Onderwerpen Eenzaamheid, daar wen je nooit aan Prof. dr. Anja Machielse Wat is eenzaamheid en waarom is het een probleem? Hoe kunnen we eenzame mensen bereiken en wat kunnen we voor hen doen? Wat is eenzaamheid en waarom is het een probleem? Indigo, Haaglanden 28 september 2016 2 Foto: Eamonn Doyle Sociale verbondenheid Sociale relaties voorzien in fundamentele sociale bestaansvoorwaarden Identiteit en zelfrespect Sociale integratie Sociale steun Positief verband met welzijn, gezondheid en de ervaring van een zinvol leven Sociale relaties sociaal kapitaal + buffer Ontbreken ervan sociale kwetsbaarheid Omvang netwerk kwaliteit netwerk Eenzaamheid sociaal isolement Het project van de UvH 1
Eenzaamheid in Nederland (> 18 jaar) Eenzaamheid in Nederland (> 75 jaar) Risicofactoren 62% 8% 30% Niet eenzaam Matig eenzaam Ernstig eenzaam 40% 50% 10% Niet eenzaam Matig eenzaam Ernstig eenzaam Een hoge leeftijd Gezondheidsproblemen Sociaaleconomische factoren (Langdurige) mantelzorg Etniciteit Woonomgeving Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2012) Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2012) 7 Life-events Gevolgen voor het sociale netwerk Belangrijke kantelmomenten in het leven Man, 73 jaar Er komt ziekte in je leven en dan laten ze het afweten. Als het niet goed met je gaat, blijven mensen weg. Dat is mijn ervaring. En je wil het zelf ook niet. Je wil liever contacten als je over leuke dingen kan praten. En dan krijg je op een gegeven moment dat je toch op weer op jezelf bent aangewezen. Kwetsbaarheid van ouderen Gezondheidsproblemen/mobiliteit Afnemende zelfredzaamheid Toenemende afhankelijkheid Tegelijk: sociale verschraling Het project van de UvH 2
Vrouw, 91 jaar Kwetsbaarheid Ik had zes broers en een zus, en ik was de jongste. Maar als je de jongste bent, dan blijf je alleen achter, dan gaat alles om je heen weg, dat verdwijnt. En in een tamelijke korte tijd, misschien in een jaar of vijf, is het allemaal weg gevallen. Vrienden ook. Ik had een hartstikke fijne vriendenkring, maar alles is weg. Allemaal weg. Verlieservaringen Zingevingsvragen Gevoel van overbodigheid Fysiek en/of psychisch praktische en medische oplossingen Andere dimensie van kwetsbaarheid - Kwaliteit van leven zingeving - Sociaal contacten Hoe kunnen we eenzame mensen bereiken en wat kunnen we voor hen doen? Meer aandacht voor elkaar Bevorderen sociale verbanden Ondersteunen van bewonersinitiatieven Wijknetwerken Permanente dialoog Sleutelfiguren Publiekscampagnes Schaamte en taboe Onzichtbaar en passief Zorgmissend Zorgmijdend Stille problematiek Vraagverlegenheid Handelingsverlegenheid Het project van de UvH 3
Inzet van interventies Er bestaat geen standaardoplossing Kern van de hulpverlening: maatwerk - Aansluiten bij iemands specifieke situatie, behoeften, ambities en motivaties Vrouw, 62 jaar Na het overlijden van mijn man, was ik heel diep in de put. Ik moest alles zelf doen en dat is heel moeilijk... Dat heb ik nooit gehoeven, want ik had een man: ik hoefde maar te knippen en hij deed alles. Man, 79 jaar Als jong mannetje was ik al een loner. Ik heb nooit een normaal leven geleid. Ik ben een beetje een misfit. Ik ben niet helemaal compleet. Sociaal en emotioneel, mentaal, ben ik niet volgroeid. Ik ben niet helemaal af. 19 Motivatie om sociaal te participeren Willen Kunnen Durven Vrouw, 69 jaar Ik heb geen behoefte aan contacten met andere mensen. Omdat ik niet wil praten over mijn leven en mijn problemen. Als ik erover praat, wordt ik heel verdrietig. Daarom vermijd ik mensen. Vrouw, 73 jaar Je hebt hier in de buurt ook zo n wijkcentrum... daar hebben ze bijvoorbeeld zo n borduurmiddag of ze hebben een klaverjasmiddag en als je daar dan naartoe gaat dan moet je je verplicht happy voelen. En dat weerhoudt mij dan om daarnaar toe te gaan Daar moet je echt, als ze wat tegen je zeggen, ook weer antwoord geven. Niet dat ik dat niet wil, maar ja 22 23 24 Het project van de UvH 4
Maatwerk Vrouw, 64 jaar Man, 70 jaar Hoe kun je aansluiten bij iemands specifieke situatie, behoeften, ambities en motivaties? Drie dimensies van relationele afstemming Erkenning Emotionele nabijheid Afgestemd besluiten Het is goed bedoeld, maar dan komen ze met allerlei adviezen, dan krijg je zo n algemene opmerking: Oh, dan moet je dit of dat. En dan denk je: daar heb ik niets aan Ze moeten kijken wat voor leven je geleid hebt. Je kan toch niet zeggen: iedereen moet A, B of C doen. Ik wil bepaalde dingen gewoon niet, want die passen niet bij mij. Het contact met haar is heel goed. Daarom is het voor mij geen enkel probleem om met haar die openheid te delen, zodat zij zich een beeld kan vormen. Als dat contact niet goed is, dan moet je maar om iemand anders vragen, want dan wordt het niks. 25 27 Man, 63 jaar Het is niet zo dat ze met allerlei dingen moet aankomen van: het moet nu. Daar heb ik niks aan. Ik weet zelf ook wel wat er verkeerd is. Alleen het aanpakken, dat is een ander verhaal. Ze moet me laten tobben tot ik er zelf aan toe ben. Realistische verwachtingen Netwerkontwikkeling en activering Vergroten zelfstandigheid Praktische problemen oplossen Stabiliseren van de situatie Leren omgaan met de situatie Emotionele steun Vangnet Conclusies Valkuil: - Te hoge verwachtingen - Te veel willen Eenzaamheid is niet altijd oplosbaar!! Preventie, verzachting, voorkomen escalatie Bewustwording en deskundigheid Samenwerking Het project van de UvH 5
Dank voor uw aandacht! Meer informatie Machielse, A. (2015). Ouderen in sociaal isolement. Ervaren baat van hulp. Utrecht: Movisie. Machielse, A. (2011). Bestrijding van sociaal isolement bij ouderen. In: Openbaar Bestuur. Tijdschrift voor beleid, organisatie en politiek 21 (9), pp. 18-22 Machielse, A. (2011) Sociaal isolement bij ouderen: een typologie als richtlijn voor effectieve interventies. In: Journal of Social intervention, 20 (4), pp. 40-61. Machielse, A. & R. Hortulanus (2011). Sociaal isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak. Amsterdam: SWP. Machielse, A. (2006). Onkundig en onaangepast. Een theoretisch perspectief op sociaal isolement. Utrecht: Jan van Arkel. Machielse, A. (2003). Niets doen, niemand kennen. Den Haag: Elsevier Overheid. Foto: Eamonn Doyle 31 32 Het project van de UvH 6