Module B2500 Riolering op bedrijventerreinen Inhoud 1 Inleiding 3 1.1 Verantwoording 3 1.2 Opsteller en begeleidingscommissie 3 1.3 Leeswijzer 3 2 Algemeen kader 4 2.1 Verschillen tussen bedrijventerreinen en woonwijken 4 2.2 Indeling van bedrijventerreinen 5 2.3 Begrippenkader 5 2.4 Samenwerking binnen de gemeente: noodzaak 6 3 Wettelijk kader 8 4 Initiatieffase 8 4.1 Locatie-ontwikkeling en revitalisering 9 4.2 Watertoets en -paragraaf 10 4.3 Duurzame bedrijventerreinen 12 5. Definitiefase 13 5.1 Functionele eisen en maatstaven 13 5.2 Afstemming binnen-, terrein- en openbare riolering 14 5.3 Ontwikkeling door derden 15 6 Ontwerpfase 15 6.1 Regenwater, beslissingssystematiek voor bedrijfs- en bedrijventerreinen 15 6.1.1 Robuuste riolering 18 6.2 Hydraulische belasting 19 6.2.1 Droogweerafvoer 19 6.2.2 Regenwaterafvoer 20 6.2.3 Grondwaterafvoer 21 6.2.4 Aansluitsituaties 21 6.3 Voorzieningen op bedrijfsterreinen 21 6.4 Overige ontwerpaspecten 22 6.4.1 Tracékeuze 22 6.4.2 Fasering 23 6.4.3 Calamiteuze lozingen op bedrijventerreinen 23 7 Voorbereiding en aanleg 24 7.1 Handhaving 24 7.2 Gecertificeerde rioolaanleg (op bedrijfsterrein) 24 Riolering op bedrijventerreinen B2500 Leidraad Riolering 1
8 Beheer 24 8.1 Handhaving 25 8.2 Functionele eisen 25 8.3 Beheermaatregelen 26 8.3.1 Onderzoek 26 8.3.2 Onderhoud 27 Literatuur 27 Trefwoorden 28 Bijlage 1 Aansluitsituatie, afvoerregulering en -controle 30 Bijlage 2 Afstemming binnen-, terrein- en buitenriolering 32 Bijlage 3 Voorbeeld van programma van eisen voor de riolering 35 op bedrijventerrein Polderveld Bijlage 4: Voorbeeld van lijst van uitgangspunten gemeente Droogzand 37 Leidraad Riolering B2500 Riolering op bedrijventerreinen 2
1 Inleiding 1.1 Verantwoording Deze module biedt gemeentelijke rioleringsbeheerders inzicht in specifieke zaken bij de inrichting van nieuwe bedrijventerreinen, de revitalisering van oude bedrijventerreinen en het beheer van bestaande bedrijventerreinen. De nadruk ligt op de unieke aspecten van de riolering op bedrijventerreinen, zoals: de afwijkende afvoerkarakteristieken (omvang en tijdsverloop) van bedrijfsmatige lozingen ten opzichte van die van huishoudelijke lozingen; de hoge verhardingspercentages (80% of hoger) ten opzichte van die in woonwijken (40-60%); de vervuilingsgraad van het verharde oppervlak; de mogelijk grotere economische belangen op bedrijventerreinen; het grotere risico op calamiteuze lozingen. 1.2 Opsteller en begeleidingscommissie ARCADIS en het bureau van Stichting RIONED hebben de module opgesteld. De begeleidingscommissie bestond uit: Henk Scherjon Willem Brouwer Ab Dirkzwager Will Scheffer Rob van der Velde Robert Westrik Niels Willemsen Rob Hermans Gemeente Heerhugowaard, voorzitter Gemeente Arnhem RIZA UNETO-VNI Waterschap Regge en Dinkel Ingenieursbureau Van Kleef BV Gemeente Rotterdam Stichting RIONED Daarnaast hebben verschillende deskundigen via een workshop hun kennis ingebracht. 1.3 Leeswijzer De module volgt de opeenvolgende stadia van ontwikkeling bij de inrichting van nieuwe of de revitalisering van oude bedrijventerreinen (zie figuur 1.1). Hoofdstuk 2 schetst een algemeen kader. Hoofdstuk 3 stipt het wettelijk kader aan. In hoofdstuk 4 komt de eerste fase in de levenscyclus van een bedrijventerrein (de initiatiefase) aan bod. Hoofdstuk 5 gaat in op de definitiefase, waarin u de ambities en eisen vastlegt. Hoofdstuk 6 zoomt in op de ontwerpfase, met veel aandacht voor de omgang met regenwater. Hoofdstuk 7 gaat over de voorbereidings- en aanlegfase. Hoofdstuk 8 behandelt de beheerfase. Bijlage 1 geeft een overzicht van aansluitsituaties, afvoerregulering en -controle. Bijlage 2 gaat over de afstemming van de verschillende normen voor binnen-, terrein en buitenriolering. In bijlage 3 staat het programma van eisen op bedrijventerrein Polderveld. Bijlage 4 geeft de lijst van uitgangspunten voor de gemeente Droogzand. Riolering op bedrijventerreinen B2500 Leidraad Riolering 3
Figuur 1.1 Schema van de levenscyclus voor riolering op bedrijventerreinen Initiatiefase Definitiefase Ontwerpfase Revitalisering Voorbereiding en aanleg Beheer 2 Algemeen kader De riolering op bedrijventerreinen wijkt op cruciale punten af van woonwijken. De verschillen en het effect daarvan op de riolering en het watersysteem vindt u in paragraaf 2.1. Maar ook bedrijventerreinen verschillen, vergelijk kantoorparken op A-locaties met bedrijventerreinen van de chemische industrie in Europoort. Paragraaf 2.2 beschrijft op welke wijze de module bedrijventerreinen in verschillende groepen deelt. In paragraaf 2.3 vindt u een aantal belangrijke begrippen. Paragraaf 2.4 geeft aan hoe u als rioleringsbeheerder moet samenwerken met collega s van andere afdelingen. 2.1 Verschillen tussen bedrijventerreinen en woonwijken Bedrijventerreinen kunnen voor riolering op de volgende punten afwijken van woonwijken: lozingspatroon en aard van het afvalwater; verhardingspercentage van het bruto-oppervlak; vervuilingsgraad van het verharde oppervlak. Lozingspatroon en aard van het afvalwater Het lozingspatroon van huishoudelijk afvalwater vindt u in module C2100. Ook als de lozing van bedrijfsafvalwater voornamelijk huishoudelijk van aard is (bijvoorbeeld kantoren, handelsfirma s, garagebedrijven), wijkt het lozingspatroon af van de situatie in woonwijken. De tijden waarop het afvalwater vrijkomt zijn anders. Verder lozen een aantal bedrijven veel afvalwater vanuit het productieproces (zoals betonfabrieken, wasserijen, chemische bedrijven). Hier domineren de bedrijfsmatige lozingen over die van huishoudelijke lozingstoestellen. Afhankelijk van de bedrijfsvoering kan sprake zijn van een stootsgewijze lozing of een continue lozing gedurende de productie-uren (zie verder paragraaf 6.2.1). Huishoudelijke lozingen zijn voornamelijk organisch van aard, terwijl bedrijfsafvalwater uiteenlopende stoffen kan bevatten. Stoffen die een bedreiging vormen voor de doelmatige werking van riolering en zuivering of de kwaliteit van het oppervlaktewater moeten vóór lozing op grond van de Wet milieubeheer (Wm) of de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) worden voorbehandeld. Leidraad Riolering B2500 Riolering op bedrijventerreinen 4
Verhardingspercentage ten opzichte van het bruto-oppervlak In woonwijken varieert het verhardingspercentage gewoonlijk tussen 40 en 60%. Op bedrijventerreinen kan dit oplopen tot percentages van 80% of hoger. Daardoor moet de riolering op bedrijventerreinen per hectare bruto-oppervlak meer regenwater verwerken dan in woonwijken. De snelle afvoer van regenwater kan tot een flinke stijging van het oppervlaktewaterpeil leiden. Het effect is groter naarmate het verhardingspercentage toeneemt. Tabel 2.1 geeft een indruk van de peilstijgingen bij een wateroppervlak van 5% van het bruto-oppervlak. Ook ziet u het benodigde bergingsoppervlak bij een toelaatbare peilstijging van 0,30 m. Verhardingspercentage Peilstijging in m Benodigd bergingsoppervlak in % (bij wateroppervlak 5%) (peilstijging 0,30 m) 0 0,00 0 20 0,19 2,9 40 0,34 5,8 60 0,49 8,7 80 0,64 11,6 100 0,80 14,5 Tabel 2.1: Indicatie voor peilstijging en benodigd bergingsoppervlak door regenwaterlozingen als functie van het verhardingspercentage (herhalingstijd 10 jaar op basis van regenduurlijnen van Buishand en Velds) Uitgangspunten: Gescheiden stelsel met directe regenwaterlozing Peilstijging uitsluitend ten gevolge van rioollozing, dus bij bijvoorbeeld berging in wateroppervlak exclusief belasting wateroppervlak en grondwaterafvoer. Vervuilingsgraad van het verharde oppervlak Het verharde oppervlak op bedrijventerreinen is lang niet altijd zwaarder vervuild dan in woonwijken. Uit recent onderzoek (STOWA, 2004) blijkt dat het afstromend regenwater van bedrijventerreinen gemiddeld niet vuiler is dan dat van woonwijken (zie verder paragraaf 6.2.2). 2.2 Indeling van bedrijventerreinen Door de grote diversiteit aan bedrijventerreinen zijn meerdere indelingen in omloop. Deze module gebruikt een indeling met een wettelijke, ruimtelijke of beheermatige achtergrond: bedrijfscategorieën volgens de Wm; bedrijfscategorieën volgens de Wvo; milieucategorieën voor bestemmingsplannen; publieke bedrijventerreinen versus private bedrijfsterreinen (zie ook paragraaf 2.3); aansluitsituaties van bedrijfsriolering op het openbaar riool (zie ook paragraaf 6.2.4). 2.3 Begrippenkader De definiëring van een aantal begrippen is voor deze module van groot belang. Hieronder vindt u deze definities, bij de wettelijke definitie staat tussen haakjes het betreffende wetsartikel. Afvalwater Al het water waarvan de houder zich met het oog op de verwijdering daarvan ontdoet, zich voornemens is te ontdoen of zich moet ontdoen (Wm art. 1.1). Huishoudelijk afvalwater Afvalwater afkomstig uit particuliere huishoudens (Wm art. 1.1). Bedrijfsafvalwater Afvalwater, niet zijnde huishoudelijk afvalwater (Wm art. 1.1). Directe lozing Lozing van afvalstoffen in het oppervlaktewater, al dan niet met behulp van een werk (voorziening) (Wvo art. 1, lid 3). Riolering op bedrijventerreinen B2500 Leidraad Riolering 5
Indirecte lozing Inrichting Niet-inrichting Bedrijventerrein Bedrijfsterrein Openbaar riool Bedrijfsriolering Wm-verg.plichtige bedrijven Wm-art.8.40 bedrijven AMvB-bedrijven Ontlastput Lozing op een voorziening voor de inzameling en het transport van afvalwater. Elke door de mens bedrijfsmatig of in omvang alsof zij bedrijfsmatig was ondernomen bedrijvigheid die binnen een zekere begrenzing pleegt te worden verricht en bij AmvB is aangewezen als inrichting die nadelige gevolgen voor het milieu kan veroorzaken (Wm art. 1.1). Bedrijvigheid die niet valt onder de definitie van een inrichting. In het algemeen een publiek terrein waarop zich meerdere bedrijven hebben gevestigd en met een openbaar riool ; soms een privaat terrein dat de gevestigde bedrijven zelf beheren (inclusief riolering) via een privaatrechtelijke organisatie. Privaat terrein met één bedrijf en (vrijwel altijd) een eigen riolering. Gemeentelijke voorziening voor de inzameling en het transport van afvalwater. Private voorziening op een bedrijfsterrein voor de inzameling en het transport van afvalwater. Inrichtingen in de zin van de Wm, die volgens het Inrichtingen- en vergunningenbesluit (Ivb) vergunningplichtig zijn. Inrichtingen in de zin van de Wm, die op grond van art. 8.40 van de Wm niet vergunningplichtig (wel meldingsplichtig) zijn, maar aan de in AMvB s opgenomen voorschriften moeten voldoen. Bedrijfscategorieën die op grond van de Wvo art. 1, lid 2 bij AMvB zijn aangewezen en een Wvo-vergunning moeten hebben. Voorziening in het regenwaterstelsel waarbij het regenwater uitstroomt over het maaiveld bij extreme neerslag of rioolverstopping om overlast op de werkvloer te voorkomen. Zeer gewenst indien op een bedrijfsterrein de systemen voor regen- en ander afvalwater samengevoegd worden. Tijdens het schrijven van de module wordt de wetgeving omtrent regenwater aangepast. Meer informatie over de gevolgen daarvan vindt u in de modules A3100 en C4000. 2.4 Samenwerking binnen de gemeente: noodzaak Bij de rioleringszorg voor bedrijventerreinen zijn binnen uw gemeente meerdere afdelingen 1 betrokken: De afdeling Civiele Techniek (CT) voert de wettelijke zorgplicht uit en is daardoor verantwoordelijk voor de aanleg en het beheer van het gemeentelijke rioolstelsel. Ook kan zij de kosten van een aansluiting op de eigenaar verhalen via een aansluitverordening op basis van de Gemeentewet. De afdeling Bouw- en Woningtoezicht (BWT) verstrekt de bouwvergunning en is verantwoordelijk voor de naleving van het Bouwbesluit en de gemeentelijke bouwverordening. In de bouwvergunning staan eisen voor de particuliere riolering en voorschriften om op de juiste wijze op het openbaar riool aan te sluiten. Ook is het mogelijk om bij nieuwbouw hemelwater te weigeren, zie module A3100. De afdeling Milieu verstrekt een milieuvergunning aan daarvoor in aanmerking komende bedrijven of stelt nadere eisen op grond van de vangnetbepaling (zie modules A3100 en C4000). Ook doet deze afdeling de daaruit voortkomende controles. 1 De benamingen van afdelingen bij gemeenten kunnen zeer divers en mede afhankelijk zijn van de organisatiestructuur. Over het algemeen zal duidelijk zijn naar welke afdelingen binnen uw eigen organisatie de hier gekozen benamingen verwijzen. Leidraad Riolering B2500 Riolering op bedrijventerreinen 6
De afdeling Ruimtelijke Ordening (RO) speelt een belangrijke rol bij de ruimtelijke planvorming op lokaal niveau en stelt daartoe structuur- en bestemmingsplannen op. Voor de watertoetsprocedure (zie module A1000) ligt het initiatief gewoonlijk bij deze afdeling. Als rioleringsbeheerder kunt u niet aan de wet voldoen zonder samenwerking met uw collega s van de andere afdelingen. Figuur 2.1 geeft die samenwerking in een schema weer. Het is een wisselwerking tussen signalen en informatiestromen van de afdelingen RO, BWT en Milieu en de rioleringsbeheerders. Zo hoort de afdeling RO u in de initiatieffase te betrekken bij de procedure voor de watertoets waarvoor zij met het waterschap overleggen. Samen kunt u de contouren voor de toekomstige riolering in een vroeg stadium vaststellen, zie module B1100. Ook bij een aanvraag voor een bouw- en milieuvergunning moet u eisen kunnen stellen om de doelmatige werking van het openbaar riool te garanderen. In de beheerfase is vooral een goede samenwerking met de afdeling Milieu van belang, om de omvang en aard van de indirecte lozingen op de riolering te bewaken. De afdelingen Milieu en BWT zijn wettelijk verplicht de af te geven milieu- en bouwvergunning af te stemmen. De samenwerking tussen de afdelingen verloopt bij voorkeur op basis van schriftelijke protocollen die het management ondersteunt. Mondelinge afspraken zijn te persoonsgebonden en lopen grote kans te verwateren. Uiteraard blijven goede contacten raadzaam. RO eisen signalen/informatie afstemmingsconstructie Figuur 2.1 Communicatielijnen tussen verschillende gemeentelijke afdelingen voor het rioleringsbeheer CT Milieu BWT Voorbeeld van samenwerking Een bedrijf wil zich vestigen op een bedrijventerrein in ontwikkeling en vraagt een bouw- en milieuvergunning aan. Zowel de afdeling BWT als Milieu brengen de afdeling CT hiervan op de hoogte. Als rioleringsbeheerder stelt u in overleg met de medewerkers van BWT en Milieu de rioleringstechnische eisen voor de vergunningen vast. U laat zich daarbij leiden door de uitgangspunten in de watertoetsprocedure en de toegestane hydraulische belasting van het ontworpen rioolstelsel (zie paragraaf 6.2). Zo komen in de bouwvergunning voorschriften die de gewenste scheiding van waterstromen regelen. In de milieuvergunning kan de afdeling Milieu eisen stellen aan de omvang van de indirecte lozing. Samen met BWT controleert u vóór het dichtgaan van de sleuf of de aangelegde riolering voldoet aan de vergunningseisen. Via de meldingsplicht houdt BWT u op de hoogte van tussentijdse aanpassingen in de bedrijfsriolering. In de beheerfase informeert de afdeling Milieu u over de gemeten lozingen, zodat u hierover kunt waken en waar nodig actie kunt ondernemen. Riolering op bedrijventerreinen B2500 Leidraad Riolering 7
Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via http://www.riool.net/login. Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op http://www.riool.net/-/info-over-begunstigerschap.