Duurzaamheid in de pocket

Duurzaamheid in de pocket Terugblik op 2012

Inhoudsopgave Pagina Voorwoord 4 DGBC: wie, wat, waar en hoe? 6 Wat is BREEAM-NL? 8 Veel gestelde vragen over BREEAM-NL 10 BREEAM-NL Nieuwbouw: steeds meer mogelijkheden 12 BREEAM-NL In-Use: volop in beweging 14 BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling: eerste registratie een feit 16 Nieuw: BREEAM-NL Sloop en Demontage 18 BREEAM-NL Junior 20 Projecten 22 Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012 24 Gecertificeerde projecten BREEAM-NL In-Use 2012 31 Dutch Green Building Week 2012 32 NOVA LIGNUM wint Duurzame Innovator Pitch 33 Bijdragen participanten DGBC op alfabetische volgorde 34 Overzicht participanten DGBC 260 Colofon 267 2 3

De bouw- en vastgoedsector heeft de handschoen van verduurzaming van de bebouwde omgeving de laatste jaren slagvaardig opgepakt. Met dit pocketboekje willen we laten zien hoe actief ons netwerk van participanten is in die verduurzaming. Duurzaamheid is in 2012 een commerciële noodzaak geworden voor wie vooruitkijkt. Maar leveren duurzame panden ook een beter rendement? Dat is vaak nog maar de vraag. Wel is zeker dat panden die niet duurzaam zijn, over een aantal jaren geen rendement meer hebben. Hoogtepunt in 2012 was de Dutch Green Building Week. In één week organiseerden we 128 bijeenkomsten met enorm actieve participanten. De week kreeg een koninklijk tintje door de opening door de Prins van Oranje. In 2012 heeft BREEAM-NL Nieuwbouw zijn opmars voortgezet tot in totaal bijna 2,5 miljoen m 2 aan registraties. Daarmee is de verduurzaming van met name nieuwbouwkantoren een feit. Een voor één zien we andere segmenten in de markt volgen: allereerst de retailsector, vervolgens logistiek en nu ook de opkomst van appartementgebouwen, zorggebouwen en hotels. In de pocket: de verduurzaming van nieuwbouwkantoren is een feit Ook is de eerste stap gezet om de afstand tot de politiek voor onze participanten te verkleinen. Zo introduceerden we een Groene Kamer, waarin we samen met u politieke partijen adviezen hebben gegeven voor de verkiezingsprogramma s na de val van het kabinet. Ook organiseerden we een participantenbijeenkomst met Tweede-Kamerleden. Veel leesplezier. We staan ook in 2013 weer klaar om samen met u de verduurzaming handen en voeten te geven! Jaap Gillis, voorzitter Bestuur Dutch Green Building Council 4 5

DGBC: wie, wat, waar en hoe? De Dutch Green Building Council (DGBC) is een Nederlandse netwerkorganisatie op het gebied van duurzaam bouwen en vastgoed. Duurzaamheid kan op termijn gemeengoed worden, als we samen de schouders eronder blijven zetten. Hoe meer partijen hieraan deelnemen, hoe beter. Al meer dan 360 participanten Daarom zijn we blij dat het netwerk van DGBC, waarmee we in 2008 zijn gestart, eind 2012 al meer dan 360 participanten telde. Van multinationals tot kleine organisaties op het gebied van vastgoed en bouwen, en van overheids- en nonprofit organisaties tot en met bedrijven met grote commerciële belangen. En dit netwerk groeit nog steeds. Kennis delen DGBC deelt onder andere kennis om zogeheten Green Deals te realiseren, via een Policy Taskforce en diverse marktgroepen. Daarnaast regisseren we gedurende het gehele jaar diverse events en een groot aantal thematische (participanten) bijeenkomsten. Ook organiseren we de Dutch Green Building Week. Een landelijk evenement, dat participanten en anderen een week lang een platform biedt om zichzelf te presenteren en activiteiten te organiseren met het oog op duurzaam bouwen. Eén taal: BREEAM-NL Om goed te kunnen samenwerken, is het spreken van dezelfde taal een voorwaarde. Daarom heeft DGBC sinds zijn oprichting veel effort gestoken in één nationaal geaccepteerd beoordelingssysteem voor duurzaam bouwen: BREEAM-NL. Een certificeringssysteem, op internationale leest geschoeid. Het ontwikkelen en onderhouden van de BREEAM-NL keurmerken, doet DGBC op transparante wijze: de benodigde kennis en ervaring halen we uit de markt, veelal bij onze participanten. Marktpartijen kunnen daarnaast bij ons terecht om zich te laten opleiden tot BREEAM-NL Expert of Assessor. Internationaal Als DGBC wisselen we regelmatig ervaringen uit met andere Green Building Councils in Europa en wereldwijd, onder andere via activiteiten van de World Green Building Council. Non-profit De DGBC opereert zonder winstoogmerk en is géén (semi-)overheidsorganisatie. De stichting wordt financieel ondersteund met de bijdragen van de DGBC-participanten. Meld u nu aan als participant. Aanmelden kan via de website www.dgbc.nl DGBLab Binnen DGBLab werken specialisten van uitlopende vakgebieden aan oplossingen voor actuele thema s. Laatste nieuws Kijk voor het laatste nieuws en alle activiteiten van de Dutch Green Building Council op www.dgbc.nl 6 7

Wat is BREEAM-NL? BREEAM-NL is de door DGBC ontwikkelde Nederlandse versie van het BREEAM Keurmerk. Met dit keurmerk worden (bestaande) gebouwen, gebieden en projecten gecertificeerd. BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Een methode die oorspronkelijk werd ontwikkeld en geïntroduceerd door het Building Research Establishment (BRE), een Engelse onderzoeksinstantie enigszins vergelijkbaar met het Nederlandse TNO. De toevoeging NL maakt duidelijk dat het om de Nederlandse versie gaat. Varianten BREEAM-NL omvat verschillende keurmerken: BREEAM-NL Nieuwbouw BREEAM-NL In-Use BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling Daarnaast zijn er momenteel ook nog twee keurmerken in ontwikkeling. Met BREEAM-NL Infra zal straks de duurzaamheidsprestatie van infrastructurele projecten beoordeeld kunnen worden. Ook is BREEAM-NL Sloop en Demontage in ontwikkeling, een certificaat voor duurzaam slopen. het onderzochte project heeft. De bedoeling is projecten te analyseren en verbeteren. Het systeem maakt gebruik van kwalitatieve weging. Als totaalscore krijgt een nieuw gebouw of gebied 1 tot 5 sterren (Pass, Good, Very Good, Excellent of Outstanding). BREEAM-NL is bruikbaar voor gebouwen en gebieden met één gestandaardiseerde beoordelingsrichtlijn. Continue in beweging DGBC werkt samen met een groot aantal marktpartijen continue aan een verbetering van de keurmerken. Zo kunnen vanaf juli 2012 ook innovaties worden gewaardeerd binnen de BREEAM-NL systematiek. Dit betekent dat een technologie, methode of proces, waarmee de duurzaamheid van een project aantoonbaar groter wordt, kan worden ingediend als potentiële Innovatiecredit. Eindgebruikers krijgen een stem Corporate Real Estate Management Executives (CREME) is daarnaast in de loop van 2012 samen met DGBC begonnen om de weging van categorieën en credits in BREEAM-NL opnieuw onder de loep nemen. Insteek daarbij waren de belangen van eindgebruikers in het vastgoed. Eén van de trekkers van dit onderzoek is DTZ Zadelhoff, één van de founding fathers van CREME. De resultaten worden in de loop van 2013 gepresenteerd. Maatwerk is ook mogelijk Alle overige typologieën moeten volgens een maatwerktraject beoordeeld worden, bekend als BREEAM-NL Bespoke. Denk hierbij aan theaters, zwembaden, sporthallen enzovoorts. Neemt u hiervoor contact op met DGBC via secretariaat@dgbc.nl. Wat wordt er precies beoordeeld? BREEAM-NL stelt een standaard en geeft vervolgens aan welk prestatieniveau 8 9

Veel gestelde vragen over BREEAM-NL Bij de Dutch Green Building Council krijgen we regelmatig inhoudelijke vragen over BREEAM-NL, zoals: Kan ik mijn product ook BREEAM-NL certificeren? Hoe wordt mijn bedrijf BREEAM-NL gecertificeerd? Hoe werkt certificeren? Wat zijn de voordelen en kosten van certificeren? Onze helpdesk geeft op de volgende pagina s een kort antwoord op een aantal veel gestelde vragen. 1. Waarom zou ik mijn project BREEAM-NL certificeren? Door middel van certificering stijgt de waardering van het pand door huurders, medewerkers en relaties. Het feit dat het is gecertificeerd betekent dat het gebouw of project getoetst is door een onafhankelijke assessor aan duurzaamheidseisen die mede zijn opgesteld door de markt. Het is dus niet enkel op papier een goed gebouw, maar het is ook gebouwd zoals op papier is uitgetekend. Omdat een BREEAM-NL gebouw een goed gebouw is, geeft de overheid waardering aan BREEAM-NL projecten. Middels de MIA/VAMIL regeling zijn er investeringsvoordelen te behalen. 2. Kan ik mijn product of organisatie ook BREEAM-NL certificeren? DGBC verstrekt uitsluitend certificaten aan projecten in de gebouwde omgeving. Dit betekent dus dat bijvoorbeeld het certificeren van materialen, producten of organisaties niet tot de mogelijkheden behoort. Materialen, producten of organisaties kunnen derhalve ook nooit een BREEAM-NL certificaat hebben of claimen. Materialen of producten zouden wel kunnen bijdragen aan het behalen van een BREEAM-NL certificaat, bijvoorbeeld FSC-gecertificeerd hout, materialen met een lage milieubelasting etc. 3. Waar vind ik een BREEAM-NL Expert of Assessor? Op onze site www.breeam.nl vindt u lijsten met alle erkende BREEAM-NL Experts en Assessoren en eveneens lijsten met alle Experts en Assessoren die nog in opleiding zijn. 4. Als ik mijn gebouw wil laten certificeren volgens BREEAM-NL, heb ik er dan wat aan als ik tools gebruik als Greencalc+ of GPR Gebouw? Jazeker. Zowel met GPR Gebouw als met Greencalc+ zijn afspraken gemaakt over harmonisatie. Een tool als GPR Gebouw blijft dus bruikbaar voor uw organisatie. De DGBC zorgt samen met W/E voor een goede afstemming tussen BREEAM-NL en GPR Gebouw. Gezamenlijk doel is dat GPR Gebouw blijvend gebruikt kan worden, (onder andere) als pre-assessment instrument voor de BREEAM-NL keurmerken. 5. Wanneer kies ik welke BREEAM-NL beoordelingsrichtlijn? Bij nieuwbouw - BREEAM-NL Nieuwbouw; Bij grootschalige renovaties - BREEAM-NL Nieuwbouw; Bij uitbreiding aan een bestaand gebouw - BREEAM-NL Nieuwbouw; Bij bestaande gebouwen - BREEAM-NL In-Use; Bij beperkte renovaties - BREEAM-NL In-Use; Bij een gebied - BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling. Voor een uitgebreid overzicht en meer vragen kunt u terecht op www.breeam.nl Als u een inhoudelijke vraag heeft over BREEAM-NL, kunt u mailen naar helpdesk@dgbc.nl 10 11

Specifieke beoordelingsrichtlijnen Daarnaast zijn er steeds meer BREEAM-NL Nieuwbouw varianten voor gebouwen. Zo lanceerden we in februari 2012 een aparte BREEAM-NL beoordelingsrichtlijn voor datacenters. Onder meer vanwege de specifieke energievraag is het namelijk niet mogelijk om dit type bouwwerken met de huidige BREEAM-NL Nieuwbouw richtlijn te beoordelen. Om de markt te ondersteunen bij het toepassen van specifieke beoordelingsrichtlijnen, heeft DGBC vervolgens ook zijn trainingsprogramma voor BREEAM-NL Experts en Assessoren uitgebreid. Met ingang van het voorjaar van 2012 bevat dit programma een module van een halve dag, gericht op de verschillen tussen het algemene BREEAM-NL Nieuwbouw keurmerk en een aantal specifieke beoordelingsrichtlijnen zoals datacenters. Bron: OVG BREEAM-NL Nieuwbouw: steeds meer mogelijkheden Steeds betere scores De markt lijkt zich er bovendien steeds meer van bewust dat je je kunt onderscheiden met een zo mooi mogelijke BREEAM-NL score. Zo zijn er in 2012 voor het eerste twee projecten in geslaagd om de hoogst mogelijke score te behalen voor hun ontwerp voor een nieuwbouwproject: BREEAM-NL Nieuwbouw Outstanding (vijf sterren). Dit betreft het nieuwe kantoor voor Deloitte en AKD (zie foto pagina links), dat is ontwikkeld door OVG Real Estate, en een nieuwe productiehal voor Lely Industries. Het keurmerk voor nieuwbouw wordt gebruikt om de duurzaamheidprestatie te bepalen van nieuwe gebouwen. Wat velen niet weten, is dat BREEAM-NL Nieuwbouw ook als beoordelingssysteem kan worden ingezet bij grootschalige renovatie van bestaande gebouwen, en bij nieuwbouw uitbreiding aan een bestaand gebouw. 12 13

Eerste retailprojecten CBRE Global Investors was vervolgens in juni de eerste partij die een BREEAM-NL In-Use certificaat in ontvangst mocht nemen voor een retailproject: de Beurstraverse en de Passage in Rotterdam. Bron: CBRE Global Investors (NL) B.V. BREEAM-NL In-Use: volop in beweging Met BREEAM-NL In-Use kan de huidige duurzaamheidsprestatie van een bestaand gebouw worden vastgesteld. Omdat de eigenaar van het pand vaak een andere partij is dan de beheerder of gebruiker, kunnen er drie scores behaald worden: voor het gebouw (Asset), het beheer en het gebruik. Verbeterde versie 2.1 In het begin van 2012 presenteerde DGBC een nieuwe, verbeterde versie van BREEAM-NL In-Use. Deze is met inbreng van de markt tot stand gekomen. Toelichtingen zijn waar nodig uitgebreid, antwoordopties toegevoegd of puntentellingen gewijzigd. Deze versie is geschikt voor kantoren én voor retail: losse winkels, winkelcentra en winkelstraten. Tijdens de Dutch Green Building Week, volgden er meer certificeringen: zo is het hoofdkantoor van ABN AMRO aan de Gustav Mahlerlaan in Amsterdam onderscheiden met een BREEAM-NL In-Use certificaat. Daarnaast ontving projectontwikkelaar Redevco certificaten voor vijf C&A-vestigingen. Ook scoorde CBRE Global Investors opnieuw, met certificaten voor diverse winkelcentra, verspreid door het land. Wat levert In-Use precies op? Door BREEAM-NL In-Use jaarlijks in te vullen, kan een eigenaar of beheerder van een pand een waardevol gebouwdossier opbouwen. Zo krijgen alle betrokken partijen inzicht in de prestaties van een gebouw en wordt helder hoe ze deze kunnen verbeteren. BREEAM-NL In-Use is ook heel bruikbaar bij het vaststellen van de langjarige onderhoudsplanning. Een door de DGBC opgeleide onafhankelijke Assessor kan het dossier beoordelen, en zo de score objectief vaststellen. Gratis bij zelf-assessment De beoordelingsrichtlijn en de Assessmenttool voor BREEAM-NL In-Use is voor een eigen beoordeling gratis te gebruiken via de website van BREEAM.nl. Met een zelf-assessment krijgt men een indicatie van de uiteindelijke score. Een handige opstap, om te bepalen in hoeverre definitieve certificering via een Assessor aantrekkelijk is. De resultaten van een zelf-assessment mogen echter niet als definitieve of officiële score aan het publiek worden gepresenteerd. 14 15

Eerste versie gereed Met meer dan 200 partijen uit de markt heeft DGBC de afgelopen jaren gezamenlijk gedefinieerd wat een duurzame gebiedsontwikkeling nu eigenlijk is. Zo is een gemeenschappelijke taal ontstaan die het begrip voor iedereen handen en voeten geeft. In 2012 resulteerden al deze inspanningen in een definitieve beoordelingsrichtlijn, die toegankelijker en praktischer is dan eerdere versies. Bron: OMALA BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling: eerste registratie in 2012 een feit Steeds meer gemeenten, ontwikkelaars en andere initiatiefnemers zien het belang van het duurzaam ontwikkelen van gebieden. Om een gebied leefbaarder te maken, de commerciële waarde te vergroten, of om een bijdrage te leveren aan een duurzamer imago op grotere schaal. Maar hoe maak je de duurzaamheid van een gebied concreet en meetbaar? BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling biedt de oplossing. Airport Garden City Het project Airport Garden City (in Flevoland) is in de zomer van 2012 als eerste officieel geregistreerd voor het behalen van een BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling keurmerk. Ontwikkelingsmaatschappij Airport Lelystad Almere (de NV OMALA) heeft de ambitie om van dit gebied dé nationale proeftuin voor gebiedsontwikkeling met internationale allure te maken. Een nationale voorkeurslocatie voor duurzame bedrijfshuisvesting, grootschalige leisure, innovatieve landbouw, robuuste natuur en nieuwe ruimtelijke (vastgoed)concepten. Het totale plangebied beslaat circa 660 ha. Dit is momenteel grotendeels in gebruik als landbouwgrond. Het project moet in 2030 gereed zijn. Ook voor bestaand gebied Daarnaast werkt DGBC aan een speciale versie voor bestaande gebieden. December 2012 vond hiervoor een startbijeenkomst plaats. Een groot aantal aanwezige partijen gaf tijdens deze bijeenkomst aan dat er zeer zeker behoefte is aan een dergelijk certificeringsschema. De ontwikkeling van BREEAM-NL Bestaand Gebied is daarmee van start gegaan. 16 17

Met deze eerste versie luidt DGBC tevens een internationale ontwikkeling in, want er is afgesproken dat dit traject de basis gaat vormen voor een internationale, wereldwijd geldende BREEAM-versie. De richtlijn is ontwikkeld door verschillende sloop- en grondstoffenbedrijven. Bij de inhoud van het nieuwe certificeringsschema is gekeken naar onderwerpen als de onderbouwde herkomst van materialen, adaptief bouwen, hergebruik van materialen en een duurzame bouwplaats. Daarbij zijn bestaande slooptools zoals Slimslopen (gemeente Rotterdam), de tool van Oranje en Duurzaamgesloopt.nl geïntegreerd. Nieuw: BREEAM-NL Sloop en Demontage Nederland is met ingang november vorig jaar het eerste land met een certificeringstraject voor sloop- en demontage projecten: BREEAM-NL Sloop en Demontage. Voorzitter van de stuurgroep Hans Gortworst overhandigde op 6 november 2012 een eerste versie van de richtlijn aan voormalig milieuminister Jacqueline Cramer tijdens de 13e participantenbijeenkomst van de Dutch Green Builing Council. Gat dichten BREEAM-NL Sloop en Demontage moet het gat tussen de certificeringstrajecten voor bestaande gebouwen en nieuwbouw gaan dichten. Uitgangspunt is dat de gehele materiaalketen goed op elkaar moet aansluiten. Feitelijk begint een sloopproject op het moment dat de (laatste) bestaande gebruiker besluit te gaan verhuizen. Dit is de overlap met BREEAM-NL In-Use. De eigenaar en eindgebruiker moeten het pand zo achterlaten dat het duurzaam te slopen is. De sloopfase eindigt als de locatie bouwrijp is en de eerste paal de grond in gaat. De overlap met het sloopproces en de nieuwbouw (certificering via BREEAM-NL Nieuwbouw) zit in het ontwerpproces. Stuur- en werkgroep Er zijn een stuurgroep en een werkgroep samengesteld, die richting hebben gegeven aan de ontwikkeling van het nieuwe keurmerk. De stuurgroep werd voorgezeten door Hans Gortworst, voormalig directeur van de trainingsorganisaties Geoplan BV en Arboplan BV. De werkgroep is geleid door Frans van Doorn, directeur van Training- en Adviesburo van Doorn. De eerste certificaten worden naar verwachting in de loop van 2013 uitgereikt. 18 19

Het lespakket, dat officieel werd gelanceerd tijdens de Dutch Green Building Week in september 2012, omvat een set van 10 scorekaarten. Hiermee kunnen leerlingen ontdekken wat er goed gaat en wat voor verbetering vatbaar is. Zij presenteren hun bevindingen en aanbevelingen aan de klas en de directeur. Leerlingen leren door te observeren wat duurzaamheid in hun eigen leefomgeving betekent op verschillende thema s, zoals energie, afval en groen. Daarnaast leren zij hoe zij hun bevindingen kunnen vertalen naar een advies aan de directeur. BREEAM-nl Junior De leerlingen van groep 6 tot en met 8 van de Eco-school De Kleine Prins in Rotterdam hebben 30 augustus 2012 met veel enthousiasme een eerste versie van de BREEAM-NL Junior getest (zie foto rechter pagina). BREEAM-NL Junior is een lespakket wat in samenwerking met Eco-Schools is ontwikkeld en mede mogelijk is gemaakt door de financiële ondersteuning van de Alcoa Foundation. Kinderen (groep 6-8) kunnen hiermee zelf in kaart brengen hoe duurzaam hun school of een ander gebouw, is. Meer informatie over BREEAM-NL Junior en het gehele lespakket is te vinden op de pagina van BREEAM-NL Junior, www.dgbc.nl/junior. 20 21

Projecten Naast de (door)ontwikkeling van de BREEAM-NL richtlijnen initieert DGBC diverse projecten naar aanleiding van vragen uit de markt. Hierbij zoeken we graag de samenwerking met participanten of partijen die onder auspiciën van DGBC de projecten willen uitvoeren. Hieronder vindt u een greep uit de geplande projecten. Gratis Materialentool In 2012 heeft DGBC een gratis materialentool geïntroduceerd. Met deze DGBC- Materialentool kan de verplicht gestelde milieuprestatieberekening worden gemaakt. De tool zal in 2013 nog verder worden doorontwikkeld. CO2-emissiehandel voor de vastgoedsector. DGBC pleit er al sinds 2011 voor dat er CO 2 -rechten gegeven kunnen worden aan projecten waar CO 2 -emissies worden verminderd. In de wet Milieubeheer is dit sinds december dan ook 2011 geregeld. DGBC voert samen met Energy Valley, Essent en De Groene Zaak druk uit om dit onderwerp bij de staatssecretaris bespreekbaar te krijgen en een pilot te starten. QuickScanTool. Deze laagdrempelige tool wordt ontwikkeld voor mensen zonder enige kennis van BREEAM. In slechts 20 minuten kan men al een grove inschatting maken van de ambitie. AmbitieTool Deze tool is speciaal voor BREEAM-NL experts. Binnen de tool kunnen experts drie scenario s met elkaar vergelijken. Daarnaast is het mogelijk met al gecertificeerde projecten te vergelijken. Pre-assessmentTool Met behulp van de Pre-assessmentTool kan men een zelf-assessment maken. Indien partijen voor BREEAM-NL certificering kiezen, kan het zelf-assessment om worden gezet naar een echt assessment ter goedkeuring door de assessor. Marktgroep financiers Samen met de grote vastgoedfinanciers werkt DGBC aan financiële producten voor duurzaam vastgoed. Platform duurzame huisvesting DGBC is lid van het Platform Duurzame Huisvesting. Binnen het platform werken diverse branche- en kennisorganisaties alsmede koepels aan verduurzaming van de bestaande bouw. Maarten Dansen (Manager Projecten DGBC) is voorzitter. Productenboom DGBC ontwikkelt een online tool om producten van leveranciers in de etalage te zetten en deze te koppelen aan BREEAM-NL credits. Benchmark Ontwikkeling Samen met bbn adviseurs hebben we een benchmark voor energieverbruik geïntroduceerd, dit is het resultaat van een bundeling van de initiatieven van DGBC en bbn adviseurs (vastgoedmaps). In 2013 zal een verdere uitrol van benchmarking binnen DGBC plaatsvinden. BREEAM-NL voor musea en parkeergarages DGBC werkt op dit moment aan een schema voor parkeergarages (nieuw en bestaand). Daarnaast werken we o.a. samen met Corporate Facility Partners (CFP) aan een speciale versie voor Musea. Green Building Professional Samen met de Europese Green Building Councils werken we aan een Internationaal trainingsprogramma. BREEAM-NL Medior DGBC zal dankzij de financiële ondersteuning van de Alcoa Foundation een lespakket voor het middelbaar onderwijs ontwikkelen. Kijk voor een compleet overzicht van de projecten op www.dgbc.nl 22 23

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Enexis Kantoor Zwolle 4 sterren Opdrachtgever: Enexis Architect: PRO Atelier Ontwerpcertificaat Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen, Boxmeer 3 sterren Opdrachtgever: Rabobank Nederland Architect: Novares Architecten & Constructeurs Ontwerpcertificaat Kantoor Oranjewoud, Oosterhout 3 sterren Opdrachtgever: OVG Architect: Architectenbureau Paul de Ruiter BV Ontwerpcertificaat Woonhuis Sanders-Kromjong, Meerssen 2 sterren Opdrachtgever: Linda Kromjong Architect: AMA GROUP ASSOCIATED ARCHITECTS Oplevercertificaat Zwembad de Geusselt, Maastricht 1 ster Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Nieuwbouw Lely Maassluis kantoren 4 sterren Opdrachtgever: Lely Groep, Maassluis Architect: ConsortArchitects bv, Projectarchitect: Machiel Hopman avb bna Ontwerpcertificaat Nieuwbouw Lely Maassluis bedrijfshal 5 sterren Opdrachtgever: Lely Groep, Maassluis Architect: ConsortArchitects bv, Projectarchitect: Machiel Hopman avb bna Ontwerpcertificaat Kantoor Cordeel Zwijndrecht 1 ster Opdrachtgever: Cordeel Nederland B.V. Architect: RDBM Architecten & Adviseurs, Interieur: Group A Oplevercertificaat Hoofdkantoor Capgemini Nederland, Utrecht 3 sterren Opdrachtgever: DGMR Bouw B.V. Architect: Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten Ontwerpcertificaat Architect: Koppert+Koenis Architecten Ontwerpcertificaat Hoofdkantoor ODIN-Groep VA2-K1 Expo Business Parc, Hengelo 4 sterren Opdrachtgever: GPR vastgoed IV BV, Adviesbureau Nieman B.V. en Hans Lesscher Architect: LKSVDD Architecten en Radboud Seckel Ontwerpcertificaat Bron foto: LKSVDD, Hengelo 24 25

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Loftkantoor Ydek, Amsterdam 3 sterren Opdrachtgever: G&S Vastgoed Architect: DeDato Architecten Oplevercertificaat De Monarch, Den Haag 4 sterren Opdrachtgever: Provast Architect: KCAP Architects en Planners Oplevercertificaat FOX Vakanties, Hoofddorp 4 sterren Opdrachtgever: Delta projectontwikkeling B.V. Architect: William McDonough&Partners en KOW architecten Oplevercertificaat First Rotterdam 4 sterren Opdrachtgever: FIRST Rotterdam CV Architect: De Architecten Cie Ontwerpcertificaat Distributiecentrum Timberland Europe, Bornerbroek 2 sterren Opdrachtgever: OVG Architect: Johan de Vries Architecten Oplevercertificaat Forum Rotterdam, Rotterdam 4 sterren Opdrachtgever: Multi Vastgoed B.V. Architect: Office For Metropolitan Architecture en Wessel de Jonge Architecten Ontwerpcertificaat BSH Huishousapparaten B.V, Hoofddorp 2 sterren Opdrachtgever: Delta Projectontwikkeling B.V. Architect: William McDonough&Partners en KOW architecten Oplevercertificaat La Façade, s-hertogenbosch 3 sterren Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed Realisatie B.V. Architect: Diederendirrix Ontwerpcertificaat Park Phi, Kantoor TUI Nederland, Enschede 4 sterren Opdrachtgever: Schröder Vastgoed Architect: Claessens Erdmann Oplevercertificaat Kantoorgebouw Deloitte/AKD, Amsterdam 5 sterren Opdrachtgever: OVG Architect: PLP Architecture Ontwerpcertificaat 26 27

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Stryker Goodman, Venlo 3 sterren Opdrachtgever: Goodman Logistic Development Architect: B+W architecten, Budel Oplevercertificaat Hoofdkantoor De Lage Landen, Eindhoven 2 sterren Opdrachtgever: De Lage Landen International BV Architect: Geen architect bij betrokken. Oplevercertificaat Park Phi, Kantoor Noord, Enschede 4 sterren Opdrachtgever: Schröder Vastgoed Architect: Claessens Erdmann Oplevercertificaat Noorderpoort Stadskanaal 3 sterren Opdrachtgever: Noorderpoort Architect: Mecanoo Ontwerpcertificaat UPC kantoor Leeuwarden 4 sterren Opdrachtgever: JOIN Ontwikkeling Architect: Paul de Ruiter Architecten B.V. Oplevercertificaat Stadskwartier markt en passage, Nieuwegein 1 ster Opdrachtgever: Multi Vastgoed bv Architect: DOK Architecten Ontwerpcertificaat Futura, Zoetermeer 3 sterren Opdrachtgever: Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Architect: Klunder Architecten,Rotterdam Ontwerpcertificaat Extraverde Den Haag 4 sterren Opdrachtgever: OVG Architect: Meyer en Van Schooten Architecten Oplevercertificaat Kantoorpand Institutenweg 41, Enschede 3 sterren Opdrachtgever: Plegt-Vos Oost B.V. Architect: PRS Architecten Ontwerpcertificaat Park Phi, Kantoor Midden, Enschedem 4 sterren Opdrachtgever: Schröder Vastgoed Architect: Claessens Erdmann Oplevercertificaat Productiebedrijf Vechterweerd Vitens, Dalfsen 3 sterren Opdrachtgever: Vitens NV Architect: Factor Architecten b.v. Ontwerpcertificaat 28 29

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: Gecertificeerde projecten BREEAM-NL In-Use 2012: De Monarch II 4 sterren Opdrachtgever: Provast Architect: Meyer en Van Schoten Architecten Ontwerpcertificaat APMT Office, Rotterdam 3 sterren Opdrachtgever: APM Terminals Architect: Witteveen+Bos Ontwerpcertificaat Kantoorpand Spinveld, Breda 3 sterren Opdrachtgever: BVR Goep N.V. Architect: Hooper Architects Ontwerpcertificaat WDP Schiphol, Amsterdam 3 sterren Opdrachtgever: Warehouses De Pauw Nederland Architect: Dedato Ontwerpcertificaat Distributiecentrum LIDL, Heerenveen 3 sterren Opdrachtgever: Lidl Nederland GmbH Architect: Onbekend Ontwerpcertificaat Gebouw Westblaak 180, Rotterdam Kruisweg 661-665, Hoofddorp C&A Almere C&A Amstelveen C&A Leiden C&A Tilburg WC Heuvel Galerie, Eindhoven Winkelcentrum de Corridor, Veenendaal Winkelcentrum Beursplein, passage & traverse, Rotterdam Winkelcentrum Elzaspassage en parkeergarage Elzas, Helmond Winkelcentrum de Passage, Veenendaal C&A Alkmaar Kantoorgebouw Heinenoord Gustav Mahlerlaan 10, Amsterdam Opdrachtgever NSI Kantoren B.V. NSI Kantoren B.V. REDEVCO Nederland BV REDEVCO Nederland BV REDEVCO Nederland BV REDEVCO Nederland BV CBRE Global Investors (NL) B.V. CBRE Global Investors (NL) B.V. CBRE Global Investors (NL) B.V. CBRE Global Investors (NL) B.V. CBRE Global Investors (NL) B.V. REDEVCO Nederland BV Joulz B.V. ABN AMRO Bank N.V. Gebruikscore Assetscore Beheerscore n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. KroeseWevers, Doetinchem 3 sterren Opdrachtgever: Schröder Vastgoed Architect: Claessens Erdmann architects & designers Oplevercertificaat Eerste Fase Bèta Campus FWN 3 sterren Opdrachtgever: Universiteit Leiden Architect: INBO en JHK Ontwerpcertificaat Kijk voor meer informatie over deze en andere gecertificeerde projecten op www.breeam.nl/projecten. U vindt hier alle pilots, geregistreerde en gecertificeerde projecten. 30 31

Dutch Green Building Week 2012: een koninklijk tintje Met een ferme klap op de gong verrichtte de Prins van Oranje de officiële opening van de tweede editie van de Dutch Green Building Week. De Dutch Green Building Week bood DGBC-participanten voor het tweede jaar een uitgelezen platform om te laten zien dat duurzame ideeën en economische ontwikkeling samen kunnen gaan. Na de prikkelende aftrap volgde een zeer afwisselend weekprogramma. Tijdens de week stonden maar liefst 131 activiteiten op het programma. Dit alles vond plaats op 93 unieke locaties. Zo organiseerde Strukton een groot aantal interessante bijeenkomsten rondom hun ESCo-formule (Energy Service Company) en nodigde ABN-AMRO bedrijven uit voor een kijkje in hun duurzame hoofdkantoor. Ook kinderen werden niet overgeslagen, voor het tweede jaar stonden er een activiteiten voor kinderen op het programma. Zo werd het World Trade Center in Amsterdam getest op duurzaamheid met BREEAM-NL Junior en konden kinderen op de Floriade onder begeleiding van een architect een duurzaam huis ontwerpen. Tijdens het slotfeest werd Coen van Oostrom, CEO van OVG als de winnaar van de verkiezing Duurzame 50 Vastgoed NL aangewezen. De 50 professionals op de lijst zijn allen afkomstig uit de bouw- en vastgoedsector. Zij geven door concrete acties op dit moment invulling aan duurzaamheid in de branche. Van 16-20 september 2013 wordt de derde editie van de week georganiseerd. NOVA LIGNUM WINT DUURZAME INNOVATOR PITCH Nova Lignum heeft de vierde editie van de Duurzame Innovator Pitch gewonnen, voor hun nieuwe lijn van ecologische gevelbekleding. Het bedrijf ontving de cheque van 10.000 euro uit handen van jurylid Rob van Hattum, inhoudelijk Directeur NEMO en eindredacteur Wetenschap VPRO. De prijs werd uitgereikt tijdens de afsluiting van het Green Forum op vastgoedbeurs PROVADA 2012 in Amsterdam RAI. Alle deelnemende projecten werden gedurende de beurs op de Green Market tentoongesteld. De definitieve pitch vond donderdag 7 juni plaats. De vijf genomineerden moesten hun project verdedigen tegenover de jury, op de inmiddels bekende manier van het BBC-programma Dragons Den. De DGBC begon de Duurzame Innovator Pitch in 2009 in samenwerking met PROVADA, als aanmoedigingsprijs voor jonge organisaties die op innovatieve manier een bijdrage willen leveren aan de verduurzaming van Nederland. Met de Pitch wordt hen de kans geboden hun duurzame innovatie bekend te maken aan de vastgoedsector. De jury bestond dit jaar uit: Annemijn Fokkelman, Sector Banker Bouw & Infra, ABN AMRO N.V. Dietmar Werner, Algemeen Directeur Volker Wessels Vastgoed Guus Berkhout, Fund Manager Triodos Vastgoedfonds Hans Korbee, Programma-adviseur, Agentschap NL Meiny Prins, Algemeen Directeur Priva en zakenvrouw van het jaar 2009 Rene Savelsberg, Managing Director and CEO, Chrysalix SET (juryvoorzitter) Rob van Hattum, Inhoudelijk Directeur Science Center NEMO/ Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie en eindredacteur Wetenschap VPRO In 2013 krijgt de prijs een vervolg. 32 33

Op verzoek van de opdrachtgever, de heer M. van Buul, is gekozen voor het ontwikkelen van een duurzaam bedrijfsgebouw. Hierbij zijn gedegen afwegingen gemaakt, zoals toekomstige ontwikkelingen in het vastgoed, courantheid, totale kosten van verbruik en de positieve uitstraling van het BREEAM-NL kerurmerk aan de huisvestiging van het dynamische bedrijf BONFIX B.V. Het onderdeel energie heeft de grootste bijdrage geleverd aan het behalen van dit label. De energievraag bij het pand is zeer beperkt. Dat wordt onder meer bereikt door driedubbel glas en gebruik van duurzame CO 2 -neutrale bronnen (zonnecollectoren, pelletkachel). Bovendien is met de expertise binnen Aan de Stegge Twello veel aandacht en zorg besteed aan de kwaliteit van het gebouw en de toegepaste materialen. BONFIX B.V. Zwolle Aan de Stegge Twello scoort BREEAM-NL CERTIFICAAT bij nieuwbouw Bonfix in Zwolle Aan de Stegge Twello heeft met haar opdrachtgever BONFIX B.V., enkele bouwpartners en adviseurs een duurzaam gebouw gerealiseerd. Het resultaat is het behalen van een driesterrenscore (very good) voor BREEAM-NL nieuwbouw (oplevercertificaat). Daarnaast is veel aandacht geschonken aan het bouwproces zelf, de engineering voor optimale prestaties, verantwoord gebruik van terrein en natuur, een gezond en prettig binnenklimaat en afvalbeheer. Hiermee werd op allerlei vlakken duurzaamheid gerealiseerd. Aan de Stegge Twello maakt deel uit van Aan de Stegge Verenigde Bedrijven. ASVB is een netwerk van ruim 20 innoverende bouwbedrijven. Binnen dit netwerk is Aan de Stegge Twello dé specialist in ontwikkeling en realisatie van bedrijfsmatig en commercieel vastgoed. Voor meer informatie kunt u terecht op www.adst.nl 34 35

Deskundige op het gebied van kosten en baten van BREEAM-NL U houdt de Baten van BREEAM-NL in de Pocket en de kosten er zoveel mogelijk uit. Een goede methode om inspanningen voor duurzaamheid te waarderen is middels een BREEAM-NL certificaat. Een BREEAM-NL certificaat is vaak ook kostbaar, omdat er de nodige bewijslast aangeleverd moet worden. Stadhuis Almelo architect: Kraaijvanger BREEAM-NL bestaat uit verschillende te behalen credits, niet al deze credits zijn even kostbaar, maar ze leveren zeker ook niet allemaal evenveel op. Zo zijn er credits die een hoge kostenpost zijn in de investering of bewijslast, maar in exploitatievoordeel dan ook weer veel opleveren. Andere credits kosten in investering of bewijslast vrijwel niets, maar leveren ook niets op in exploitatievoordeel of geven een exploitatienadeel. ABC Management Groep heeft in samenwerking met Bouwkostendeskundigen en op basis van de opgebouwde ervaring met duurzame toepassingen in nieuwbouw en renovatie, voldoende kennis opgebouwd om de kosten en baten van BREEAM-NL certificering inzichtelijk te maken voor uw project. Meer informatie vindt u op de website van ABC Management Groep www.abcmg.nl of stuur een mail naar assen@abcmg.nl 36 37

ABN AMRO wil meebouwen aan de wereld van morgen. Onze financiële expertise zetten we waar mogelijk in voor de maatschappij. We financieren duurzaam en verantwoord, en stimuleren onze klanten bewuster om te gaan met de samenleving en het milieu. Zo werken we mee aan een betere wereld. ABN AMRO biedt oplossingen die niet alleen duurzaam maar ook winstgevend zijn, voor onze zakelijke klanten en onszelf. Onze focus ligt hierbij op zuinig energiegebruik wat vaak leidt tot grote kostenbesparingen. Met een sectorgerichte aanpak concentreren wij ons vooral op gebieden waar wij het meeste effect sorteren, zoals vervoer en scholen. ABN AMRO, een betere bank die bijdraagt aan een betere wereld Wij beheren het geld van mensen en bedrijven. En zorgen dat ze toegang krijgen tot de financiering die ze nodig hebben. Dat is een grote verantwoordelijkheid, waar we transparant, en maatschappelijk verantwoord mee om willen gaan. Waar we ons bovendien continu in willen verbeteren; zowel wat betreft het opbouwen van duurzame klantrelaties, als onze eigen bedrijfsvoering. Wij hebben onder meer de volgende duurzame oplossingen voor klanten in de bedrijvensector en de publieke sector ontwikkeld: Energiebesparingskrediet; Sectoradvies; Groei- en innovatiedesk; Milieulease; Energiebespaarrekening; Microkredieten. ABN AMRO is founding partner van de Dutch Green Building Council en gouden sponsor van de Dutch Green Building Week 2012. ABN AMRO wil toonaangevend zijn in het bieden van oplossingen op het gebied van duurzaam bouwen. Kijk voor meer informatie op www.abnamro.com/duurzaamheid AA_3coloursU.eps ABN AMRO 3 PMS colours for uncoated paper Width shield: 20 mm Overlap: 0,05 mm 38 39

nu doorontwikkeld in tools die organisaties zelf kunnen gebruiken waardoor de effecten van duurzaamheid aantoonbaar worden. Adamas maakt processen helder en kijkt naar waar de meerwaarde te behalen is. Hierdoor legt de adamasgroep de voedingsbodem voor een succesvolle onderneming. De aarde is zoals we weten in bruikleen van onze kinderen. Als bestuurder moeten we onze verantwoording nemen zodat we de aarde ook succesvol kunnen overdragen naar de nieuwe generaties. Wij staan u dan ook graag bij in het verantwoord verder verduurzamen van uw onderneming. Wegens verduurzaming gegroeid. Ondanks vele mooie beloftes en zelfs fiscale voordelen, twijfelen organisaties toch of verduurzaming succesvol kan zijn. Het woud aan adviseurs die zich ermee bemoeien en de kosten en inspanning die dit kan vragen houden nog geregeld organisaties tegen. Wellicht soms nog terecht. Uiteindelijk gaat het om de kunst om actief aan te pakken wat veranderbaar is; te accepteren wat op dat moment niet veranderbaar is en de wijsheid om het onderscheid te maken tussen die twee. Aristoteles, Griekse filosoof, 384-322 v. Chr. De adamasgroep heeft de afgelopen jaren aan het verduurzamen van organisaties bijgedragen door hen meer bewust te maken van de mogelijkheden en deze erg toegankelijk te maken voor ze. De opgedane kennis wordt 40 41

Alcoa Architectuursystemen te Harderwijk is dagelijks actief bezig met duurzaamheid. Denk hierbij onder andere aan afvalbeperking, het creëren van een veilige en gezonde werkomgeving en het tonen van maatschappelijke betrokkenheid. Alcoa Architectuursystemen wisselt geregeld kennis uit op het gebied van ontwerpen en produceren met collega s van andere wereldwijde vestigingen. Het uitgangspunt is om slim, intelligent en duurzaam te ontwerpen om zo onder andere het materiaalverbruik te minimaliseren. ALCOA De profielen worden zodanig vorm gegeven dat ze na hun levens- of gebruiksduur weer makkelijk te demonteren zijn en omgesmolten kunnen worden voor andere toepassingen. Ook wordt er geen gebruik gemaakt van zamac hoekverbinders (deze bevatten zink) en wordt er geen kit toegepast in de vliesgevels zodat het aluminium beter te recyclen is. Verder probeert Alcoa Architectuursystemen het aantal logistieke handelingen zo klein mogelijk te houden door haar processen zo efficiënt mogelijk in te richten. Dit brengt niet alleen tijd- en kostenbesparing met zich mee maar werkt ook lastenverlagend voor mens en milieu. Alcoa is wereldleider in de productie van primair aluminium. Sinds Alcoa in 1888 aan de basis stond van het hedendaagse primaire smeltproces doet zij actief aan het recyclen van aluminium. De redenen hiervoor zijn vrij eenvoudig. Aluminium is een waardevol materiaal dat zeer gemakkelijk te recyclen is, zonder verlies van sterkte en de gunstige eigenschappen. De kans is groot dat een nieuw aluminium raam, door u getekend of geplaatst, ook in een vorig leven al een raam is geweest. Aluminium blijft namelijk zijn waarde behouden, keer op keer op keer. 42 43

Dutch Green Facades Het is logisch om binnen het begrip duurzaamheid de Levende Gevel een vaste plek te geven. Steeds meer nieuwe functies van de gevel zorgen voor een duurzaam gebouw. De traditionele materiaalsoorten zijn hierbij minder relevant, want steeds meer kiezen de ontwerpers voor zogenaamde Levende Gevels. Dit zijn gevels die door hun hoogwaardige technologie meer het karakter van een installatie hebben gekregen. Ontwerpers en architecten verzorgen de esthetiek van gebouwen door gebruik te maken van de mogelijkheden die de gevel biedt. Daar waar vroeger kozijnen en vlakvullingen het uiterlijk van een gebouw bepaalden, zien we nu compleet geïntegreerde gevels vrijwel alles bieden wat wordt verlangd. Niet de focus op materiaal of onderdeel, maar een holistische visie is uitgangspunt die recht doet aan de behoefte vanuit gebouw-, milieu-, omgevings- en beheer en exploitatie-oogpunt. Binnen AluEco en haar partners is er sprake van een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor klimaat, milieu, het beheren van de grondstoffenvoorraad, recycling ect. Naar de toekomst zal dit beheren van de functie die de gevel voor de gebruiker en de samenleving vervult een steeds fundamentelere rol spelen bij de bedrijven die betrokken zijn bij de vervaardiging. Het op een totaal visie gebaseerde ratingsysteem van de Dutch Green Building Council correspondeert hier perfect mee. De Levende Gevel heeft een relatie naar vrijwel elk item van het model en draagt daardoor ook bij aan een hoge duurzaamheidscore van het gebouw. 44 45

Bij een mooier Nederland hoort een Nederland waarbij duurzaamheid vanzelfsprekend is. Duurzaamheidsdoelstellingen kunnen alleen bereikt worden als we in staat zijn om de verbinding te leggen tussen de partijen die het mogelijk moeten maken: bedrijven, bewoners, investeerders en overheden. Als onafhankelijke partij is APPM als geen ander in staat om samen de duurzaamheidsambities waar te maken. APPM houdt zich onder meer bezig met het verduurzamen van de A4Zone West en verouderde bedrijventerreinen. Het bedrijventerrein A4 Zone West maakt deel uit van een toekomstig logistiek knooppunt ten zuiden van Schiphol. APPM is gevraagd om de stevige duurzaamheidsambities te vertalen naar realisatie. APPM belegt duurzaamheid hier niet als een apart project, maar sluit het verduurzamingsproces aan op de lopende projectplannen. Duurzaamheid wordt daarmee geborgd door de maatregelen in te brengen bij verschillende deelprojecten. Daarbij fungeren we niet alleen als adviseur, aanjager en coach, maar ook als coördinator en inspirator. APPM Management Consultants APPM wil Nederland mooier maken. Met ruim 60 managers en adviseurs initiëren en organiseren wij ontwikkelingen in onze fysieke leefomgeving. Wij hebben de overtuiging dat het mooier en beter kan. Vanuit deze overtuiging leveren we een actieve bijdrage aan het tot stand brengen van een hoogwaardige, goed bereikbare, duurzame en veilige leefomgeving. Een omgeving waar we graag verblijven en die ons gelukkiger maakt. Wij geloven dat we Nederland vooral duurzamer maken wanneer we allereerst focussen op onze bestaande gebouwen en gebieden. Met de Urbanisator revitaliseren we samen met eigenaren en gebruikers verouderde bedrijventerreinen stapsgewijs tot aantrekkelijkere en duurzamere gebieden, bijvoorbeeld op de Plaspoelpolder in Rijswijk of op de Binckhorst in Den Haag. Meer weten? Neem dan contact op met: Mark van Kerkhof managing consultant Energie & Klimaat kerkhof@appm.nl 06-55825874 www.appm.nl Hilco van der Wal initiatiefnemer Urbanisator wal@appm.nl 06-52543021 www.urbanisator.nl 46 47

Niet alleen overheden, maar ook bedrijven en individuen zijn daarbij aan zet. Een van de speerpunten binnen duurzaam ondernemen is de verduurzaming van de vastgoedportefeuille. Bedrijven vragen zich af hoe ze hun vastgoed kunnen verduurzamen en hoe ze meer endement uit hun gebouwenportefeuille kunnen halen. Hoe kan een gebouw op duurzame wijze gerenoveerd worden, resulterend in een betere benutting en met energiezuinige maatregelen? Om deze vragen te kunnen beantwoorden zoeken opdrachtgevers in toenemende mate partijen die met vernieuwende inzichten en oplossingen komen, die ontzorgen en leiden tot kostenreductie. Partijen die integrale verantwoordelijkheid willen nemen. Vele opdrachtgevers hebben ons ingeschakeld om te adviseren bij actuele portefeuillevraagstukken. Vraagstukken die in deze tijd meer dan ooit gericht zijn op het meer rendabel en passend maken van vastgoed in relatie tot organisatiedoelen. ARCADIS biedt hiertoe een duurzame aanpak, gebaseerd op een integrale visie. Arcadis De politieke en maatschappelijke belangstelling voor duurzame ontwikkeling is groot. Het besef dat we onze verantwoordelijkheid moeten nemen voor people, profit en planet groeit gestaag. Lag de afgelopen decennia het accent vooral op het ontwikkelen van visies en strategieën, de komende jaren is het zaak deze door te vertalen naar concrete actieprogrammas, en in te passen in onze gedragspatronen. Een van onze projecten is de herinrichting van het hoofdkantoor De Lage Landen in Eindhoven. Het hoofdkantoor met een vloeroppervlak van circa 22.000 m 2 is volledig gerenoveerd. Bereikte resultaten zijn een duurzaam kantoor met een comfortabele werkomgeving en flexibiliteit in het kader van Het Nieuwe Werken. Het project is als een van de eerste renovatieprojecten voorzien van een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering GOOD. 48 49

Duurzaamheid was bij de totstandkoming van dit gebouw een belangrijke ambitie, zowel voor UPC, voor JOIN Ontwikkeling bv (een joint-venture van OVG Real Estate en Triodos Bank) als voor Architectenbureau Paul de Ruiter. Daarnaast is het ontwerp sterk gedacht vanuit de gebruiker: UPC wilde haar callcentermedewerkers een kwalitatief hoogwaardige werkplek bieden. De medewerkers stonden in het ontwerp dan ook centraal, wat inhield dat er een zeer goed en functioneel gebouw moest worden gerealiseerd waar alle medewerkers prettig kunnen werken maar ook goed kunnen ontspannen van de intensieve werkzaamheden in het callcenter. Het heeft geleid tot een connectief gebouw, waardoor UPC zich uitstekend door kan ontwikkelen als organisatie waar mensen van elkaar leren en elkaar kunnen inspireren. 2012: UPC met BREEAM-NL Excellent gecertificeerd In 2012 werd het nieuwe UPC kantoor en callcenter in Leeuwarden geopend, waarmee mijn bureau wederom duurzaamheid in de pocket heeft: het is het eerste opgeleverde gebouw met BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering Excellent. Met daarnaast een GPR score van 8.3 gemiddeld is dit gebouw in alle opzichten uiterst duurzaam en energiezuinig. Het gebouw heeft een zeer compacte vorm met grote, open werkvloeren voor de callcentra. Twee atria die als de longen van het gebouw fungeren zijn voorzien van beplanting en zorgen voor voldoende natuurlijke lichtinval en als ontspanningsruimte voor de callcenter medewerkers. De intelligente verlichting binnen gaat zachter branden bij meer daglicht en vice versa. De verwarming van het gebouw met aardwarmte en koeling met het water van de Harlingertrekvaart levert op eenvoudige wijze een aanzienlijke energiebesparing op. Op het hogere volume aan de kanaalzijde zijn de installaties ondergebracht met daaroverheen een stalen pergola van circa 850 m 2 waarop de zonnecellen zijn aangebracht, die voor een groot deel in de electriciteitsbehoefte voorzien. Paul de Ruiter Architectenbureau Paul de Ruiter 50 51

Upcyclen, het nieuwe recyclen Armstrong introduceerde in 2012 zijn Plafond Recyclingprogramma. Het recyclingprogramma voorziet in het kosteloos afvoeren van oude Armstrong plafondtegels om deze zonder kwaliteitsverlies via upcycling - opnieuw te verwerken bij de productie van nieuwe tegels. Armstrong plafonds bestaan nu al tot 82% uit gerecycled materiaal en zijn voor 100% recyclebaar. We gebruiken grondstoffen die 100% hernieuwbaar zijn en overvloedig voorkomen in de natuur. Door het continue hergebruiken van materialen is het een volmaakt Cradle-to-Cradle proces met een minimum aan grondstoffen, energieverbruik, afval en sanering. BREEAM-NL Credits Armstrong introduceerde in 2012 een BREEAM-NL credit samenvatting om klanten, zowel in de ontwerpfase als in de opleveringsfase, te ondersteunen bij het scoren van de credits met Armstrong plafondsystemen. Armstrong Plafond Recycling programma & BREEAM-NL Credits Bij Armstrong is duurzaamheid stevig ingebed in visie en beleid. De focus ligt op hergebruik van grondstoffen en proceswater, efficiëntere productieprocessen met een lager energieverbruik en minder CO 2 - uitstoot. We kijken, naast het productieproces, naar het hele plaatje: de kortste weg naar de klant met strategisch gelegen fabrieken, effectieve verpakkingsmaterialen en focus op afval en sanering. 2013: Europese primeur Voor 2013 staan er ook al duurzame ontwikkelingen op de agenda. Armstrong brengt in 2013 de Europese primeur op de markt met een Cradle-to-Cradle plafondsysteem. Armstrong en DGBC Armstrong wil zoveel mogelijk mensen inspireren en de bewustwording rond duurzaamheid aanwakkeren. Juist daarom steunen we de Dutch Green Building Council. Voor Armstrong geldt bij deze uitstekende initiatieven op het gebied van duurzaamheid ook: samen van idee tot werkelijkheid. Meer info: www.armstrong.nl/plafonds 52 53

Duurzaam brandveilig Bij de inkoop van producten let Atlas ABC op de duurzaamheids aspecten. Atlas ABC werkt veel met de producten van Multifire International BV. Bijna alle coatings van Multifire zijn watergedragen, er wordt geen gebruik gemaakt van oplosmiddelhoudende stoffen (een laag VOS-gehalte vluchtige organische stoffen). Dank zij dit lage VOS-gehalte hebben de coatings van Multifire een lage milieubelasting. De Multifire producten voldoen aan de eisen die duurzame bouw stelt. De coatings die Atlas ABC gebruikt leiden tot een hogere score voor duurzaamheid van uw project. Eén van de recente projecten van Atlas ABC: het EYE Filmmuseum in Amsterdam, het brandwerend behandelen van de staalconstructie en het brandwerend afdichtingen van doorvoeringen. Atlas ABC duurzame brandveiligheid Atlas ABC is een engineering- en applicatiebedrijf op het gebied van bouwkundige brandveiligheid. Wij zijn actief bezig met de duurzaamheidsaspecten van de producten die we gebruiken voor het bereiken van de benodigde brandveiligheid. Samen met architecten, ingenieurs en leveranciers zoeken we naar nieuwe ontwikkelingen en methodes om te komen tot meer duurzame gebouwen en duurzame exploitatie van deze gebouwen. Duurzame exploitatie De producten die Atlas ABC gebruikt zijn gemaakt om net zo lang mee te gaan als het gebouw. Regelmatige controle van de bouwkundige brandveiligheid en snelle signalering van mogelijke schade zorgen ervoor dat onderhoudskosten tot een minimum beperkt blijven. Maximale veiligheid Bij het toepassen van brandwerende coating berekent Atlas ABC nauwkeurig de benodigde hoeveelheden op basis van brandwerendheidseisen en de kritieke staaltemperatuur van het te beschermen profiel. Dankzij een uitgekiende calculatiemethode wordt een maximale veiligheid bereikt met minimaal materiaalgebruik. Na afronding van het project ontvangt u alle gegevens overzichtelijk gedocumenteerd en voorzien van ons garantiecertificaat. Wilt u meer informatie? Neem dan contact met ons op: Atlas ABC BV Postbus 87116 1080 JC Amsterdam Tel: 020-3450500 E-mail: info@atlasabc.nl 54 55