: het verleden Organische stof in landbouwbodems: het heden Organische stof in landbouwbodems: de toekomst Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Organische stof in de bodem = de basis van bodemkwaliteit bodemvruchtbaarheid CHEMISCH vasthouden/vrijgeven nutriënten FYSISCH bodemstructuur BIOLOGISCH microbiële activiteit

Organische stof in de bodem Organische stof in de bodem Levende organismen Vers plantaardig en dierlijk materiaal Humus Gemakkelijk afbreekbaar deel Moeilijk afbreekbaar deel Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Organische stof in de bodem Gemakkelijk afbreekbaar deel verse organische stof organische stof CO 2 + minerale verbindingen Mineralisatie Moeilijk afbreekbaar deel verse organische stof vers organisch materiaal + minerale elementen humus Humificatie

Organische stof in de bodem Gemakkelijk afbreekbaar deel verse organische stof Plantenvoeding organische stof CO 2 + minerale verbindingen Mineralisatie Minerale N beschikbaar voor plant stikstofimmobilisatie C/N (30) Bv. stalmest (15) GFT-compost (11-17) stro (80) schorscompost (75)

Organische stof in de bodem OS in de bodem Bodemstructuur Nalevering van nutriënten Wortelgroei Slempgevoeligheid kruimelstructuur aggregaatstabiliteit Erosiegevoeligheid Bodemverdichting

Organische stof in de bodem Bodemstructuur Stabiele aggregaten in %, GFT-proef jaarlijks min. bemesting 45 ton GFT/ha/3j 15 ton GFT/ha/j 45 ton GFT/ha/j BEH nr 2 AS BEH nr 5 AS BEH nr 9 AS BEH nr 11 AS nr 5 14 nr 36 16 nr 12 35 nr 11 27 nr 18 16 nr 37 21 nr 13 27 nr 20 32 nr 32 13 nr 46 26 nr 26 33 nr 30 33 nr 35 14 nr 47 14 nr 39 31 nr 41 24 14,5 a 19,8 a 31,6 b 28,9 b Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Organische stof in de bodem OS in de bodem Bodemwater Waterbergend vermogen Infiltratiecapaciteit poriënvolume Infiltratie: 30-60 mm/u Infiltratie: 2-4 mm/u

Organische stof in de bodem Bodemwater Infiltratiesnelheid, GFT-proef 800 Instante infiltratiesnelheid (mm/h) 600 400 200 0 minerale bemesting 15 ton GFT/ha /jr 45 ton GFT/ha /jr Behandeling Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Organische stof in de bodem OS in de bodem Bodemleven Regenwormen = bodembiologische indicator strooiselwormen inwerken en verspreiden van vers organisch materiaal beter beschikbaar voor schimmels en bacteriën vorming van stabiele bodemkruimels of aggregaten betere bodemstructuur bodemwoelers graven van gangen betere water- en luchtdoorlaatbaarheid en betere waterinfiltratie diepgravers Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Organische stof in de bodem Bodemleven Aanwezigheid regenwormen, GFT-proef 35 30 aantal per m² gewicht in g/m² 25 20 15 10 5 0 minerale bemesting 45 ton GFT/ha driejaarlijks 15 ton GFT/ha jaarlijks 45 ton GFT/ha jaarlijks

Organische stof in de bodem Koolstofcyclus

Hoe meten en beoordelen? koolstofgehalte = 0,58 * organische-stofgehalte of organische-stofgehalte = 1,72 * koolstofgehalte standaardgrondontleding (0-23 cm akker, 0-6 cm weiland) N-INDEX (0-30 cm) gewijzigde Walckley & Black methode

Hoe meten en beoordelen? koolstofgehalte = 0,58 * organische-stofgehalte of organische-stofgehalte = 1,72 * koolstofgehalte beoordeling akkerland weiland zand zandleem-leem polders elk type bodem leem behalve leem zeer laag <1,2 <0,8 <1,0 <2,0 <1,5 laag 1,2-1,4 0,8-0,9 1,0-1,2 2,0-2,9 1,5-2,0 tamelijk laag 1,5-1,7 1,0-1,1 1,3-1,5 3,0-3,5 2,1-2,5 streefzone 1,8-2,8 1,2-1,6 1,6-2,6 3,6-5,5 2,6-4,2 tamelijk hoog 2,9-4,5 1,7-3,0 2,7-4,5 5,6-7,0 4,3-6,5 hoog 4,6-10,0 3,1-7,0 4,6-10,0 7,1-10,0 6,6-9,0 veenachtig >10,0 >7,0 >10,0 >10,0 >9,0 Streefzone : zone van optimale toestand, opgesteld door de Bodemkundige Dienst van België.

%C in akkerland (1989-2007) 1989-1991 1992-1995 1996-1999 2000-2003 2004-2007 Licht donker = lager hoger dan streefzone afname van %C goede OS-voorziening in de Kempen

Dalend OS-gehalte toenemende ploegdiepte verdunningseffect

Dalend OS-gehalte toenemende ploegdiepte verdunningseffect hogere aanvoer nodig erosie toenemende ploegdiepte verminderde aanbreng van stabiele organische stof beperkingen organische bemesting (MAP) afvoer oogstresten (bv. stro) gescheurde weilanden

Inhoud 1. Belang van organische stof in de bodem 2. Organische stof in de bodem meten en beoordelen 3. Organische stof in landbouwbodems: het verleden 4. Organische stof in landbouwbodems: het heden 5. Organische stof in landbouwbodems: de toekomst Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Trendbreuk met verleden 2004-2007 Licht donker = lager hoger dan streefzone 2008-2011

Trendbreuk met het verleden 1989-1991 1992-1995 1996-1999 2000-2003 2004-2007 2008-2011

Trendbreuk met verleden Procentuele verdeling van het koolstofgehalte van de akkerbouwstalen in zeven bodemvruchtbaarheidsklassen gedurende verschillende perioden (geografisch niveau: België) Bodemvruchtbaarheidsklasse 89-91 92-95 96-99 00-03 04-07 08-11 zeer laag 2,3 2,2 3,3 5,9 9,8 3,9 laag 6,3 6,7 9,1 14,2 18,7 11,0 tamelijk laag 12,3 13,7 17,7 20,9 23,5 20,1 streefzone 50,7 51,4 50,1 44,1 37,9 50,2 tamelijk hoog 25,8 24,0 18,0 13,9 9,4 14,2 hoog 2,4 1,9 1,7 1,0 0,7 0,6 veenachtig 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Trendbreuk met verleden Procentuele verdeling van het koolstofgehalte van de weilandstalen in zeven bodemvruchtbaarheidsklassen gedurende verschillende perioden (geografisch niveau: België) Bodemvruchtbaarheidsklasse 89-91 92-95 96-99 00-03 04-07 08-11 zeer laag 3,7 4,4 6,5 7,0 12,1 7,4 laag 14,6 17,3 22,0 23,6 25,2 19,8 tamelijk laag 11,3 13,3 14,0 15,8 15,1 15,3 streefzone 36,1 36,8 34,3 34,7 32,2 38,0 tamelijk hoog 24,7 21,1 16,3 14,1 11,6 14,9 hoog 7,4 5,6 4,8 3,4 2,7 3,8 veenachtig 2,2 1,5 2,1 1,4 1,1 0,8 Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

%C in akkerbouwpercelen (2008-2011) Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

%C in weilandpercelen (2008-2011) Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012

Trendbreuk met het verleden 1. responsabilisering van land- en tuinbouwers 2. bijsturen van OS-gehalte: Aanpassen van landgebruik Verlagen van afbraaksnelheid Verhogen aanvoer OS 3. toenemend areaal korrelmaïs (veel oogstresten) 4. geen verdere toename van de ploegdiepte

Trendbreuk met het verleden 2. bijsturen van OS-gehalte: Aanpassen van landgebruik: Groenbedekkers of vanggewassen als nateelt Bladrijke Grasachtige Vlinderbloemige bodembedekker vanggewas op einde groeiseizoen groenbemester bij aanvang volgende groeiseizoen inbreng organisch materiaal effectieve organische stof

Trendbreuk met het verleden 2. bijsturen van OS-gehalte: Aanpassen van landgebruik Groenbedekkers of vanggewassen als nateelt Verlagen van afbraaksnelheid Minimale grondbewerking Directe inzaai Bieten na directe inzaai

Trendbreuk met het verleden 2. bijsturen van OS-gehalte: Aanpassen van landgebruik Groenbedekkers of vanggewassen als nateelt Verlagen van afbraaksnelheid Minimale grondbewerking Verhogen aanvoer OS Achterlaten en inwerken oogstresten aardappelloof tarwestro en -stoppel bietenloof en -koppen

Trendbreuk met het verleden 2. bijsturen van OS-gehalte: Aanpassen van landgebruik Groenbedekkers of vanggewassen als nateelt Verlagen van afbraaksnelheid Minimale grondbewerking Verhogen aanvoer OS Achterlaten en inwerken oogstresten Organische bemesting Dierlijk mest Compost Slib werkingscoëfficiënt (nutriënten) effectieve organische stof (C/N)

Belang van perceelsspecifieke adviezen Voor dit perceel berekende jaarlijkse afbraak: 2100 kg organische stof/ha

Belang van perceelsspecifieke adviezen OS-balans = OS-aanvoer OS-afbraak OS-balans = EOS-aanvoer OS-afbraak EOS = hoeveelheid toegediende OS na 1 jaar nog aanwezig in bodem Humificatiecoëfficiënt = effectieve OS totale OS

Belang van perceelsspecifieke adviezen Oogstresten kg/ha Groenbedekkers kg/ha aardappelen wortels en loof 850 gele mosterd 850 suikerbieten wortelresten, bietenkop en -blad 1200 gras, vroege inzaai 1200 wintergranen wortel- en stoppelresten 1500 gras, late inzaai 700 Stro 1300 facelia 750 koolzaad Oogstresten 950 snijrogge 650 vlas Oogstresten 100 Bladkool 850 witloofwortelen Oogstresten 400 Bladrammenas 850 snijmaïs wortel- en stoppelresten 700 wikken 650 korrelmaïs wortel-, stengel- en bladresten 2400 rode klaver 1150 luzerne eerste jaar 1350 witte klaver 850 volgende jaren 2050 grasklaver 1800 erwten (groene) wortelresten en loof 1000 bonen (stamsla) wortelresten en loof 650 veldbonen wortelresten en loof 1000 Organische meststoffen en bodemverbeteraars Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012 kg/ton spruitkool oogstresten zonder stam 1300 runderdrijfmest 30 Stam 700 varkensdrijfmest 20 witte/rode kool Oogstresten 1150 zeugendrijfmest 10 bloemkool/broccoli 1000 runderstalmest 80 knolselder 1000 kippenmest kooihuisvesting 125 andijvie, chinese kool, koolrabi 450 slachtkippenmest 180 prei oogstresten excl. Bladafval 100 champost 125 Bladafval 350 GFT-compost 200 aardbeien, schorseneer 500 GFT-compost na vergisting 160 kropsla 200 groencompost 160 sjalotten, ajuinen 100 andere groentegewassen 400

Dubbele uitdaging toediening organisch materiaal bv. stalmest organische stof C nutriënten N P Randvoorwaarden bodemkwaliteit MTR Mestdecreet

Dubbele uitdaging Nitraatresidumetingen BDB, najaar 2011

Besluit Organische stof in de landbouwbodems: positieve trendbreuk met het verleden aandacht voor organische-stofbeheer blijft dubbele uitdaging: organische stof in relatie tot N-mineralisatie Meten om te sturen blijft nodig! Bodemkundige Dienst van België Studienamiddag Meten om te sturen 16 februari 2012