Bijlagenrapport Feiten en cijfers bij evaluatie Structuurvisie Den Haag 2020 Wéreldstad aan Zee
2
BIJLAGEN Feiten en cijfers bij evaluatie Structuurvisie Den Haag 2020 Wéreldstad aan Zee 3
COLOFON Uitgave Gemeente Den Haag DSO / Programmamanagement, Strategie en Onderzoek September 2012 Druk Gemeente Den Haag Intern Dienstencentrum Inlichtingen DSO/Programmamanagement, Strategie en Onderzoek Wim van Bogerijen 070-3534041 of wim..vanbogerijen@denhaag.nl DSO/Stedenbouw en Planologie Stephan Bekx 070-353 9078 of stephan.bekx@denhaag.nl De Dienst Stedelijke Ontwikkeling aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid inzake het gebruik van en toepassing van de gepresenteerde gegevens. Afwijkingen in absolute aantallen en % kunnen veroorzaakt worden door afrondingen. Bij gebruik van cijfers is bronvermelding verplicht. 4
Afbakening De structuurvisie Den Haag Wéreldstad aan zee is door de gemeenteraad vastgesteld in 2005. Daarbij is bepaald dat deze in 2012 wordt geëvalueerd, onder meer op de groeistrategie en de ambities. Voorliggende bijlagen bieden de cijfermatige onderbouwing bij de passages over feiten en cijfers in hoofdstuk 4 van de eigenlijke evaluatie. Deze cijfermatige onderbouwing heeft uitsluitend betrekking op gekwantificeerde ambities uit de Structuurvisie voor zover daar bronnen voor beschikbaar zijn. Er is ten behoeve van de evaluatie geen aanvullend veldwerk verricht. De bijlagen volgen de paragraafindeling uit de evaluatie. Bijlage 1: Internationaal profiel pag 7 1. werkgelegenheid internationale organisaties 2. instellingen in cluster vrede en recht 3. economische omvang van de internationale organisaties 4. buitenlandse gasten en overnachtingen Bijlage 2: Benutting ligging aan zee pag 13 5. afbakening Kustzone 6. aantal inwoners Kustzone 7. woningvoorraad en woningmarktpositie Kustzone 8. werkgelegenheid Kustzone Bijlage 3: Binnenstedelijk bouwen en transformatie pag 21 9. woningproductie 10. samenstelling woningvoorraad 11. wachttijd in de sociale huursector 12. verdichting en verdunning Bijlage 4: Bereikbaarheid pag 29 13. stadspoorten en toplocaties Haagse Nota Mobiliteit 14. bereikbaarheid regio per openbaar vervoer Bijlage 5: Investeringen in groen en openbare ruimte pag 33 15. beoordeling openbaar groen en openbare parkeerruimte Bijlage 6: Samenhang met voorzieningen pag 35 16 basisvoorzieningen gezondheidszorg 17 onderwijs 18 inkels binnenstad 19 binnenlands dagbezoek Bijlage 7: Bevolkingsontwikkeling pag 41 20 inwonertal, natuurlijke aanwas en migratie 21 midden en hoge inkomens 5
Bijlage 8: Werkgelegenheid pag 45 22 arbeidsplaatsen 23 commercieel vastgoed 6
Bijlage 1 Internationaal profiel Doelstellingen De structuurvisie levert een bijdrage aan het versterken van het internationale profiel van Den Haag. Het bieden van topkwaliteit en goed gastheerschap zijn cruciaal om als internationale stad concurrerend te zijn in de wereld. Hieraan wordt invulling gegeven door ruimte te reserveren voor nieuwe instellingen en nieuwe topvoorzieningen aan te trekken. De ontwikkeling van het internationale profiel van Den Haag wordt in beeld gebracht aan de hand van de werkgelegenheid van internationale organisaties, de toegevoegde waarde die deze instellingen genereren, het aantal instellingen in het cluster vrede en recht dat in Den Haag is gevestigd, en het aantal buitenlandse gasten en hun overnachtingen In Den Haag. 1. Werkgelegenheid internationale organisaties De betekenis van internationale organisaties voor de Haagse werkgelegenheid is fors toegenomen. Tussen 2004 en 2010 is de directe werkgelegenheid van deze organisaties gegroeid van ruim 7.500 banen naar bijna 12.500 banen. Ook het aantal indirecte banen 1 die de internationale organisaties Den Haag opleveren is aanzienlijk toegenomen, namelijk van ruim 1150 in 2004 naar bijna 4850 in 2010. Elke 10 (directe) banen bij een internationale organisatie in Den Haag leveren daarmee nog eens bijna 4 indirecte banen binnen de stad op. Het aandeel van de directe werkgelegenheid in de totale werkgelegenheid in Den Haag is daarmee toegenomen van 3,4% naar 5,2%; het aandeel van de directe plus de indirecte werkgelegenheid zelfs van 3,9% naar 7,3%. Ook in de omgeving van Den Haag zijn veel internationale organisaties gevestigd. De toename van het aantal banen in de regio is echter minder dan in Den Haag. Er is dan ook sprake van verdergaande concentratie van werkgelegenheid, en dan vooral ook directe werkgelegenheid, van internationale organisaties binnen Den Haag. 1 De bestedingen van de internationale werknemers en van de internationale organisaties zelf genereren ook werkgelegenheid, de zogenaamde indirecte werkgelegenheid. Het blijkt dat, overall gezien, elke baan bij een internationale organisatie ook nog een baan daarbuiten oplevert Ruim 60% van de indirecte werkgelegenheid van internationale organisaties in Den Haag wordt echter buiten Den Haag en deels ook buiten de regio gecreëerd. (zie ook Den Haag internationale stad van vrede en recht, Decisio 2011, pag 43.) 7
Figuur 1 Directe en indirecte werkgelegenheid van internationale organisaties in Den Haag en in de overige regio 2 Den Haag 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2004 2007 2010 Directe w erkgelegenheid in DH Directe w erkgelegenheid in overige regio Indirecte w erkgelegenheid in DH Indirecte w erkgelegenheid in overige regio Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, Decisio 2005, 2008 en 2011 Tabel 1. Directe en indirecte werkgelegenheid van internationale organisaties in Den Haag, absoluut en als aandeel in de totale werkgelegenheid Werkgelegenheid totaal Den Haag (arbeidsjaren) Directe werkgelegenheid internationale organisaties in Den Haag Aandeel in totale werkgelegenheid in Den Haag Indirecte werkgelegenheid internationale organisaties in Den Haag Directe en indirecte werkgelegenheid internationale organisaties in DH 2004 2007 2010 Index 2004=100 222.709 228.473 237.609 107 7.539 9.124 12.422 165 3,4% 4,0% 5,2% 1171 3875 4844 413 8.710 12.999 17.266 198 Aandeel in totale werkgelegenheid 3,9% 5,7% 7,3% Verhouding directe-indirecte werkgelegenheid internationale organisaties in Den Haag 1 : 0,16 1 : 0,42 1 : 0,39 Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, Decisio 2005, 2008 en 2011 2 De regio Den Haag omvat hier drie COROP gebieden: Agglomeratie Den Haag, Delft/Westland en agglomeratie Leiden, Bollenstreek. Zie ook Den Haag internationale stad van vrede en recht, Decisio 2011, pag 19 en 20. 8
Tabel 2. Directe werkgelegenheid van internationale organisaties in Den Haag en in de regio Den Haag 3 Directe werkgelegenheid internationale organisaties in Den Haag Directe werkgelegenheid internationale organisaties in de overige regio Den Haag Directe werkgelegenheid internationale organisaties in de regio Den Haag 2004 2007 2010 Index 2004=100 7.539 60% 4.928 40% 12.467 100% 9.124 64% 5.081 36% 14.205 100% 12.422 68% 5.751 32% 18.173 100% Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, Decisio 2005, 2008 en 2011 165 117 146 Tabel 3. Aandeel directe en indirecte werkgelegenheid internationale organisaties in de totale werkgelegenheid in Den Haag 2004 2007 2010 Index 2004=100 Werkgelegenheid totaal Den Haag 222.709 228.473 237.609 107 Directe en indirecte werkgelegenheid internationale organisaties in DH 8.710 12.999 17.266 198 Aandeel in totale werkgelegenheid 3,9% 5,7% 7,3% 186 Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, actualisering 2010/2011, Decisio 2. Instellingen in cluster Vrede en recht Ook het aantal instellingen in het cluster Vrede en recht neemt in Den Haag gestaag toe. Concrete resultaten die de afgelopen jaren zijn geboekt zijn World Forum, ICC, Eurojust, diverse kleinere instellingen en de campusontwikkeling van de Universiteit Leiden rond CS. Tabel 4. Aantal instellingen in Den Haag in het cluster recht en vrede 2007 71 2009 79 2010 84 2011 87 Bron: DHIC/Jaarplan BIZ 3 De regio Den Haag omvat hier drie COROP gebieden: Agglomeratie Den Haag, Delft/Westland en agglomeratie Leiden, Bollenstreek. Zie ook Den Haag internationale stad van vrede en recht, Decisio 2011, pag 19 en 20. 9
3. Economische omvang van de internationale organisaties Naast werkgelegenheid leveren de aanwezige internationale organisaties ook toegevoegde waarde in economische zin. Toegevoegde waarde is het verschil tussen het budget van de internationale organisaties en hun inkopen van goederen en diensten 4 Figuur 2. Directe en indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in Den Haag en de overige regio Den Haag (in mln. euro s) 1.200 1.100 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2004 2007 2010 direct in DH direct in overige regio indirect in DH indirect in overige regio Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, Decisio 2005, 2008 en 2011 De directe en indirecte toegevoegde waarde die de internationale organisaties creëren in Den Haag is toegenomen van 717 miljoen euro in 2004 naar 1466 miljoen euro in 2010. Dit is een toename van minder dan 6% tot bijna 11% van de totale toegevoegde waarde die in de economie van Den Haag wordt gecreëerd. In de rest van de regio Den Haag is de toegevoegde waarde van internationale organisaties in absolute zin nog wel toegenomen, maar is het aandeel in de totale economie aanzienlijk lager en nagenoeg stabiel (2004: 2,7%,, 2007: 2,7% en 2010 2,6%). Het percentage toegevoegde waarde ligt overigens hoger dan het percentage werkgelegenheid omdat de lonen, die een belangrijk onderdeel zijn van de toegevoegde waarde, bij internationale organisaties relatief hoog liggen. 4 De toegevoegde waarde is de marktwaarde van de omzet minus de waarde van de gekochte en verbruikte grond en hulpstoffen. Voor internationale organisaties is dit bepaald aan de hand van het jaarlijks bestede budget of totale jaarlijkse uitgaven minus de waarde van zaken als huisvesting, computers, kantoorbenodigdheden, catering. Zie voor een nadere toelichting het rapport Den Haag Internationale stad van vrede en recht,, Decisio 2011, pag 19. 10
Tabel 5. Directe en indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in Den Haag en de regio Den Haag, absoluut (in mln euro s) en in % van de totale economie Den Haag 2004 2007 2010 directe toegevoegde waarde van internationale organisaties in Den Haag indirecte oegevoegde waarde van internationale organisaties in Den Haag directe + indirecte toegevoegde waarde internationale organisaties in Den Haag directe + indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in Den Haag in % van de totale economie van Den Haag overige regio Den Haag directe toegevoegde waarde van internationale organisaties in de overige regio Den Haag 472 573 1.117 245 282 349 717 855 1.466 5,9% 6,4% 10,8% 443 464 489 indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de overige regio Den Haag directe + Indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de overige regio Den Haag directe + Indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de overige regio Den Haag in % van de totale economie van de overige regio gehele regio Den Haag directe toegevoegde waarde internationale organisaties in de gehele regio Den Haag Indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de gehele regio Den Haag directe + Indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de gehele regio Den Haag directe + Indirecte toegevoegde waarde van internationale organisaties in de gehele regio Den Haag in % van de totale economie van de gehele regio Den Haag 256 268 329 699 732 818 2,7% 2,7% 2,6% 915 1.037 1.606 501 550 678 1.416 1.587 2.284 3,7% 3,9% 5,1% Bron: Den Haag Internationale stad van vrede en recht, Decisio 2005, 2008 en 2011 4. Buitenlandse gasten en overnachtingen Na een aanvankelijke toename is het aantal buitenlandse gasten 5 in 2008 aanzienlijk gedaald. Daarna is het aantal gasten weer toegenomen tot ruim boven het niveau van 2005, maar nog onder het niveau van het topjaar 2007. Het aantal overnachtingen vertoont hetzelfde patroon. Alleen 2011 valt uit de toon: het aantal gasten is toegenomen ten opzichte van 2010, maar het aantal overnachtingen is gedaald. Dit betekent dat de gemiddelde verblijfsduur van buitenlandse gasten is gedaald naar 1,8 dagen en daarmee onder het niveau van 2005 ligt. 5 Betreft zowel toeristen als zakelijke bezoekers 11
Figuur 3. Aantal gasten uit het buitenland in Den Haag en aantal overnachtingen van gasten uit het buitenland in Den Haag 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 gasten 264,1 264 315 257,8 284,2 291,3 293,4 overnachtingen 523,9 560,2 633,6 519 529,6 570 535,5 gasten overnachtingen Bron: CBS 12
Bijlage 2 Benutting ligging aan zee Doelstellingen Den Haag is uniek mede door de ligging aan zee met aantrekkelijke badplaatsen, kilometerslange stranden en uitgestrekte duinen. De ambitie is om meer gebruik te maken van die ligging als vestigingsvoorwaarde en woongebied. De aanpak van de zwakke schakels in de kustverdediging is een eerste noodzakelijke stap. Dan volgt het vormgeven van een kust die past bij een Wéreldstad aan Zee. De grote verscheidenheid van de Haagse kust (de badplaatsen Scheveningen-Bad en Kijkduin, Scheveningen-Haven en de duinen) is de grote troefkaart als woon- en recreatiegebied. Scheveningen wordt het drukke, bruisende tweede centrum aan het strand, dat vier seizoenen per jaar aantrekkelijk is voor Hagenaars en toeristen, met Bad en Haven als zwaartepunten. De benutting van de ligging aan zee wordt in beeld gebracht aan de hand van de ontwikkeling van het aantal inwoners en de woningvoorraad van een aantal wijken aan de kust en aan de hand van de ontwikkeling van de woningmarktpositie van en de werkgelegenheid in dit gebied. 5. Afbakening kustzone Om cijfermatige uitspraken te kunnen doen over het benutten van de ligging aan zee is het van belang om de kustzone te definiëren. De kustzone bestaat uit de wijken: Belgisch park, Westbroekpark/Duttendel, Van Stolkpark en Scheveningse Bos, Scheveningen, Duindorp, Geuzenen Staten-kwartier, Zorgvliet, Duinoord, Bomen- en Bloemenbuurt, Vogelwijk, Bohemen, Meer en Bos, Kijkduin en Ockenburg. Kaart1 Kustzone Den Haag 6. Aantal inwoners kustzone In de kustzone wonen begin 2012 bijna 78.800 Hagenaars, iets minder dan in 2005. Na een aanvankelijke lichte daling neemt de bevolking in de kustzone vanaf 2008 weer geleidelijk toe. 13
Tabel 6. Ontwikkeling aantal bewoners in kustzone en Den Haag kustzone Bewoners index 2005=100 gemeente Den Haag kustzone in % van DH kustzone Gemeente Den Haag 2005 78.987 472.087 16,7% 100 100 2006 78.872 475.580 16,6% 100 101 2007 78.052 474.082 16,5% 99 100 2008 77.604 475.904 16,3% 98 101 2009 77.811 482.510 16,1% 99 102 2010 77.999 489.271 15,9% 99 104 2011 78.234 496.296 15,8% 99 105 2012 78.784 502.735 15,7% 100 106 Bron: DHIC/GBA Omdat de bevolking van Den Haag als geheel vanaf 2008 sneller groeit, is het aandeel Hagenaars dat in de kustzone woont licht afgenomen (tot 15,7% begin 2012). 7. Woningvoorraad en woningmarktpositie Begin 2012 staan er in de kustzone bijna 42.000 woningen. Dit is ruim 17% van de Haagse woningvoorraad. Tabel 7. Ontwikkeling aantal woningen in kustzone en Den Haag kustzone woningvoorraad index 2005=100 gemeente Den Haag kustzone in % van DH kustzone Gemeente Den Haag 2005 41.068 230.330 17,8% 100 100 2006 41.146 231.225 17,8% 100 100 2007 41.144 232.265 17,7% 100 101 2008 41.146 232.704 17,7% 100 101 2009 41.398 234.677 17,6% 101 102 2010 41.483 237.789 17,4% 101 103 2011 41.731 239.686 17,4% 102 104 2012 41.973 241.107 17,4% 102 105 Bron: DHIC/CBS In de periode 2005 t/m 2011 zijn er in de kustzone jaarlijks gemiddeld bijna 250 woningen toegevoegd (nieuwbouw en toevoegingen anderszins) en bijna 120 woningen jaarlijks onttrokken (sloop en onttrekkingen anderszins). 14
Tabel 8. Mutaties woningvoorraad kustzone en Den Haag toevoegingen totaal onttrekkingen totaal woningvoorraadsaldo kustzone gemeente Den Haag kustzone Den Haag kustzone gemeente Den Haag 2005 171 2.332 93 1.437 78 895 2006 270 2.662 272 1.622-2 1.040 2007 50 2.527 48 2.088 2 439 2008 403 2.695 151 722 252 1.973 2009 298 4.075 213 963 85 3.112 2010 284 2.495 36 598 248 1.897 2011 260 1.744 18 323 242 1.421 Bron: DHIC/CBS Uit de (woz) waarde van de woningen blijkt dat de kustzone een sterke woningmarktpositie heeft. Zowel eengezinswoningen als appartementen hebben in de kustzone een aanmerkelijk hogere woz waarde dan gemiddeld. Bovendien is die waarde sinds 2004 in de kustzone ook nog eens sterker dan gemiddeld toegenomen. Figuur 8. Woz waarde van eengezinswoningen en appartementen in de kustzone en geheel Den Haag 600.000 550.000 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 2004 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 egw kustzone 267.040 438.970 486.693 548.470 580.462 586.671 567.327 558.985 egw Den Haag 203.813 316.480 344.442 374.670 389.734 389.836 377.713 371.067 appartementen kustzone 104.057 174.582 195.449 217.926 226.398 230.044 226.728 222.459 appartementen Den Haag 78.606 129.650 140.139 154.183 162.167 163.038 161.592 159.195 bron: DHIC/Gemeentelijke Belastingdienst 15
Figuur 9. Ontwikkeling van de WOZ waarde van eengezinswoningen en van appartementen in de kustzone en in heel Den Haag, index 2004=100 240 220 200 180 160 140 120 100 80 2004 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 egw kustzone 100 164 182 205 217 220 212 209 egw Den Haag 100 155 169 184 191 191 185 182 appartementen kustzone 100 168 188 209 218 221 218 214 appartementen Den Haag 100 165 178 196 206 207 206 203 bron: DHIC/Gemeentelijke Belastingdienst 8. Werkgelegenheid in de Kustzone De kuststrook biedt in 2011 werk aan ca. 42.500 personen. Dit is 16% van het aantal Haagse banen. Binnen de kuststrook is de werkgelegenheid geconcentreerd in de wijken Scheveningen (19%), Westbroekpark/Duttendel, (15%), Geuzen- en Statenkwartier (14%) en Zorgvliet (12%), Na een aanvankelijke stijging daalt de werkgelegenheid in de kuststrook vanaf 2008. Ook In Den Haag in zijn geheel daalt de werkgelegenheid, maar in de kustzone is de daling aanzienlijk sterker. De badplaatsen Scheveningen en Kijkduin gezamenlijk hebben in 2011 ruim een vijfde van het aantal banen in de kustzone. In eerste aanleg is de werkgelegenheid daar sneller gestegen, maar na 2008 ook sneller gedaald. 16
Figuur 10. Ontwikkeling van het aantal werkzame personen in de Kuststrook en in Den Haag (index 2005=100) 117 112 107 102 97 92 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 kustzone 100 97 100 103 100 98 96 waarvan badplaatsen 100 100 105 114 111 100 99 Den Haag 100 99 102 107 107 106 105 Bron: DHIC/Stadsgewest Haaglanden/Werkgelegenheidsregister De vijf sectoren die in de kustzone het meeste werkgelegenheid bieden zijn achtereenvolgens: 1. gezondheids- en welzijnszorg (18% tegen 15% gemiddeld Den Haag) 2. openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen (17% tegen 19% gemiddeld Den Haag 3. advisering, onderzoek, specialistische zakelijke dienstverlening (12% tegen 10% gemiddeld Den Haag) 4. groot- en detailhandel, reparatie van auto s (11% tegen 12% gemiddeld Den Haag) 5. logies, maaltijd- en drankverstrekking (8% tegen 4% gemiddeld Den Haag) Gezamenlijk bieden de vijf grootste sectoren in de kustzone twee derde van de werkgelegenheid in dit gebied. Echter, in al deze sectoren is de werkgelegenheid afgenomen, vooral sinds 2008, Uitzondering daarop is de sector advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening. Ten opzichte van 2008 is daar weliswaar sprake van een daling, maar ten opzichte van 2005 nog steeds van een toegenomen werkgelegenheid. De belangrijkste groeier in de kustzone is de sector onderwijs. Het aantal werkzame personen is daar sinds 2005 met ruim een kwart toegenomen tot ruim 3100 werkzame personen. Opvallend genoeg is er in deze sector ook na 2008 een aanzienlijke groei geweest. 17
Figuur 11. Ontwikkeling van de werkgelegenheid in de 5 belangrijkste sectoren in de kustzone (index 2005=100) 50 40 30 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-10 -20-30 1. gezondheids- en w elzijnszorg 2. groot- en detailhandel; reparatie van auto's 3. advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening 4. logies-, maaltijd- en drankverstrekking 5. onderw ijs Totale w erkgelegenheid kustzone Bron: DHIC/Stadsgewest Haaglanden/Werkgelegenheidsregister De badplaatsen Scheveningen en Kijkduin hebben in 2011 ruim 9200 arbeidsplaatsen en hebben binnen de kustzone een afwijkende werkgelegenheidsstructuur. De grootste sector daar is, zoals te verwachten, de sector logies, maaltijd- en drankverstrekking (ic. horeca; 18%) 6, Deze sector is in Scheveningen eerst sterk gegroeid, om na 2008 weer scherp af te nemen. Ook in Kijkduin neemt de werkgelegenheid in deze sector na 2008 fors af. Per saldo is de werkgelegenheid in deze sector sinds 2005 gegroeid noch afgenomen. Hoewel na 2008 gedaald is de sector advisering, onderzoek en specialistische dienstverlening, goed voor 10% van de werkgelegenheid, een belangrijke groeier in de badplaatsen (+21% tot 900 banen). Het sterkst is de groei evenwel in de sector onderwijs, Tussen 2005 en 2011 is het aantal banen daarin ruim verdubbeld tot meer dan 700 banen (8% van de werkgelegenheid), Dit is grotendeels toe te schrijven aan de vestiging van de internationale school in Kijkduin. De werkgelegenheid in de specifiek aan Scheveningen gelieerde visserij sector 7 is tussen 2005 en 2011 met ruim een kwart gekrompen tot ruim onder de 300 in 2011. Dit is 4 % van de arbeidsplaatsen in Scheveningen. Wanneer verder wordt ingezoomd op de werkgelegenheid in de badplaatsen onderverdeeld naar Kijkduin(-Bad), Scheveningen-Haven en Scheveningen-Bad dan zien we dat in Kijkduin (buurtcode 91: 758 in 2005, 686 in 2011) en Scheveningen-Bad (buurtcodes 03 en 71: 7095 in 2005, 6244 in 2011) de werkgelegenheid is gedaald (na een piek in 2007-2009), en dan met name in de horeca. In 6 Het gaat hier om de horeca. Daarnaast is er de sector Cultuur, sport en recreatie, waar bijvoorbeeld het Casino onder valt. 9% van de werkgelegenheid in de badplaatsen behoort tot deze sector. 7 De volledige SBI sector is landbouw, bosbouw en visserij. 18
Kijkduin is de teruggang ook in andere sectoren zichtbaar, zoals detailhandel, met uitzondering van onderwijs (te danken aan de vestiging van het HCO). In Scheveningen-Haven (buurtcode 02) is de werkgelegenheid vrijwel constant gebleven (2700 in 2005, 2703 in 2011, met een piek van ruim 3000 in 2009), waarbij de teruggang in met name visserij en enkele ander sectoren is gecompenseerd door groei in de horeca en verschillende vormen van zakelijke en creatieve dienstverlening. Deze cijfers wijzen er op dat vooral Kijkduin en Scheveningen-Bad er niet voldoende in slagen een aantrekkelijk toeristisch-recreatief product aan te bieden. 19
20
Bijlage 3. Binnenstedelijk bouwen en transformatie Doelstellingen Met de structuurvisie wordt ruimte geboden aan de verdere ontwikkeling van de stad. Daarvoor zal een groot aantal woningen in de stad worden gebouwd: 30.000 extra woningen tot 2020. Hiermee wordt de doorstroming goed op gang gebracht, zodat volgende generaties Hagenaars hier kunnen wonen én meer mensen die hier werken ook kunnen wonen. Het is een doelstelling om meer hoge en middeninkomens in de stad te krijgen. Daarvoor zal stedelijk worden gebouwd wat betekent dat de nadruk ligt op appartementen, ruimte-intensieve werkgelegenheid, grote verscheidenheid van woonen werkmilieus, functiemenging en meervoudig grondgebruik. De binnenstedelijke verdichting zal zodanig plaatsvinden dat een hoge woon- en leefkwaliteit ontstaat en dat de hoofdgroenstructuur niet wordt aangetast. Dit betekent onder meer dat ingezet wordt op intensief en meervoudig ruimtegebruik. Belangrijk is dat er vooral gebouwd wordt op de aantrekkelijke plekken: aan de kust en aan de randen van het groen. Het binnenstedelijk bouwen en transformatie wordt in beeld gebracht aan de hand van de woningbouwproductie, de veranderingen in de samenstelling van de woningvoorraad en de opgetreden verdichting en verdunning. 9. Woningproductie In de periode 2005-2011 zijn er door nieuwbouw en verbouw ruim 18.500 woningen aan de voorraad toegevoegd. Dit is 8,0% van de woningvoorraad van ruim 230.300 in 2005 en gemiddeld bijna 2650 per jaar. Door sloop, samenvoegingen en functiewijziging zijn er in dezelfde periode ruim 7750 woningen aan de voorraad onttrokken. Dat is 3,4% van de beginvoorraad en gemiddeld ruim 1100 per jaar. Per saldo is de woningvoorraad toegenomen met bijna 10.800 woningen, ofwel 4,6% van de beginvoorraad en bijna 1550 woningen per jaar. Begin 2012 telt Den Haag ruim 241.000 woningen. Figuur 12. Toevoegingen en onttrekkingen aan de Haagse woningvoorraad 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 toevoegingen 2.332 2.662 2.527 2.695 4.075 2.495 1.744 onttrekkingen 1.437 1.622 2.088 722 963 598 323 saldo 895 1.040 439 1.973 3.112 1.897 1.421 Bron: DHIC/CBS 21
De toevoegingen hebben een piek bereikt in 2009. Daarna neemt het aantal toevoegingen sterk af. Doordat ook de onttrekkingen (sloop) al eerder sterk zijn gedaald neemt de woningvoorraad in de periode 2008-2011 per saldo echter meer toe dan in de periode 2005-2007. De afname van de nieuwbouw in combinatie met de afname van het aantal onttrekkingen betekent wel dat de (kwalitatieve) veroudering van de woningvoorraad vanaf 2008 toeneemt. 10. Samenstelling woningvoorraad De groei van de woningvoorraad komt door een toename van het aantal eengezinswoningen, koopwoningen en particuliere huurwoningen. Het aantal appartementen is naar verhouding beperkt toegenomen. Het aantal corporatiewoningen is nagenoeg constant gebleven. Figuur 13. Ontwikkeling van de Haagse woningvoorraad naar woningtype en naar eigendomscategorie (index 2005=100) 125 120 115 110 105 100 95 90 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 eengezins 100 103 105 109 112 118 119 119 appartement 100 100 100 100 100 103 104 104 koop 100 101 103 105 108 111 112 113 particuliere huur 100 96 96 93 96 106 110 113 corporatie huur 100 98 97 98 97 98 99 100 totaal 100 100 101 101 102 103 104 105 Bron: DHIC/OZB en DHIC/CBS Onder invloed van de toevoegingen en onttrekkingen neemt de woningvoorraad van Den Haag niet alleen toe maar verandert deze ook heel langzaam - van samenstelling. Het aandeel eengezinswoningen, koopwoningen en particuliere huurwoningen is toegenomen. Het aandeel appartementen en corporatiewoningen is gedaald. 22
Figuur 14. Samenstelling woningvoorraad in Den Haag naar woningtype en naar eigendomscategorie 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% eengezins w oning appartement koop particuliere huur corporatie huur 2005 20% 80% 43% 18% 35% 2012 22% 78% 46% 19% 33% Bron: DHIC/OZB De nieuwbouw en de herstructurering hebben sterk bijgedragen aan het aantrekken en binden van midden en hoge inkomens aan Den Haag (zie bijlage 7 Bevolkingsontwikkeling, paragraaf 21). Bovendien zorgen herhuisvesting en nieuwbouw in het kader van herstructurering ervoor dat er minder wordt scheef gewoond en dat er goedkope corporatie- én koopwoningen worden vrijgemaakt 8. 11. Wachttijd in de sociale huursector Hiervoor is geconstateerd dat het aantal corporatiewoningen nagenoeg op peil is gebleven. Voor woningzoekenden is echter vooral relevant hoeveel woningen er op jaarbasis beschikbaar komen en verhuurd worden. Het aantal huishoudens dat op zoek is naar een woning in de sociale huursector in Den Haag is na een aanvankelijk daling gestaag toegenomen tot bijna 59.000 in 2010. In 2011 het aantal woningzoekenden fors afgenomen, waarschijnlijk (mede) als gevolg van de EU-maatregel dat woningzoekenden met een (belastbaar huishoudens)inkomen van meer dan 33.000 euro geen toegang meer krijgen tot de sociale huursector. Het aantal verhuringen (is het aanbod) op jaarbasis is vanaf 2005 gedaald en daarna achtergebleven bij de groei van het aantal woningzoekenden. In 2010 was het aanbod met 7.000 verhuringen weer nagenoeg op het niveau van 2005 om in 2011, mogelijk ook als uitvloeisel van de EU maatregel 9, sterk af te nemen. 8 Bron: Bewoners van nieuwe woningen in Haagse herstructureringsgebieden en overig Den Haag, 2007-2009. Barometer Herstructurering (module 3), Den Haag, DSO/Onderzoek. september 2011; Barometer Herstructurering 2011 - RIS 181974 9 De indruk bestaat dat huishoudens die nu in de sociale huursector wonen met een inkomen bóven de 33.000 euro minder frequent verhuizen dan voorheen, omdat zij vanwege de EU maatregel niet langer binnen de sociale huursector kunnen doorstromen en het inkomen veelal ontoereikend is om te verhuizen naar een koopwoning. Daardoor neemt het aanbod af. 23
Figuur 15. Ontwikkeling aantal woningzoekenden en verhuringen in sociale huursector Den Haag (index 2005=100) 130 120 110 100 90 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 aantal w oningzoekenden 100 92 102 109 120 124 108 aantal verhuringen 100 87 88 87 92 99 84 Bron: Aanbod sociale huursector Den Haag 2011, DSO/PSO 2012 Het aantal woningzoekenden in relatie tot het beschikbare aanbod bepaalt de uiteindelijke tijd die woningzoekenden moeten wachten voordat zij een woning kunnen betrekken. De werkelijke wachttijd voor starters varieert van jaar op jaar enigszins en ligt in 2011 op 16 maanden. De werkelijke wachttijd voor doorstromers is sinds 2008 gestaag opgelopen tot 31 maanden in 2011. Dit duidt er op dat binnen de sociale huursector het kwalitatief geschikte aanbod voor doorstromers (meer oudere huishoudens en vaker huishoudens met kinderen) schaars is. Figuur 16. Werkelijke wachttijd (in maanden)van geslaagde starters en doorstromers in de sociale huursector Den Haag maanden 35 30 25 20 15 10 5 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 starters 17 18 20 15 19 15 16 doorstromers 26 22 23 23 26 29 31 totaal 22 20 21 19 23 21 23 Bron: Aanbod sociale huursector Den Haag 2011, DSO/PSO 2012 24
12. Verdichting en verdunning Onder invloed van de toevoegingen en onttrekkingen aan de woningvoorraad veranderen ook woningdichtheden. De woningdichtheid in Den Haag is in de periode 2005-2012 toegenomen van 34,1 naar 36,6 woningen per ha. Toch zijn er negentien buurten waar de woningdichtheid is afgenomen en twintig buurten waar die constant is gebleven. Kaart 2. Verandering in woningdichtheid over de periode 2005-2011 bron: DHIC/CBS De vijf buurten waar de woningdichtheid het meest is gedaald zijn Spoorwijk, Transvaalkwartier Midden, Morgenstond West, Kijkduin en Moerwijk Zuid, buurten waar grootschalige herstructurering heeft plaatsgevonden (zie ook tabel 9). Logischerwijs is de woningdichtheid de afgelopen jaren het meest toegenomen in de nieuwbouwbuurten van de Vinex. De vijf bestaande buurten waar de woningdichtheid naar verhouding het meest is gestegen zijn De Uithof, Bezuidenhout Midden, Waalsdorp, Dreven en Gaarden en Rond de Energiecentrale Bij de woningverdunning in een buurt zijn twee kanttekeningen te maken. Het gaat om een momentopname en kan daarom een tijdelijk karakter hebben, bijvoorbeeld omdat er een complex gesloopt is en de nieuwbouw nog niet is voltooid. Bovendien betekent een verdunning in woningen niet automatisch dat het totale bebouwde oppervlak is afgenomen. In feite is zelfs het tegendeel het geval. Ook in de buurten waar de woningdichtheid is afgenomen is het bebouwd oppervlak (de zogenaamde Floor Space Index 10 ) namelijk toegenomen (zie ook tabel 9). Dit komt doordat bij herstructurering kleine woningen zijn gesloopt die vervangen zijn door een kleiner aantal grote 10 Floor Space Index (FSI): aantal m2 vloeroppervlak/aantal m2 grondoppervlak. De FSI van een buurt = 0 indien er geen enkele bebouwing is. De FSI van een buurt = 1 indien het vloeroppervlak van de bebouwing in die buurt overeen komt met het grond oppervlak van die buurt. Bij veel hoogbouw in een buurt kan de FSI verder oplopen. In Den Haag heeft de buurt Ockenburgh de laagste FSI waarde (0,04) en de buurt Uilebomen de hoogste (2,31). 25
woningen en/of door panden met een andere functie. Ook een wijziging van woonfunctie naar een andere bestemming betekent een afname van de woningdichtheid zonder dat de bebouwde oppervlakte in een buurt afneemt. Bij functiewijziging andersom (bijvoorbeeld van kantoor naar woonfunctie) en bij woningsplitsing geldt natuurlijk het omgekeerde: toename van woningdichtheid zonder toename van bebouwd oppervlak. Per saldo is het vloeroppervlakte aan woonruimte met bijna 2,4 mln m2 toegenomen (+10,2%). Daarnaast is het vloeroppervlakte aan niet-woningen toegenomen met bijna 1,4 mln m2 bvo (+ 12,7%). (zie ook bijlage 8 Werkgelegenheid, paragraaf 21). De groei zat daarbij vooral in de maatschappelijke functies (scholen, sportvoorzieningen, zorg, etc.). Figuur 17. Aantal m2 vloeroppervlak woningen en niet-woningen in Den Haag 40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 2005 2012 niet-w onen 10.869.890 12.245.788 w onen 23.203.133 25.568.421 bvo in 2012 groei tov 2005 aandeel bvo Den Haag wonen en bijz. woonvormen 26.195.535 11% 65% commercieel vastgoed 8.305.436 4% 21% maatschappelijk vastgoed 5.701.474 22% 14% totaal Den Haag 40.202.445 11% 100% Bron: DHIC/OZB Door de toename vloeroppervlakte is de Floor Space Index in Den Haag toegenomen van 0,48 in 2005 tot 0,58 in 2012. Dat wil zeggen dat elke 100 m2 Haags grondgebied 58 m2 vloeroppervlak aan bebouwing heeft (al dan niet in gestapelde vorm). 26
Tabel 9. Woning dichtheid en Floor Space Index (FSI) per buurt, gesorteerd naar mate van verdichting (index woningdichtheid) CBS woningvoorraad per 1/1 woningdichtheid (won/ha) FSI 2012 index woningdichtheid 2005=100 index fsi 2005=100 23 Spoorwijk 1.225 37,2 0,53 75 126 33 Transvaalkwartier-Midden 1.621 59,4 0,86 82 110 88 Morgenstond-West 2.990 50,6 0,72 85 123 91 Kijkduin 816 5,7 0,10 86 102 39 Moerwijk-Zuid 2.174 52,6 0,45 88 103 20 Moerwijk-Oost 1.524 42,5 0,40 92 114 13 Uilebomen 1.503 52,4 2,31 94 109 90 Ockenburgh 251 0,8 0,04 95 149 34 Transvaalkwartier-Zuid 2.507 69,4 0,81 95 122 69 Burgen en Horsten 3.537 40,1 0,51 97 112 38 Moerwijk-Noord 3.114 67,5 0,68 97 108 87 Venen/Oorden/Raden 3.814 49,5 0,48 99 112 81 Bosjes van Pex 212 4,7 0,22 99 273 83 Eykenduynen 1.333 27,4 0,32 99 107 68 Marlot 355 4,3 0,14 99 158 74 Duttendel 503 3,9 0,22 99 101 30 Rustenburg 2.928 87,1 0,80 99 111 08 Geuzenkwartier 2.247 71,8 0,85 99 116 78 Arendsdorp 871 17,0 0,57 99 107 24 Laakkwartier-West 3.369 74,7 0,74 100 103 26 Noordpolderbuurt 3.541 73,0 0,78 100 107 35 Oostbroek-Zuid 3.270 86,7 0,85 100 101 92 Bohemen/Meer en Bos 2.727 36,0 0,41 100 108 93 Componistenbuurt 1.069 74,8 0,85 100 103 51 Bloemenbuurt-Oost 3.361 56,7 0,76 100 106 105 Zonne Veld 1.306 28,9 0,39 100 116 67 Kampen 1.517 26,8 0,33 100 128 104 Lage Veld 1.615 45,6 0,58 100 129 84 Leyenburg 7.531 58,9 0,66 100 109 94 Waldeck-Noord 2.024 61,3 0,69 100 107 53 Vruchtenbuurt 3.166 59,7 0,82 100 105 75 Uilennest 1.277 43,7 0,62 100 105 37 Moerwijk-West 3.049 61,3 0,57 100 109 79 v Hoytemastraat eo 1.027 40,4 0,86 100 105 100 Duindorp 2.803 33,1 0,29 100 112 52 Bomenbuurt 3.098 59,9 0,87 100 107 21 Groente- en Fruitmarkt 1.685 38,0 0,73 100 112 48 Nassaubuurt 717 25,5 1,06 100 107 89 Morgenstond-Oost 3.245 55,7 0,51 100 109 31 Oostbroek-Noord 1.938 86,1 0,98 101 106 02 Vissershaven 1.598 20,5 0,45 101 159 12 Voorhout 1.497 25,2 1,63 101 110 66 Bezuidenhout-Oost 5.147 68,2 0,81 101 106 108 Bosweide 774 11,5 0,22 101 128 54 Heesterbuurt 3.537 86,3 0,88 101 102 86 Houtwijk 5.337 38,5 0,51 101 110 27
Tabel 9. Woningdichtheid en Floor Space Index (FSI) per buurt, gesorteerd naar mate van verdichting (index woningdichtheid) (vervolg 1) CBS woningvoorraad per 1/1 woningdichtheid (won/ha) FSI 2012 index woningdichtheid 2005=100 index fsi 2005=100 32 Transvaalkwartier-Noord 1.759 95,1 1,00 101 99 61 Landen 2.817 46,8 0,58 101 114 04 Visserijbuurt 1.987 73,3 1,07 101 106 47 Willemspark 1.071 32,3 0,89 101 106 25 Laakkwartier-Oost 5.047 92,9 0,82 101 106 44 Koningsplein eo 3.516 84,5 1,20 101 107 03 Scheveningen Badplaats 3.063 60,7 0,95 101 104 71 Belgisch Park 4.008 41,4 0,84 101 114 11 Kortenbos 3.998 66,3 1,33 101 113 50 Bloemenbuurt-West 1.062 39,2 0,70 102 138 15 Schildersbuurt-West 5.584 86,7 1,00 102 106 07 Statenkwartier 4.576 45,2 0,97 102 106 80 Morgenstond-Zuid 3.326 70,8 0,62 102 116 46 Archipelbuurt 3.529 41,0 0,84 102 97 45 Zeeheldenkwartier 5.617 69,3 1,21 102 106 40 Nieuw Waldeck 3.303 54,3 0,61 102 110 76 Duinzigt 1.577 23,0 0,40 102 111 09 Vogelwijk 2.138 7,9 0,18 103 120 55 Valkenboskwartier 5.377 82,7 1,04 103 106 43 Sweelinckplein eo 2.798 65,4 1,16 103 110 42 Stadhoudersplantsoen 1.125 52,3 0,92 103 111 17 Schildersbuurt-Oost 2.364 67,9 0,83 104 108 95 Kom Loosduinen 2.902 63,4 0,65 104 111 22 Laakhaven-West 1.779 31,9 1,00 105 114 16 Schildersbuurt-Noord 4.305 92,8 1,02 105 109 62 Rivierenbuurt-Zuid 384 38,8 0,75 105 103 01 Oud Scheveningen 1.574 61,2 0,73 106 112 06 Waldeck-Zuid 1.194 59,7 0,59 106 113 73 Westbroekpark 466 11,4 0,30 106 126 14 Zuidwal 4.095 81,6 1,59 106 112 113 Singels 1.861 34,2 0,52 107 124 96 Zijden/Steden/Zichten 3.520 38,1 0,52 107 140 97 Kraayenstein 2.338 7,9 0,20 108 89 19 Laakhaven-Oost 2.056 71,6 1,34 108 142 72 Rijslag 882 35,6 0,60 108 112 64 Bezuidenhout-West 1.553 28,9 1,41 108 107 05 v Stolkpark/Schev Bosjes 367 3,4 0,13 109 116 82 Rosenburg 1.463 29,6 0,54 110 123 10 Rond de Energiecentrale 2.623 52,6 0,85 111 121 98 Dreven en Gaarden 4.880 51,6 0,57 111 132 77 Waalsdorp 1.747 27,9 0,69 111 115 65 Bezuidenhout-Midden 2.088 34,2 1,28 112 128 99 De Uithof 633 4,8 0,06 114 81 101 Erasmus Veld 526 7,5 0,27 115 170 28
Tabel 9. Woningdichtheid en F;loor Space Index (FSI) per buurt, gesorteerd naar mate van verdichting (index woningdichtheid) (vervolg 2) CBS woningvoorraad per 1/1 woningdichtheid (won/ha) FSI 2012 index woningdichtheid 2005=100 index fsi 2005=100 120 De Vissen 2.872 25,2 0,40 117 132 103 Parkbuurt Oosteinde 1.075 24,4 0,49 117 133 18 Huygenspark 3.166 69,4 0,88 118 119 112 Morgenweide 2.894 35,5 0,49 122 134 41 Zorgvliet 311 3,7 0,51 123 143 63 Rivierenbuurt-Noord 1.705 48,4 1,57 129 121 114 Waterbuurt 1.830 22,7 0,40 131 193 119 De Velden 1.660 23,5 0,42 139 182 115 De Bras 1.886 23,2 0,38 215 166 118 De Lanen 1.706 26,7 0,38 494 425 102 Hoge Veld 2.685 27,3 0,41 607 514 121 Rietbuurt 786 9,1 0,16 3043 1586 111 De Venen 289 8,5 0,20.. Totaal 240.493 36,1 0,57 104 118 Bron: DHIC/gemeente Den Haag/DSO/L&V, CBS 29
30
Bijlage 4. Bereikbaarheid Doelstellingen Het openbaar vervoer krijgt een oppepper. Op regionaal niveau wordt ingezet op uitbreiding van Randstadrail. De inzet is om Rotterdam rechtstreeks te verbinden met Scheveningen-Haven, Zoetermeer met Kijkduin en Delft met Scheveningen-Bad. De verbeteringen in het openbaar vervoer zorgen ervoor dat de reistijd van deur tot deur meestal niet meer dan 45 minuten bedraagt. Voor de ontwikkelingen op het gebied van de bereikbaarheid wordt verwezen naar de monitor rapportage van de Haagse Nota Mobiliteit 11. Voor de mate van bereikbaarheid van de regio (Zuidvleugel) per openbaar vervoer worden de reistijden tussen een aantal centrale bestemmingen als maatstaf gehanteerd. 13. Stadspoorten en toplocaties Haagse Nota Mobiliteit In de Haagse Nota Mobiliteit (HNM, september 2011) is de actuele bereikbaarheid als volgt beoordeeld:. de reistijden naar de toplocaties aan de kust zijn deels te lang voor zowel openbaar vervoer als de weg. het wegennet is congestiegevoelig en voldoet daarmee niet aan de betrouwbaarheidseisen. de reistijden voor het openbaar vervoer naar de nieuwe ontwikkellocaties zijn te lang. In de HNM wordt prioriteit gegeven aan de bereikbaarheid van de aangewezen toplocaties zowel per auto als per openbaar vervoer. Hiervoor zijn specifieke doelen gesteld die jaarlijks worden gemeten en gerapporteerd. De eerste monitor wordt in het najaar van 2012 uitgebracht. 14. Bereikbaarheid regio (Zuidvleugel) per openbaar vervoer Voor de bereikbaarheid binnen de regio cq. Zuidvleugel is in de structuurvisie een indicatieve norm van 45 minuten per openbaar vervoer gesteld. Bij operationalisering van deze 45-norm als (a) van de deur van het gemeentehuis Den Haag (Spui) tot gemeentehuis in de regiogemeenten en (b) van gemeentehuis regiogemeenten tot aan Kurhaus Scheveningen dan blijkt de bereikbaarheid van de Zuidvleugel per openbaar vervoer vooralsnog ontoereikend te zijn (zie ook tabel 10) 12. De gemeenten in het Stadsgewest Haaglanden zijn vanuit het Spui alle (ruim) binnen de gestelde norm van 45 minuten te bereiken. Van de gemeenten in de Stadsregio Rijnmond geldt dat alleen Rotterdam, Schiedam, Lansingerland en Vlaardingen bereikbaar zijn binnen de gestelde norm. De overige gemeenten in de Zuidvleugel vallen (ruimschoots) buiten de bereikbaarheidsnorm. De bereikbaarheid van het Kurhaus vanuit de regiogemeenten is veel beperkter. Zelfs niet alle gemeenten binnen Haaglanden voldoen aan de 45 minuten norm. 11 De eerste versie van de monitor HNM wordt in het najaar van 2012 uitgebracht. 12 Reistijd bepaald aan de hand van de minimale reistijd per openbaar vervoer (trein, RR, tram, bus en lopen) tussen het gemeentehuis Den Haag en het gemeentehuis in de regiogemeenten. 31
Kaart 3. Stadspoorten en toplocaties 13 in Haagse Nota Mobiliteit, september 2011 Kaart 4. Onderzochte gemeenten in de Zuidvleugel 13 Toplocaties zijn locaties waar nu of in de toekomst veel werkgelegenheid en voorzieningen geconcentreerd zijn. Vanaf de zogenaamde stadspoorten, de plekken waar reizigers de stad binnenkomen of verlaten, moeten die toplocaties binnen een genormeerde tijd bereikbaar zijn. In hoofdstuk 4 van de HNM is het begrip betrouwbare bereikbaarheid uitgewerkt naar locaties, routes en beoogde reistijden. 32
Tabel 10. Bereikbaarheid per openbaar vervoer binnen de Metrool regio Den Haag-Rotterdam aan de hand van de minimale reistijd per OV van (a) gemeentehuis Den Haag naar gemeentehuizen regiogemeenten en (b) gemeentehuis regiogemeente naar Kurhaus Scheveningen. Vanaf gemeentehuis Den Haag Naar gemeentehuis: minimale OV reistijd uren minuten Naar Kurhaus Scheveningen Vanaf gemeentehuis: minimale OV reistijd uren minuten Haaglanden: Voorburg 0 19 1 Haaglanden: Voorburg 0 28 0 Haaglanden: Rijswijk 0 22 1 Haaglanden: Wassenaar 0 38 1 Haaglanden: Delft 0 23 1 Haaglanden: Rijswijk 0 40 1 Haaglanden: Leidschendam 0 23 1 Haaglanden: Leidschendam overstappen overstappen 0 41 1 Haaglanden: Zoetermeer 0 25 0 Haaglanden: Zoetermeer 0 41 1 Haaglanden: Wassenaar 0 32 1 Haaglanden: Delft 0 43 1 SRR: Schiedam 0 37 2 SRR: Schiedam 0 46 1 SRR: Rotterdam 0 38 2 Haaglanden: Westland 0 51 1 (Naaldwijk) Haaglanden: Pijnacker- 0 39 1 Haaglanden: Pijnacker- 0 54 1 Nootdorp Nootdorp Haaglanden: Midden- 0 39 2 SRR: Lansingerland 0 55 2 Delfland SRR: Lansingerland 0 39 2 Haaglanden: Midden- 0 56 2 Delfland SRR: Vlaardingen 0 43 2 SRR: Rotterdam 0 58 1 Haaglanden: Westland (Naaldwijk) 0 45 1 SRR: Vlaardingen 1 5 2 SRR: Maassluis 0 46 2 SRR: Maassluis 1 8 2 SRR: Spijkenisse 0 55 2 SRR: Spijkenisse 1 13 2 SRR: Albrandswaard 0 59 2 SRR: Albrandswaard 1 21 2 SRR: Barendrecht 1 1 1 SRR: Barendrecht 1 21 1 SRR: Krimpen aan den 1 5 4 SRR: Capelle aan den IJssel 1 23 2 IJssel SRR: Ridderkerk 1 9 2 SRR: Ridderkerk 1 28 3 SRR: Capelle aan den IJssel 1 9 3 SRR: Krimpen aan den IJssel 1 32 4 SRR: Bernisse 1 14 4 SRR: Bernisse 1 38 3 SRR: Brielle 1 29 3 SRR: Brielle 1 52 3 SRR: Westvoorne 1 39 3 SRR: Hellevoetsluis 1 53 3 SRR: Hellevoetsluis 1 40 3 SRR: Westvoorne 2 7 3 Bron: 9292 Plan je reis, 1 augustus 2012 Bron: 9292 Plan je reis, 2 augustus 2012 Openbaar vervoer: trein, RandstadRail, tram, bus, lopen (voor- en natransport en overstappen) 33
34
Bijlage 5. Investeren in groen en openbare ruimte Doelstellingen De groei van het aantal arbeidsplaatsen en inwoners mag niet ten kosten van de leefbaarheid. De leefbaarheid wordt in beeld gebracht aan de hand van de beoordeling van Hagenaars van het openbaar groen en de openbare parkeergelegenheid. 15. Beoordeling openbaar groen en openbare parkeervoorzieningen door Hagenaars Bijna alle Hagenaars vinden openbaar groen in de omgeving belangrijk. Het aandeel Hagenaars dat openbaar groen zeer belangrijk vindt neemt bovendien toe van bijna een derde in 2002 tot bijna de helft in 2011 14. Het aandeel Hagenaars dat tevreden of zeer tevreden is over het groen in de buurt ligt al jarenlang rond de 70% (bron: WBO/WoON). Zo n 60% van de Hagenaars beoordeelt het aanbod van openbaar groen als voldoende en bijna 20% zelfs als ruim voldoende. Indien gekozen moet worden tussen meer kwantiteit (meer beplanting) of meer kwaliteit aan groen (beter onderhouden, mooier), kiest twee derde van de Hagenaars voor meer kwaliteit. (bron: Stadsenquête 2011). Tabel 11. Aandeel van de huishoudens dat tevreden of zeer tevreden is over het openbaar groen en de openbare parkeerruimte in de buurt. tevreden of zeer tevreden over het groen in de buurt tevreden of zeer tevreden over het parkeren in de buurt Bron: Cita Vista 1990-2009/WBO/WoON 2002 2006 2009 69% 71% 69% 51% 54% 47% Ook een overgrote meerderheid van de Hagenaars (bijna 90%) vindt openbare parkeergelegenheid (zeer) belangrijk. Het aandeel Hagenaard dat gebruik maakt van openbare parkeergelegenheid is gestaag toegenomen tot 60% in 2009. Het aandeel Hagenaars dat (zeer) tevreden is met de parkeergelegenheid in de buurt daalt licht en is in 2009 minder dan de helft. De in paragraaf 11 geconstateerde verdichting heeft blijkbaar geen nadelige invloed gehad op de overwegend positieve - beoordeling van het openbaar groen. Voor de beoordeling van de openbare parkeergelegenheid ligt dit anders. Deze lijkt wel onder druk te staan 14 Bron: WoON2009 en Stadsenquête 2011. 35
36
Bijlage 6. Samenhang met voorzieningen Doelstellingen Behoud van het voorzieningenniveau en uitbreiding van de topvoorzieningen om de stad aantrekkelijk te houden voor bestaande inwoners. Basisvoorzieningen: er is een ruime keuze in scholen, clubs en verenigingen, cultuur en zorgvoorzieningen. Ook voor huis- en tandartsen, waaraan in 2005 nog een nijpend tekort was, wordt een praktijk in de stad weer aantrekkelijk. Onderwijsvoorzieningen: zowel het primair, internationaal als academisch onderwijs wordt uitgebreid. Huisvesting voor brede scholen wordt ontwikkeld. Een doelstelling is dat Den Haag in 2020 jaarlijks duizenden studenten meer trekt dan in 2005, waarvan een toenemend deel na de afronding van de studie in Den Haag blijft werken en wonen. Cultuur: in Den Haag Nieuw Centrum, rond het Spuiplein, is een toonaangevend cultuurcluster ontstaan. Er komt een poptempel en een cultuuricoon aan zee. Detailhandel: Den Haag wordt de topwinkelstad van Nederland, mede doordat internationale winkelformules zich hier hebben gevestigd. Toeristisch-recreatieve voorzieningen: de kust wordt het meest geliefde uitstapje van de regio. Scheveningen-Bad verwelkomt meer bezoekers dan ooit: in de zomer, maar ook daarbuiten. De samenhang met voorzieningen wordt in beeld gebracht aan de hand van de basisvoorzieningen in de gezondheidszorg, het onderwijs, winkels in de binnenstad en het binnenlands dagbezoek (zakelijk en recreatief) aan Den Haag. 16. Basisvoorzieningen gezondheidszorg Het aantal huisartsen en het aantal fysiotherapeuten is sinds 2005 toegenomen. Het aantal tandartsen is gedaald. Ten opzichte van het landelijke niveau is zowel het aantal huisartsen, als het aantal tandartsen en fysiotherapeuten gunstig. Figuur 18. Aantal huis- en tandartsen en fysiotherapeuten per 10.000 inwoners in 2005 en 2010 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Huisartsen Tandartsen Fysiotherapeuten Den Haag 2005 Den Haag 2010 NL 2010 bron: ABF research bv/vastgoedmonitor 2010 37
17. Onderwijs In de periode 2005-2011 is het aantal basisscholen gedaald van 141 naar 138. Het aantal scholen voor voortgezet onderwijs is toegenomen van 38 naar 41. Het hoger onderwijs in Den Haag is de afgelopen jaren aanzienlijk gegroeid. Het aantal studenten dat een opleiding volgt aan een HBO en WO instelling in Den Haag is vanaf 2002 toegenomen van ca. 15.300 naar 19.500 in 2007 tot 23.500 in 2010 15. Verdere doorgroei wordt verwacht. Naast HBO opleidingen, met de Haagse Hogeschool als grootste, is sinds 1 januari 2011 Campus Den Haag een volwaardige faculteit van de universiteit Leiden. Campus Den Haag biedt academisch onderwijs en onderzoek op het gebied van o.a. bestuurskunde, politicologie en internationaal recht. De komende jaren zal campus Den Haag naar verwachting verder doorgroeien tot een faculteit met ongeveer 2500 studenten en honderd arbeidsplaatsen. Campus Den Haag is gevestigd op vier centrale locaties in de stad te weten Kantoren Stichthage op het Centraal Station (hoofdvestiging), Lange Houtstraat 11 (Centrum Regionale Kennisontwikkeling), Lange Voorhout 44 (LUC The Hague) en nieuwbouw aan de Schouwburgstraat 2 (oplevering september 2012). 18. Winkelaanbod binnenstad In de binnenstad is het aantal winkels de afgelopen jaren afgenomen, maar is het winkelvloeroppervlakte juist gestegen. Het winkeloppervlak aan mode en luxe goederen, veruit de grootste branche, is verder toegenomen. In het algemeen kan gesteld worden dat de ontwikkeling van Den Haag als internationale winkelstad sinds 2006 een vlucht heeft genomen. De situatie destijds was niet altijd rooskleurig. Met name het imago bij investeerders, retailers en makelaars spoorde niet met de werkelijke ontwikkeling die met name de Haagse binnenstad doormaakte. Hier is in de beginperiode van het project internationale winkelstad veel nadruk op gelegd. Inmiddels is Den Haag als winkelstad bij de marktpartijen op de kaart gezet. Er blijkt een hoge vestigingsbereidheid, maar een tekort aan toplocaties, waar de nieuwe retailers zich willen vestigen. Opvallend is de enorme schaalvergroting die optreedt. Nieuwe internationale retailers willen over meerdere verdiepingen naar winkels van meer dan 3.000 m² tot zelfs 8.000 m². 14 Deze branchering bepaalt in hoge mate de dominantie van het midden en hoge marktsegment in de binnenstad en de verdere groei daarin. Het winkeloppervlak in het exclusieve segment is licht gedaald, maar het aantal winkels in dit topsegment is wel gegroeid (van 73 naar 77 winkels). 15 Bronnen: Jongerenhuisvesting in beeld, Companen iov DSO/Den Haag, september 2002; Van Struyck tot statig; Woonwensenonderzoek onder studenten die in Den Haag studeren en/of wonen, Laagland Advies iov DSO/Den Haag, juni 2008; Monitor Studentenhuisvesting, ABF/Kences, concept december 2011 14 Bron: Voortgangsbericht Den Haag Internationale Winkelstad 2011, DSO Den Haag 38