INHOUDSOVERZICHT 1 Inhoudsoverzicht RINGMAP 1 Titelpagina Gebruiksaanwijzer Woord vooraf Overzichten Inhoudsoverzicht Trefwoordenregister Geïntegreerde begeleiding Concepten en aspecten Concepten Geïntegreerde leerlingenbegeleiding 1 Geïntegreerde leerlingenbegeleiding. Een concept voor de geïntegreerde begeleiding van jongeren in het onderwijs (Chico Detrez, Luk Bosman en Dirk Gombeir) Pedagogische relatie 1 Macht en gezag in onderwijs (Monique D Aes) Aflevering 24 Elementen Actoren 1 Rol en taken van de actoren in de leerlingenbegeleiding (Eddy Declercq) Doorverwijzing 1 Als de grens bereikt is. Het verwijzen van leerlingen die hulp nodig hebben (Riet Fiddelaers-Jaspers) Functioneringsgesprekken 1 Functioneringsgesprekken met leerlingen (Etienne Carrette) Inschrijvingen 1 Inschrijving en onthaal van leerlingen in het secundair onderwijs (Jan Theuns) Interne leerlingenbegeleiding 1 Positie en opstelling van de interne leerlingenbegeleider (Jaak Luys) 2 Schoolinterne leerlingenbegeleiding in het secundair onderwijs: een onderzoek naar de stand van zaken (Ides Depotter) HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE AFL. 24, APRIL 2010, 9
INHOUDSOVERZICHT 2 3 Leerlingenbegeleiding in een scholengroep (Valeer Schodts) Leerlingbemiddeling 1 Conflicten tussen leerlingen. Leerlingen bemiddelen zelf (Katia Verbiest) Leerlingendossier 1 Het individuele pedagogische dossier van de leerling in het kader van de leerlingenbegeleiding (Ann Henderickx) Leerlingenparticipatie 1 Een concept voor leerlingenparticipatie: een praktisch-theoretisch kader (Chico Detrez, Luk Bosman, Jan Van Dijck en Werner Curinckx) 2 Participatie in onderwijs, ook voor kansarme leerlingen en ouders (Chico Detrez) 3 Leerlingenparticipatie en leerlingenbegeleiding: leerlingen geven hun begeleiding mee vorm (Saskia Vandeputte) Leerlingvolgsysteem 1 Een leerlingvolgsysteem als hulpmiddel in de leerlingenbegeleiding (Eddy Declercq) 2 Zoeken naar een goede onderwijsaanpak via het leerlingvolgsysteem LVS-1218 (Anne Verhoeven) 3 Big Brother beyond of leerlingbegeleiding en een elektronisch leerlingvolgsysteem geënt op een leerlijn leren leren (Gerd Cornelissen) Leren leren 1 De begeleiding van het leren leren op school: een geïntegreerde, beleidsmatige aanpak (Eddy Declercq) Peer educators 1 Het Peer Educators Trainers project (Regine Vandervee) School en CLB 1 Leerlingenbegeleiding: een opdracht voor school en CLB (Jan Theuns) 2 Een gemeenschappelijk beleidsplan van school en CLB inzake leerlingenbegeleiding/zorg: een praktijkvoorbeeld (Eddy Declercq) Student-tutoring 1 Tutors aan de slag met kansarme en/of allochtone leerlingen (Liesje De Backer en Hilde Van Keer) Vertrouwensleerlingen 1 Het project Stewards (Geert Verbruggen) AFL. 24, APRIL 2010, 10 HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE
INHOUDSOVERZICHT 3 RINGMAP 2 Leren en studeren Doelen en inhouden Leesbevordering 1 Fahrenheit451, ándere leesbevordering in BSO en TSO (Ems Depreeuw en Sofie Dewulf) Evaluatie Evalueren 1 Zelfevaluatie van attitudes. Praktijkervaringen (Roel Caels) Leeractiviteiten Leren en onderwijzen (zie ook deel Begeleid zelfstandig leren) Lerenden Dyscalculie 1 Dyscalculie in de klas: aanpak in het SO (Annemie Desoete) Dyslexie 1 Dyslexie in de klas: aanpak in het SO (Dirk Callebaut) Leerproblemen 1 Hoe als leraar of als schoolteam de leerkansen voor leerlingen met leerproblemen optimaliseren? (Lieke Kuijte en Dirk Gombeir) 2 Van leerproblemen naar leerkansen: hoe als school secundair onderwijs sleutelen aan een leer(ling)gericht zorgbeleid? (Dirk Gombeir, Lieke Kuijte en Tom Walgraeve) 3 Werken vanuit een charter leerproblemen (Marleen Verdonck) 4 Dossiercoördinatoren als spilfiguren in het zorgbeleid (Johan Van de Voorde) 5 De werkgroep leerproblemen als motor voor een schoolbreed gedragen zorgbeleid (Tine Van Doorsselaer en Tom D hauwer) Leerstijlen 1 Leerstof verwerken is een persoonlijke zaak (Kaat Timmerman) Organiseren van leren en onderwijzen Huiskamerklas 1 De huiskamerklas (Johan Debonnet en Alexandra Cneude) Leefregels en sancties 1 Leefregels opstellen en rechtvaardig sanctioneren een mogelijk kader (Monique D Aes) 2 Werken aan een zinvol sanctiebeleid (Chico Detrez) 3 De klas op stelten. Omgaan met regel- en normovertredend gedrag in de klas (Geert Stroobant) HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE AFL. 24, APRIL 2010, 11
INHOUDSOVERZICHT 4 School- en klasklimaat 1 Een prestatiegericht of gemeenschapsgericht klimaat op school? (Bieke De Fraine, Jan Van Damme en Patrick Onghena) Straffen 1 Omgaan met straffen in het secundair onderwijs (Ludo Driesen en Monique D Aes) Zorgbreedte Geïntegreerd onderwijs 1 Geïntegreerd onderwijs: samenwerking tussen gewoon en buitengewoon onderwijs. Op weg naar meer inclusie? (Erik Swaenepoel) Zorgconcept 1 Voor een rijkdom aan kansen: Het Keerpunt op zoek naar een nieuw zorgconcept en een gepast pedagogisch model (Luc Lamote) Socio-emotionele ontwikkeling en gezondheid Aflevering 24 RINGMAP 3 Gezondheidszorg Gezondheidsbeleid 1 Obesitas: aanzet tot een nieuw gezondheidsbeleid in de Vlaamse scholen (Christine De Coninck) 2 De gezondheidsbevorderende school: gezonde leerlingen voor een gezonde toekomst (Greet Caris) 3 Een jongere met kanker (Trui Vercruysse en Astrid Indekeu) 4 Mentale gezondheid en sociale cohesie (Christine De Coninck) Gezondheidspreventie 1 Het vroegtijdig detecteren van psychotische stoornissen: een taak voor CLB s en leerkrachten? (Stef Joos) Relationele en seksuele vorming 1 Zwangere leerlingen op school (Ruth Borms en Katrien Ruytjens) 2 Relationele en Seksuele Vorming: een hefboom voor de leerlingenbegeleiding. De vrije CLB s op een zorgcontinuüm: maatwerk en maatjeswerk (Mieke Kesters en Monique Adriaensen) 3 Allochtone moslimjongeren & Relationele en Seksuele Vorming (Nadia Babazia) 4 Moeder en nog leerplichtig... (Marjolijn De Wilde en Sara Plessers) 5 Geplande tienerzwangerschap (Marjolijn De Wilde) 6 De weg naar een holebivriendelijke school (Alexis Dewaele) Probleemgedrag Antisociaal gedrag 1 Preventie van antisociaal gedrag op school. Het preventiemodel van Frits de Cauter uitgediept en vertaald in een werkbaar instrument (Nicole Vettenburg en Dieter Burssens) AFL. 24, APRIL 2010, 12 HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE
INHOUDSOVERZICHT 5 2 Herstelgericht groepsoverleg (hergo): een manier om constructief om te gaan met ernstig probleemgedrag op school (Dieter Burssens en Nicole Vettenburg) 3 Gedragsproblemen op school: gruwel, groeipijnen of guitenstreken van jongeren? Grasduin mee in systeemdenken (Hilde Menten) 4 Als de dader een slachtoffer is, en omgekeerd. Herstelgericht denken als uitweg uit een dilemma (Monique D Aes) 5 Life Space Crisis Interventie: een methodiek om met kinderen en jongeren in crisis om te gaan (Franky D Oosterlinck, Karen Dille en Eline Spriet) 6 Antwoorden op opvoedingsvragen van leerlingen met gedrags- en emotionele problemen (Christine De Coninck) Delinquentie 1 Verbondenheid: een ander en preventief antwoord op respectloos gedrag. Hoe toewerken naar een positief klas- en schoolklimaat? (Gie Deboutte) Drugs 1 Een druppel holt zelfs een steen uit... Alcoholgebruik door jongeren als uitdaging voor een schoolbeleid (Patrick Lambrecht en Marc Tack) Geweld 1 Mikpunt, een educatief project over jongeren en geweld (Marian Samyn) Pesten 1 Pesterijen in de klas: leerlingen vragen preventief werk! (Greet Wielemans) 2 De No Blame-aanpak bij pesten (Leen Van den Brande) Psychosociale problemen Autisme 1 De integratie van leerlingen met autismespectrumstoornissen in het gewoon onderwijs (Marleen Clissen) Drop-out 1 De Acht: een jongerencoachingproject (Kathleen Debruyne) Vluchtelingen 1 Kinderen van politiek vluchtelingen. Een uitdaging voor de professionalisering van de leerlingenbegeleiding (Antoine Gailly en Monique D Aes) HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE AFL. 24, APRIL 2010, 13
INHOUDSOVERZICHT 6 Keuzebegeleiding Leren kiezen, leren beslissen Studiekeuzespellen 1 Actief kiezen met keuzespellen (Johan Declercq) Onderwijsloopbaanbegeleiding Algemeen 1 Onderwijsloopbaanbegeleiding. Een algemeen kader (Eddy Declercq) Overgang hoger onderwijs 1 Zehre, Rachida, Khadija, Volkan, Yussef en tweemaal Fatima: allochtonen promoten hoger onderwijs (Paul Mahieu) Samenwerking BaO en SO 1 Samenwerking tussen basisonderwijs en secundair onderwijs. Een praktijkvoorbeeld uit Mol (Guy Delespaul) Schaalvergroting 1 Schaalvergroting en schoolloopbaanbegeleiding in het secundair onderwijs: kansen en mogelijkheden. Een praktijkverhaal (Koen Wils) Werkinstrument 1 Leerlingen objectief en efficiënt oriënteren met behulp van een documentatiemap Schoolloopbaanbegeleiding (Ivo Peeters en Jef Slaets) Buitenschoolse begeleiding Buitenschoolse vormingsmodellen Rechtsinstanties Welzijns- en gezondheidssector Centra voor leerlingenbegeleiding 1 De centra voor leerlingenbegeleiding (Tine Van Acker en Eric Vercammen) 2 Leren door ervaringen. Een levendig praktijkvoorbeeld: het project Empowerment van het stedelijk CLB Antwerpen (Joeri Spillebeen) Jongerengids 1 Jongerengids (Bianca De Wolf) AFL. 24, APRIL 2010, 14 HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE
INHOUDSOVERZICHT 7 Maatschappelijke factoren en ontwikkelingen Aflevering 24 Allochtone jongeren Achtergrond 1 Allochtone leerlingen en hun werelden. Situatieschets van de tweede en derde generatie van Marokkaanse en Turkse herkomst (Ann Huybrechs en Monique d Aes) 2 Allochtone leerlingen en hun werelden. Situatieschets van jongeren uit Zwart-Afrikaanse herkomstlanden (Ann Huybrechs en Monique D Aes) 3 Roma-leerlingen op de schoolbanken (Koen Geurts) Onderzoek 1 De invloed van ouder- en gemeenschapsbetrokkenheid op de schoolresultaten van allochtone leerlingen (Ann Trappers) Praktijk 1 Allochtone leerlingen en hun werelden. Uitdagingen en kansen voor scholen en leraren (Ann Huybrechs en Monique d Aes) 2 Betrokkenheid van allochtone ouders in een multi-etnische school (Rita Calluy en Nora Fardas) Visies 1 Kunnen autochtone en allochtone leerlingen op dezelfde wijze benaderd worden in de school? (Ann Huybrechs) Gelijkekansenbeleid Project 1 Armoede en onderwijs: een moeilijke relatie (Guido Totté en Brie De Veirman) Visie 1 Gelijke onderwijskansen en kansenbevordering als antwoord op sociale ongelijkheid (Jos Cré en Luc Driesmans) Kansarmoede Ervaringsdeskundige 1 De ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting als brug tussen twee werelden (Lieve Maesmans) Inleiding 1 Kansarmoede en onderwijs: een verkenning (Chico Detrez) Studiekosten 1 Studiekosten en kansarmoede: een probleem om rekening mee te houden (Eve Rouwens) Taalbeleid 1 Kansarmoede taalbeleid kan een uitweg zijn (Johan Gerkens) HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE AFL. 24, APRIL 2010, 15
INHOUDSOVERZICHT 8 Multiculturaliteit Praktijk 1 De organisatie van de leerlingenbegeleiding in het Lucerna College (Ben Grob) 2 Onderwijs in een multiculturele stad. Een praktijkverhaal: het Van Celstinstituut in Antwerpen (Paul Bonner) RINGMAP 4 Rechten en plichten Rechtsinstanties en -procedures Privacy 1 Impact van de privacywet op het schoolgebeuren en de leerlingenbegeleiding (Lena Van Slycken) Beroepsgeheim 1 Beroepsgeheim en discretieplicht van de begeleider in de socioemotionele omgang met leerlingen binnen het onderwijs (Gracienne Lauwers) Juridisering 1 Wat kan een delibererende klassenraad leren van de Raad van State? (Bart Beliën) Methoden en technieken Individuele begeleiding Oplossingsgericht werken 1 Op zoek naar doelen, positieve punten en kwaliteiten. Hoe oplossingsgericht werken bij de start van een begeleiding? (Jan Theuns) Teamvorming Innovatiestrategie 1 Veranderingen in de leerlingenbegeleiding introduceren, evalueren en bijsturen. Een instrument (Monique D Aes) Infolders Adressen Cahiers Aflevering 14 Aflevering 16 1 Agressie op school aanpakken. Reactiestrategieën voor de praktijk (Hilde Leonard) 2 Communicatie in de klas (Riet Fiddelaers-Jaspers en Jan Ruigrok) AFL. 24, APRIL 2010, 16 HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE
INHOUDSOVERZICHT 9 Aflevering 19 Aflevering 21 3 Taalbeleid in de praktijk. Een uitdaging voor elke secundaire school (Wilfried De Hert (red.)) 4 Is het nu Generatie X, Y of Einstein? (Pedro De Bruyckere en Bert Smits) HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE AFL. 24, APRIL 2010, 17
INHOUDSOVERZICHT 10 AFL. 24, APRIL 2010, 18 HANDBOEK LEERLINGENBEGELEIDING TWEE