De binnenkant van de verandering Met de totstandkoming van de hoofdlijnennotitie Weer Samen Naar School ( Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, 1990) is het Weer Samen Naar Schoolbeleid in gang gezet. Het doel hiervan is de integratie van leerlingen die speciale onderwijszorg nodig hebben te bevorderen. Het uitgangspunt is het principe de zorg naar de leerling te brengen in plaats van de leerling naar de zorg. Om dit mogelijk te maken is het wenselijk dat een deel van het speciaal onderwijs geïntegreerd wordt in het gewone onderwijs. Concreet betekent dit dat alle basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs 1(1997 blz 18/19 ) samenwerkingsverbanden vormen. Een centraal thema in het Weer Samen Naar Schoolbeleid is het afstemmen van het onderwijs op alle leerlingen in de school. Dit afstemmingsproces wordt ook wel integrale leerlingenzorg genoemd. Hiermee wordt aangegeven dat in principe alle leerlingen risicoleerlingen én gewone leerlingen onder 2 ( 1997. blz 30/31) de zorg van school vallen. Verschillen tussen leerlingen worden vanzelfsprekend geacht en het is dan ook de taak van de leraar om hieraan tegemoet te komen. Het schoolteam is aangrijpingspunt voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Bovenschoolse samenwerking is kenmerkend voor Weer Samen Naar School. Preventief ambulant begeleiding is een voorziening van het samenwerkingsverband voor de basisscholen. Omschrijving Preventief Ambulant Begeleider. Door de opleiding autismespecialist en ook door mijn gedrevenheid om het beste voor het kind met ASS te bereiken, is mijn doel dat er een goede afstemming komt in de samenwerking tussen de leerkracht en de leerling met ASS in het regulier basisonderwijs. Bovenstaand doel bereik ik: - Wanneer leerkrachten denken vanuit het perspectief van de leerling met ASS, wat deze leerling van hen vraagt en nodig heeft in plaats van wat er mis is of wat de leerling niet kan. - Wanneer leerkrachten nadenken over hun bijdrage: wat is mijn rol en wat kan ik doen om deze situatie te verbeteren of dit probleem op te lossen? - Wanneer er tussen de leerkracht en de leerling met ASS een goede afstemming ontstaat. - Wanneer leerkrachten kunnen verwoorden wat positief of sterk is van een leerling met ASS. Ze benutten deze aspecten in hun aanpak, ze zien ze als kansen. Afstemmen van het onderwijsaanbod op de onderwijsbehoeften van een leerling vraagt een omslag in denken. De leerkrachten richten zich niet zozeer op wat er mis is met een kind met ASS, maar meer op wat het nodig heeft om een bepaald doel te bereiken en welke aanpak een positief effect heeft. Omdat afstemming en succesvol communiceren belangrijk is om dit begrip bij leerkrachten over te brengen, heb ik een onderzoek verricht naar de coachingsvaardigheden/competenties die ik als autismespecialist en preventief ambulant begeleider nodig heb. Hoe kan ik bij leerkrachten en internbegeleiders een lerende houding ontwikkelen waardoor voorgenomen interventies succes hebben.
Het hoofddoel van preventieve ambulante begeleiding is als volgt: met behulp van kortlopende ondersteuning en proactieve advisering de onderwijssituatie dusdanig optimaliseren, zodat de leerling zich binnen het reguliere onderwijs kan blijven ontwikkelen. Scholen kunnen een kortlopende ondersteuning aanvragen ten behoeve van leerlingen met een zorgvraag. Gezien het doel ligt het accent van de taak van preventieve ambulante begeleiding voornamelijk op de ondersteuning van de deskundigheidsbevordering en handelingsbekwaamheid van de leerkracht en is de ondersteuning sterk gericht op de preventie, denk hierbij ook aan leerlingen met ASS. 3 (2001/2005) Onder mijn werkzaamheden als preventief ambulant begeleider valt ook het begeleiden van leerkrachten/internbegeleiders en leerlingen met ASS met als taak autismespecialist. Tijdens mijn werk pas ik de uitgangspunten en fasen van Handelingsgericht diagnostiek toe. 4(1997. blz 59) Leerlingen met een ASS in de basisschool. Autisme spectrumstoornissen (ASS), ook wel pervasieve ontwikkelingsstoornissen (PDD) genoemd, worden in het regulier onderwijs nog onvoldoende en vaak laat gesignaleerd. Deze vreemde kinderen, met hun specifieke leerproblemen en met hun duidelijke contactproblemen met leeftijdgenoten, soms ernstig gepest, worden vaak pas gesignaleerd en onderzocht wanneer er op school al grote problemen bestaan en ouders en kind daaraan veel leed hebben ondervonden. De bekendheid met dit spectrum van neurobiologische stoornissen en de geheel eigen specifieke hulpvraag van deze kinderen, is bij de meeste leraren nog gering. In het onderwijs is er grote behoefte aan kennis over deze stoornis en adviezen voor juiste ondersteuning en 5 (2001.blz 210) behandeling. Wanneer de omgeving van het kind door een betere opvang en grotere voorstructurering een zekere voorspelbaarheid krijgt, is het mogelijk dat het kind beter gaat functioneren, dat het meer flexibel wordt en dat de rigiditeit in denken en gedrag verminderd. Wanneer storende verschijnselen, zoals heftige scènes, conflicten en extreem teruggetrokken gedrag verminderen kan er ook ruimte ontstaan voor het aanleren en bekrachtigen van nieuwe competenties. Dit kan gaan om zowel schoolse kennis en vaardigheden als om sociale vaardigheden. Het is van het allergrootste belang dat professionele hulpverleners de beperking autisme begrijpen. Professionele zorg die dàt niet doet, lokt het ontstaan van gedragsproblemen uit, ongewild maar onvermijdelijk. Alle leerkrachten in een geïntegreerde setting moeten niet alleen een degelijke opleiding genoten hebben, ze moeten ook constant beroep kunnen doen op een in autisme 6 (1994. blz 20/161) gespecialiseerd consulententeam.
Het onderzoek Onderzoeksvraag: Welke competenties/coachingsvaardigheden heb ik als autismespecialist nodig om leerkrachten in het basisonderwijs te begeleiden in de omgang met leerlingen met ASS? Een heel belangrijk kwaliteitscriterium in het praktijkonderzoek is de triangulatie, het gebruik 7 (2006. blz 77) van meerdere gegevensbronnen. Om vanuit verschillende invalshoeken te kijken, verricht ik een onderzoek onder leerkrachten met leerlingen met ASS én andere ambulant begeleiders van de begeleidingsdiensten Regionaal Expertise Centrum 2 en Regionaal Expertise Centrum 4, die leerkrachten ondersteunen/begeleiden met leerlingen met een ASS. 8 Actieonderzoek is bij uitstek geschikt voor professionals die in de praktijk werken en aspecten 11 (2000.blz 64) van hun eigen werk willen verbeteren. Men verzamelt daarbij gericht informatie over aspecten van dat handelen, wat leidt tot reflectie op het eigen handelen, zo nodig resulterend in bijsturing daarvan. Het doel van het onderzoek is om mijn beroepspraktijk te verbeteren. Dat wil zeggen dat de uitkomsten van het onderzoek gebruikt worden om de situaties die leidden tot het onderzoek te veranderen. De vragenlijst. In mijn praktijkonderzoek breng ik in kaart welke coachings/begeleidingsvaardigheden gewenst zijn door de leerkracht/intern begeleiders met als doel om mijn beroepspraktijk te verbeteren. 25 Leerkrachten en internbegeleiders hebben een enquête ingevuld met daarop stellingen die te maken hebben met de gewenste vorm van ondersteuning/begeleiding. De anonieme vragenlijst bestaat uit gesloten vragen, waarbij het antwoord in enkele antwoordalternatieven is vastgelegd. De vragen in de vragenlijst zullen betrekking hebben op vaardigheden en competenties die nodig zijn om leerkrachten/internbegeleiders te begeleiden met leerlingen met een ASS. 9 (2006) Het interview. In een open interview met enkele ambulant begeleiders van Regionaal Expertise Centrum 2 en Regionaal Expertise Centrum 4 heb ik informatie en meningen verzameld over de manier waarop zij leerkrachten/internbegeleiders coachen/begeleiden en welke coachingsstijlen bij hen de voorkeur genieten. 10 (2000.blz 166/167) Het open interview wordt veel gebruikt in praktijkgericht onderzoek. De resultaten. 25 Leerkrachten/internbegeleiders die leerlingen begeleiden met ASS hebben de vragenlijst ingevuld teruggestuurd en hierin hebben zij hun mening en wensen ten aanzien van een begeleiding/coaching in het algemeen kenbaar gemaakt.
De onderstaande competenties van een autismespecialist/preventief ambulant begeleider zijn gewenst. (voor een overzicht, zie bijlage) - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider is in staat de mogelijkheden, kansen en positieve aspecten van een leerling met ASS en hun leerkrachten te benutten in een adequaat en op de leerling afgestemd onderwijsaanbod. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider leert anderen leren, gericht op het vergroten van regelmogelijkheden en resultaatverantwoordelijkheden van de leerkracht in het werk. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider plant en regelt op een efficiënte manier de werkzaamheden binnen de beschikbare tijd, beheert de agenda. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider biedt adequaat verslag, schriftelijk of mondeling. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider heeft het vermogen om anderen te ondersteunen in hun professioneel handelen, zondanig dat het eigen oplossend vermogen, de zelfsturing van degene die begeleid wordt, toeneemt. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider weet individuen en partijen zodanig te benaderen en te beïnvloeden dat hij/zij betrokkenen weet te binden op gezamenlijke doelen, die de ontwikkeling van het kind met ASS ten goede komen. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider stemt de samenwerking rond een leerling (met ASS) zodanig af dat op schoolniveau alles goed op elkaar aansluit. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider beschikt over coachingsvaardigheden: weet oplossingsgericht en confronterend te begeleiden. De volgende vaardigheden worden niet door iedereen belangrijk gevonden: - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider stemt de begeleiding op individuele leerstijlen van de leerkracht af. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider spreekt vanuit een wij -gevoel. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider ondersteunt de ouders, betrek ouders bij een begeleiding. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider start een gesprek met het creëren van een goede sfeer ( even over koetjes en kalfjes) - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider stelt vast hoeveel tijd er is voor een gesprek. - De autismespecialist/preventief ambulant begeleider schetst globaal het verloop van het gesprek. Conclusies Uit de interviews met de ambulant begeleiders kwam naar voren dat er verschillende coachingstechnieken worden gehanteerd, die toch wel enige overeenkomsten vertonen. De overeenkomsten in bovenstaande vormen van coachen zijn: - Contact leggen is erg belangrijk. - De context duidelijk krijgen. - De vraagstelling verduidelijken - Doelen stellen. Waar gaan we naar toe? - Toekomstgerichtheid. Oplossingen leiden tot gewenst perspectief in de toekomst. - Gebruik makend van de creativiteit van de gecoachte. De gehanteerde manieren van coachen blijken, volgens de ambulant begeleiders, goed aan te sluiten bij de begeleiding van leerkrachten en/of intern begeleiders.
Kijkend naar mijn onderzoeksvraag kan ik het volgende concluderen: Mijn manier van begeleiden en coachen zal ik aanpassen aan de wensen en behoeftes van de doelgroep en daarbij zal ik gebruik maken van de adviezen ten aanzien van coachen van de andere ambulant begeleiders. Veel leerkrachten/intern begeleiders willen graag begeleid/gecoacht worden met de leerling met ASS. Deze begeleiding zal zich moeten richten op een goed onderwijsaanbod, samenwerking rond de leerling met ASS en betrokkenen binden om tot een gezamenlijk doel te komen rond de ontwikkeling van een leerling met ASS. Er is behoefte aan ondersteuning om de onderwijssituatie te optimaliseren, zodat de leerling met ASS zich binnen het reguliere onderwijs kan blijven ontwikkelen Maar als de begeleiding van een leerkracht en/of intern begeleider als doel heeft: ondersteuning van de deskundigheidsbevordering en handelingsbekwaamheid, kennisontwikkeling, zelfsturing, ondersteunen van het professioneel handelen, heeft de helft van de respondenten daar minder behoefte aan. Aanbevelingen In 1990 heeft het Ministerie van Onderwijs het beleid voor Weer Samen Naar School in gang gezet. Het beleid van Weer Samen Naar School heeft als doel leerkrachten en intern begeleiders te ondersteunen op het gebied van deskundigheidsbevordering, handelingsbekwaamheid en preventie. Uit mijn onderzoek blijkt dat een groot deel van de leerkrachten/intern begeleiders daar minder behoefte aan heeft of hier nog niet aan toe zijn. Dit onderzoek zal ik bespreken met mijn coördinator van Weer Samen Naar School en zal zeker gevolgen hebben ten aanzien van het beleid van Weer Samen Naar School. Of er komt een goede afstemming met het onderwijsveld of de taakomschrijving van een Preventief Ambulant begeleider wordt aangepast. Er ligt een taak voor de organisatie van Weer Samen Naar School om het onderwijsveld hierin voor te lichten zodat er gewerkt kan worden zoals bij de opzet van deze organisatie was vastgesteld. Lisette Verbrugge (juni 2010) AU06SM09 Studenten nummer:2084380
A lle c ompetenties 30 25 20 15 18 14 8 16 14 15 17 11 erg belangrijk belangrijk niet belangrijk 10 15 5 6 11 9 11 10 7 14 0 1 0 2 0 0 0 1 0 A B C D E F G H A: Is in staat de mogelijkheden, kansen en positieve aspecten van leerlingen met ASS en hun leerkrachten te benutten in een adequaat en op de leerling afgestemd onderwijsaanbod. B: Leert anderen leren, gericht op het vergroten van regelmogelijkheden en resultaatverantwoordelijkheden van de leerkracht in het werk C: Plant en regelt op een efficiënte manier de werkzaamheden binnen de beschikbare tijd, beheert de agenda D: Biedt adequaat verslag, schriftelijk of mondeling E: Heeft het vermogen om anderen te ondersteunen in hun professioneel handelen, zodanig dat het eigen oplossend vermogen, de zelfsturing van degene die begeleid wordt, toeneemt. F: Weet individuen en partijen zodanig te benaderen en te beïnvloeden dat hij/zij betrokkenen weet te binden op gezamenlijke doelen, die de ontwikkeling van het kind met ASS ten goede komen. G: Stemt de samenwerking rond een leerling (met ASS) zodanig af dat op schoolniveau alles goed op elkaar aansluit. H: Beschikt over coachingsvaardigheden: weet oplossingsgericht en confronterend te begeleiden.
Literatuurlijst. 1, 2 en 4 Pameijer N en Beukering van T. Handelingsgerichte Diagnostiek. (1997) Acco. Leuven/Leusden 3 Coördinatiegroep. Duur PAB-begeleiding (02-04-2001) en PAB en zorgplatforms in WSNS-ZVL (05-07-2005; Marcel Boogaerts) 5 van Doorn E.C.& Stavenga A.M. Speciale onderwijsbehoeften van een normaal begaafd kind met een autistisch spectrum stoornis. (2001) blz 210. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 40. blz 209-221. 6 Peeters Theo. AUTISME Van begrijpen tot begeleiden. (1994) Houtekiet, Antwerpen- Amsterdam. 7/11 Harinck F. Basisprincipes praktijkonderzoek. (2006) Garant. Antwerpen-Apeldoorn. 8 REC. Regionaal Expertise Centrum. 2 Auris Dienstverlening. 4 Korczakschool Dienst Ambulante Begeleiding. 9 Internationale Beroepsvereniging van Autismespecialisten ( 06-04-2006) geraadpleegd in de weken 1, 2, 6, 7. 10 Migchelbrink F. Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. (2000) Uitgeverij SWP. Amsterdam.