ECONOMISCHE MONITOR EDE 2 III De economische monitor van de gemeente Ede is vernieuwd. In nauwe samenwerking met de beleidsvelden economie en arbeidsmarkt zijn nieuwe indicatoren opgesteld. Op het gebied van economie zijn de volgende indicatoren benoemd: omzet, personeelssterkte, bedrijvendynamiek (oprichtingen, startende bedrijven, opheffingen, faillissementen in de Regio Food Valley en Ede. De indicatoren voor het onderwerp arbeidsmarkt zijn: personen met een WW-uitkering, instroom en uitstroom, WWB-uitkering, Schuldhulpverlening en WSW." 1. Daarnaast wordt in iedere monitor een actueel thema belicht, dit keer is dat de detailhandel. Belangrijke onderwerpen hierbij zijn: toe- en afname van de vierkante winkelmeters, branchering en leegstand, in de gemeente Ede en in de afzonderlijke dorpen en winkelcentra. BELANGRIJKSTE UITKOMSTEN Thermometer 3 e kwartaal 2 Economie Het derde kwartaal 2 was wat betreft bedrijvendynamiek voor de Regio FoodValley iets positiever dan het derde kwartaal in 2. Vooral het aantal opheffingen was flink minder. Er waren meer faillissementen, maar in vergelijking met de andere regio s in Gelderland was de toename van de faillissementen gering. De resultaten van de bedrijven in de regio FoodValley laten een minder positief beeld zien. De omzet vertoont een dalende tendens, datzelfde geldt voor de personeelssterkte bij de bedrijven in de FoodValley. Arbeidsmarkt De arbeidsmarkt van de gemeente Ede laat in het derde kwartaal van 2 een wisselend beeld zien. Het aantal WW uitkeringen is fors gestegen. Het aantal bijstandsuitkeringen is ongeveer gelijk gebleven tot september 2, het aantal WW aanvragen en schuldhulpvragen liep fors op. Het aantal WW aanvragen steeg van 2 begin 2 naar 152 eind september. Het aantal schuldhulpvragen in 2 was in de eerste twee kwartalen laag, met gemiddeld zo n 15 aanvragen per maand. In het derde kwartaal liep het aantal aanvragen op tot 21 in de maand september, door een toename van het aantal nieuwe aanvragen. Het aantal medewerkers in de WSW kwam aan het einde van het derde kwartaal 2 uit op 49. In de loop van 2 steeg de wachtlijst voor de WSW. Door toekenning van het rijk van meer SW plaatsen kon een deel van deze mensen van de wachtlijst doorstromen naar de WSW. Thema: Detailhandel in Ede De detailhandel is flink in beweging, zowel landelijk als locaal. Van 25 tot 2 nam het aantal vierkante winkelmeters in de gemeente Ede toe van 152. m² tot bijna 167. m². Deze toename werd voornamelijk gerealiseerd in Ede-Centrum (totaal 56.83 m²). In Bennekom en Lunteren was er een lichte toename, in Ederveen en de Klomp was een afname te zien. Van het totale vloeroppervlak wordt ruim een derde bezet door de branche In en om het huis, dit is de grootste branche in bijna alle woonkernen. In Ede Centrum is het aanbod in mode en luxe groter dan in de andere branches. In de perifere winkelcentra zoals Bellestein en de Stadspoort is het aanbod aan dagelijkse artikelen groter. Begin 2 stond 6,7% van het totale winkeloppervlak in de gemeente Ede leeg. Dit is minder dan het landelijk gemiddelde van 9,6 %, maar meer dan de frictieleegstand van 5 %. Binnen de gemeente varieert de leegstand van 1% in de kleine plaatsen tot 7,1% in Bennekom en % in Lunteren. In Ede Centrum was de leegstand,5%. De gemeente Ede kent veel vierkante meters detailhandel. Het merendeel bevindt zich in Ede Stad (waarbij een substantieel deel in Ede Centrum) maar ook in Lunteren en Bennekom. Het merendeel van de meters is ingevuld. Dit laat onverlet dat er - afhankelijk van locatie- ook sprake is van leegstand. Het is van belang dat de leegstand niet substantieel verder oploopt. Daarom is het wenselijk in te zetten op het voorkomen cq terugdringen van leegstand. 1 In voorgaande monitoren werden ook de NWW gegevens van het UWV opgenomen als indicator voor de werkloosheid. Deze geven echter op dit moment geen goed overzicht van alle werkozen. Op dit moment onderzoekt het UWV welke indicator wel een goed beeld kan geven van de werkloosheid. Strategie & Onderzoek, dec 2 1
Economische Thermometer 2 III Economie: Bedrijvigheid Ontwikkeling omzet bedrijven in FoodValley 2-2 25 2 15 5-5 - -15 Bron: COEN enquête KvK/CBS De omzetontwikkeling 2 in de regio FoodValley liet in 2 een wisselend beeld zien. In het 2 e kwartaal van 2 was de omzet bij meer bedrijven negatiever dan in het voorgaande kwartaal. In het 3 e kwartaal waren er ongeveer evenveel bedrijven met positieve en negatieve resultaten. 4 3 2 Ontwikkeling export in FoodValley 2-2 - -2 Bron: COEN enquête KvK/CBS De export omzet in de FoodValley liet een negatieve ontwikkeling zien in het 2 e kwartaal van 2, in het 3 e kwartaal was de indicator licht positief: in het 3 e kwartaal van 2 waren er net iets meer bedrijven met een gunstig export resultaat (14%) in het vorige kwartaal dan bedrijven met een minder gunstig resultaat (%), waardoor de exportindicator uitkomt op 3%. 5 Ontwikkeling personeelssterkte bedrijven in FoodValley 2-2 -5 - -15-2 Bron: COEN enquête KvK/CBS De personeelsindicator was in alle kwartalen flink negatief voor 2. 2 De COEN vragenlijst wordt elk kwartaal uitgezet onder ondernemers. De indicatoren in de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) zijn saldi van het percentage positieve antwoorden minus het percentage negatieve antwoorden. Zo rapporteerde in het tweede kwartaal van 2 3% van de geënquêteerde bedrijven een stijging van de omzet en 23% een daling van de omzet. Per saldo zag (3%-23%=) 7% de omzet in het tweede kwartaal van 2 dus dalen. Strategie & Onderzoek, dec 2 2
Economische Thermometer 2 III Economie: Bedrijvigheid 8 7 6 5 4 3 2 Regio FoodValley, artaal 2 2 Starters Oprichtingen Opheffingen Failissementen 2 2 Bron: KvK Het aantal starters en oprichtingen in de FoodValley was in het derde kwartaal van 2 iets minder dan in het derde kwartaal van 2, het aantal opheffingen was ruim minder dan een jaar ervoor. Er waren meer faillissementen, maar in vergelijking met de andere regio s in Gelderland was de toename van de faillissementen gering. De uiteindelijke aanwas in het derde kwartaal van 2 kwam uit op 37 bedrijven, meer dan de 26 in 2 in het derde kwartaal 3. 3 Gemeente Ede, artaal 2 2 25 2 15 5 Starters Oprichtingen Opheffingen Failissementen 2 2 Bron: KvK In de gemeente Ede was het aantal opheffingen en starters in het derde kwartaal van 2 ongeveer gelijk aan het derde kwartaal in 2. Ook het aantal opheffingen en failissementen was bijna hetzelfde. 3 Bij de bedrijven dynamiek is het gebruikelijk om vergelijkingen per kwartaal met een voorgaand jaar te maken, dit omdat er grote seizoensinvloeden, waardoor op elkaar volgende kwartalen moeilijk met elkaar te vergelijken zijn. Strategie & Onderzoek, dec 2 3
Economische Thermometer 2 III Arbeidsmarkt WW Uitkeringen 16 WW uitkeringen 2-2 gemeente Ede 14 8 6 4 begin feb- apr- jun- aug- okt- dec- feb- apr- jun- aug- okt- dec- feb- apr- jun- aug- Bron: UWV Werkbedrijf Het aantal WW uitkeringen is de afgelopen maanden fors gestegen. Eind september was dit aantal 152, een flinke stijging ten opzichte van het begin van 2 met 2 uitkeringen. 8 Instroom en Uitstroom WW 2-2 gemeente Ede 7 6 5 4 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Instroom Uitstroom Bron: UWV Werkbedrijf De instroom in de WW was vooral groot in het 1 e en 3 e kwartaal van 2. De uitstroom was minder met ongeveer 5 personen per kwartaal. Strategie & Onderzoek, dec 2 4
Economische Thermometer 2 III Arbeidsmarkt Bijstand en WSW 15 Bijstandsuitkeringen < 65 jaar 2-2 Gemeente Ede 14 13 1 begin feb- apr- jun- aug- okt- dec- feb- apr- jun- aug- okt- dec- feb- apr- jun- aug- Bron: Gemeente Ede Het aantal bijstandsuitkeringen is de afgelopen maanden vrij constant gebleven op 136. sep- aug- jul- jun- mei- apr- mrt- feb- jan- dec- nov- okt- sep- aug- jul- jun- mei- apr- mrt- feb- jan- WSW uitkeringen 2-2 (gemeente Ede) 2 3 4 5 6 WSW medew erkers WSW w achtlijst clienten Bron: Gemeente Ede In 2 is het aantal medewerkers in de WSW in de gemeente Ede opgelopen van 46 naar 49. De wachtlijst voor de WSW is aanzienlijk minder geworden in vergelijking met een jaar geleden, in september 2 stonden er zo n 5 personen op de wachtlijst, in september 2 stonden 6 personen op de wachtlijst. Doordat de wachtlijst steeg is vanuit het Rijk besloten Ede meer plaatsen toe te kennen waardoor in januari 2 meer mensen konden instromen. Strategie & Onderzoek, dec 2 5
Economische Thermometer 2 III Arbeidsmarkt Schuldhulpverlening 3 Aantal aanvragen schuldhulp 2-2 Gemeente Ede 25 2 15 5 jan- mrt- mei- jul- sep- nov- jan- mrt- mei- jul- sep- nov- jan- mrt- mei- jul- sep- Bron: Gemeente Ede Het aantal aanvragen voor schuldhulp was met zo n 15 aanvragen laag in 2, in september liep dit aantal op naar 2. 5 45 4 35 3 25 2 15 5 jan- mrt- mei- Begin aantal aanvragen schuldhulp 2-2 jul- sep- nov- jan- mrt- Nieuw e aanvragen mei- jul/aug sep- nov- jan- mrt- Afgew ikkelde aanvragen Bron: Gemeente Ede In het eerste en tweede kwartaal van 2 waren er ongeveer evenveel nieuwe aanvragen als afgewikkelde aanvragen. In het derde kwartaal waren er meer nieuwe aanvragen voor schuldhulp voor de gemeente Ede. mei- jul/aug sep- 5 Gemiddeld schuldenpakket schuldhulp Gemeente Ede 4 3 2 jan- mrt- mei- jul- sep- nov- jan- mrt- mei- jul- sep- nov- jan- mrt- mei- jul- sep- Bron: Gemeente Ede Het gemiddelde schuldenpakket voor de schuldhulp lag voor 2 rond de 28. euro. Voor 2 is het gemiddelde maandelijkse schuldenpakket tot september 2 3. euro. Strategie & Onderzoek, dec 2 6
THEMA Dit themadeel gaat nader in op de situatie in de detailhandel in de gemeente Ede. Allereerst wordt ingezoomd op het totale winkelaanbod in de gemeente Ede, in de verschillende dorpen en de winkelcentra. Naast het winkelaanbod naar branche wordt ook gekeken naar de leegstand in de totale gemeente en de afzonderlijke dorpen. Detailhandel in de Gemeente Ede Totaal winkel vloer oppervlak Totaal winkel vloeroppervlak Gemeente Ede 2 Ederveen; 3.764 De Klomp; 337 Lunteren; 15.388 Harskamp; 3.62 Ede Stad;.39 Wekerom; 3.39 Otterlo; 2.436 Bennekom; 17.441 Het totale winkeloppervlak in de gemeente Ede bedraagt 166.667 vierkante meter 4 begin 2. Vier vijfde deel hiervan is te vinden in Ede Stad, met.39 vierkante meter. In Bennekom is het totale vloeroppervlak 17.441 vierkante meter en in Lunteren is het totale vloeroppervlak 15.388 vierkante meter. Totaal winkeloppervlak gemeente Ede 25-2 in vloeroppervlak 18 17 16 15 14 13 1 9 8 25 26 27 28 29 2 2 2 Ede Stad Totaal gemeente Bron: Locatus benchmark Het totaal winkeloppervlak in de gemeente Ede is van 25 tot 2 gegroeid van 152.8 vierkante meter naar 166.667 vierkante meter. Deze groei is voornamelijk gerealiseerd in Ede Stad waar de toename eenzelfde beeld laat zien: van 4.8 in 25 naar.39 vierkante meter. 4 Dit is inclusief leegstand. Strategie & Onderzoek, dec 2 7
2. 18. 16. 14... 8. 6. 4. 2. Totaal winkeloppervlak Bennekom, Lunteren, Ederveen, De Klomp, Harskamp, Wekerom en Otterlo 25-2 25 26 27 2.8 2.9 2. 2. 2. Bennekom Ederveen De Klomp Lunteren Harskamp Wekerom Otterlo Bron: Locatus benchmark Het totale winkel vloer oppervlak is in de gehele gemeente van 25 tot 2 flink gestegen met zo n 14.5 vierkante meter. Het merendeel van deze stijging is gerealiseerd in Ede-stad. In Bennekom, bleef het oppervlak nagenoeg gelijk, in Lunteren en Wekerom nam deze iets toe. In Ederveen en de Klomp nam het winkel vloer oppervlak fors af. In Ederveen met zo n 5 vierkante meter 5 en in de Klomp met zo n 8 vierkante meter. 7. Vloeroppervlak Winkelcentra Centrum 25 2 6. 5. 4. 3. 2.. Ede Centrum Bennekom Centrum Ederveen Centrum Lunteren Centrum Harskamp Centrum Wekerom Centrum Otterlo 25 2 Bron: Locatus benchmark Het totale winkel vloer oppervlak in Ede Centrum is fors gestegen, in 25 was het vloeroppervlak van het Centrum van Ede 45.45 vierkante meter, in 2 is dit 64.7. Ook het Centrum van Bennekom is fors toegenomen met ruim 4 vierkante meter. In het centrum van Ederveen kwam minder detailhandel, daar was een afname van 3 vierkante meter. 5 De afname in Ederveen heeft grotendeels te maken met de sluiting van een grote winkel voor woninginrichting. Strategie & Onderzoek, dec 2 8
Branches Gemeente Ede, Ede-Stad en Ede Centrum naar branche 2 Ede Centrum Ede-stad Gemeente Ede 2. 4. 6. 8... 14. 16. 18. Dagelijks Mode & luxe Vrije tijd In & om het huis Overig Leegstand Ruim een derde van het winkelvloeroppervlak in de gemeente Ede vindt men in de branche In en om het huis (ruim 63. m²), gevolgd door Mode en luxe met bijna 4. m² en dagelijkse artikelen met 36. m². In Ede-Stad is ook veel vloeroppervlak te vinden in de branche In en om het Huis, en relatief minder in dagelijkse artikelen. In Ede Centrum is Mode en luxe de grootste branche (27. m²) gevolgd door In en om het huis (14. m²) en dagelijkse artikelen (8. m²). Winkelcentra Ede-Stad naar branche Stadspoort Rozenplein Parkw eg Lindenhorst Bellestein 2 3 4 5 6 7 8 9 Dagelijks Mode & luxe Vrije tijd In & om het huis Overig Leegstand In de overige winkelcentra van Ede-Stad is het meeste winkel aanbod in dagelijkse artikelen. Dit geldt voor Bellestein, de Lindenhorst, Rozenplein en winkelcentrum de Stadspoort. In winkelcentrum de Parkweg is het grootste vloeroppervlak te vinden in de branche In en om het huis. Hier is ook relatief veel leegstand, dit winkelcentrum is de afgelopen jaren geheel vernieuwd en uitgebreid. Strategie & Onderzoek, dec 2 9
Bennekom, Lunteren, Ederveen, de Klomp, Harskamp, Otterlo en Wekerom naar branche 2 Wekerom Otterlo Lunteren Harskamp Ederveen De Klomp Bennekom 2 4 6 8 14 16 18 2 Dagelijks Mode & luxe Vrije tijd In & om het huis Overig Leegstand In de grotere woonkernen Bennekom en Lunteren zijn de branches dagelijks, Mode en luxe, In en om het huis en vrije tijd allen vertegenwoordigd, In Bennekom is de branche In en om het huis de grootste. In de kleinere dorpen, met uitzondering van de Klomp, is het aanbod geringer, waarbij het vloeroppervlak voor de branche in en om het huis het grootste is. Leegstand Leegstands percentage gemeente Ede 25-2 2% 15% % 5% % 25 26 27 28 29 2 2 2 Totaal gemeente Ede Stad Het leegstandspercentage van de detailhandel begin 2 in de gemeente Ede ligt op 6,9%. Dit is lager dan het landelijk gemiddelde (9,6%), maar hoger dan de frictie leegstand van 5%. Zoals in bovenstaande grafiek is te zien is dit in voorgaande jaren hoger geweest, bijvoorbeeld 15,1 % in 27. Dit houdt in grote mate verband met de bouw en de leegstand in Ede Centrum, waar in 26 en 27 veel vierkante meters zijn bijgebouwd, die niet direct verhuurd werden. Het leegstandspercentage was ook hoog was in 26 (%) en 27 (16%), om te dalen naar 7,1% in 2. Strategie & Onderzoek, dec 2
Leegstands percentage gemeente Ede 25-2 * 2% 18% 16% 14% % % 8% 6% 4% 2% % 25 26 27 2.8 2.9 2. 2. 2. Bennekom Ede Stad De Klomp Lunteren Harskamp Wekerom Otterlo Totaal gemeente * in Ederveen was het laagstandspercentage van 26 28 zeer hoog, gezien een grote vertekening zijn deze cijfers niet opgenomen De leegstand verschilt nogal per kern in de gemeente Ede. Veelal bleef deze onder de 16%. Alleen in Ederveen was het leegstandspercentage veel hoger, met waarden van 75% in 26, 64% in 27 en 24% in 28. In 2 is het leegstandspercentage in Ederveen 1%. In Lunteren is het leegstandspercentage de afgelopen jaren relatief hoog met tot 15%. Actuele ontwikkelingen De detailhandel is flink in beweging, zowel landelijk als lokaal. Na een toename van het aantal vierkante winkelmeters in de afgelopen jaren lijkt de groei van het aantal vierkante meters in de gemeente Ede gestagneerd. Het merendeel van de meters is gevuld, maar er is ook sprake van leegstand. Gemiddeld is er begin 2 gemeentebreed 7% leegstand, maar dit verschilt nogal per kern. Zo kent Lunteren een leegstandspercentage van % en Bennekom 3,5%. Ede-Stad zit op 7,1% terwijl Ede Centrum een leegstandspercentage van,5% laat zien. Belangrijke opmerking hierbij is dat Ede Centrum wel 38% van het totaal aantal vierkante meters winkelruimte in de gemeente Ede herbergt. Tendens is dat internetverkoop, economische crisis, schaalvergroting en branche vervaging zijn effect heeft op het aantal vierkante meters winkelruimte dat structureel ongebruikt blijft. Overigens is het in dit verband opmerkelijk dat gemeentebreed de leegstand, na een stijging in de afgelopen jaren, weer op het relatief goede niveau van 25 (6%) is beland. Dat neemt niet weg dat dit onderwerp speciale aandacht vraagt, zeker omdat diverse deelgebieden nu cijfers laten zien die boven het landelijk gemiddelde uitkomen. Strategie & Onderzoek, dec 2
Ontwikkeling totaal winkel vloer oppervlak 25-2 25 26 27 28 29 2 2 2 Ede Stad 4.179 4.524 8.55 5.93 6.137 7.984 9.814.39 Bennekom 16.957 16.84 17.79 17.5 17.741 18.475 17.938 17.441 Ederveen 7.769 9.51 6.689 4.493 4.161 4.175 3.54 3.764 De Klomp 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 337 337 Lunteren 14.245 13.854 13.978 14.454 14.693 15.2 15.574 15.388 Harskamp 3.263 3.25 3.295 3.2 3.72 3.2 3.4 3.62 Wekerom 2.226 2.138 2.62 2.65 2.65 2.628 3.375 3.39 Otterlo 2.464 2.439 2.364 2.364 2.364 2.364 2.484 2.436 Gemeente 152.8 163.65 166.2 161.26 161.923 164.835 166.438 166.667 Gemeente Ede, Ede-Stad en Ede Centrum naar branche 2 In & om het Dagelijks Mode & luxe Vrije tijd huis Overig Leegstand Gemeente Ede 36.228 39.83 9.7 63.8 6.575.9 Ede-Stad 23.571 31.4 7.29 44.6 5.417 8.578 Bennekom 5146 3324 3 72 25 614 De Klomp 337 Ederveen 861 359 2394 5 Harskamp 39 651 8 1615 7 Lunteren 4427 3245 731 4532 753 17 Otterlo 5 6 2 35 6 Wekerom 733 6 1966 Ede Centrum 8.243 26.945 5.551 14.462 1.555 7.313 Bellestein 3.22 783 5 345 3 Lindenhorst 895 3 244 6 Parkweg 2.67 17 297 3.849 47 889 Rozenplein 1.232 73 25 51 Stadspoort 2.524 994 277 239 95 Ontwikkeling leegstand winkel vloer oppervlak 25-2 25 26 27 28 29 2 2 2 Bennekom 2,6% 1,5% 2,1% 1,4% 6,% 4,6% 3,8% 3,5% Ede-Stad 6,%,9% 16,%,9% 9,8%,5% 9,5% 7,1% Ederveen,% 75,6% 63,5% 23,6%,% 5,2%,% 1,3% De Klomp,%,%,%,%,%,%,%,% Lunteren 15,9% 8,5% 8,1% 13,3%,4%,% 14,7%,% Harskamp,%,%,% 1,6%,% 2,2% 2,% 3,2% Wekerom,8%,8% 9,7% 9,5% 9,5% 9,6%,%,% Otterlo,%,%,%,%,%,% 4,6% 2,5% Gemeente 6,1% 13,6% 15,1%,% 8,9% 9,3% 8,8% 6,7% Strategie & Onderzoek, dec 2
Verantwoording In deze monitor worden relevante cijfers over economie en arbeidsmarkt per kwartaal weergegeven om ontwikkelingen op deze terreinen te signaleren en te volgen. Er zijn veel indicatoren voor economie en arbeidsmarkt, maar niet allen zijn geschikt om opgenomen te worden. In deze monitor zijn die indicatoren opgenomen die relevant zijn voor het thema, van belang voor de economie van Ede, valide en voldoende actueel zijn. Voor de onderwerpen zijn de volgende indicatoren gebruikt: Economie Arbeidsmarkt Indicator Schaal Bron Omzet afgelopen 3 maanden bij Regio COEN enquête, KvK/CBS bedrijven FoodValley Export afgelopen 3 maanden Regio COEN enquête.kvk,cbs FoodValley Personeelssterkte afgelopen 3 Regio COEN enquête, KvK,CBS maanden FoodValley Starters, Oprichtingen, Regio KvK Opheffingen en Faillisementen FoodValley WW uitkeringen per kwartaal, Gemeente Ede UWV Werkbedrijf deeltijd WW uitkeringen Instroom en uitstroom WW Gemeente Ede UWV Werkbedrijf uitkeringen Bijstands uitkeringen Gemeente Ede WI WSW en wachtlijst Gemeente Ede WI Schuldhulpverlening Gemeente Ede Bureau Schuldhulp Gebruikte gebiedsindelingen: Regio FoodValley bestaat uit de gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen. Bronnen: Conjunctuur Enquête Nederland (COEN) 2-Q2 enq3: Economische prestaties Achterhoek, Stadsregio Arnhem Nijmegen en regio FoodValley. Locatus Benchmark. Samenstelling: Gemeente Ede: Karin Vermeij, Dion Thielen, Daphne Bottenberg en Rob Albersnagel. Definities Branche: Een groep van bedrijven die zich richt op de verkoop van één (dominante) artikelgroep (bijvoorbeeld schoenen) of op de verkoop van een veel voorkomende combinatie van artikelgroepen (bijvoorbeeld sport). Frictieleegstand: De financiële leegstand tussen twee verhuurperioden die maximaal één jaar beloopt (circa 5%). Winkelvloeroppervlak (wvo): De voor het publiek toegankelijke winkelruimte ten behoeve van detailhandel, inclusief zichtbare ruimten zoals bijvoorbeeld etalages en de ruimte achter toonbanken en kassa s. Het winkelvloeroppervlak bedraagt, afhankelijk van de branche, circa 7 à 8% van het bruto vloeroppervlak. Detailhandel: Tot de detailhandel wordt over het algemeen gerekend: de verkoop van goederen, zowel nieuw als tweedehands, aan particulieren. De term retail beslaat doorgaans de verkoop van zowel goederen als diensten. De drie belangrijkste detailhandelsvormen zijn winkelverkoop, ambulante handel (zoals warenmarkten) en webwinkels. Strategie & Onderzoek, dec 2 13