Preventief alcoholen drugsbeleid in de onderneming mei - juni 2009 Juridisch luik CAO n 100 & Praktische topics Sabien Lemaire senior juridisch adviseur ADMB Studiedienst 1
3 Inhoud CAO n 100 Praktische topics testen mogelijke maatregelen arbeidsongeval en dronkenschap aansprakelijkheid casus: bedrijfsfeest CAO n 100 2
5 Situering Interprofessioneel Akkoord 2007-2008 responsabiliseren werkgevers en werknemers collectief alcohol- en drugsbeleid nodig, gericht op: preventie regels inzake gebruik alcohol en drugs op het werk procedures bij aanpakken problematisch gedrag procedures inzake al dan niet aangekondigde testen hulpverlening en bijstand 6 Draagwijdte Preventie met focus op prestaties disfunctioneren op het werk ten gevolge van alcohol-, drugs- en medicatiegebruik bespreekbaar maken, voorkomen en verhelpen verminderde, veranderde arbeidsprestaties eenvoudiger vast te stellen dan achterliggend probleem van alcohol- en drugsgebruik 3
7 Draagwijdte Kader-CAO uitwerking van minimaal kader waaraan preventief alcohol- en drugsbeleid moet voldoen voldoende ruimte voor persoonlijke invulling door werkgever bevoegdheid bij bedrijven zelf 8 Draagwijdte Preventief alcohol- en drugsbeleid kadert in het globaal personeelsbeleid opvolgen, bespreken en evalueren van functioneren werknemers het integraal gezondheids- en veiligheidsbeleid goed gestructureerd welzijnsbeleid met toepassing van algemene preventiebeginselen (cf. artikel 5 Welzijnswet 4/8/1996) 4
9 Draagwijdte Vier mogelijke pijlers als basis voorlichting en vorming concrete regels rond beschikbaarheid en gebruik van alcohol en drugs procedures bij acuut en chronisch misbruik hulpverlening 10 Draagwijdte Algemene consensus is essentieel goede communicatie en groot draagvlak via ruime beleidsgroep preventiediensten, comité voor preventie en bescherming op het werk, ondernemingsraad, syndicale delegatie, hiërarchische lijn, werknemers individueel 5
11 Toepassingsgebied Elke werkgever privésector ook indien slechts 1 werknemer in dienst (nog) niet openbare sector en vrij onderwijs Elke werknemer verschillen kunnen naargelang de doelgroep 12 Verplichtingen werkgever Tegen uiterlijk 1 april 2010 Voeren preventief alcohol- en drugsbeleid gefaseerd en aangepast aan de grootte van de onderneming de aard van de activiteiten (bv. horeca) de specifieke risico s eigen aan die activiteiten de specifieke risico s eigen aan bepaalde groepen van personen (bv. werknemers met een veiligheidsfunctie, vrachtwagenbestuurders, ) 6
13 Preventief alcohol- en drugsbeleid Eerste fase = verplicht Uitgangspunten en doelstellingen bepalen met uitwerking beleids- en intentieverklaring 1. oprichten van een stuurgroep (samenstelling en opdracht) 2. voorbereiding (opmaken van een stand van zaken) 3. opstellen beleids- en intentieverklaring 4. opname in arbeidsreglement (zonder wijzigingsprocedure) 14 Preventief alcohol- en drugsbeleid Eerste fase = verplicht Beleidsverklaring werkgever in brede consensus met comité voor preventie en bescherming op het werk en ondernemingsraad bij ontstentenis, de vakbondsafvaardiging bij ontstentenis, de werknemers individueel 7
15 Preventief alcohol- en drugsbeleid Tweede fase = facultatief Verdere uitwerking van eerste fase regels m.b.t. beschikbaarheid op het werk (of niet) van alcohol binnenbrengen van alcohol en drugs werkgerelateerd gebruik van alcohol en drugs procedures bij vaststelling disfunctioneren of overtreden voorgaande regels (bv. testen) werkwijze en procedure bij werkonbekwaamheid werknemer (vervoer naar huis, kosten, begeleiding, ) 16 Preventief alcohol- en drugsbeleid Tweede fase = facultatief Werkgever in brede consensus met comité voor preventie en bescherming op het werk en ondernemingsraad bij ontstentenis, de vakbondsafvaardiging bij ontstentenis, de werknemers individueel Wijzigingsprocedure arbeidsreglement hier wel te volgen 8
17 Testen alcohol- of drugsgebruik Wanneer door de werkgever? na collectief akkoord tussen werkgever en werknemers (tweede fase) enkel met oog op preventie (nagaan of werknemer geschikt is werk uit te voeren) steeds toestemming werknemer nodig niet gericht op rechtstreekse sanctionering maakt enkel deel uit van globale beoordeling van de werknemer (nog andere indicatoren nodig) 18 Testen alcohol- of drugsgebruik Uitwerking in tweede fase aard van de testen doelgroep van werknemers die aan de testen kunnen onderworpen worden te volgen procedures bevoegde personen voor afnemen testen tijdstippen waarop kan getest worden mogelijke gevolgen bij positief testresultaat 9
19 Testen alcohol- of drugsgebruik Onderscheid niet testen o.b.v. wet van 28/01/2003 betreffende de medische onderzoeken gebeuren door de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer wel niet-geijkte testen gebeuren door de werkgever (of door hem aangeduid persoon) ademtesten, psychomotorische testen, vaardigheidsproeven en eenvoudige reactietesten enkel positieve of negatieve indicatie, geen zekerheid over de intoxicatie 20 Preventief alcohol- of drugsbeleid Advies en medewerking preventieen beschermingsdiensten samenwerking met interne en externe diensten voor preventie en bescherming op het werk 10
21 Preventief alcohol- en drugsbeleid Voorlichting werknemers informatieverplichting van de werkgever nodige info en opleiding aan leden hiërarchische lijn en werknemers over uitvoering van het preventiebeleid via arbeidsreglement of eventuele andere communicatiemiddelen passende instructies inzake opdrachten, verplichtingen, verantwoordelijkheden en middelen 22 Preventief alcohol- en drugsbeleid Verplichtingen hiërarchische lijn uitvoeren beleid werkgever binnen hun bevoegdheid en op hun niveau voorstellen en adviezen formuleren onderzoeken en maatregelen treffen bij ongevallen te wijten aan disfunctioneren advies inwinnen interne/externe dienst waken over naleving instructies beleid rol opnemen in de procedures en bij werkonbekwaamheid 11
23 Preventief alcohol- en drugsbeleid Verplichtingen werknemers naar eigen vermogen positief meewerken aan beleid zich houden aan de regels verwittigen bij onregelmatigheden en gevaar bijstand verlenen aan de werkgever en interne/externe diensten 24 Preventief alcohol- en drugsbeleid Rol preventieadviseur knipperlichtfunctie info aan werknemer over mogelijkheden tot bijstand op niveau van de onderneming info over mogelijkheid zich te wenden tot behandelend geneesheer of gespecialiseerde diensten/instellingen kan zelf contact opnemen met externe hulpverlener onder voorbehoud van akkoord werknemer 12
25 Preventief alcohol- en drugsbeleid Evaluatie door werkgever regelmatig overleg tussen werkgever en leden hiërarchische lijn en interne/externe dienst Raadpleging door werkgever comité voor preventie en bescherming via evaluatie dynamisch risicobeheersingssysteem schriftelijk globaal preventieplan schriftelijk jaarlijks actieplan Praktische topics 13
Testen 28 Testen Onderscheid testen in kader van KB 28 mei 2003 (KB Gezondheidstoezicht Werknemers) enkel door de preventieadviseur arbeidsgeneesheer testen buiten KB 28 mei 2003 kan ook door de werkgever 14
29 Testen In kader van KB 28 mei 2003 Welke werknemers? veiligheidsfunctie functie met verhoogde waakzaamheid activiteit met bepaald risico activiteit verbonden aan voedingswaren 30 Testen In kader van KB 28 mei 2003 Preventieadviseur-arbeidsgeneesheer gebonden aan beroepsgeheim diagnose beperkt zich tot: arbeidsgeschikt, of arbeidsongeschikt (tijdelijk of definitief) met ziekteverlof sturen 15
31 Testen In kader van KB 28 mei 2003 Alcohol en drugstest mogelijk? Test moet relevant en proportioneel zijn -> indien klinisch onderzoek geen uitsluitsel geeft kan urine- of bloedonderzoek verantwoord zijn Enkel indien hiermee een contra-indicatie voor beoogde werkpost kan worden aangetoond Bij weigering: verbod tewerk te stellen 32 Testen Buiten KB 28 mei 2003 Testen door preventieadviseurarbeidsgeneesheer (PA-AG) indien belangrijk voor functie en mits akkoord werknemer In de praktijk werkgever stelt alcoholprobleem vast en stelt hulplijn voor via bezoek aan PA-AG werknemer wordt geroepen door PA-AG werknemer heeft geen alternatief -> ontslag 16
33 Testen Buiten KB 28 mei 2003 Testen door de werkgever enkel indien concrete maatregelen in tweede fase verder werden uitgewerkt (cf. supra) regels over testen moeten in arbeidsreglement o.m. aard van de testen, personen bevoegd tot testen, beoogde werknemers, controletijdstippen, de mogelijke gevolgen van een positief resultaat 34 Testen Buiten KB 28 mei 2003 Testen door de werkgever toereikend, ter zake dienend en niet overmatig mits telkens voorafgaande toestemming werknemer mag geen aanzet geven tot discriminatie enkel nagaan of de werknemer geschikt is om zijn werk uit te voeren resultaat mag enkel gebruikt worden in kader van functioneren en niet om te bestraffen geen verwerking resultaten in een bestand als persoonsgegevens 17
35 Testen Buiten KB 28 mei 2003 Invoering alcoholslots in bedrijfswagens, bij gebruik gevaarlijke machines Kan voorzover uitgewerkt in tweede fase van alcohol- en drugsbeleid Mits nodige omzichtigheid in kader wet op de privacy legitiem doel, proportioneel, en transparant Mogelijke maatregelen 18
37 Mogelijke maatregelen Toegang tot werkvloer ontzeggen? Algemene principes 1. werkgever moet werknemer van arbeid voorzien 2. werkgever moet welvoeglijkheid in acht doen nemen 3. werkgever zorgt ervoor dat arbeid in behoorlijke en veilige omstandigheden plaatsvindt 38 Mogelijke maatregelen Toegang tot werkvloer ontzeggen? Verbod tot werken opleggen, kan indien: 1. storend gedrag werknemer, of 2. onveilig gedrag werknemer, of 3. onrendabel gedrag werknemer 19
39 Mogelijke maatregelen Toegang tot werkvloer ontzeggen? Betrokkene niet zomaar naar huis sturen eerst laten rusten op bedrijf naar huis laten brengen (taxi, ) Geen recht op gewaarborgd dagloon Geen recht op gewaarborgd loon Quid bij agressie? politie 40 Mogelijke maatregelen Disciplinaire of pecuniaire sancties bij disfunctioneren Moeten verplicht in het arbeidsreglement worden opgenomen anders niet afdwingbaar Uiterlijk 1 ste werkdag volgend op de inbreuk ter kennis brengen van de WN (zoniet: nietig) 20
41 Mogelijke maatregelen Disciplinaire of pecuniaire sancties bij disfunctioneren Waarschuwing (mondeling schriftelijk) Aangetekende ingebrekestelling Schorsing arbeidsovereenkomst zonder loon Geldboete (max. 1/5 dagloon + moet aangewend worden ten voordele van het bedrijf) Gewoon ontslag (cf. rsprk: belang dat werkgever kan aantonen dat hulp PA-AG werd geweigerd) Ontslag om dringende reden 42 Mogelijke maatregelen Ontslag om dringende reden Ernstige tekortkoming die elke professionele samenwerking tussen werkgever en werknemer onmiddellijk en definitief onmogelijk maakt actie binnen 3 werkdagen Feitelijke discussie waarbij men rekening kan houden met o.m.: antecedenten hoedanigheid van werknemer (scholingsniveau, functie, onderscheid leidinggevende en anderen) houding werknemer in het verleden 21
43 Mogelijke maatregelen Ontslag om dringende reden Dronkenschap of drugsverslaving op het werk omstandigheden die in de richting gaan van een fout: herhaalde feiten, schade aan de WG, alcohol in het verkeer, in uitzonderlijke gevallen wordt verslaving erkend als ziekte => geen dringende reden 44 Mogelijke maatregelen Ontslag om dringende reden Bewijzen voor het vaststellen van disfunctioneren strafbare feiten: optie om strafklacht neer te leggen bvb. alcoholintoxicatie in het verkeer fouillering: enkel door private bewakingsfirma en in bepaalde omstandigheden (CAO nr. 89 NAR) camerabewaking: voorwaarden vastgelegd in CAO nr. 68 NAR 22
45 Mogelijke maatregelen Ontslag om dringende reden Bewijzen voor het vaststellen van disfunctioneren detectiveverslag: feitelijk vermoeden, hoogstens begin van bewijs politiediensten inschakelen voor strafbare feiten meest courante bewijsmiddel: schriftelijk bewijs betrokkene erkent de feiten op papier schriftelijke verklaring van getuigen (= begin van bewijs), bij getuigenverhoor voor de rechtbank onder eed (= wel bewijs) Arbeidsongeval en dronkenschap Aansprakelijkheid Casus bedrijfsfeest 23
47 Arbeidsongeval en dronkenschap Dronkenschap sluit kwalificatie arbeidsongeval niet uit Dronkenschap belet in principe ook niet dat er recht is op arbeidsongevallen-uitkeringen tenzij kan aangetoond worden dat er geen sprake is van plotse gebeurtenis door dronkenschap Dronkenschap belet in principe ook niet dat er recht is op gewaarborgd loon tenzij zware fout kan aangetoond worden 48 Arbeidsongeval en dronkenschap Onderscheid aansprakelijkheid arbeidsongeval tijdens uitvoering van de arbeidsovereenkomst arbeidswegongeval 24
49 Arbeidsongeval tijdens uitvoering arbeidsovereenkomst Burgerrechtelijke aansprakelijkheid Werkgever Artikel 1384 B.W.: de WG is aansprakelijk voor schade aan derden, veroorzaakt door zijn aangestelden terugvordering van werknemer kan (cf. infra) Werknemer Burgerrechtelijke immuniteit (artikel 18 W.A.O.) enkel aansprakelijk voor bedrog, zware fout of gewoonlijk lichte fout dronkenschap is doorgaans een zware fout (duidelijk bepalen in arbeidsreglement) 50 Arbeidsongeval tijdens uitvoering arbeidsovereenkomst Strafrechtelijke aansprakelijkheid Werkgever niet aansprakelijk voor misdrijf werknemer opmerking: medeplichtigheid werkgever ziet alcoholprobleem maar doet niets Werknemer werknemer is steeds aansprakelijk voor eigen misdrijf 25
51 Arbeidswegongeval Burgerrechtelijke aansprakelijkheid Werkgever niet aansprakelijk artikel 1384 B.W. geldt hier niet Werknemer steeds aansprakelijk burgerlijke immuniteit van artikel 18 W.A.O. geldt hier niet 52 Arbeidswegongeval Strafrechtelijke aansprakelijkheid Werkgever niet aansprakelijk Werknemer steeds aansprakelijk 26
53 Casus: bedrijfsfeest Gelijkstelling met arbeidsongeval Onderscheid aansprakelijkheid: ongeval op het feest ongeval op weg naar of van het feest 54 Casus: bedrijfsfeest Ongeval op het feest Burgerrechtelijke aansprakelijkheid werkgever artikel 1384 B.W. (cf. supra) eventueel bijkomend burgerrechtelijk aansprakelijk o.b.v. artikel 1382 B.W. eigen fout werkgever (overtreding zorgvuldigheidsnorm), causaal verband tussen fout werkgever en schade (moeilijk bewijs) werknemer artikel 18 W.A.O. (cf. supra) 27
55 Casus: bedrijfsfeest Ongeval op het feest Strafrechtelijke aansprakelijkheid werkgever niet aansprakelijk (cf. supra) eventueel toch aansprakelijk als medeplichtige aanzet tot drinken werknemer persoonlijk aansprakelijk 56 Casus: bedrijfsfeest Ongeval op weg naar/van feest Burgerrechtelijke aansprakelijkheid werkgever niet aansprakelijk opletten artikel 1382 B.W. eigen fout werkgever (overtreding zorgvuldigheidsnorm), causaal verband tussen fout werkgever en schade (moeilijk bewijs) werknemer zelf aansprakelijk 28
57 Casus: bedrijfsfeest Ongeval op weg naar/van feest Strafrechtelijke aansprakelijkheid werkgever niet aansprakelijk tenzij medeplichtigheid aanzet tot drinken dronken werknemer laten rijden werknemer persoonlijk aansprakelijk 29