Werkplan Verankering Arbeid 2012 Bijlage 3b-1
Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 1 Doorlopende algemene activiteiten 7 2 Arbeidsmarktanalyse en onderzoek 9 3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 11 4 Veiligheid, gezondheid en welzijn 15 5 Arbeidsmigratie (MOE-werknemers) 19 6 Loopbaanontwikkeling en scholing 21 7 Medezeggenschap 23 Bijlagen 25 Werkplan Verankering Arbeid 2012 2/27
Inleiding Dit Werkplan Verankering Arbeid 2012 beschrijft de initiatieven waarmee de adviseurs productschappen samen met de sociaal secretarissen uitvoering willen geven aan het project Verankering Arbeid (VA). Overleg en afstemming vinden plaats in de werkgroep Verankering Arbeid. Doel Het project Verankering Arbeid is in 2007 van start gegaan voor een looptijd van vier jaar. Na evaluatie in 2010 door de betrokken productschappen en de vakbonden FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen is het project met vier jaar verlengd. Zoals vastgesteld in het werkplan 2007 beoogt het project Verankering Arbeid het stimuleren van de beleidsontwikkeling op het terrein van arbeid in de agrofood sectoren en daarmee de verankering van de factor arbeid binnen de productschappen te stimuleren, evenals het vergroten van de betrokkenheid van de bonden binnen de productschappen. Visie De grote diversiteit van de werkgebieden waarop het project Verankering Arbeid zich richt, dwingt de werkgroep tot het stellen van prioriteiten om effectief te kunnen opereren. De werkgroep heeft daarom getracht de opgedane ervaringen binnen het gestelde doel te ontwikkelen tot een visie op - en criteria voor - de uitvoering van projecten. De indeling naar thema s in dit werkplan en het benoemen van aandachtpunten is daarvan een eerste weerslag. De productschappen vervullen een belangrijke rol in de voedselketen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen en het streven naar duurzaamheid (people, planet, profit) krijgen een toenemend gewicht bij de productie van voedsel. De factor arbeid heeft daarin een centrale positie en behoeft daarom speciale aandacht. Naast sectorgebonden kwesties kennen meerdere productschappen arbeidgerelateerde vraagstukken van gelijke aard. Voorbeelden zijn de vergrijzing van het personeelsbestand, een stagnerende instroom van nieuwe werknemers, de toenemende werkdruk en een gering of ontbrekend loopbaanperspectief. Een belangrijk kenmerk dat de productschappen delen, is dat in de sectoren veel laaggeschoolde arbeid aanwezig is. De gedeelde problematiek en eigenschappen van de productschappen bieden kansen om gezamenlijk (verder) te werken aan oplossingen. De werkgroep VA wil daaraan bijdragen met speciale aandacht voor arbeidsverhoudingen, vakmanschap en de kwaliteit van met name laaggeschoolde arbeid. Medezeggenschap, (loopbaan)ontwikkeling en scholing, gezondheid en welzijn van werknemers staan daarbij centraal. Dit krijgt zowel vorm in productschapoverstijgende initiatieven denk aan beleidsontwikkeling en onderzoek als in concrete projecten op sector- of bedrijfstakniveau. Maatschappelijk verantwoord ondernemen, arbeidsmigratie (MOE-werknemers) en duurzame participatie zijn speerpunten voor 2012. VA werkt aan onderzoek naar kansen en mogelijkheden voor ouder wordende werknemers in de agrofood sectoren, aan de uitrol van het in 2011 voor de paddenstoelenbranche ontwikkelde sociaal ketenkeurmerk Fair Produce Werkplan Verankering Arbeid 2012 3/27
naar andere sectoren en bedrijfsgroepen en aan projecten die zijn gericht op scholing, gezondheid en mobiliteit van zelfbewuste werknemers. Verankering Arbeid wil actuele ontwikkelingen kunnen betrekken bij de uitvoering van lopende projecten en kansen grijpen wanneer die zich voordoen aan de hand van de actualiteit. Daartoe is in dit werkplan in de paragraaf Doorlopende algemene activiteiten een projectvoorstel geformuleerd waarbinnen dit mogelijk kan worden. Naast de reguliere activiteiten van de werkgroep willen de adviseurs productschappen blijven aanhaken bij arbeidgerelateerde initiatieven die voortkomen uit het Programma Arbeidsmarkt en Opleiding, waarover de productschappen en de toenmalige Minister van landbouw in 2009 een intentieverklaring hebben ondertekend. Inzet adviseurs Aan het project Verankering Arbeid werkt een drietal adviseurs bij FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen. Zij maken deel uit van de werkgroep Verankering Arbeid en werken intensief samen met de vertegenwoordigers van de productschappen en de bestuurders van de vakbonden. De adviseurs: - initiëren projecten en bereiden de uitvoering voor; - begeleiden bij de uitvoering van projecten; - sluiten aan bij overleggen in de productschappen waarin de factor arbeid een rol speelt of zou moeten spelen; - voeren overleg met (potentieel) betrokken externe partijen. De adviseurs productschappen werken aan de versterking van de positie van productschappen binnen de bonden door: - regelmatig overleg met bestuurders die actief zijn in de pbo-sectoren; - bijwonen van de vergaderingen van de agrarische bestuurdersteams; - te overleggen met bestuurders die de bond vertegenwoordigen in de pbo-besturen; - te overleggen met kaderleden die namens de bonden in de pbo-besturen zitting hebben; - te overleggen met collega s over beleidszaken. Daarnaast coördineren de adviseurs productschappen pbo-gerelateerde kwesties waaronder de tweejaarlijkse overleggen en organisatie rond de voordracht van bestuurs- en commissieleden in de productschappen. Opzet werkplan Met uitzondering van de Doorlopende algemene activiteiten zijn de projecten in dit werkplan beschreven aan de hand van thema s. De werkgroep wil hiermee duidelijkheid geven over de prioriteiten waarvoor in 2012 binnen de doelstelling is gekozen. Een deel van de beschreven projecten verkeert in een oriënterende fase; deze projecten zijn erop gericht te komen tot de formulering van nieuwe initiatieven. Thema s waaraan Verankering Arbeid werkt zijn: - Arbeidsmarktanalyses en -onderzoek - Maatschappelijk verantwoord ondernemen - Veiligheid, gezondheid en welzijn - Arbeidsmigratie (MOE-werknemers) Werkplan Verankering Arbeid 2012 4/27
- Loopbaanontwikkeling en scholing - Medezeggenschap De thema s hoewel afzonderlijk behandeld - staan niet los van elkaar. VA beschouwt waardering van het vakmanschap op de werkvloer, loopbaankansen en scholing, goede arbeidsomstandigheden en duurzame participatie van oudere werknemers als voorwaarden voor aantrekkelijk werk, betrokken werknemers en een gezonde arbeidsmarkt in de agrofood sectoren. Doorlopende kosten project Verankering Arbeid Voor de inzet van drie beleidsmedewerkers bij FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen voor de ondersteuning van het project Verankering Arbeid ontvangen de bonden gezamenlijk voor de periode 2011-2014 een jaarlijks te indexeren bijdrage van 360.000 per jaar. De vergaderkosten voor de werkgroep Verankering Arbeid worden voor 2012 en 2013 jaarlijks begroot op 4.000. Deze kosten worden over de productschappen verdeeld. Voor projecten die gezamenlijk door de productschappen worden gedragen, zullen de kosten worden omgeslagen over de productschappen conform hun onderlinge afspraken. 1 Werkwijze en verantwoording Het werkplan bevat deels globale, deels specifieke voorstellen met dienovereenkomstig een indicatieve begroting van de benodigde financiën. Het verzoek aan de productschappen is de genoemde onderdelen van het werkplan in hun begroting te reserveren. Van de deelnemende organisaties mag worden verwacht dat zij, overeenkomstig de voorgaande kalenderjaren op een transparante manier verantwoording afleggen over de geleverde inspanning. De opzet van deze verantwoording zal in grote lijnen overeenkomen met de opstelling zoals die eerder is gekozen. 1 De verdeelsleutel voor gezamenlijke projecten is: HPA, PT, PZ en PVE elk 20% en PD, MVO en PV is elk 6,67%. Werkplan Verankering Arbeid 2012 5/27
Werkplan Verankering Arbeid 2012 6/27
1 Doorlopende algemene activiteiten Nieuwsbrief Arbeid Al vanaf de start in 2007 maakt de Nieuwsbrief Arbeid deel uit van het werkplan van de werkgroep. De nieuwsbrief brengt ontwikkelingen op het terrein van arbeid binnen de productschappen en de vakbonden onder de aandacht van de (kader)leden van de bonden, aangevuld met geïnteresseerden in het project Verankering Arbeid. De oplage is 7000 exemplaren. De redactie verwacht in 2012 vijf edities uit te brengen. Eind 2010 vond een evaluatie plaats van de nieuwsbrief, met een enquête onder de lezers. De belangrijkste conclusies: de Nieuwsbrief Arbeid is informatief; arbeidsomstandigheden is het meest gewaardeerde onderwerp; de helft van lezers heeft vooral interesse voor nieuws uit de eigen sector; de stukken zijn begrijpelijk geschreven, maar er mogen meer foto s bij; een toenemend aantal lezers ontvangt de nieuwsbrief per e-mail; verspreiding van de papieren uitgave is en blijft functioneel. Mede naar aanleiding van de lezersenquête is de nieuwsbrief in 2011 aan een kritische blik onderworpen. De redactie besteedt meer aandacht voor specifieke projecten in de sectoren en er worden meer illustraties gebruikt. Eind 2011 / begin 2012 wordt de vormgeving aangepast om de leesbaarheid en daarmee de toegankelijkheid van de informatie te verbeteren. De redactie van de Nieuwsbrief Arbeid bestaat uit de sociaal secretarissen van de productschappen en de adviseurs Verankering Arbeid van FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen. www.verankeringarbeid.nl De redactie van de nieuwsbrief houdt ook de website www.verankeringarbeid.nl actueel. Op deze website zijn onder meer de lopende projecten en de nieuwe initiatieven beschreven. Ook de edities van de Nieuwsbrief Arbeid zijn op de website terug te lezen. De toename van het aantal lezers dat de nieuwsbrief digitaal ontvangt, biedt mogelijkheden voor integratie van de nieuwsbrief met de website. De redactie onderzoekt hoe dit vorm kan krijgen. De redactie van zowel de nieuwsbrief als de website wordt gevoerd door HPA. De reguliere kosten, met name voor drukwerk en verzending, worden over de productschappen verdeeld. Informeren van kaderleden en bestuursleden van de bonden in de productschappen over de activiteiten van Verankering Arbeid 15.000, te financieren door de gezamenlijke productschappen Inspelen op de actualiteit De adviseurs productschappen bij de bonden spreken de wens uit om buiten hun reguliere activiteiten binnen Verankering Arbeid in te kunnen spelen op actuele ontwikkelingen die van invloed zijn op het werk en de werknemers in de agrofood sectoren Werkplan Verankering Arbeid 2012 7/27
Een voorbeeld van zo n actuele ontwikkeling wordt gevormd door de recente EHEC besmettingen. VA wil in dit soort gevallen bij het regelen van - en voorlichten rond - de gevolgen voor de werknemers in de betrokken sector(en) via de bestuurders en kaderleden de behoeften in kaart te brengen en hierop in samenwerking met de betrokken sociaal secretaris(sen) van de productschappen actie ondernemen. Ook de uitwerking van het door de regering in het kader van het beoogde pensioenakkoord gepresenteerde vitaliteitspakket, kan voor VA aanleiding zijn om daarop te anticiperen om bijvoorbeeld financiering te zoeken voor nieuwe activiteiten. Ontwikkelen van VA-activiteiten n.a.v. de actualiteit Nader te specificeren op basis van de te ondernemen activiteiten Werkplan Verankering Arbeid 2012 8/27
2 Arbeidsmarktanalyse en onderzoek Het verzamelen van de sociaal-economische kerngegevens over de sectoren is een belangrijke pijler onder het project Verankering Arbeid. Bovendien wordt binnen het project onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen op het gebied van arbeid in de productschappen. De analyses en onderzoeksresultaten leveren de onderbouwing voor het betrekken van de factor arbeid bij de ontwikkeling van beleid in de sectoren. Sectoranalyses en www.arbeidsmarktagrofood.nl Het verzamelen en beschikbaar stellen van arbeidsmarktinformatie ( sectoranalyses ) blijft van groot belang voor het project Verankering Arbeid. Deze informatie geeft een goed inzicht in de problematiek van de arbeidsmarkt en is voor gebruikers goed ontsloten via de website www.arbeidsmarktagrofood.nl. De inventarisaties worden in 2012 voortgezet. Verzamelen en ontsluiten van arbeidsmarktinformatie De tijdsinvestering van de twee betrokken beleidsmedewerkers van het Productschap Tuinbouw en het Productschap Akkerbouw wordt door de respectievelijke schappen gedragen. De reguliere kosten van het project worden voor 2012 begroot op 4.000. Deze kosten worden over de productschappen verdeeld. Update onderzoek zuivelindustrie in Europa In 2001 is onderzoek gedaan naar de Zuivelindustrie in Europa. Het betrof een vergelijking van een vijftal belangrijke thema's: werkgelegenheid, salarissen, pensioenen, ondernemingen en nationale verhoudingen. Het proces van schaalvergroting is vanaf 2009 snel doorgegaan waardoor een update van een vergelijkbaar onderzoek gewenst is. Verzamelen van actuele gegevens over de zuivelindustrie in Europa 12 maanden 100.000, te financieren door Productschap Zuivel. Onderzoek arbeidsmarkt kaaspakhuizen In lijn met de afspraken in de CAO 2010-2012 voor de particuliere kaaspakhuizen wordt onderzocht hoe de verwachte arbeidsmarktproblematiek zal uitwerken voor de kaasgroothandel gedurende de komende tien jaar. Afgesproken is dat de bevindingen van de werkgroep, na acceptatie daarvan door partijen, de basis dienen te vormen voor een gestructureerd opleidingsbeleid en -aanbod binnen de sector. In het onderzoek zullen de volgende elementen in ieder geval aan de orde komen: Verwachte uitstroom van werknemers en de bijbehorende functies die vacant komen; Inschatting van de toekomstige kennisbehoefte bij werknemers (kwalitatief); Verwachte behoefte aan instroom van werknemers (kwantitatief) rekening houdend met mogelijk technische ontwikkelingen e.d. Werkplan Verankering Arbeid 2012 9/27
Om invulling te geven aan deze afspraak wordt een paritair samengestelde werkgroep ingesteld onder auspiciën van en voor rekening van het Productschap Zuivel. De voorzitter van de werkgroep wordt geleverd door de vakbonden. 6 maanden 28.000, te financieren door het Productschap Zuivel Internationaal onderzoek pluimveesector De Nederlandse pluimveesector krijgt net als andere vleessectoren - te maken met toenemende concurrentie uit andere Europese landen. Met name de Duitse ondernemingen roeren zich flink op de Europese markt. Daarnaast zien we op de binnenlandse markt zich wijzigende eisen van afnemers en consumenten. Een andere ontwikkeling is de toename van flexkrachten in de sector, ook uit de zogenaamde MOE landen en hun behoefte aan een gelijkwaardige positie. Belangrijk is een goed inzicht te krijgen in de positie van onze eigen ondernemingen. Daarbij horen antwoorden op de vragen: Wat zijn de sterke kanten van de Nederlandse ondernemingen en op welk gebied leggen wij het af bij de buitenlandse concurrentie? Hoe ziet een innovatief beleid er uit dat rekening houdt met de concurrentie- en marktontwikkelingen, alsmede de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, ondermeer de behoefte van nieuwkomers? Ook de internationalisering, fusies en overnames, van de sector vragen een goed inzicht. Hierdoor kunnen de Nederlandse ondernemingen beleid ontwikkelen die de continuïteit, de winstgevendheid en de werkgelegenheid het beste waarborgen. Wij stellen voor dat het PVE hiervoor een uitgebreid onderzoek laat doen; de precieze omvang van het onderzoek, w.o. de vergelijking met welke Europese landen, zal nader besproken moeten worden. Onderzoek naar de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse pluimvee sector 6 maanden 15.000, te financieren door het Productschap Pluimvee en Eieren. Werkplan Verankering Arbeid 2012 10/27
3 Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is niet alleen gericht op economische prestaties (profit) maar respecteert bovendien sociale aspecten (people) en ecologische randvoorwaarden (planet). MVO biedt daarmee kansen voor Verankering Arbeid (VA), dat zich richt op people: de mens op de werkvloer. Mensen hebben recht op goed werk. En goed werk maakt een bedrijf aantrekkelijk voor werknemers. Dat is van groot belang in sectoren waar de instroom van nieuwe medewerkers stagneert. VA werkt daarom onder de noemer maatschappelijk verantwoord ondernemen aan goed personeelsbeleid, het uitbannen van maatschappelijk ongewenste arbeidssituaties en duurzame arbeidsparticipatie. MVO traject binnen de intentieverklaring De werkgroep Verankering Arbeid participeert in - en sluit aan bij - initiatieven die ontstaan uit de intentieverklaring Programma Arbeidsmarkt en Opleiding (PAO), die in 2010 werd ondertekend door de voorzitters van de productschappen en de toenmalige Minister van landbouw. Het gezamenlijke doel van de ondertekenaars is om meer en gericht aandacht te genereren voor de arbeidsmarkt en het onderwijs in de sectoren. Verankering Arbeid participeerde onder meer in het onderzoek naar arbeidsmobiliteit en motivatie, dat in 2011 is uitgevoerd. In het kader van de intentieverklaring is maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) geïdentificeerd als een belangrijke ontwikkeling. In de daaraan gekoppelde trits peopleplanet-profit richt Verankering Arbeid (VA) zich op de eerste: wat betekent maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de mens op de werkvloer? VA streeft naar een productschap overstijgende aanpak - een MVO-platform - waarin de schappen samenwerken en ervaringen uitwisselen. De adviseurs productschappen werken met bestuurders en sociaal secretarissen aan de vertaling van maatschappelijk verantwoord ondernemen naar concrete projecten binnen Verankering Arbeid. Fair produce NL Dat MVO grote kansen biedt voor zowel ondernemers als werkgevers, is aangetoond met het project Ketengarantiestelsel Fair produce, een sociaal ketenkeurmerk champignons (2011). Dit project beoogde aanvankelijk slechts de mogelijkheden te onderzoeken voor de ontwikkeling van een keurmerk voor goed personeelsbeleid in de paddenstoelenteelt. Gaandeweg is het getransformeerd naar de daadwerkelijke opzet van het keurmerk Fair Produce Nederland. Het keurmerk garandeert niet alleen dat de telers voldoen aan voorwaarden voor goed werkgeverschap. Door uitsluiting van ondernemers die gebruik maken van bepaalde constructies brengt het bovendien de concurrentiepositie van de gecertificeerde bedrijven in de hele keten op een eerlijk niveau. Fair Produce NL wordt beheerd door de Stichting Fair Produce NL. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van LTO Nederland, Frugi Venta, FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen plus drie onafhankelijk bestuursleden. Dhr. Bart Jan Krouwel is benoemd als voorzitter. Werkplan Verankering Arbeid 2012 11/27
VA onderzoekt in 2012 waar en hoe dit instrument ook in andere groene sectoren binnen de productschappen kan worden geïntroduceerd. Daarnaast bestaat de wens bij de bonden om te onderzoeken hoe een dergelijk keurmerk kan worden geïntroduceerd in de pluimvee- en vleessectoren. Haalbaarheidsonderzoek Fair Produce in open teelt(en) In 2012 willen we starten met een haalbaarheidsonderzoek om Fair Produce NL uit te breiden naar open teelten in de tuinbouw. Nader bepaald moet worden in welke open teelt(en) het keurmerk dan wordt geïntroduceerd; onder meer de aardbeienteelt lijkt daarvoor kansrijk. Haalbaarheid Fair Produce in open teelten 6 maanden 10.000, te financieren door Productschap Tuinbouw. Duurzaam meedoen in de agrofood sectoren Volgens het pensioenakkoord zullen in 2020 procentueel evenveel 55-plussers als 55- minners aan het werk zijn. Om dat doel te halen, is het noodzakelijk dat werknemers vitaal blijven en langer actief participeren op de arbeidsmarkt. VA wil onderzoeken hoe ouder wordende werknemers in de verschillende sectoren binnen de productschappen actief kunnen blijven. Scholing, gezondheid en mobiliteit staan daarin centraal. Het onderzoek moet antwoord geven op vragen als: Zijn ouderen voldoende fit om de gevraagde arbeid te leveren? Welke rol kan innovatie en mechanisatie spelen bij de inzet van oudere werknemers? Hoe staat het met de bereidheid om ouderen in dienst te hebben en te houden? Is een adequaat levensfasebewust personeelsbeleid aanwezig dan wel in gang gezet? Welke initiatieven zijn reeds in gang gezet bij betrokken instanties en met welk resultaat? Het onderzoek heeft een inventariserend karakter. Doel is om per sector te komen tot gerichte adviezen en aanbevelingen, Waar mogelijk haakt het onderzoek aan bij andere arbeidsmarktonderzoeken en initiatieven rond arbeidsmarkt en opleiding. Inventariserend onderzoek, sectorgerichte adviezen en aanbevelingen 9 maanden 75.000, te financieren door de gezamenlijke productschappen. Duurzame participatie seizoenmedewerkers Maaslandmodel De arbeidsmarkt in de open teelten wordt voor een groot deel bepaald door seizoensgebonden arbeid, met name uitzendarbeid. De werknemers die dit werk verrichten zijn vaak tijdelijk actief op de Nederlandse arbeidsmarkt. Na afloop van het seizoen krijgen zij meestal geen nieuw werk aangeboden. Zowel voor werkgevers als voor uitzendkrachten is het van belang dat er nieuwe concepten ontstaan voor het organiseren van meer duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Voor Werkplan Verankering Arbeid 2012 12/27
werkgevers draagt dit bij aan de continuïteit in de bedrijfsvoering; voor de werknemers betekent het een stabielere leefsituatie. Verankering Arbeid stelt voor om op basis van het Maaslandmodel, waarin werkgevers en werknemers samen de verantwoordelijkheid nemen om werkloosheid te voorkomen, een haalbaarheid- en draagvlakstudie uit te voeren naar de mogelijkheid om uitzendarbeid toegang te verschaffen tot meer duurzame vormen van participatie. Uiteindelijk doel is om medewerkers meer structureel bij de arbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen te betrekken. Een uitgebreide projectbeschrijving vindt u in de bijlage van dit werkplan. Draagvlak- en haalbaarheidsstudie met primaire stakeholders. 6 maanden 35.000, te financieren door het Productschap Tuinbouw. Werkplan Verankering Arbeid 2012 13/27
Werkplan Verankering Arbeid 2012 14/27
4 Veiligheid, gezondheid en welzijn VA geeft een hoge prioriteit aan veilige en gezonde arbeidsomstandigheden om ongevallen en beroepsziekten terug te dringen. Daarbij zetten we in op het gebruik van de best beschikbare technische middelen, onderzoek en het stimuleren van veilig werken. In dit kader werkt VA werkt aan de behoeften van Oost-Europese werknemers die meestal op tijdelijke basis in Nederland actief zijn. Naast voorlichting in de eigen taal over zaken als over veilig en gezond werken, zijn welzijnsaspecten zoals de integratie met de Nederlandse collega s en de signalering en aanpak van maatschappelijk ongewenste situaties van groot belang. Universeel meetsysteem endotoxinen Uit de evaluatie van het project Stof pak t aan blijkt dat de werkgroep actie blijft ondernemen op de oplossing van de problematiek rond de belasting van werknemers met endotoxinen. VA wil daaraan bijdragen - dan wel aansluiten - door te onderzoeken of en hoe het mogelijk is om hiervoor een universeel meetsysteem te ontwikkelen. De huidige meetmethoden voor de concentraties endotoxinen zijn niet toereikend gebleken. Verschillende laboratoria geven bij monsters van dezelfde locatie verschillende meetresultaten. VA meent dat het noodzakelijk is over een universeel toepasbaar meetsysteem te beschikken zodat op basis van betrouwbare gegevens oplossingen kunnen worden ontwikkeld. Om te komen tot een deugdelijk systeem wil VA onderzoeken doen naar de achterliggende problematiek en de mogelijkheden om te komen tot een deugdelijk meetsysteem. Doel van het onderzoek is te bepalen hoe en tegen welke kosten zo n meetsysteem is te realiseren. Vaststellen hoe en tegen welke kosten de ontwikkeling van een deugdelijk meetsysteem voor endotoxinen mogelijk is. 9 maanden 20.000, te financieren door Productschap Akkerbouw, Productschap Tuinbouw, Productschap Diervoeder, Productschap Vee en Vlees en Eieren, Productschap Pluimvee en Eieren, Productschap Vis en het Productschap Zuivel. Onderzoek effect gekleurd (LED)licht werknemers in de glastuinbouw Onderzoek naar de effecten van langdurige blootstelling aan gekleurd (LED)licht op de gezondheid/welbevinden van werknemers in de (glas)tuinbouw. De toepassing van monochroom licht neemt toe in de moderne glasteelt waardoor een toenemend aantal medewerkers te maken krijgt met arbeid onder deze omstandigheden. Aanleiding voor dit initiatief zijn klachten van werknemers dat zij dizzy uit de kas komen na hun werk; is het verantwoord dan nog in de auto te stappen? En wat zijn de effecten op de lange termijn? Werkplan Verankering Arbeid 2012 15/27
In dit inventariserende onderzoek word onderzocht waar en in welke mate dergelijke problemen zich voordoen en welke initiatieven op dit gebied al zijn ontwikkeld. Het resultaat van dit onderzoek is een advies over vervolgstappen. Inventarisatie van de gevolgen voor de gezondheid/welbevinden van werknemers die langdurig worden blootgesteld aan gekleurd (LED)licht, inclusief een advies over mogelijke vervolgstappen. 4 maanden. 5.000, te financieren door het Productschap Tuinbouw. Indien deze inventariserende fase leidt tot de conclusie dat uitgebreid onderzoek aangewezen is, zal in 2013 een passende aanvraag voor financiering volgen. Bescherm Bewust bij zaaizaden Nadat in 2009 onderzoek is gedaan naar het gebruik van bestrijdingsmiddelen en de bescherming van werknemers, is in 2010 op basis van dit onderzoek onder de noemer Bescherm Bewust voorlichtingsmateriaal ontwikkeld en zijn de risico s en maatregelen gecommuniceerd naar de werkgevers en werknemers in de glastuinbouw en de hovenierssector; in 2011 wordt dit concept herhaald in open teelten. Gebleken is dat dit project en de wijze van communiceren een succes is. Daarom wordt het project in 2012 uitgerold naar de productie van land- en tuinbouwzaaizaden met een gelijkluidend project en aanpak. Ontwikkeling en productie van voorlichtingsmateriaal over de risico s van - en veilig werken met - bestrijdingsmiddelen 9 maanden 60.000; financiering wordt gezocht bij brancheorganisatie Plantum. Uitbreiding thema s arbocatalogi en onderhoud In een aantal sectoren zijn gaandeweg de ontwikkeling van de arbocatalogi nieuwe thema s aangewezen waarmee de catalogi worden uitgebreid. Deels zijn deze thema s in 2011 ingevuld, voor andere thema s wordt dit in 2012 voortgezet. Arbocatalogi hebben een beperkte houdbaarheid. In het algemeen gelden zij voor drie of vier jaar. Om ervoor te zorgen dat de catalogi up to date worden gehouden, zijn afspraken noodzakelijk. Een garantie voor een regelmatige controle van de arbocatalogi is opname in de CAO. Waar dat niet het geval is, moet op andere wijze systematisch worden getoetst. Hiertoe moet een handzaam systeem worden opgezet. Looptijd nieuw te ontwikkelen thema: Looptijd toetsing actualiteit: 4 maanden; 2 maanden per arbocatalogus. Ontwikkeling en onderhoud van arbocatalogi 6.000 voor het ontwikkelen van een nieuw thema; 4.000 voor het toetsen van een catalogus. Werkplan Verankering Arbeid 2012 16/27
Ondersteuning implementatie arbocatalogi: maatwerk per sector De praktische toepassing van de richtlijnen en keuzemogelijkheden die de arbocatalogi geven, moet landen op de werkvloer. Hiertoe worden maatwerk-initiatieven ontwikkeld in overleg en in samenwerking met de betrokken sectoren en instanties. Voorbeelden van mogelijkheden zijn: algemene communicatie rond arbocatalogi, informeren en scholen van werknemers, realisatie van printbare werkinstructies op functieniveau in de arbocatalogi, inzet van arboconsulenten en de opzet van een online netwerk en dito platform voor informatieuitwisseling. Implementatie arbocatalogi Vlees en Vleeswaren Voor de sectoren Vlees en Vleeswaren is een concreet project rond de implementatie van de arbocatalogi in voorbereiding. Doel is aan de slag te gaan met de implementering en de noodzakelijke arbo-overlegstructuur en -cultuur om het werken met en het uitvoeren van de arbocatalogi tot een succes te maken. Het project zal gericht zijn op 4 bedrijven (2 vlees, 2 vleeswaren) en zal in deze aandacht besteden aan doel en inhoud van de arbocatalogus en komen tot een efficiënt en succesvol overlegproces en overlegcultuur. Elementen van het project: - een studiebijeenkomst voor werkgevers/management; - een studiebijeenkomst voor de medezeggenschapsorganen; - een coachend implementatietraject. Implementatie van de arbocatalogus op de werkvloer gekoppeld aan een efficiënte arbo-overlegstructuur. 6 maanden. 14.000, te financieren door het Productschap Vee en Vlees. Werkplan Verankering Arbeid 2012 17/27
Werkplan Verankering Arbeid 2012 18/27
5 Arbeidsmigratie In de agrofood sectoren is het aantal werknemers afkomstig uit Midden- en Oost-Europese landen de laatste jaren fors toegenomen. Belangrijk is dat deze nieuwe werknemers zich op hun plaats voelen in de sector, volwaardig kunnen functioneren en veilig kunnen werken. VA zet zich in voor structurele ondersteuning van deze permanent aanwezige groep. Consulenten EU werknemers in de Pluimveesector In de Nederlandse tuinbouwsector, waar het percentage werknemers afkomstig uit Middenen Oost Europa aanzienlijk is, werd al eerder aandacht besteed aan dit onderwerp. Gaandeweg het project is gebleken dat binnen de doelgroep veel enthousiasme bestaat over dit initiatief en dat gesproken kan worden van een succes. Graag willen we dit initiatief ook inzetten binnen de pluimveesector. Hiervoor willen de bonden 1 fte MOE consulent inzetten. Wij willen dit initiatief voor 3 jaar afspreken, met een jaarlijkse evaluatie. Aanstelling van een consulent MOE-werknemers in de pluimvee sector. 3 jaar 65.000 per jaar, te financieren door het Productschap Pluimvee en Eieren. Vervolg EU-werknemers in de Vlees- en Vleeswarensector Het project dat is gericht op Midden- en Oost Europese werknemers in de vlees- en vleeswarensector de meerderheid is afkomstig uit Polen - heeft zijn bestaansrecht bewezen. De voorlichters zijn voor de nieuwkomers niet alleen dé vraagbaak in de eigen taal, zij leveren ook een belangrijke bijdrage aan de situatie op de werkvloer in de bedrijven, wat voor zowel werknemers als werkgevers van belang is. Ze geven onder meer voorlichting over veilig werken en vervullen ook maatschappelijk een belangrijke rol bij het voorkomen van misstanden in de sector door vroegtijdige signalering. Het project dat in 2009 is gestart, eindigt in april 2012. De snelle doorstroming van de tijdelijke Poolse werknemers, in combinatie met de permanente aanwezigheid van deze groep, maakt een vervolg van groot belang. De vakbonden pleiten ervoor dat ondersteuning van de MOE werknemers vast beleid wordt in de sector. Verankering Arbeid wil in dit kader een project starten dat enerzijds op praktische wijze tegemoet komt aan de actuele vragen van Midden- en Oost-Europese medewerkers en anderzijds tot doel heeft te komen tot structurele ondersteuning van deze groep. Verankering Arbeid wil in dit nieuwe project gebruik blijven maken van de huidige (2 fte) voorlichters. Naast de vraagbaakfunctie voor nieuwkomers worden zij ingezet bij het ontwerp en de realisatie van een permanente regeling voor ondersteuning van MOE-werknemers. Daarin wil de werkgroep Verankering Arbeid in samenwerking met de bestuurders van de bonden een sleutelrol vervullen. Een jaarlijkse evaluatie maakt deel uit van het project. Werkplan Verankering Arbeid 2012 19/27
Ontwikkeling en uitvoering van structureel beleid rond MOE-werknemers met gebruikmaking van de huidige ervaren voorlichters. 3 jaar 130.000 per jaar, te financieren door het Productschap Vee en Vlees. Evaluatie en verankering MOE-beleid in de Tuinbouwsector Het huidige project, dat is gericht op Midden- en Oost Europese (MOE) werknemers in de tuinbouw, eindigt in april 2012. De stuurgroep die het project begeleidt, evalueert jaarlijks de voortgang en richt zich in dit derde en laatste jaar van het project op verduurzaming van het beleid rond deze specifieke problematiek in de sector. De snelle doorstroming van de tijdelijke Poolse werknemers, in combinatie met de permanente aanwezigheid van deze groep, maakt vast beleid in de sector noodzakelijk. Verankering Arbeid onderschrijft het grote belang voor de sector van duurzaam beleid op dit terrein en wil in dit kader een project starten dat op basis van de evaluatie door de stuurgroep van het huidige MOE project op gestructureerde wijze vorm en uitvoering wil geven aan structureel beleid rond de MOE werknemers in de tuinbouwsector. Hoewel het onmogelijk is nu al - we schrijven september 2011 - inhoudelijk concreet aan te geven hoe dit project vorm zal krijgen, stelt VA gezien nut en noodzaak voor de sector voor om voor de komende jaren financiering te reserveren op een niveau dat gelijk is aan dat van de afgelopen jaren voor het project met de MOE consulenten in de sector. Ontwikkeling en uitvoering van structureel beleid rond de ondersteuning van MOE-werknemers in de tuinbouw sector. 3 jaar 130.000 per jaar, te financieren door het Productschap Tuinbouw. Werkplan Verankering Arbeid 2012 20/27
6 Loopbaanontwikkeling en scholing Voor laaggeschoolde werknemers is hun ervaring en vakmanschap veelal het belangrijkste kapitaal waarmee zij actief zijn op de arbeidsmarkt. VA wil werknemers stimuleren en faciliteren bij het ontwikkelen van een loopbaantraject en aansluiting zoeken bij andere initiatieven om drempels zoals ongeletterdheid weg te nemen. Scholing en loopbaanontwikkeling in de vleessector In het verlengde van het onderzoek naar arbeidsmobiliteit en motivatie (2011) start in 2012 een traject dat de bevindingen van de onderzoekers op praktische wijze koppelt aan de afspraken over de mogelijkheden voor scholing en loopbaanontwikkeling die zijn vastgelegd in de cao voor de vleessector. Doel is te komen tot gedegen loopbaanbeleid in de sector dat deze bedrijfstak aantrekkelijk maakt voor nieuwe medewerkers en de huidige werknemers motiveert om in de sector aan het werk te blijven. Een belangrijk instrument in dit te ontwikkelen beleid is de aanwezigheid van stimulansen om gebruik te maken van scholing. Ook voor werkgevers heeft scholing en loopbaanontwikkeling van de medewerkers grote voordelen. Geschoolde werknemers zijn betere werknemers. Ze hebben meer werkplezier en een grotere betrokkenheid bij het bedrijf waar zij werkzaam zijn. Dat leidt tot verbetering van de kwaliteit van de arbeid én van het product. Ontwikkeling van loopbaanbeleid voor medewerkers in de vleessector 12 maanden 20.000, te financieren door het Productschap Vlees en Vleeswaren. Aanpak laaggeletterdheid op de werkvloer In Nederland zijn anderhalf miljoen mensen - waaronder een half miljoen werknemers - laaggeletterd. Verankering Arbeid wil in 2012 de problematiek rond laaggeletterde werknemers betrekken bij en toevoegen aan de initiatieven die reeds genomen zijn in het kader van het project Arbeidsmarkt en Opleiding. VA wil daarin aansluiten bij het actieplan van de landelijke overheid en gebruik maken van de mogelijkheden die daaruit voortvloeien. Het huidige kabinet heeft in het regeerakkoord opgenomen dat er een nieuw actieplan komt om laaggeletterdheid aan te pakken. In 2007 spraken werkgevers- en werknemersorganisaties met de overheid af dat het aantal laaggeletterden in 2015 met 60 procent zou zijn verminderd en dat er vanaf 2011 geen kind de basisschool verlaat met onvoldoende basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen. Hoewel met behulp van beeldmateriaal voorlichting wordt gegeven, blijft laaggeletterdheid op de werkvloer een belangrijk veiligheidsrisico. Medewerkers kunnen voorschriften niet lezen en daar dus niet naar handelen. Ook als medewerkers elkaars taal niet verstaan, kan dat leiden tot gevaarlijke situaties en ongelukken. Scholing van deze werknemers levert daarom direct verbetering in de arbeidsrisco s. Bovendien ervaren mensen veel voldoening als ze zich deze taalvaardigheden eigen hebben weten te maken. Met adviesbureau CINOP, dat al actief is op dit terrein, is overlegd om na te gaan hoe de problematiek rond laaggeletterde werknemers kan aanhaken bij het landelijke Aanvalsplan Laaggeletterdheid. Werkplan Verankering Arbeid 2012 21/27
Het CINOP ziet onder meer ruimte voor (mede)financiering van projecten die scholingsconsulenten ondersteunen inzake het herkennen en bespreekbaar maken van laaggeletterdheid en het ontwikkelen van instrumenten voor het opsporen van laaggeletterdheid. Ook ziet het CINOP binnen het project mobiliteit in de agrofood sector mogelijkheden voor (mede)financiering van een deelproject gericht op het ontwikkelen van branchegerichte assessments op het gebied van basis- en sleutelvaardigheden. Aanpak laaggeletterdheid onder werknemers, synergie met landelijk actieplan 18 maanden 20.000, exclusief co-financiering uit het Aanvalsplan Laaggeletterdheid. Werkplan Verankering Arbeid 2012 22/27
6 Medezeggenschap Studiedag kaderleden zuivel Het Productschap Zuivel organiseert jaarlijks een studiedag voor OR- en kaderleden in de sector. Ook in 2012 zal een dergelijke studiedag worden gehouden. De studiedag het kan een één- dan wel meerdaags traject zijn verdiept de informatie over ontwikkelingen binnen en buiten de projecten in de zuivelsector. De adviseurs productschappen van de bonden zijn betrokken bij de inhoudelijke voorbereiding van de studiedag. Organisatie van studiedag voor OR- en kaderleden 30.000, te financieren door het Productschap Zuivel. Goed werknemerschap in de agrofood sectoren De werkgelegenheid in de agrofood sdectoren voor laag opgeleid (productie)personeel krimpt en verschuift richting tijdelijke buitenlandse krachten. Daarnaast neemt de vraag naar vaste medewerkers in hogere functies toe. Tegelijkertijd verliest een eenmaal behaald diploma steeds sneller zijn waarde omdat technologische ontwikkelingen razendsnel gaan, waardoor kennis in hoog tempo veroudert. Het is voor werknemers dan ook van groot belang om in iedere levensfase actief te blijven op de arbeidsmarkt en te blijven werken aan de eigen ontwikkeling. Die veranderende arbeidsmarkt biedt zowel werknemers als werkgevers in de agrofoodsector uitdagingen en kansen. Om slimmer, productiever en efficiënter te gaan werken, is scholing van medewerkers onontbeerlijk. Daarnaast is het essentieel dat werknemers zich bewust worden van de eigen mogelijkheden en dat zij van de werkgever verlangen bewuster om te gaan met personeel en werkgeverschap. Hiervoor moet een dialoog op gang komen over betekenisvol, competent en gezond werken waarin de werkgever ruimte creëert en de werknemer kansen kan grijpen of zelf initiëren. Verankering Arbeid heeft de wens om hiervoor een praktische handleiding te ontwikkelen. Hoewel de dialoog in het algemeen door vaste medewerkers zal worden gevoerd, kunnen ook tijdelijke krachten hun voordeel doen met de handleiding. Een uitgebreide projectbeschrijving vindt u in de bijlage van dit werkplan. Doelgroep: Vaste werknemers in de agrofoodsector. Ontwikkeling werknemershandleiding voor de dialoog met de werkgever Fase 1: Desk research naar de behoefte en inhoud voor het creëren een handleiding; Fase 2: De ontwikkeling van een praktische handleiding voor de werknemer ter bevordering van een dialoog tussen werkgever en werknemer, met als uiteindelijk doel eigen ontwikkeling en plezier in het werk. Fase 3: Implementatietraject ter bevordering van het gebruik van de handleiding. Werkplan Verankering Arbeid 2012 23/27
Fase 1: Fase 2: vastgesteld; Fase 3: 25.000, te financieren door de gezamenlijke productschappen; 30.000, te financieren op basis van go no door sectoren waar de behoefte is nader te bepalen. Werkplan Verankering Arbeid 2012 24/27
Bijlagen Duurzame participatie seizoenmedewerkers Maaslandmodel (uitgebreide projectbeschrijving) De arbeidsmarkt in de open teelten wordt voor een groot deel bepaald door seizoensgebonden arbeid en wel met name uitzendarbeid. De werknemers die dit werk verrichten zijn vaak maar tijdelijk actief op de Nederlandse arbeidsmarkt. Na afloop van het seizoen krijgen zij meestal geen nieuw werk aangeboden. Zowel voor werkgevers als voor uitzendkrachten is het van belang dat er nieuwe concepten ontstaan voor het organiseren van meer duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Voor werkgevers draagt dit bij aan de continuïteit van de bedrijfsvoering en mogelijk beter behoud van deskundigheid. De seizoenswerknemers hebben daarmee meer uitzicht op een stabieler arbeidspatroon en daarmee leefsituatie, daar ze van werk naar werk worden geholpen. Voor de sector is het van belang omdat de arbeidsmarktsituatie van invloed is op het brede maatschappelijke vraagstuk rondom het organiseren en reguleren van een (inter)nationale arbeidsmarkt en arbeidsstromen. Tenslotte is dit vraagstuk ook van belang voor het imago van de branche. VA stelt voor om op basis van het Maaslandmodel, waarin werkgevers en werknemers samen de verantwoordelijkheid nemen om werkloosheid te voorkomen, een haalbaarheiden draagvlakstudie uit te voeren naar de mogelijkheid om uitzendarbeid toegang te verschaffen tot meer duurzame vormen van participatie. Om deze ambitie te realiseren wordt gebruik gemaakt van het regionale organiserend vermogen, gericht op het organiseren van ketens van werk en werkzaamheden. Uiteindelijk doel is om medewerkers meer structureel bij de arbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen te betrekken. De voorgestelde draagvlakstudie is van belang omdat recent onderzoek van de Universiteit van Tilburg (Wilthagen) heeft aangetoond dat het succes van regionale arbeidsmarktinitiatieven vooral afhangt van het eigenaarschap dat werkgevers (en bonden) ten opzichte van dergelijke initiatieven ervaren. De haalbaarheidsstudie richt zich op het ontwerp van een dergelijk initiatief: hoe kan het beste worden georganiseerd dat medewerkers (uitzendkrachten) actief kunnen blijven op de Nederlandse arbeidsmarkt. De studie kent onder meer de volgende vragen: Welke rollen en verantwoordelijkheden worden gepositioneerd bij de overheid, sociale partners of de markt? Op welke wijze kunnen dienstverbanden en arbeidsvoorwaarden het beste worden georganiseerd? Hoe organiseren we de regionale betrokkenheid en de afstemming tussen vraag en aanbod? Welk uitvoeringsregime hoort hierbij? Waar ligt de kritische omvang van een dergelijk initiatief? (werknemers; werkgevers; sectoren) Hoe kan het duurzaam kwalificeren voor de arbeidsmarkt een plek krijgen? Werkplan Verankering Arbeid 2012 25/27
De gedachte is om de draagvlak- en haalbaarheidsstudie in een concrete regio op te pakken met primaire stakeholders, die in de eventuele uitvoering een belangrijke rol kunnen spelen. Samenwerking wordt gezocht met het project Mobiliteit en Regionale Pilots, welke in het kader van PAO wordt uitgevoerd. 6 maanden 35.000, te financieren door het Productschap Tuinbouw. Goed werknemerschap (uitgebreide projectbeschrijving) Door de ontgroening en vergrijzing zal de druk op de Nederlandse arbeidsmarkt toenemen. Een effect is dat werkgevers van werknemers verlangen dat zij langer, meer en flexibeler gaan werken. Om dat te bereiken, moet het werk wel aantrekkelijk zijn voor de werknemers. Zij moeten zich goed voelen op de werkplek en plezier in hun werk hebben. Dat is alleen mogelijk als er goede afstemming plaatsvindt tussen de werkgever en de werknemer over zijn of haar inzetbaarheid en individuele wensen. Ook de agrofoodsector moet inspelen op deze trend. De arbeidsmarkt in deze sector laat zien dat de werkgelegenheid voor laag opgeleid personeel krimpt en verschuift richting tijdelijke buitenlandse krachten. Onder het productiepersoneel heeft de meerderheid geen vast contract. Daarnaast neemt de vraag naar vaste medewerkers in hogere functies toe. Voor de laatste groep gelden uiteraard hogere opleidingseisen. Tegelijkertijd verliest ook in de agrofoodsector een eenmaal behaald diploma steeds sneller zijn waarde. De technologische ontwikkelingen gaan razendsnel, waardoor kennis in hoog tempo veroudert. Dat maakt het bijvoorbeeld voor herintreders moeilijk om op hun oude niveau opnieuw in te stappen. Het is voor werknemers dan ook van groot belang om in iedere levensfase actief te blijven op de arbeidsmarkt en te blijven werken aan de eigen ontwikkeling. De medewerker heeft hierin zijn eigen verantwoordelijkheid en zal ook (richting leidinggevende) zelf initiatief moeten nemen. Kortom: voor zowel werknemers als werkgevers in de agrofoodsector biedt de veranderende arbeidsmarkt uitdagingen en kansen. Om slimmer, productiever en efficiënter te gaan werken, is scholing van medewerkers uiteraard onontbeerlijk. Maar daarnaast is het essentieel dat werknemers zich bewust worden van de eigen mogelijkheden en van de werkgever verlangen bewuster om te gaan met personeel en werkgeverschap. Er moet een dialoog op gang komen over betekenisvol, competent en gezond werken waarin de werkgever ruimte creëert en de werknemer kansen kan grijpen of zelf initiëren. De dialoog zal in het algemeen worden gevoerd door vaste werknemers, omdat zij een duurzame arbeidsrelatie hebben met de werkgever. Om die groep te faciliteren en te leren de eigen verantwoordelijkheid te nemen, heeft Verankering Arbeid de wens een praktische handleiding te ontwikkelen. Daarmee kunnen overigens niet alleen vaste, maar ook tijdelijke krachten hun voordeel doen. De AWVN heeft voor deze dialoog de vitaliteitdriehoek voor werkgevers ontworpen (http://www.awvn.nl/smartsite.net?id=15956), die is gericht op het managen van betekenisvol werk, competenties en gezondheid. Met de te ontwikkelen handleiding wil VA daar een instrument aan toevoegen voor werknemers, zodat zij ook zelf het initiatief kunnen nemen en de dialoog op een vruchtbare manier kunnen voeren. Werkplan Verankering Arbeid 2012 26/27
Doelgroep: vaste werknemers in de agrofoodsector. Fase 1: Desk research naar de behoefte en inhoud voor het creëren een handleiding; Fase 2: De ontwikkeling van een praktische handleiding voor de werknemer ter bevordering van een dialoog tussen werkgever en werknemer, met als uiteindelijk doel eigen ontwikkeling en plezier in het werk. Fase 3: Implementatietraject ter bevordering van het gebruik van de handleiding. Fase 1: Fase 2: vastgesteld; Fase 3: 25.000, te financieren door de gezamenlijke productschappen; 30.000, te financieren op basis van go no door sectoren waar de behoefte is nader te bepalen. Werkplan Verankering Arbeid 2012 27/27