BTC Infocyclus 2016 Visies op ontwikkeling in historisch perspectief Prof. Eric Vanhaute 1
1/ De ontdekking van de wereld (en van de mens) 2/ De triomf van het Westen 3/ Het Westen en ontwikkeling: beschaving en modernisering 4/ Het Westen en ontwikkeling: globalisering 5/ De constructie van tijd en plaats 6/ De stijd om het gelijk (armoede en ongelijkheid) 2
1/ De ontdekking van de wereld (en van de mens) 3
13,7 miljard jaar 4
5
6
7
BNP per capita, mondiale verhoudingen 1500-1900-1950-2015 http://www.worldmapper.org/images /largepng/160.png 8
Totaal BNP per land, 2010-2050 9
10
11
2/ De triomf van het Westen Europa 15de-19de eeuw: A/ - dynamischer dan rest van de wereld? - eigen, unieke cultuur, instellingen, economie? B/ - inhaalbeweging; grote scheiding pas in de 19de eeuw? Rise of the West: geen logisch uitvloeisel van een lange (interne) evolutie in pre-industrieel Europa 12
13
14
15
16
17
18
19
20
2/ Het Westen en ontwikkeling: beschaving en modernisering 21
22
23
24
25
Twee betekenissen van beschaving 1/ Algemene menselijke gedragscode; enkelvoudig; inclusief 2/ Cultuurgebonden; nadruk op verschillen, meervoudig, exclusief 26
Beschaving in het enkelvoud: beschaven is een werkwoord - 18 de eeuw: beschaven en beschaving (civiliser / civilisation) - Tweedeling beschaafd barbaars - Evolutie: beschaven = moderniseren = inclusief concept 27
28
- Universalisme versus verschildenken en racisme - 20 ste eeuw: beschavingsconcept onder vuur. vooruitgangsdenken. conflict met concept cultuur - Moderniseren ipv beschaven 29
30
31
32
33
Take up the White Man's burden-- Send forth the best ye breed-- Go bind your sons to exile To serve your captives' need; To wait in heavy harness, On fluttered folk and wild-- Your new-caught, sullen peoples, Half-devil and half-child. 34
35
Gapminder 36
Beschavingen in conflict Samuel Huntington The clash of the civilizations and the remaking of world order (1996) Drie premissen: -Botsende Beschavingen ipv een Universele Beschaving -Verschillen tussen beschavingen zijn cultureel/religieus -Beschavingen als vertrekpunt politieke analyse (Westerse dominantie) 37
38
39
40
Een Westerse beschaving? Westen is geen (vaste) plaats, is een idee/set van ideeën/culturele tradities Verovert de wereld vanuit Europees kerngebied (verwestering) Vraag: tot waar kan je waarden terugbrengen; hoe kan je waarden Westers benoemen? 41
Interne coherentie en externe openheid Beide aspecten gaan samen, verklaren succes Europa na 1000: een nieuwe openheid - naar verleden - naar eigen omwereld Geen politiek rijk, wel een culturele en economische ruimte 42
43
44
45
Interne coherentie en externe openheid Europese openheid : - Via conflict en verovering - Via handel en reizen - Via kennis en imitatie - Erfenis van Byzanthium en de Islam-wereld - De verdere wereld 46
47
48
4/ het Westen en ontwikkeling: globalisering 49
50
Vragen over globalisering - Globalisering: hedendaags of historisch vraagstuk? - Globalisering: neologisme en containerbegrip? - Wat we kunnen verstaan onder globalisering? - Wat is de historische draagwijdte van het concept? - Wat leert wereldgeschiedenis ons over globalisering? 51
Compressie tijd en plaats: een plaatsloze wereld -Extensieve groei / intensieve groei -Horizontale en verticale schaalvergroting -Groeiende interactie / groeiende impact 52
53
Vier dimensies van globalisering -Extensity -Intensity -Velocity -Impact extensiviteit intensiviteit snelheid impact Thick versus thin globalization 54
Een definitiestrijd a) Neutrale invulling: passief proces, technologische motor ( de aarde is plat ) b) Ideologisch begrip: actief proces, verwestering Historische analyse: start, verloop, hedendaags proces? 55
56
57
58
59
5/ De constructie van tijd en plaats 60
61
62
63
64
65
66
67
68
Constructie van de ruimte -Neutrale ruimte versus politieke, normatieve ruimte -Politiek bepaalde ruimtes -Economisch bepaalde ruimtes -Wie bepaalt ruimtes? Voorbeeld: - Eerste, Tweede, Derde Wereld - Global North / Global South 69
70
Grenzen van het Westen / van Europa? Geografische grens? Cultuurhistorische grens? Politieke grens? 71
Cultuur-historische grenzen van Europa? - de christelijke traditie (rooms-katholiek, protestants, orthodox) - de waarden van de verlichting (scheiding kerk en staat, mensenrechten...) - de politieke democratie en het staten-systeem - de kapitalistische markt-economie 72
2. Schalen en patronen van tijd Het beheersen van tijd: -Kalenders en klokken -Wereldbeelden: sociale tijd -Ruimte-Tijd, SpaceTime 73
Historisch tijdsbesef: -Oude tijd is mythisch en cyclisch -Moderne tijd is werkelijk en rechtlijnig -Nieuwe inzichten: chaostheorie, complexiteitsdenken 74
75
76
Casus en vergelijking -Afgelijnd in tijd en plaats -Afgelijnd thema Methode: de comparatieve analyse wederkerig en geïntegreerd Uitkomst vaak typologieën Interactie op de tweede plaats 77
78
79
80
81
82
83
84
6/ de strijd om het gelijk (armoede en ontwikkeling) 85
86
87
88
Armoede is hip - Make Poverty History - Millenium Doelstellingen/ Sustainable Development Goals - Jeffrey Sachs, The End of Poverty - Opheffen armoedefuik - Geïntegreerde aanpak - De middelen zijn er 89
90
91
Armoede op de internationale agenda - Gevolg van achterblijven of gevolg van ongelijke wereld? - Gevolg van onderontwikkeling of gevolg van ontwikkeling? - Vandaag: armoede centraal concept in ontwikkelingsdenken - Armoede, ongelijkheid, polarisering 92
Armoedebestrijding als ideologie - Internationaal vertoog: van ontwikkeling naar armoedebestrijding - Van soevereiniteit van de staat naar soevereiniteit van markt en individu - Armoede is individueel en multidimensioneel - Inkomensherverdeling naar achtergrond - Armoedebestrijding bevestigt neoliberaal discours Armoede: theoretisch strijdtoneel 93
94
95
Van armoede naar ongelijkheid Armoedevraagstuk zegt weinig over spreiding: ongelijkheid 2000 2015 -BNP 100% 200% -Gemiddeld inkomen/hoofd 5% armste 50 100 5% rijkste 450 900 -Verschil relatief X9 X9 absoluut 400 800 96
Aandeel totale rijkdom 20% 20% rijksten armsten 1820 57% 4,7% 1910 67% 3,0% 1950 69% 2,4% 1992 72% 2,2% 2005 83% 1,4% 97
98
99
Grafiek toont dat stijging globale ongelijkheid vooral het gevolg is van stijging inter-nationale ongelijkheid (groeiende BNP pc divergentie) Met name: het aandeel van intra- en inter-nationale ongelijkheid in globale ongelijkheid is verschoven: % Intra-nationaal % Inter-nationaal 1820: ± 65% ± 35% 2000: ± 35% ± 65% Globale ongelijkheid blijft ondertussen torenhoog Historische dimensie van ongelijkheid: van klasse naar locatie 100
Het debat over ontwikkeling en ongelijkheid A/ Moderniseringsgeloof: ongelijkheid is residu van verleden B/ Ongelijkheidsdenken: ongelijkheid is gevolg van huidig systeem 101
102
103
104