market monitor Focus op de bouwsector prestaties en vooruitzichten Februari 2014
In deze uitgave Inleiding Tel de kranen 3 België Betalingsproblemen houden aan 4 Frankrijk Geen opleving in zicht. 7 Duitsland De goede prestaties lopen verder in 2014 10 Nederland Financiële situatie van ondernemingen blijft negatief 13 Verenigd Koninkrijk Faillissementen blijven afnemen 15 VSA De opleving duurt voort, vooral dankzij de woningmarkt 18 Marktprestaties in een oogopslag 22 Mexico Meer betalingsvertraginen verwacht 22 Turkije Krimpende winstmarges 23 Overzichtstabel Overzicht van de prestaties per sector per land 24 Sectorprestaties Wijzigingen sinds december 2013 25 Op de volgende pagina s geven we aan de hand van de volgende weersymbolen de algemene economische vooruitzichten per sector weer: Uitstekend Goed Redelijk Slecht Guur 2
Tel de kranen Er wordt wel eens gezegd dat men de gezondheid van de economie van een land kan meten aan de hand van het aantal kranen die boven zijn steden aan het werk zijn. Dit lijkt zeker op te gaan als we kijken naar de bouwsector in een aantal belangrijke markten. We stellen echter sterke contrasten vast tussen de prestaties van de sector in de verschillende landen die in deze Market Monitor worden belicht. Wat de Britse bouwsector betreft, blijkt een voorzichtig optimisme uit ons rapport en lijkt beterschap op komst nu de bouwactiviteit in veel segmenten toeneemt terwijl de insolventiecijfers verder teruglopen. Een soortgelijk beeld zien we in de Verenigde Staten, waar er een duidelijke groei is in zowel de woning- als utiliteitsbouw en waar de insolventiecijfers op hun laagste niveau staan sinds 2007. Helemaal anders vergaat het de bouwsector in Frankrijk en België, waar het aantal insolventies fors blijft toenemen. In Frankrijk liggen de insolventiecijfers in de bouw extreem hoog. Hetzelfde kan worden gezegd van België, waar het aantal faillissementen in de bouw vorig jaar met 19% steeg. Ook in Nederland gaat de sector gebukt onder de lage vraag van de consument en de overcapaciteit aan niet-residentiële gebouwen. Waarom dat verschil? Het is mogelijk dat het VK en de VS gewoon in een andere fase van hun algemene economische herstel zitten dan Frankrijk en België. Het VK en de VS waren de eerste die de volledige impact van de kredietcrisis voelden, de eerste om corrigerende maatregelen te nemen, en zijn nu mogelijk de eerste die in de vooruitzichten voor hun bouwsector positieve resultaten zien. Duitsland is misschien een geval dat verschilt van alle andere die hierboven zijn genoemd. De Duitse bouwsector doet het net als in de VS en het VK goed, maar dat is al enkele jaren zo omdat de Duitse economie de problemen waarmee landen tijdens de kredietcrisis werden geconfronteerd minder sterk heeft gevoeld. Dat wil niet zeggen dat de Duitse bouwsector zonder problemen is, want het segment 'houtzagerij en houtbewerking' kampt met hoge kosten en overcapaciteit. In deze Market Monitor bespreken we ook twee opkomende markten Mexico en Turkije waar de bouwsector eveneens problemen heeft gekend. In Mexico heeft de overheid plannen aangekondigd om huizenbouwers die in moeilijkheden verkeren te ondersteunen, terwijl het aantal insolventies in de Turkse bouwsector blijft stijgen. 3
België Betalingsproblemen houden aan Meer faillissementen in 2013 Einde van de fiscale stimuleringsmaatregelen zal gevolgen hebben Sinds medio 2012 beleeft de Belgische bouwsector moeilijke tijden: de vraag is zwak, er gaan banen verloren, de insolventiecijfers stijgen sterk, de druk op de prijzen neemt toe en het betalingsgedrag verslechtert. De banken zijn over het algemeen voorzichtiger bij het verstrekken van kredieten, met name aan bedrijven in de bouwsector. In deze omstandigheden hebben we het afgelopen jaar een strikt risicoacceptatiebeleid gehandhaafd, vooral ten aanzien van de subsectoren 'Grond-, weg- en waterbouw' en 'Renovatiewerkzaamheden'. Hoewel verwacht wordt dat de economie in 2014 zal opleven en de uitgaven van bedrijven en de bestedingen van huishoudens zullen stijgen, zal het even duren vooraleer de voordelen doorsijpelen naar de bouwsector. We ontvangen nog steeds een zeer groot aantal meldingen van 4
niet-betaling in de bouwsector, al zijn de cijfers de laatste twee kwartalen gestabiliseerd. Gezien de moeilijke marktomstandigheden verwachten we geen echte verbetering in de komende zes maanden. De betalingstermijnen in de bouwsector bedragen gewoonlijk '60 dagen einde maand', maar contante betalingen met kortingen komen eveneens vaak voor. Overheidsinstanties hebben meestal lange administratieve en betalingsprocedures, zodat onderaannemers en leveranciers vaak lang op hun geld moeten wachten. Ongeveer 30% van de bouwbedrijven heeft het betalingsgedrag van zijn klanten zien verslechteren, grote aannemers geven de problemen vaak door hun onderaannemers. In 2013 gingen 2121 bouwbedrijven failliet: een stijging van 19% j-o-j. De bouwsector was goed voor 17% van alle bedrijfsinsolventies, tegenover 15% in 2008 en 11% in 2005. We verwachten een verdere toename in de eerste helft van 2014, waarna de trend zou moeten stabiliseren of zelfs licht zou moeten verbeteren. De insolventiecijfers zijn het hoogst bij bedrijven die infrastructuurwerken uitvoeren en bij onderaannemers in het algemeen. insolvencies per sector 2500 2000 1500 1000 500 2003 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0 Horeca Wholesale Construction Retail Services Transport Car sales Bron: Statistics Belgium Verwacht wordt dat de Belgische bouwsector vorig jaar met 1,5% tot 2% is gekrompen. De grond-, weg- en waterbouwsector (met name het segment wegenwerken) had te lijden onder de lage investeringen door lokale overheden en onder de bezuinigingen op de begrotingen van steden van gemeenten. De renovatiesector ging gebukt onder de economische recessie en het einde van de financiële stimuli voor energiebesparende installaties. Het aantal bouwvergunningen voor woning- en utiliteitsbouw die in 2012 werden afgeleverd volstond om de activiteit in deze subsectoren in 2013 op peil te houden, maar niet om de terugval van de segmenten 'Grond-, weg- en waterbouw' en 'Renovatiewerkzaamheden' te compenseren. 5
De concurrentie is hevig en bedrijven worden met wanbetalers geconfronteerd. Buitenlandse vennootschappen of Belgische bedrijven die met buitenlandse onderaannemers werken gaan vaak onder de prijs van bedrijven die lokale mensen in dienst hebben. Ook is er onzekerheid over de voortzetting van de belastingvoordelen voor het bezit van een woning de zogenaamde 'woonbonus' of hypotheekrenteaftrek. De afschaffing van de woonbonus zou de huishoudbudgetten met 30% doen dalen en zou voor een neerwaartse druk op de vastgoedprijzen zorgen. Nu al schrikt deze onzekerheid investeerders in vastgoed af. Daar komt bij dat de strenge energiebesparingsnormen de bouw van nieuwe woningen te duur maakt. sentiment of the contractors 25 20 15 10 pessimists optimists 5 0 jun/10 sep/10 dec/10 mrt/11 jun/11 sep/11 dec/11 mrt/12 jun/12 sep/12 dec/12 mrt/13 jun/13 sep/13 Bron: Statistics Belgium Op basis van het aantal vergunningen die tot september 2013 werden afgeleverd, kunnen we dit jaar een lichte groei in de woningbouw (+1%) en woningrenovatie (+2,7%) verwachten. Wel zal er een terugval zijn in de utiliteitsbouw (-2%) en de renovatiesector (-4,3%). De Belgische bouwsector STERKE PUNTEN Demografische ontwikkeling Geschoolde arbeidskrachten, reputatie voor innovatie Ontwikkeling van nichesectoren ZWAKKE PUNTEN Hevige concurrentie en krapte op de markt Zwakke financiële structuren Hoge loonkosten 6
Frankrijk Geen opleving in zicht Financiering blijft een groot probleem In het beste geval vlakken de insolventiecijfers dit jaar af Zoals verwacht toen we vorig jaar verslag uitbrachten over de bouwsector in de Market Monitor, was 2013 een slecht jaar voor de Franse bouwsector. Volgens de leverancier van economische informatie Xerfi kromp de bouwproductie globaal genomen met 3,5%. Het aantal meldingen van niet-betaling en het aantal claims waren bovengemiddeld hoog. Het aantal insolventies, dat in 2012 al op een hoog niveau stond, bleef in stijgende lijn gaan. Aangezien verwacht wordt dat de Franse economie in 2014 zwak blijft, zal ook de bouwactiviteit zwak zijn. Om die reden handhaven we een algemeen restrictief risicoacceptatiebeleid. Onder bepaalde omstandigheden zijn we bereid om kredietlimieten aan te bieden, maar dat is sterk afhankelijk van de resultaten van een uitgebreide financiële controle van de afnemer. Financiering is een groot probleem voor Franse bouwbedrijven: het resultaat van een paar moeilijke jaren van zwakke prestaties en een lage vraag. De situatie wordt nog verergerd door het algemeen slechte betalingsgedrag in de sector de laatste twee jaar. Hoewel we de afgelopen maanden geen toename van het aantal meldingen van niet-betaling hebben gezien, ligt het niveau nog steeds hoog. Daarnaast hebben bouwbedrijven weinig geld in kas omdat de banken zeer 7
selectief blijven in hun kredietverstrekking, wat het moeilijk maakt om een kortlopend krediet te krijgen. Steeds meer moeten leveranciers een leverancierskrediet aanbieden omdat hun klanten geen andere financieringsoplossingen vinden. Dit onderstreept de belangrijke rol van kredietverzekeringen. De prijzen en winstgevendheid staan beide onder druk. Belangrijke spelers zetten druk op hun onderaannemers, terwijl er toenemende hevige concurrentie is van Italiaanse, Spaanse en Portugese bouwbedrijven die in Frankrijk marktaandeel proberen te verwerven om de verliezen op hun thuismarkt te compenseren. Gezien deze problemen is het geen verrassing dat de bouwsector het grootste aandeel in het totale aantal bedrijfsinsolventies in Frankrijk op zich neemt (ongeveer 30%). In 2013 bereikten deze insolventiecijfers zeer hoge niveaus bijna even hoog als op het hoogtepunt van de kredietcrisis in 2009. De meest getroffen subsectoren zijn de metsel- en timmersector, die beide te lijden hebben onder de terugval in de bouw van nieuwe woningen. De houtsector een zwak geïndustrialiseerde subsector wordt dan weer geconfronteerd met sterke buitenlandse concurrentie. We verwachten niet dat het aantal insolventies in de bouw dit jaar verder zal oplopen, al is dat een schrale troost, wetende dat de cijfers reeds hoog zijn. Toch valt een verdere stijging niet uit te sluiten, gelet op de zwakke vooruitzichten voor de bouw in 2014, die in lijn zijn met de slechte vooruitzichten voor de Franse economische groei (volgens IHS Global Insight zal het Franse bbp met slechts 0,5% groeien). De onzekere economische vooruitzichten zullen wegen op de investeringen en de lagere koopkracht van de gezinnen het gevolg van de hoge werkloosheid en de zware fiscale maatregelen zullen mensen ervan weerhouden om een huis te kopen. Verwacht wordt dat de bouwproductie dit jaar met nog eens ongeveer 1,5% zal krimpen. De terugval van het aantal bouwvergunningen in 2013 (-3,5%) zal leiden tot een vertraging van de activiteit, in ieder geval in het eerste kwartaal van 2014 en zal het moeilijk maken om de slecht gevulde orderboeken weer gezond te krijgen. Bron: INSEE Het aantal in aanbouw genomen woningen zal tussen 330.000 en 345.000 liggen: een lichte stijging van 2%. Het segment 'openbare werken' kan met 4% krimpen als gevolg van de geringe investeringen (die gewoonlijk in de eerste helft van het 8
jaar worden bevroren), de terugval van de overheidssubsidies en de beperkte toegang tot bankleningen. Het is dan ook mogelijk dat het aantal faillissementen van bouwbedrijven die afhankelijk zijn van dit segment zal toenemen. De renovatieen verbouwingsmarkt zal ook worden geconfronteerd met een afnemende activiteit (-0,2% in 2014 na een daling van 1,1% in 2013) als gevolg van de hogere btw. Positief is dat bedrijven die werken uitvoeren ter verbetering van de energieefficiëntie zullen profiteren van de fiscale voordelen. Dit alles betekent dat we een voorzichtig risicoacceptatiebeleid moeten hanteren, al bieden we onze klanten nog steeds verzekeringen aan indien dat redelijk en verstandig is. In de gegeven omstandigheden is het van vitaal belang dat we afnemers nauwlettend monitoren en analyseren om onze klanten te behoeden voor potentieel grote risico's. Wij focussen ons op de liquiditeitspositie van afnemers en op de kredietfaciliteiten waarover ze beschikken, vooral in het geval van kleinere en middelgrote bedrijven. Wij analyseren de voorlopige jaarrekening van 2013. Er moeten verschillende belangrijke financiële indicatoren worden geanalyseerd: het niveau van de activiteit, de marges en het vermogen om de behoefte aan werkkapitaal te financieren. Hoge financieringskosten zijn een belangrijke indicator van mogelijke druk op de liquiditeit. Wij voeren speciale analyses uit bij afnemers in de subsectoren hout, individuele woningbouw en openbare werken, evenals schrijnwerk-, timmer-, isolatie- en betonbedrijven De Franse bouwsector STERKE PUNTEN Structureel tekort aan woningen en de demografische ontwikkeling Rentevoeten nog steeds laag ZWAKKE PUNTEN Zwakke bbp-groei en weinig investeringen als gevolg van het overheidstekort Oplopende werkloosheid Kosten stijgen sneller dan de prijzen 9
Duitsland Bouwsector blijft het dit jaar goed doen Aantal bedrijfsinsolventies zal afnemen Restrictief risicoacceptatiebeleid ten aanzien van het segment houtzagerij/houtbewerking De prestaties van de Duitse bouw- en bouwmaterialensector zijn de afgelopen jaren verbeterd, en de vooruitzichten voor 2014 zijn positief. Bijgevolg blijft ons risicoacceptatiebeleid ten aanzien van de sector vrij soepel. In de Duitse bouwsector worden facturen na gemiddeld 45 tot 50 dagen betaald. Vorig jaar liep het aantal gevallen van wanbetaling en insolventie terug in tegenstelling tot wat begin 2013 werd voorspeld en we verwachten dat het aantal bedrijfsfaillissementen in de sector verder zal afnemen in de eerste helft van 2014. Het slechte betalingsgedrag van overheidsdebiteuren blijft echter een probleem, omdat de liquiditeit van leveranciers erdoor onder druk komt te staan. In het eerste kwartaal van 2013 werd de Duitse bouwsector getroffen door ongunstige weersomstandigheden, wat resulteerde in een omzetdaling van bijna 10% j-o-j. In de loop van het jaar leefde de sector op, gestimuleerd door de woningbouw, terwijl de utiliteitsbouw afvlakte. De algemene verwachting is dat de nominale omzet van de Duitse 10
bouwsector in 2013 met 2,5% steeg. Voor dit jaar voorspelt de Duitse bouwfederatie een omzetstijging van nog eens 3,5%, met een groei in alle belangrijke subsectoren (woningbouw: +5%; utiliteitsbouw: +2,5%; openbare werken: +3,5%). Hoewel de subsector bouwmaterialen uiteraard sterk afhankelijk is van de prestaties van de bouwsector, is de ontwikkeling ervan gevarieerd: bouwmaterialenbedrijven die actief zijn op het gebied van renovaties en verbouwingen doen het beter dan zij die zich uitsluitend op de nieuwbouw richten. De prestaties van de sector zijn algemeen bevredigend, maar de subsector houtzagerij/houtbewerking wordt nog steeds met problemen geconfronteerd, ondanks de wereldwijd stijgende vraag naar gezaagd hout. De redenen zijn de hoge prijs van Duits rondhout, de hoge productie- en financieringskosten, de overcapaciteit en de discrepantie tussen de prijzen voor stamhout en gezaagd hout. Dit heeft geleid tot negatieve resultaten in 2012 en 2013 en de sluiting van een aantal productievestigingen. Daarom, en in tegenstelling tot andere subsectoren van de bouw- en bouwmaterialensector, hanteren wij een zeer restrictief risicoacceptatiebeleid ten aanzien van dit segment. Bouwsector: insolventie procedures januari-september2013 Groen: gestarte insolventieprocedures Bron: Duits bureau voor de statistiek Blauw: insolventieaanvraag afgewezen bij gebrek aan activa Bij de beoordeling van het debiteurenrisico houden wij doorgaans rekening met de operationele resultaten, het eigen vermogen, de liquiditeit en de financiering (bijvoorbeeld verhouding tussen werk in uitvoering en vooruitbetalingen) alsook de orderportefeuille. Ondanks onze doorgaans open visie, beschouwen wij de bouwsector nog steeds als een risicovollere sector dan andere sectoren, al is het aantal kredietverzekeringsclaims de afgelopen jaren gedaald. Veel bouwbedrijven vooral kleinere hebben traditioneel zwakke eigenvermogensratio's (het gedeelte van het eigen vermogen dat wordt gebruikt om de activa van een bedrijf te financieren) en beperkte financiële ruimte. De gemiddelde eigenvermogensratio in de Duitse bouwsector is de afgelopen jaren licht verbeterd, tot ongeveer 12-13% in 2013. Volgens Creditreform daalde het aantal insolventies in de bouw vorig jaar met meer dan 11% tot 3.680 gevallen. Het aandeel insolventies in de sector is echter nog steeds hoger dan in andere sectoren (103 insolventies per 10.000 bedrijven in vergelijking met 55 per 10.000 in de verwerkende industrie.) 11
Als we over minder achtergrondinformatie beschikken, zijn we uiteraard zeer voorzichtig bij de beoordeling van de kredietwaardigheid van bouw-/bouwmaterialenbedrijven die minder dan één jaar actief zijn, tenzij ze deel uitmaken of een afsplitsing zijn van een grotere groep. Normaal beoordelen we afnemers jaarlijks, maar voor meer problematische subsectoren (bijvoorbeeld bedrijven die zich uitsluitend op publieke opdrachtgevers richten) voeren we extra beoordelingen uit. Ten aanzien van bedrijven die naar onze mening een slechte kredietwaardigheid en negatieve operationele resultaten hebben, hanteren we uiteraard een zeer restrictief risicoacceptatiebeleid. De Duitse bouwsector STERKE PUNTEN Solide prestaties sinds 2010, geruggensteund door de robuuste Duitse economie Deels doorgedreven specialisatie, vooral in de bouwdiensten ZWAKKE PUNTEN Enorm aantal kleine bedrijven die in deze sector actief zijn Beperkte toegang tot de internationale kapitaalmarkten Sterk in technische innovatie, met name op het gebied van energieefficiëntie Deels sterk afhankelijk van openbare werken (bijvoorbeeld weg- en spoorwegbouw) 12
Nederland Te vroeg om te zeggen of het betalingsgedrag is verbeterd De financiële situatie van bedrijven blijft negatief Ondanks tekenen van herstel wordt slechts een fragiele stabilisatie verwacht Wij hebben het betalingsgedrag in de Nederlandse bouwsector de afgelopen jaren zien verslechteren, vooral tijdens de recessie van 2012 en 2013. Als gevolg van de ongunstige algemene economische situatie en de restrictievere kredietverlening door banken zijn de betalingstermijnen in de sector opgelopen tot een gemiddelde van 60 dagen. Sinds het laatste kwartaal van 2013 is het aantal meldingen van niet-betaling die we hebben ontvangen afgevlakt. Het is echter nog te vroeg om te zeggen of het betalingsgedrag echt verbetert. De felle concurrentie in de Nederlandse bouwsector veroorzaakt nog steeds prijzenoorlogen die de marges uithollen. De liquiditeitspositie van veel bedrijven is verzwakt door verliezen en waardeverminderingen, en zowel de solvabiliteit als liquiditeit staan onder druk. Daardoor ligt de nadruk steeds meer op de cashflow en het werkkapitaal en op een strenger debiteurenbeheer. 13
Het aantal insolventies in de bouw lijkt de afgelopen maanden te zijn gestabiliseerd, na een stijging van 22% j-o-j in 2012. Aangezien de cijfers nog steeds erg hoog liggen, moeten we over het algemeen voorzichtig blijven in ons risicoacceptatiebeleid ten aanzien van deze sector. Hoewel de Nederlandse economie en de huizenmarkt beide tekenen van herstel vertonen, kunnen we ons risicoacceptatiebeleid nog niet versoepelen voor alle subsectoren van de bouw, omdat het nog te vroeg is om van een echte ommekeer te spreken. De vraag van de consument is nog steeds laag, wat zal blijven wegen op de woningbouw. En ondertussen handhaven de banken hun restrictieve beleid met betrekking tot de financiering van bedrijven, vooral als het gaat om bedrijven in de bouwsector. Omdat 2013 als geheel weer een slecht jaar was voor de bouwsector, met inbegrip van de subsector bouwmaterialen, verwachten we dat de meeste balansen vorig jaar niet verbeterd zijn. Ondanks tekenen van een opleving zal 2014 een overgangsjaar zijn voor de bouwsector, aangezien de bouwvolumes naar verwachting niet zullen stijgen vóór begin 2015. In 2013 werden opnieuw minder bouwvergunningen afgeleverd: niet echt een bemoedigend signaal voor de bouwproductie in 2014. Onze meest positieve vooruitzichten zijn dat de orders en productie stabiel blijven, al valt een lichte daling niet uit te sluiten. Wat specifieke subsectoren betreft, zijn de onmiddellijke vooruitzichten voor de woningbouw somber en we verwachten geen opleving vóór 2015. Hetzelfde geldt voor zowel de private als publieke utiliteitsbouw, waar er nog steeds een overcapaciteit aan kantoorgebouwen is. Bouwbedrijven die actief zijn in de segmenten utiliteitsbouw en openbare werken vergaat het iets beter, al staan de marges nog steeds sterk onder druk. De lage bouwvolumes en particuliere bestedingen blijven wegen op de subsector bouwmaterialen. We verwachten dan ook dat de meeste bedrijven in deze subsector negatieve resultaten zullen rapporteren voor 2013. Het gros van de bedrijven heeft echter al geanticipeerd op de moeilijke omstandigheden die er in 2014 en 2015 zitten aan te komen en heeft bijgevolg reorganisaties doorgevoerd (bijvoorbeeld via afvloeiingen). Dit betekent dat ze voor dit jaar mogelijk betere resultaten zullen kunnen voorleggen dan voor vorig jaar. Bij de beoordeling van de kredietwaardigheid van een afnemer vragen wij up-to-date financiële informatie (momenteel is dat informatie met betrekking tot 2013) en gedetailleerde informatie over zijn orderboek en betalingservaring. Daarnaast vragen we gedetailleerde financieringsinformatie (overeenkomsten/borgstellingen) en de vervaldata van bankleningen. Wij streven ernaar om de dekking die wij onze klanten kunnen bieden te maximaliseren. Borgstellingen door derden (indien beschikbaar) kunnen daarbij helpen. De Nederlandse bouwsector STERKE PUNTEN Flexibele arbeidskrachten (kostenstructuur) Beter beheer van het werkkapitaal ZWAKKE PUNTEN Druk op de marges / restrictieve kredietverlening door de banken Kostenbesparende maatregelen van de overheid / toekomst van de hypotheekrenteaftrek onduidelijk Zwakke economische opleving verwacht Woningmarkt nog steeds zeer zwak 14
Verenigd Koninkrijk Insolventiecijfers blijven dalen Bedrijfsinvesteringen moeten groeien om de opleving in stand te houden Kleinere spelers kampen nog steeds met financieringsproblemen De Britse bouwsector begon stilletjes in 2013, maar naarmate het jaar vorderde zagen we een duidelijke verbetering die begon in de subsector woningbouw. Daarna, in de tweede helft van het jaar, was de infrastructuursector een belangrijke groeimotor in de bouwsector. Volgens het Office for National Statistics (het Britse bureau voor de statistiek) steeg de bouwproductie in 2013 met 1%, na een enorme terugval in 2012, en zal ze dit jaar naar verwachting met 3,4% stijgen (zie onderstaande grafiek). De Construction Products Association raamt momenteel dat de productie van onderdelen en toebehoren voor bouwproducten in 2013 met 3,4% groeide en dit jaar met 5,2% zal stijgen: dit is ruim hoger dan de ramingen van respectievelijk 2,7% en 4,6% amper drie maanden geleden. Wij zijn voorzichtig optimistisch over de toekomst, aangezien de sterke woningbouwmarkt zou moeten bijdragen tot een herstel van de bouwsector in 2014. De subsector utiliteitsbouw leeft ook op en zal samen met de particuliere woningbouw en de subsector infrastructuurwerken bijdragen aan de groei van de sector in de komende vijf jaar. Verwacht wordt dat de utiliteitsbouw (de grootste subsector van de bouwsector in termen van bouwproductie) in 2014 en 2015 met 15
respectievelijk 2,4% en 6% zal groeien. Dit wordt ondersteund door aanzienlijke voorgenomen investeringen in weg-, spoor- en energieprojecten in 2014 en daarna. In de eerste negen maanden van 2013 daalde het aantal insolventies in de bouw, vooral in het segment van middelgrote aannemers (51-100 werknemers). Dit zal vertrouwen geven aan die bedrijven die tijdens de recessie het meest te lijden hadden. Het laatste kwartaal van het jaar en het eerste kwartaal van het nieuwe jaar zijn traditioneel moeilijke tijden voor de bouwsector, als gevolg van het bouwverlof in de kerstperiode en het weer. Het zal interessant zijn om te zien of de daling van het aantal insolventies zich in 2014 heeft doorgezet. De situatie verbetert, maar de bedrijfsinvesteringen moeten groeien om dit momentum vast te houden. We beseffen dat de afloop van de langdurige recessie bouwbedrijven voor een aantal problemen zal stellen, omdat ze de stijging van de grondstofprijzen, de toename van de bouwvolumes en de noodzakelijke investeringsuitgaven zullen moeten financieren. Ondanks meldingen dat er meer steun komt van financiële instellingen, zijn er nog steeds beperkingen in de financiële steun voor de bedrijven die deze het hardst nodig hebben, namelijk kleinere bouwbedrijven. Grotere spelers hebben weinig problemen om een financieringskrediet te krijgen, maar kleinere bedrijven verderop in de keten waar de cashpositie essentieel is kunnen nog altijd niet op voldoende steun van de banken rekenen. Dit zal vooral van belang zijn in de toekomst, wanneer de grondstofprijzen weer stijgen en investeringsuitgaven die tot nu toe werden uitgesteld nodig kunnen zijn om te profiteren van de verbeterde marktomstandigheden. Over het algemeen staat de sector er echter beter voor dan 12 maanden geleden. Daarom zullen we voor de korte en middellange termijn een voorzichtig optimistisch risicoacceptatiebeleid hanteren, wat tot uiting zal komen in onze risicobeoordelingen. Wij hopen dat de verwachte verbetering van de volumes en marges er vooral voor zal zorgen dat deze bedrijven sneller kunnen betalen en worden betaald, wat hun cashflow ten goede zou komen. De betalingsachterstand verslechterde in 2013 omdat enkele van de allergrootste aannemers (de zogenaamde 'Tier 1- aannemers') de betaling van hun facturen uitstelden tot 90 en in sommige gevallen zelfs 120 dagen na factuurdatum. Dit had bijzonder negatieve gevolgen verderop in de keten: in feite kwam dit erop neer dat kmo's het werkkapitaal van veel grotere en machtigere bedrijven hielpen financieren. Naarmate de verwachte volumes en marges in 2014 stijgen, zou het betalingsgedrag echter moeten verbeteren en zou het beheer van de cashflow makkelijker moeten verlopen. De stijging van de volumes en kosten zal gepaard gaan met een stijging van de bouwprijzen in 2014. Dit betekent dat aannemers selectiever zullen worden in de opdrachten waarnaar ze meedingen. Er zijn aanwijzingen dat de marges verbeteren naarmate de suïcidale offertes die we de afgelopen 24/36 maanden hebben gezien afnemen. Mogelijk liggen er echter problemen in het verschiet voor sommige aannemers die offertes hebben ingediend voordat de kosten stegen en die de latere stijgingen van de loonkosten, de prijzen van onderaannemers en de materiaalprijzen dus niet kunnen doorberekenen naarmate de uitvoering van het contract vordert. Gezien de lange betalingstermijnen is het essentieel dat wij bij de verzekering van risico's nagaan of bedrijven met name verderop in de keten over de nodige middelen beschikken om betalingsachterstanden te overleven. We verwachten dat het aantal insolventies in de bouw dit jaar met ongeveer 3% zal dalen, wat in overeenstemming is met onze voorspelling van een algemene daling van het aantal bedrijfsinsolventies in het VK. We blijven echter voorzichtiger 16
ten aanzien van de subsectoren mechanische en elektrische bouw. In beide subsectoren zagen we tijdens de crisis wanhopige prijzenoorlogen, waarbij de brutomarges op contracten zwaar onder druk stonden. Dit heeft geleid tot een aantal grote insolventies. Bovendien hebben enkele van de allergrootste aannemers zich uit deze subsectoren teruggetrokken als gevolg van de overcapaciteit en krappe marges. De Britse bouwsector lijdt nog steeds onder de recessie van de afgelopen jaren. Wij raden nog altijd aan om voorzichtig te zijn, al lijkt er nu toch echt beterschap op komst. De woningbouwactiviteit zal worden ondersteund door de economische opleving. Verwacht wordt dat het segment 'reparatie, onderhoud en verbetering van particuliere woningen' dit jaar met 3,5% zal groeien, gevolgd daar een jaarlijkse groei van 4,0% tot 2017. Het segment sociale woningbouw zal in 2014 en 2015 met 2,0% groeien, maar daarna zal de groei miniem zijn aangezien de overheid zich focust op betaalbare in plaats van sociale huisvesting. We verwachten ook dat de kantoorbouw met 10% zal stijgen in 2015 en vervolgens met 7% in 2016 en 2017. Een sterker herstel in de Londense kantoorprojecten en de grotere retailprojecten die in de pijplijn zitten zullen naar verwachting de groei versnellen. De bouw van infrastructuur zal worden gestimuleerd door het herstel van de wegenbouw waar de productie de afgelopen twee jaar met meer dan de helft is gedaald en door de verdere groei van de spoorwegbouw. De Britse bouwsector STERKE PUNTEN Woningbouwsector blijft sterk Economisch herstel en stijgend consumentenvertrouwen Grote projecten zoals Crossrail en Hinckley Point ZWAKKE PUNTEN Onzekerheid over wat er zal gebeuren als enkele van de regelingen die zijn ingevoerd ter ondersteuning van de woningbouw- en bouwsector aflopen. Stijging van de grondstofkosten en het vermogen om de hogere kosten door te berekenen in de aanneemsom. Nog steeds problemen met de toegang tot financiering 17
Verenigde Staten De opleving duurt voort, vooral dankzij de woningmarkt De insolventiecijfers dalen maar zijn nog steeds hoog De voorwaarden voor de toekenning van bankkredieten worden soepeler De afgelopen jaren moesten we ten aanzien van de bouwsector een tamelijk selectief risicoacceptatiebeleid hanteren, aangezien de sector tijdens de recessie één van de zwaarst getroffen sectoren was en zich daarna het langzaamst herstelde. De opleving die in 2012 begon zette zich echter in 2013 voort, waardoor er nu ruimte is om nieuwe kredietlimieten op debiteuren uit de sector te overwegen. Zoals altijd moeten we alert blijven willen we het financiële inzicht verwerven dat nodig is om grotere kredietlimietaanvragen te kunnen overwegen, maar over het algemeen zijn we optimistischer dan in de voorgaande jaren. In de Amerikaanse bouwsector worden facturen na gemiddeld 30 tot 60 dagen betaald, maar betalingstermijnen van 90 dagen zijn niet ongewoon. De snelheid waarmee facturen worden betaald, verschilt van subsector tot subsector. Doorgaans zijn het de particuliere bouwbedrijven en algemene aannemers, samen met de bedrijven die bouwmachines en - apparatuur verkopen en verhuren, die met het gros van de trage betalingen worden geconfronteerd. Vorig jaar ging het 18
aantal meldingen van betalingsachterstand die wij ontvingen over het algemeen in dalende lijn. We verwachten dat het aantal gevallen van betalingsachterstand verder zal teruglopen naarmate de markt zich geleidelijk herstelt. Hetzelfde geldt voor de insolventiecijfers in de bouw, die vorig jaar algemeen daalden in de VS. Ondanks die verbetering verwachten we voor dit jaar nog steeds een behoorlijk aantal insolventies in de bouwsector, omdat veel bedrijven niet zijn hersteld van de langdurige malaise. Er zijn weliswaar enkele positieve signalen, maar sinds 2009 liggen de wanbetalings- en insolventiecijfers in de bouw hoger dan in andere Amerikaanse sectoren. Bij aannemers van particuliere woningbouwprojecten, aannemers van publieke en particuliere utiliteitsbouwprojecten en bouwmarkten zijn de insolventiecijfers licht gestegen, wat een negatief effect heeft op het gemiddelde van de sector. Toch verwachten wij dat het aantal insolventies in de bouw dit jaar zal teruglopen. De verbetering van de insolventiecijfers en het betalingsgedrag is vooral te danken aan de opleving van de bouwsector in 2013, die zal aanhouden in 2014. Toen de activiteit begin 2013 begon te versnellen, aarzelden veel speculanten om mee te gaan in het optimisme, uit vrees dat de sector weer zou kelderen. De activiteit in de bouwsector zal altijd op en neer gaan, maar 2013 eindigde wel met een aanhoudende, ja zelfs met extra groei. In de subsector 'bouw van eengezinswoningen' overtroffen zowel de in aanbouw genomen woningen als de afgewerkte woningen de prognoses. De recessie van 2008 vertraagde jarenlang de bouw van nieuwe woningen. De markt maakt nog steeds een inhaalbeweging, maar we zien een duidelijke groei in deze sector. Eén punt van zorg is de stijgende hypotheekrente. De impact is tot dusver niet groot omdat de rentevoeten nog steeds historisch laag zijn, maar het is een factor die we dit jaar in de gaten moeten houden. Wat meergezinswoningen betreft, heeft de markt een solide groei gekend. Verwacht wordt dat deze groei zal doorzetten omdat meergezinswoningen momenteel interessant zijn voor investeerders, vooral in de grote steden. Tijdens de eerste recessiejaren steeg de vraag naar huurwoningen en meergezinswoningen naarmate het aantal executieverkopen toenam en de bouw van eengezinswoningen begon te dalen. Bron: De nationale federatie van Woningbouwers 19
In 2013 begon de activiteit in de subsectoren utiliteitsbouw en openbare werken weer aan te trekken. De groei hier is te danken aan de bouw van nieuwe winkels, magazijnen, winkelcentra en hotels. Nu de economie in de VS zich stabiliseert en het consumentenvertrouwen in de lift zit, beginnen gezinnen meer uit te geven, onder meer aan vakanties. De bouw van nieuwe kantoren blijft achter omdat het nog steeds moeilijk is om financiering te krijgen. De bouw van scholen en zorginstellingen neemt af, als gevolg van de verminderde overheidsuitgaven, de teruggeschroefde budgetten en de onzekerheid over de Affordable Care Act. We zien echter een bescheiden groei van het segment openbare werken (zoals de bouw van nieuwe bruggen) omdat het niet werd beïnvloed door de automatische uitgavenbeperkingen en andere bezuinigingen op de overheidsuitgaven, en omdat het federale wetsvoorstel inzake transport heeft bijgedragen tot de stabilisatie. Bron: AIA Consensus Construction Forecast Panel Wij verwachten dat de bouwactiviteit dit jaar zal toenemen. De woningmarkt, die zich herstelt van zijn historische dieptepunten, maakte als eerste de weg vrij voor de groei van de bouwsector. Inmiddels zien we ook een kentering bij veel segmenten van de utiliteitsbouw, wat leidt tot optimistische prognoses voor 2014. Bij grote bouwprojecten is er een sterke afhankelijkheid van bancaire financiering. De afgelopen jaren was het moeilijk om een bankkrediet te krijgen, met name voor grote bouwprojecten, maar we zien nu dat de banken zich geleidelijk soepeler opstellen. Sommige banken vereisen specifieke documenten en leggen beperkende clausules op, maar het feit dat de banken zich iets meer openstellen voor de bouwsector is hoopvol. We verwachten echter ook dat de producentenprijzen dit jaar zullen stijgen, nu de verbeterde vooruitzichten voor de wereldwijde economie leiden tot een stijging van de grondstofprijzen na de prijsstagnatie in 2013. 20
Wij beoordelen afnemers in deze sector als volgt: We zullen overwegen om kredietlimieten aan te bieden als we bewijzen van positieve handelscijfers, jaarrekeningen of andere krediet- en financiële informatie zien. We zullen overwegen om kredietlimieten terug te schroeven of stop te zetten als de debiteuren worden geconfronteerd met aanzienlijk verslechterende resultaten (inclusief verliezen, zware schulden, werkkapitaalproblemen, cashflowproblemen of liquiditeitsproblemen) of als ze laat betalen en hun betalingsgedrag verslechtert. Indien financiële informatie vereist is, gaan we op zoek naar elementen die wijzen op groeiende en winstgevende activiteiten, een positief werkkapitaal, een positieve cashflow en een bevredigende verhouding tussen vreemd en eigen vermogen. We houden ook rekening met minder meetbare aspecten, zoals goodwill, verplichtingen uit hoofde van ziekteverzekeringen, pensioenverplichtingen en juridische geschillen. We overwegen of alternatieve methoden van risicobeperking, zoals UCC-aangiften, kredietbrieven, verhoogde medeverzekering, verminderde vrijwaring en kortere betalingstermijnen, ons helpen om kredietlimieten aan te bieden. De Amerikaanse bouwsector STERKE PUNTEN Het grootste herstel doet zich voor in de woningbouw, met een sterke groei in de bouw van eengezinswoningen en een zeer optimistische groei in de bouw van meergezinswoningen. Wat de utiliteitsbouw betreft, stijgt de activiteit in de bouw van bruggen, hotels, winkels en magazijnen. De consumenten zijn minder terughoudend om geld uit te geven. Het tempo van de economische groei is houdbaar; we verwachten geen piek gevolgd door een scherpe daling. Verwacht wordt dat we in 2014 de sterkste groei sinds 2008 zullen zien. Er zijn nog meer tekenen dat de band tussen woningbouw en utiliteitsbouw verzwakt, wat een teken van hoop is voor de economie. ZWAKKE PUNTEN De bezuinigingen op de federale begroting en andere beperkingen hebben negatieve gevolgen gehad voor aannemers in de utiliteitsbouw en voor projectaannemers. De bezorgdheid over de Affordable Health Care Act heeft de bouwactiviteit in de sector gezondheidszorg aanzienlijk vertraagd. De toegenomen activiteit in de sector zal voor extra vacatures zorgen. De recessie heeft echter veel geschoolde arbeiders uit de sector gedwongen, wat betekent dat het wel eens moeilijk zou kunnen blijken om werknemers met de juiste vaardigheden te vinden. De inflatie kan stijgen als de groei te snel accelereert. 21
Outlook Marktprestaties in een oogopslag Mexico Meer betalingsvertragingen De vooruitzichten voor de publieke bouw zijn bemoedigend De subsector woningen kampt nog steeds met problemen De Mexicaanse bouwsector kende vorig jaar een terugval, waarbij de productiewaarde tussen januari en oktober met 3,6% j-o-j terugliep. Hoewel we voor 2014 een opleving van meer dan 5% verwachten, voornamelijk dankzij de utiliteitsbouw en de infrastructuuractiviteit, blijft ons risicoacceptatiebeleid vrij restrictief vanwege de zwakke prestaties van vorig jaar. In de bouw worden facturen na gemiddeld 45 tot 120 dagen betaald. Het is gebruikelijk dat debiteuren in deze sector traag betalen omdat ze pas kunnen betalen als ze door hun eigen klanten zijn betaald: en dat kan lang duren in het geval van langlopende projecten of bij infrastructuurprojecten die door de overheid worden betaald. Als gevolg van de recessie in de sector ontvingen we vorig jaar meer meldingen van niet-betaling. Een factor die vorig jaar een grote en negatieve impact op de sector had, was de regeringswissel na de presidents- en parlementsverkiezingen. Hoewel die verandering beslissingen over openbare bouwprojecten heeft vertraagd, zijn de verwachtingen omtrent overheidsinvesteringen in infrastructuur voor het komende jaar bemoedigend: De voorgestelde investeringsuitgaven voor 2014 zullen in reële termen 14,3% hoger liggen dan in 2013. Het budget voor fysieke investeringen zal in reële termen 10,1% hoger liggen dan in 2013. De 500 belangrijkste geplande investeringsprojecten zijn goed voor een bedrag van bijna MXN 500 miljard (EUR 28 miljard). Hervormingen in de energiesector kunnen leiden tot een extra groei van 1,3% en 80.000 extra banen. De subsector woningbouw daarentegen zal het waarschijnlijk moeilijk blijven hebben in ieder geval op de korte termijn. Huizenbouwers zagen zich in de eerste helft van 2013 genoodzaakt om hun schuld te herstructureren, en in de tweede helft van het jaar gingen enkele grote bedrijven failliet als gevolg van liquiditeitsproblemen. De groeicapaciteit voor de woningbouw zal dus beperkt zijn, maar de regering heeft plannen aangekondigd om huizenbouwers financiële steun te bieden (zoals kredietlijnen en waarborgen voor obligatie-emissies) om de bouw van nieuwe woningen te stimuleren. Dit zou moeten helpen om de markt te stabiliseren en zou tot betere vooruitzichten voor 2014 moeten leiden. Aangezien de cashflow uiterst beperkt is, zal het herstel slechts langzaam gaan, tenzij verdere consolidatie- of overheidsmaatregelen worden getroffen. Voor grensoverschrijdende transacties in gelijk welke sector raden we onze klanten aan een pagaré (promesse) te vragen, bij voorkeur gegarandeerd door de eigenaar van het bedrijf, om zich in te dekken tegen eventuele valutavolatiliteit en tegen het risico dat de afnemer liquiditeitsproblemen krijgt. Zonder een pagaré zou de afnemer eerst zijn lokale leveranciers betalen. 22
Turkije Krimpende winstmarges Meer insolventies in 2013 Nieuwe fiscale wetgeving weegt op de activiteit De afgelopen jaren is de activiteit in de Turkse bouwsector aanzienlijk gegroeid. De bouw is een sleutelsector in Turkije en is een van de belangrijkste drijvende krachten achter zowel private als publieke investeringen. De sector groeide in de eerste negen maanden van 2013 met 4%, vooral dankzij overheidsinvesteringen. De activiteit in de woningbouw en utiliteitsbouw zal in 2014 toenemen, met een verwachte groei van ongeveer 5%. Ondanks dit goede nieuws kampte de sector vorig jaar net als in 2012 met enkele ernstige problemen. De winstmarges bleven krimpen, als gevolg van de grotere concurrentie en het toenemende aantal onverkochte panden. De solvabiliteitsen liquiditeitsproblemen hielden aan en veel bouwbedrijven torsten een zware schuldenlast. De betalingsachterstand nam in 2013 verder toe en zal ook dit jaar verslechteren aangezien de nieuwe belastingwetten gevolgen hebben voor de verkoop en het valutarisico. In de bouwsector steeg het bedrag van leningen waarvan de rente- en aflossingsverplichtingen niet worden nagekomen met 59% j-o-j tussen maart en december 2013 en voor 2014 wordt nog een verdere stijging verwacht. De nieuwe fiscale wetgeving omvat een btw-verhoging op nieuwe woningen waarvoor na begin 2013 een vergunning is afgeleverd, wat de prijzen met 5-7% verhoogt. We verwachten dan ook dat de stijging van de insolventiecijfers die we de afgelopen zes maanden hebben gezien zich in 2014 zal doorzetten. Sinds begin 2013 hanteren wij een alert risicoacceptatiebeleid ten aanzien van deze sector, gelet op de ongunstige ontwikkelingen en insolventiecijfers moeten we in de toekomst waakzaam blijven. Het aantal meldingen van niet-betaling is de afgelopen 6 maanden toegenomen en zal dit jaar verder stijgen. 23
24
Sectorprestaties Wijzigingen sinds december 2013 Europa Denemarken Staal: Verlaagd van redelijk naar slecht De vraag naar staal blijft zwak en staalproducenten kampen met overcapaciteit, terwijl de concurrentie tussen Deense staalgroothandelaren hevig is, wat de winstgevendheid van bedrijven onder druk zet. Portugal Landbouw: Verhoogd van redelijk naar goed De sector groeide in 2013, wat resulteerde in extra banen en de oprichting van meer dan 1.000 nieuwe bedrijven. Financiële diensten: Verlaagd van redelijk naar slecht De banksector boekte negatieve resultaten in 2013, de slechte leningen wegen nog steeds op de balansen van de banken. Papier: Verlaagd van redelijk naar slecht De sector doet het nog steeds vrij goed, vooral dankzij de exportgedreven prestaties van de grotere spelers op de markt, maar de bezuinigingsmaatregelen wegen op de binnenlandse consumptie en investeringen. Textiel: Verhoogd van guur naar slecht Hoewel de sector nog steeds wordt geconfronteerd met hoge insolventiecijfers en veel betalingsachterstand, wint het performante, moderne en innovatieve segment van de sector terrein, meestal dankzij de export. 25
Rusland Landbouw: Verlaagd van redelijk naar slecht De subsector vlees lijdt onder de daling van de verkoopprijzen, wat het gevolg is van de verlaging van de douanerechten naar aanleiding van de toetreding van Rusland tot de Wereldhandelsorganisatie, terwijl de prijzen voor diervoeder hoog blijven. Verenigd Koninkrijk Bouw/Bouwmaterialen: Verhoogd van guur naar slecht Zie het artikel op pagina 15. Amerikaans continent Mexico Machines: Verlaagd van goed naar redelijk De machine-industrie zal worden geconfronteerd met lagere investeringen in vaste activa door de bouwsector en sommige verwerkende sectoren. Azië/Oceanië China Staal: Verlaagd van guur naar slecht De sectorvooruitzichten wat prestaties betreft zijn verslechterd, grote wanbetalingen zijn toegenomen. Thailand Diensten: Verlaagd van goed naar redelijk De sector ondervindt steeds meer hinder van de huidige politieke onrust in Thailand. 26
Hebt u deze Market Monitor met interesse gelezen? Kijkt u dan ook eens op onze website www.atradius.be. U vindt hier nog meer Atradiuspublicaties die zich richten op de mondiale economie, waaronder diepgaande landenrapporten, advies over creditmanagement en artikels over actuele businesstopics. Volg Atradius op Social Media @atradiusbenl Atradius-Belgie atradiusbenl Copyright Atradius N.V. 2014 Disclaimer. Dit rapport wordt louter ter informatie verstrekt en is niet bedoeld als enige aanbeveling aan de lezer(s) met betrekking tot een specifieke transactie, investering of strategie. Lezers zijn zelf verantwoordelijk voor het nemen van commerciële en andere beslissingen omtrent de verstrekte informatie. Hoewel Atradius al het noodzakelijke heeft gedaan om te verzekeren dat de informatie in dit rapport verkregen is van betrouwbare bronnen, kan Atradius niet verantwoordelijk gesteld worden voor fouten of omissies, of voor de resultaten verkregen door gebruik van deze informatie. Alle informatie in dit rapport wordt gegeven zoals ze is, zonder garantie op volledigheid, accuraatheid, tijdsgebondenheid, of op de resultaten verkregen door gebruik van het rapport, en zonder garantie van enige soort, uitdrukkelijk of geïmpliceerd. In geen geval zal Atradius, haar gerelateerde partners of corporaties, of de partners, agenten of werknemers hiervan verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor enige genomen beslissing of actie die zij zouden nemen op basis van de in dit rapport verstrekte informatie om het even welke schade het betreft, zelfs wanneer vooraf geïnformeerd over de mogelijke negatieve gevolgen. Atradius Credit Insurance NV Jan van Genstraat 1, bus 201-202 2000 Antwerpen belgium@atradius.com www.atradius.be 27