Moet er nog inhoud zijn?

Moet er nog inhoud zijn?

Redactie Liesbeth De Ridder Redactieteam Tom Andries, Sigrid Bosmans, Eva Van Hoye, Bram Wiercx Eindredactie Bart Biesbrouck Dank aan Jan Baetens, Bert Cannaerts, Roel Daenen, Paul Hermans, Jeroen Janssens, Jan Matthé, Laure Messiaen, Kristof Michiels, Bart Ooghe, Alexandra Pauwels, Rudy Pieters, Marc Rubben, Jan Seurinck, Bart Stroobants, Caroline Stockman, Fred Truyen, Gregory Vercauteren, Tijl Vereenooghe, Hans van der Linden, Hildegarde Van Genechten, Tuur Van Hove, Nele Van Uytsel en Nico Wouters. Moet er nog inhoud zijn? Verantwoordelijke uitgever Heidi De Nijn, Grote Markt 21, 2800 Mechelen Een publicatie van Erfgoedcel Mechelen Van Beethovenstraat 8-10 2800 Mechelen erfgoedcel@mechelen.be erfgoedcelmechelen.be E-land erfgoedland.be e-land@mechelen.be Fotomateriaal Erfgoedcel Mechelen, Facebook, Onroerend Erfgoed, Stedelijke Musea Mechelen, Brooklyn Museum, Erfgoedbank Waasland, Huis Van Alijn, H30, Facebook Statistics. Grafische Vormgeving Lodewijk Joye lodewijkjoye.be Druk Gazelle Depotnummer D/0797/2011/103 Praktijkgids voor sociale media in de erfgoedsector.

INLEIDING Sociale media is een goede term om alle webmedia te vatten die uitgesproken sociaal zijn. Sociaal in de zin dat ze in twee richtingen functioneren of kunnen aangewend worden. Je kan namelijk zo als gebruiker zelf een stukje van de inhoud inkleuren, delen en sturen. Roel Daenen, FARO

4 Inleiding 5 Voorwoord Deze praktijkgids is geen allesomvattende, strikt te volgen handleiding. Het is eerder een werkdocument dat inspiratie en handvaten kan bieden aan erfgoedorganisaties die hun eerste stappen willen zetten op het participatieve sociale web. Het publiek wil vandaag niet alleen meer naar verhalen luisteren van erfgoedorganisaties, het wil een volwaardige partner zijn en dus ook zijn eigen verhaal terugvinden in een erfgoedwerking. Sociale media vormen de onlinepoot van dat partnerschap. Rudy Pieters, Marketing en Cultuur De basis voor deze praktijkgids ligt in het socialemediaproject van de erfgoedcel Mechelen. In het kader van twee casestudies experimenteerden we met de participatieve mogelijkheden van het sociale web binnen de werking van onze erfgoedcel. We experimenteerden echter niet zomaar uit de losse pols. Losse ideeën en intuïtie zijn immers niet voldoende voor de uitwerking van een project. Om het tot een goed einde te brengen, hebben we nauwgezet elke onderzoeksstap overdacht. We gingen ook te rade bij enkele experten in sociale media, voor tussentijdse feedback en ondersteuning. Dankzij die planmatige aanpak kunnen we via deze praktijkgids onze ervaringen delen met de cultureel-erfgoedsector. We nemen je graag mee doorheen alle stappen van ons proces. Tussendoor bieden we stukjes theoretische achtergrond, nuttige praktijkvoorbeelden en verwijzingen naar interessante blogs en websites die de vinger aan de pols van de sociale media houden. Ook laten we collega s uit de erfgoedsector aan het woord met hun visie en tips over sociale media. Dit is dus geen boek om in de boekenkast stof te laten vangen. Klinkt dit als vind ik leuk in je oren? Aan de slag ermee! Veel succes!

6 Inleiding Inleiding 7 E-land Het socialemediaproject werd opgenomen in het E-land-traject van de erfgoedcel. Met E-land willen we vanuit lokale projecten inzetten op netwerking en expertisedeling in de Vlaamse erfgoedsector. E-land, voluit Erfgoedland, wil op een bewuste manier de werkprocessen van erfgoedprojecten onder de loep nemen, begeleiden en evalueren. Het traject werd gelanceerd op 4 april 2011. Partners zijn FARO, Heemkunde Vlaanderen, Het Firmament en het Interuniversitair Instituut voor Publieksgeschiedenis. E-land wil de Vlaamse erfgoedwerking mee optimaliseren door bewust stil te staan bij en tijd uit te trekken voor reflectie en procesbegeleiding, en door de lokale kennis te delen met alle bovenlokale niveaus. De Mechelse erfgoedpraktijk geldt daarbij als vertrekpunt. Aan de hand van criteria selecteert E-land Mechelse erfgoedprojecten. Meer informatie over E-land en de lopende projecten: www.erfgoedland.be Onderzoeksverloop van het socialemediaproject ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- September Project - Literatuurstudie sociale media Maart Voorbereidende fase - Opmaak stand van zaken Vlaamse erfgoedsector en sociale media - Bevraging Vlaamse erfgoedcellen ervaring sociale media ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Februari Project - Focusgroep sociale media experten April Ontwikkelingsfase ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- April Project - Ontwikkeling strategie Mei Implementatiefase - Implementatie voorbereidende en ontwikkelingsfase: uitvoering casestudies ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Doelstelling van het socialemediaproject De evolutie van de Vlaamse erfgoedsector in de laatste tien jaar hangt samen met een groeiende publieke belangstelling voor het verleden. Die belangstelling biedt een groot voordeel. Voorheen werd de geschiedenis in Vlaanderen op een eerder klassieke en traditionele manier overgebracht. Vandaag worden publiekscommunicatie en publieksbemiddeling ernstig en professioneel benaderd. Er is meer aandacht voor de dialoog met het publiek en de manier waarop erfgoedinhoud wordt ontvangen. We zoeken ook meer naar manieren om een breder en ander publiek te bereiken. De Erfgoedcel Mechelen wilde de rol van sociale media als middel binnen publiekscommunicatie onderzoeken en ingaan op de eigenheid van die media: interactiviteit en participatie. Met het onderzoeksproject wilden we te weten komen hoe sociale media ingezet kunnen worden om de erfgoedparticipatie van diverse doelgroepen te verhogen. Met erfgoedparticipatie wordt een betrokkenheid bedoeld die zich online uit in het zelf creëren, becommentariëren, en in dialoog gaan met anderen. 1 In ons experiment wilden we vooral focussen op het creëren. Kan de eigenheid van sociale media ingezet worden om het publiek mee de inhoud van erfgoedprojecten te laten bepalen, en het op die manier tot coproducent te maken? 1 Naar: Memorie van Toelichting bij het participatiedecreet (2008). Mei Project - Evaluatie implementatie Juli evaluatiefase ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Juli e-land-traject E-land wil de uitwerking en bevindingen van beide Januari Proces casestudies delen met de Vlaamse erfgoedsector in de vorm van een bruikbaar onderzoeksrapport ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Juli e-land-traject E-land wil vanuit de specifieke, lokale casestudies een Januari Reflectie debat openen over de meerwaarde van crowdsourcing in de erfgoedsector ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Als we op een dynamische en hedendaagse manier met erfgoed willen omgaan, dan kunnen we volgens mij niet om sociale media heen. Ze kunnen een versterkende rol spelen in het dynamisch en actief bekend maken en ontsluiten van erfgoed. Tuur Van Hove, Erfgoedcel Mechelen

FASE 1 VOORBEREIDEN Crowdsourcing? Doen! Mensen zitten teveel op hun schatkist. In de sector wordt er al te vaak smalend op neer- gekeken, maar onderschat de kracht van de vrijwilliger niet. Marc Rubben, Memori, Lessius Mechelen

1 Fase 1 Fase 1 11 Wat zijn de kenmerken en het belang van sociale media? Als voorbereiding op de uitwerking van het project verkenden we het socialemedialandschap. We gingen op bezoek bij drie erfgoedorganisaties die actief zijn op het sociale web. We vroegen hen waarom en op welke manier ze sociale media inzetten binnen hun werking. Om ons beeld over sociale media en de erfgoedsector te vervolledigen, peilden we bij de Vlaamse erfgoedcellen naar hun ervaring met sociale media. De informatie uit de vorige drie stappen namen we mee in ons onderzoeksproces. Zo kregen we een overzicht van bestaande projecten, waardoor we het warm water niet opnieuw hoefden uit te vinden. Dankzij die verkenning van het veld kunnen we ook leren uit bestaande projecten. Sociale media en Web 2.0 Sociale media zie ik als internetsites waarbij je op een relatief eenvoudige manier, interactief informatie met je netwerk kan delen. Laure Messiaen, Volkskunde Vlaanderen Sociale media kaderen in het internetstadium Web 2.0. Deze term markeert de verschuiving van het internet van een statische informatiebron naar een dynamisch participatieplatform. Vóór Web 2.0 zocht de internetgebruiker zijn informatie bij een kleine groep professionelen. Vandaag zoekt en vindt hij meer toegang tot inhoud die geproduceerd wordt door andere, niet professionele gebruikers. We merken ook een verschuiving van het web als publishing medium naar het web als communicatiemedium. Gebruikers communiceren online met elkaar, ook over inhoud die aangeleverd is door gebruikers zelf in de vorm van video s, ratings (waardebepalingen), besprekingen en foto s. Naast de alwetende, professionele zender, is het nu ook de gebruiker die de inhoud op het web bepaalt. In interactie met andere gebruikers creëert hij mee het internet. Een bekend voorbeeld is de online open encyclopedie Wikipedia. Die bevat ondertussen meer dan 17 miljoen artikels die allen geschreven en bewerkt zijn door internetgebruikers. Een ander voorbeeld van user generated content is de manier waarop online boekenwinkel Amazon zijn waren aan de man brengt. Naast de feitelijke verkoopgegevens over een boek, helpen boekbesprekingen van andere gebruikers bij de aankoop. De dynamiek achter Web 2.0 schuilt in online platformen, gedreven door sociale verbindingen en gebruikersparticipatie. Die online platformen zijn beter bekend onder de naam sociale media. Ze kunnen de vorm aannemen van sociaalnetwerksites, zoals Facebook en LinkedIn, maar ook microblogs als Twitter of videosites als YouTube vallen onder de noemer. Ze worden sociaal genoemd omdat de gebruikers die inhoud aanmaken dat ook doen opdat anderen die kunnen delen met hun netwerk. Denk bijvoorbeeld aan een blogpost en de verschillende mogelijkheden om de inhoud via andere sociale platformen te delen. Of de talloze zelfgemaakte YouTube-video s die de wereld rondgaan doordat gebruikers ze delen met hun netwerk. De tabel hieronder geeft met enkele voorbeelden een mogelijke opdeling weer van verschillende socialemediaplatformen. 2 Let wel, deze lijst is niet allesomvattend of precies afgelijnd. Zo kan je Myspace zowel in de categorie sociaalnetwerksite als bij muziek onderbrengen. De lijst zou wel een idee moeten geven van het socialemedialandschap. Merk daarbij op dat sociaalnetwerksites als Facebook niet hetzelfde zijn als sociale media; ze zijn er een onderdeel van. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Communicatie blogs bloggers, WordPress sociale netwerken microblogs geolocatiediensten Facebook, LinkedIn, Netlog Twitter, Tumblr Foursquare ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Multimedia foto Flickr, Picasa video muziek presentatie YouTube, Vimeo Last.fm, Myspace Slideshare ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Samenwerking wiki s Wikipedia, Answers.com social bookmarking Delicious ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2 Naar Rudy Pieters (2011) Het sociale web is voor mij een open platform waar toepassingen aanwezig zijn die mensen met elkaar verbinden en in het beste geval mensen aanzetten om samen te werken en nieuwe content te creëren. Marc Rubben, Memori, Lessius Mechelen

12 Fase 1 Fase 1 13 Sociale media in cijfers Zijn sociale media een voorbijgaande hype? De cijfers wijzen op het tegendeel. Ze illustreren de niet te onderschatten omvang van socialemediaplatformen en de snelheid waarmee die blijven groeien. Zo kent de sociaalnetwerksite Facebook nu al meer dan achthonderd miljoen actieve gebruikers over heel de wereld. Op 31 december 2010 telde Facebook 3.850.300 gebruikers in België. Een jaar eerder waren dat er 2.872.160. Een ander voorbeeld: volgens Chad Hurley, CEO van YouTube, overschreed de videosite in 2010 een miljard views en ontving hij bijna vierentwintig uur videomateriaal per minuut. Vandaag, een jaar later, wordt er elke minuut 48 uur aan videomateriaal naar de website geüpload. Dat is 37% meer dan een half jaar geleden en het dubbele van het jaar ervoor. Met zulke immense gebruikersaantallen hoeft het niet te verbazen dat de bedrijfswereld volop de kaart trekt van social media marketing. Sociale media maken het voor bedrijven immers mogelijk om rechtstreeks en op een vrij goedkope wijze met hun potentiële klanten te communiceren. De opkomst van online reputation management-bureaus, zoals het Gentse Talking Heads, illustreert dat. Talking Heads vertaalt marketingstrategieën van bedrijven naar een socialemediastrategie. De expert geeft bij crowdsourcing volgens mij niet een stukje van zijn verantwoordelijkheid af, maar deelt zijn verantwoordelijkheid met het publiek. Ze hebben elk hun eigen verantwoordelijkheid, elk vanuit hun eigen expertise. Rudy Pieters, Marketing en Cultuur

14 Fase 1 Fase 1 15 Lees meer... Sociale media THE FACEBOOK ERA / Clarah Shih Op welke manier veranderen sociaalnetwerksites onze maatschappij en cultuur? Wat zijn de uitdagingen, kansen en best practices als je een socialemediastrategie in je organisatie toepast? Hoe start je een Facebook- of Twitterpagina op? Hoe onderhoud en optimaliseer je ze? In dit boek biedt Clara Shih aan de hand van talrijke voorbeelden antwoorden op deze vragen. CONVERSITY BLOG Internetexperte Clo Willaerts houdt je via de blog van Conversity, een afdeling van Sanoma Media Belgium, op de hoogte van alles wat reilt en zeilt in het socialemedialandschap, van belangrijke updates tot interessante cijfers. conversity.be/blog TALKING HEADS BLOG Talking Heads doet aan online reputation management. Het bureau helpt bedrijven bij het ontwikkelen van een socialemediastrategie. Via hun blog houden medewerkers je op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. Vaak verduidelijken ze ook de meer technische kant van de zaak. talkingheads.be/blog Erfgoed en sociale media Hoe zit het met de beleving van erfgoed op socialemediaplatformen? Valt het dynamische karakter van zowel erfgoed als sociale media goed te combineren? Hieronder doen we de aanwezigheid op het sociale web van drie Vlaamse erfgoedorganisaties uit de doeken. Daarna hebben we het over crowdsourcing, de kerninsteek van het socialemediaproject, ook met voorbeelden. Tot slot geven we een korte stand van zaken van de ervaring die de Vlaamse erfgoedcellen hebben met sociale media. Vlaamse erfgoedcellen en hun ervaring met sociale media Hoe goed kennen de Vlaamse erfgoedcellen sociale media? Hoeveel ervaring hebben ze ermee? Die vragen waren het uitgangspunt voor een kwalitatieve, telefonische enquête die tussen februari en maart 2011 werd gehouden. Alle erfgoedcellen die toen actief waren, namen eraan deel. Er was dus geen non-respons, wat het mogelijk maakt om uitspraken te doen over de hele groep. De helft van de bevraagde erfgoedcellen is actief op het sociale web. We wilden weten waarom en hoe ze sociale media inzetten. Het meest gebruikte sociale- mediaplatform is de sociaalnetwerksite Facebook. De actieve erfgoedcellen gebruiken het als aanvullend communicatiekanaal om actuele informatie te delen op een directere, snellere en meer persoonlijke manier dan via hun websites. De Facebookers onder de erfgoedcellen pakken het met andere woorden eerder zendergericht aan. Ze merken dat ze op een geleidelijke manier een netwerk van bestaande en nieuwe doelgroepen kunnen opbouwen. Toch stellen de erfgoedcellen zich vragen bij de precieze waarde daarvan. Een groot netwerk betekent immers niet noodzakelijk dat je een diepgaande relatie hebt met je doelpubliek. De helft van de erfgoedcellen op het sociale web denkt na over en stelt zich vragen bij interactie en participatie, twee begrippen die sociale media kenmerken. Media die iedereen de kans geven om zijn verhaal online aan iedereen te vertellen en met iedereen te delen. Wie met zijn verhaal een groot publiek wil bereiken, heeft niet langer grote budgetten nodig. Rudy Pieters, Marketing en Cultuur Lees meer... Sociale media en erfgoed ERFGOED 2.0 / Bart De Nil en Jeroen Walterus (red.) Een publicatie die thema s behandelt op het snijpunt van erfgoed, ICT en internet. De auteurs, die uit academische en professionele erfgoedomgevingen komen, bespreken actuele tendensen en bieden concrete expertise en kritische reflecties aan. De uitgave kadert in het project Erfgoed 2.0: sociale ontsluiting digitaal erfgoed. E-CULTUUR / Dirk De Wit en Debbie Esmans (red.) Dirk De Wit en Debbie Esmans illustreren hoe de manier waarop we cultuur maken, bewaren en eraan participeren grondig veranderd is door de ontwikkelingen in informatie- en communicatietechnologie. Het boek schetst de maatschappelijke context, beschrijft de eigenschappen van e-cultuur en geeft een stand van zaken voor Vlaanderen en Europa. E-cultuur wordt belicht met diverse praktijkvoorbeelden uit diverse culturele velden, waaronder cultureel erfgoed. ERFGOED 2.0 BLOG Een blog over de vernieuwingen en veranderingen die nieuwe media, e-cultuur en Web 2.0. binnen de erfgoedsector teweegbrengen. erfgoed20.wordpress.com

Fase 1 17 Erfgoeddag De brede erfgoedsector toont elk jaar op Erfgoeddag welke inspanningen ze levert om het thema erfgoed levendig te houden. Met jaarthema s legt elke editie een andere klemtoon. Zo was er in 2011 aandacht voor armoede vroeger en nu, onder de slagzin Armoe Troef. Tot 2009 werden alle communicatie-inspanningen geconcentreerd. Bovendien gebeurde dat pas vanaf een maand voor het evenement zelf. Het publiek werd dus telkens elf maanden lang niet of nauwelijks geïnformeerd. Interactie of dialoog waren daardoor niet aan de orde. Daar kwam verandering in toen op de website van Erfgoeddag de blogfunctie ging primeren, naast de informatie over timing en procedure voor de deelnemers. De blogberichten op de website werden gekoppeld aan accounts op Facebook en Twitter. Elk nieuw bericht kwam zo terecht bij de meer dan 1300 volgers op Facebook en 250 volgers op Twitter, die het vervolgens konden delen, becommentariëren en liken. Voortaan konden gebruikers zich de informatie dus toe-eigenen en verder verspreiden. De info heeft dus een dynamischer en democratischer karakter gekregen. Samengevat zorgen de socialemediakanalen voor extra aandacht. Uit de rapporten van de website van Erfgoeddag blijkt dat zo n 6% van het verkeer naar de website via Facebook komt. facebook.com/erfgoeddagvlaanderenbrussel twitter.com/erfgoeddag Probeer op zoek te gaan naar brede of scherpe wetenswaardigheden, waarop je fans of vrienden gemakkelijk commentaar kunnen geven. Probeer met andere woorden al op voorhand na te denken wat reacties zou kunnen uitlokken, of een discussie, gesprek enz. De reactiegraad van je bericht is iets waar je rekening mee kunt houden. Plaats bijvoorbeeld historische feiten (of objecten, of wat dan ook), in een hedendaags perspectief, stel vragen enz. Niet altijd even gemakkelijk, maar humor in je bericht kan ook ontwapenend en/of attenderend werken. Let alleszins op voor je tone of voice. Lange traktaten met voetnoten zullen allicht weinig respons uitlokken. Probeer te schrijven zoals je spreekt. Roel Daenen, coördinator Erfgoeddag bij FARO

18 Fase 1 Fase 1 19 De Kogge In 2000 en 2002 werden bij werken voor de uitbreiding van de Antwerpse haven twee koggen ontdekt en opgegraven. De twee middeleeuwse schepen worden nu onderzocht door de afdeling Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid, die gebruik maakt van online communicatie om de vorderingen in het onderzoek zo breed mogelijk te verspreiden. Het is De Kogge zelf die via Twitter, een blog en een Facebookpagina zijn levensverhaal beetje bij beetje blootgeeft. Het schip doet dat op een heldere, verhalende manier, zonder wetenschappelijke taal of technisch jargon. Een dood object wordt zo een online persoonlijkheid, met zijn eigen manier van vertellen en zijn eigen gevoel voor humor. De Kogge kan op die manier meer tot de verbeelding spreken van het publiek, en dus betrokkenheid aanwakkeren. Toch is het niet evident om inhoud aan te leveren voor een breed publiek. Om het schip te kunnen transporteren en onderzoeken, werd het helemaal uiteen gehaald. Het is dus eerder een verzameling planken dan een fysiek schip. Daarbij komt nog dat de onderzoeksinhoud voor een leek relatief moeilijk te bevatten is. Daarom brengt Onroerend Erfgoed verschillende soorten inhoud, waarvan vooral de persoonlijke berichten en de verslaggeving via foto s goed werken. Foto s zijn vooral geschikt om technische details duidelijk te maken. facebook.com/dekogge twitter.com/dekogge Denk zoveel mogelijk vanuit je publiek; vanuit hun ideeën en verwachtingen in plaats van te sterk vanuit je eigen organisatie te denken. Durf ook je zwaktes tonen. Tegenslag kan iedereen herkennen. Probeer een compromis te vinden tussen de inhoud die je wil meegeven en eerder persoonlijke, herkenbare inhoud, waarvan je weet dat het gemakkelijker zal aanslaan. Doe niet aan crossposten (letterlijk hetzelfde bericht verspreiden via verschillende sociale media kanalen), maar maak gebruik van de eigenheid van de verschillende sociale media kanalen om een (verschillende) boodschap te brengen. Sociale media staan niet louter voor het plaatsen van inhoud. Maak gebruik van de eigenheid van dit medium: interactiviteit en participatiemogelijkheden. Jan Seurinck, voormalig projectcoördinator publiekswerking bij Onroerend Erfgoed; creativity evangelist bij FlandersDC

2 Fase 1 Fase 1 21 Rik Wouters Kunstenaar Rik Wouters staat de komende jaren in de schijnwerpers in zijn geboortestad Mechelen. Sinds 24 september 2011 zijn de Rik Wouterscollecties van het Antwerpse Museum voor Schone Kunsten en de Stedelijke Musea Mechelen voor enkele jaren te bezichtigen in het museum Schepenhuis. Als voorsmaakje van die permanente tentoonstelling liep van 11 juni tot 18 september 2011 de zomertentoonstelling Rik Wouters en Co. Beeldhouwers in Mechelen, die de ontwikkeling en de Mechelse roots van de kunstenaar reconstrueerde. Ook de mensen rond de kunstenaar werden belicht, zoals zijn leermeester Theo Blicx en zijn muze en vrouw Nel Duerinckx. Vanuit dat idee maakte de dienst Stedelijke Musea Mechelen in de aanloop naar de zomertentoonstelling op Facebook een profielpagina aan voor Rik Wouters én zijn vrienden. En dat zijn niet alleen zijn oude vrienden uit de tentoonstelling, maar ook zijn nieuwe Facebookvrienden. De dienst brengt dus Rik weer tot leven om de vrienden van Rik te betrekken bij de terugkeer van zijn werk naar de Dijlestad. Momenteel wordt de Facebookpagina onderhouden door twee conservatoren van de musea. Ze doen dat niet via een vaste planning of strakke afspraken. Ze willen de pagina levendig en actueel houden, en dan is het moeilijk om vast te houden aan een vast scenario. Medewerkers posten inhoudelijke stukken die biografisch getint zijn. Het gaat om geconstrueerde gesprekken tussen Rik, Nel en Theo Blicx. Rik zelf brengt statusupdates met een meer amusant, persoonlijk karakter. Hij speelt in op het actuele dagelijkse leven in Mechelen. Op die manier wil hij zijn Facebookvrienden nieuwsgierig maken en voldoen aan het vrienden - gehalte, door telkens een kleine tip van de sluier op te lichten en zo informatie uit eerste hand vrij te geven aan zijn trouwe volgers. Tenslotte willen de medewerkers van de musea Rik in de belangstelling blijven houden door op de profielpagina in Riks naam links te posten naar artikels, video s over Rik, zijn leven en de tentoonstelling. De dienst Stedelijke Musea laat Rik ook echt tot leven komen. Zo gaat hij zijn tentoonstelling promoten op tal van culturele evenementen in Mechelen. Op die manier wordt een link gelegd tussen de digitale en de offline wereld. facebook.com/rikwouters Laat je niet ontmoedigen door negatieve commentaren. Dat hoort er nu eenmaal bij wanneer je mensen een open forum geeft. Wanneer we merken dat er veel negatieve commentaren komen, bijvoorbeeld op de tentoonstelling, proberen we, hoewel niet overdreven, positief te reageren, of het positieve te stimuleren. Het is moeilijk om in te schatten op welke inhoud het publiek zal reageren en op welke minder, maar over het algemeen kunnen we wel zeggen dat gebruikers minder de neiging hebben om te antwoorden op het inhoudelijke (biografische, collectiegerelateerde) en meer antwoorden op statusupdates van Rik die gaan over het dagelijkse leven in Mechelen. We merken dat er heel snel reacties komen op statusupdates op Facebook. Daarom letten we goed op of wat we schrijven wel juist is, want een post verwijderen waar al commentaar op gegeven is door gebruikers kan echt niet. Bart Stroobants en Alexandra Pauwels, conservatoren Stedelijke Musea Mechelen

22 Fase 1 Fase 1 23 Crowdsourcing Het uitgangspunt van het socialemediaproject valt samen met het begrip crowdsourcing. Het werd in 2006 geïntroduceerd door Jeff Howe in het artikel The Rise of Crowdsourcing in Wired Magazine. Op zijn blog crowdsourcing.com omschrijft hij het begrip als volgt: Crowdsourcing is the act of taking a job traditionally performed by a designated agent and oursourcing it to an undefined, generally large group of people in the form of an open call. Voorbeeld bij uitstek van een crowdsourcing-project is Wikipedia, de online encyclopedie die wordt gemaakt door de internetgebruiker. Ook de erfgoedsector ontdekt de mogelijkheden van crowdsourcing. Johan Oomen en Lora Aroyo onderscheiden in hun artikel Crowdsourcing in the Cultural Heritage Domain: Opportunities and Challenges zelfs verschillende vormen van crowdsourcing binnen de cultureel-erfgoedsector. Beide auteurs menen dat crowdsourcing de potentie in zich heeft om een meer open en verbonden cultureel-erfgoedlandschap te creëren. Factoren als motivatie van de gebruiker en kwaliteitsgarantie zijn uitdagingen waar cultureel-erfgoedinstellingen rekening mee moeten houden. De volgende voorbeelden van crowdsourcing vallen onder de categorie classificatie. Dat wil zeggen dat gebruikers opgeroepen worden om beschrijvende metadata toe te voegen aan objecten in een collectie, ook wel bekend als tagging. De erfgoedcel wilde met het socialemediaproject een stap verder gaan door het publiek te laten co-creëren. Als voornaamste doelstelling zie ik bewustmaking en het engagen van mensen. Vandaag piekt de erfgoedbeleving van veel mensen rond twee periodes: Erfgoeddag en Open Monumentendag. Via sociale media kan erfgoed beter onder de aandacht worden gebracht. Door relaties aan te gaan met die mensen kan erfgoed ook een extra, diepere dimensie krijgen. Jan Seurinck, Flanders DC De erfgoedsector moet de evoluties rond crowdsourcing zo goed mogelijk proberen op te volgen en de interessante aspecten ervan gebruiken binnen zijn activiteiten. Dat het grote publiek kan meewerken aan de opbouw van kennis, is uiteraard een evolutie die ook de experten zouden moeten toejuichen. De bijdragen kunnen bijzonder waardevol zijn, maar men mag de bereidheid tot participatie van de gewone gebruiker zeker niet overschatten. Tijl Vereenooghe, Heemkunde Vlaanderen

24 Fase 1 Fase 1 25 BROOKLYN MUSEUM Het Brooklyn Museum in New York bouwt online aan een hechte museumgemeenschap, de posse. Via de website van het museum kan iedereen zich gratis aansluiten bij die gemeenschap en vervolgens aan de slag gaan met de online collectie van het museum. Gebruikers kunnen de collectie verrijken door er tags aan toe te voegen. Ze kunnen met andere woorden relevante kernwoorden toevoegen aan collectieafbeeldingen. Op die manier vullen ze de collectie aan en wordt ze beter doorzoekbaar. De afbeelding hieronder toont het principe van Tag! You re it! De gebruiker klikt zich een weg doorheen de collectie en kiest zelf welke kunstwerken hij van een tag wil voorzien. Om de gebruikers te motiveren, heeft het museum een spel ingebouwd. Door tussenstanden vrij te geven, kunnen gebruikers van elkaar zien hoeveel tags ze hebben toegekend en welke gebruikers bijvoorbeeld dezelfde tags hebben gebruikt. brooklynmuseum.org/community ERFGOEDBANK KEMPENS KARAKTER, NOORDERKEMPEN, MEETJESLAND EN WAASLAND Vier erfgoedcellen sloegen de handen in elkaar en stapten samen in een nieuw systeem voor hun erfgoedbanken, een werkproces dat nog steeds groeit. De wens van alle partners was van meet af aan dat de erfgoedbanken participatiegericht werden. Bedoeling is dat de bezoekers beseffen of aanvoelen dat ze met erfgoed iets kunnen doen, dat het erfgoed ook van hen is. Door de mogelijkheid om commentaar en tags toe te voegen, kunnen medewerkers en bezoekers de beeldbank makkelijker doorzoeken. Voor de erfgoedbanken is het ook een goede manier om te experimenteren met de mogelijkheden van sociale media. Alle maken ze trouwens gebruik van Facebookpagina s als doorverwijsmedium. De commentaar en tags worden gescreend door de medewerkers van de erfgoedbank. Een controle die volgens alle medewerkers nodig blijft, om fouten in het systeem op te vangen en commentaren bij verkeerde foto s te corrigeren. Ook hebben de erfgoedcellen de indruk dat de groep van bezoekers die gebruik maakt van de participatieve mogelijkheden van de erfgoedbanken en de Facebookpagina s eerder beperkt is. De tijd zal voor hen nog moeten uitwijzen wat de precieze betekenis van die platformen kan zijn voor hun werking.

Fase 1 27 TAGGING-PROJECT HUIS VAN ALIJN Voor dit crowdsourcing-project werkte het Huis van Alijn samen met het departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media van de Vlaamse overheid en het Interdisciplinair Instituut voor Breedbandtechnologie (IBBT). Het museum riep tussen juni en december 2011 iedereen op om supertagger te worden en zo veel mogelijk tags of trefwoorden toe te voegen aan de collectie anonieme snapshots. Die verzameling bestaat uit maar liefst drieduizend foto s waarvan de oorspronkelijke eigenaars of de gefotografeerden niet bekend zijn. Als museum van het dagelijkse leven in de twintigste eeuw wil het Huis Van Alijn de beelden veiligstellen. Pas wanneer ze van kernwoorden voorzien zijn, worden ze immers online doorzoekbaar met zoekmachines. Kandidaat-taggers die niet goed wisten wat taggen precies is, konden dat te weten komen op de drie gratis tag-sessies die het museum organiseerde. Naast het beter doorzoekbaar maken van de collectie willen de drie partners crowdsourcing bekend maken bij instellingen, musea en hun bezoekers. Het tagging-project mondde uit in een bruikbaar rapport voor de ruimere culturele sector. Daarin worden de opstart, knelpunten en praktische aspecten van het project beschreven. Het rapport bevat ook een theoretisch luik waarin beleidsontwikkelingen en evaluatie worden omschreven. cjsm.vlaanderen.be/e-cultuur/projecten/crowdsourcing Sociale media platformen zijn voor mij een belangrijke bron van informatie. Wanneer je bijvoorbeeld Twitter goed gebruikt, wordt het als het ware een soort real-time krant op maat van je eigen interesses. Tijl Vereenooghe, Heemkunde Vlaanderen Sociale media stellen mij in staat om de zee van informatie die dagelijks op me afkomt te filteren Rudy Pieters, Marketing en Cultuur

28 Fase 1 Vooreerst denk ik dat crowdsourcen niet noodzakelijk online moet plaatsvinden. Crowdsourcen is een complex gegeven en vraagt een wederkerige relatie. Indien de erfgoedsector erin slaagt om het grotere publiek warm te maken, kan het zeker zijn nut hebben. Vaak blijven erfgoed en erfgoed- onderzoek wel materie voor experten en is crowdsourcen geen gemakkelijke case om te maken. Jan Seurinck, Flanders DC!Fase 1 29 Wat nemen we mee naar de volgende projectfase? Socialemediaplatformen worden gedreven door online verbindingen en gebruikersparticipatie. Die media kaderen in de overgang van het web van een statisch informatieplatform naar een dynamisch participatieplatform. Zoals eerder al de bedrijven, ontdekken ook erfgoedorganisaties met mondjesmaat de mogelijkheden van het sociale web. Ze gebruiken het als communicatietool om hun publiek bij hun werking te betrekken. Ook de Vlaamse erfgoedcellen zijn niet onbekend met sociale media, al gaat het dan vooral om Facebook. Hun aanpak is voornamelijk zendergericht. We merken een klein verschil met de bovengenoemde voorbeelden, die zeer bewust hun focus leggen op het publiek. Ze bekijken namelijk hoe ze de over te brengen inhoud kunnen afstemmen op het publiek zodat er interactie kan ontstaan. Ook denken ze na over inhoud die aansluit bij hun werking en die kan aansluiten bij de interesses van het publiek. De helft van de erfgoedcellen geeft wel aan meer te willen weten over de kenmerkende participatieve mogelijkheden van sociale media.

FASE 2 ONTWIKKELEN Sociale media spelen een vrij grote rol in mijn leven. Ik gebruik ze vooral om contact te houden met vrienden die ik fysiek weinig zie of kan zien, om informatie te vergaren en te delen. Ook stellen sociale media me in staat om kort op de bal te spelen wanneer er zich iets voordoet dat mij of iemand uit mijn netwerk aanbelangt. Tuur Van Hove, Erfgoedcel Mechelen

32 Fase 2 Fase 2 33 Twee cases Vanuit onze algemene doelstellingen van het socialemediaproject ontwikkelden we specifieke doelstellingen die we uitwerkten in twee casestudies. Dan legden we die doelstellingen voor aan een focusgroep van experten, die handvaten kunnen aanreiken voor het opstarten, onderhouden en evalueren van beide cases. Bedoeling was om met die antwoorden een concrete strategie te ontwikkelen om beide cases op te starten en uit te bouwen. CASE 1 Erfgoedcel Mechelen wil via sociale media de Mechelaar laten bijdragen aan een gesprek over het erfgoed van de stad, en wil daarbij: weten welke betekenis de Mechelaar toekent aan het erfgoed van de stad; de Mechelaar laten bijdragen in een informeel, ongedwongen kader; de input van de Mechelaar meenemen in haar werking. CASE 2 Erfgoedcel Mechelen wil via sociale media jongeren tussen achttien en zesentwintig laten bijdragen aan een gesprek over het hergebruik van kledij, en wil daarbij: weten op welke manier jongeren creatief en/of met weinig middelen omgaan met het hergebruik van kledij; de jongeren laten bijdragen in een informeel, ongedwongen kader; de input van de jongeren meenemen in haar werking. Atelier Recyclee De erfgoedcel nam de verkregen inhoud van deze case mee in het project Atelier Recyclee op Erfgoeddag, binnen het thema Armoe Troef en in de vorm van een Erfgoeddagactiviteit. De insteek van het project was het creatief omgaan met het afdragen en/of hergebruiken van kledij. Erfgoedmobiel De erfgoedcel nam de verkregen inhoud van deze case mee in de Erfgoedmobiel. Dat is een tentoonstellingsconstructie die in de vitrineruimte van het Erfgoedcentrum Lamot het diverse en verrassende karakter van het Mechelse erfgoed weergeeft. Het centrale element is een metalen constructie aan het plafond, een uitvergrote versie van het speelgoed dat je boven veel kinderbedjes vindt. Aan de armen van de mobiel hangen erfgoedstukken. Daarrond staan tentoonstellingskasten. De Erfgoedmobiel biedt ruimte voor tijdelijke erfgoedtentoonstellingen. Op een professioneel vlak zijn sociale media een ideaal middel om interactie aan te gaan met de doelgroepen waarvoor ik werk. Op persoonlijk niveau gebruik ik ze om relaties aan te gaan en te onderhouden met mensen die ik waardevol vind. Jan Seurinck, Flanders DC

34 Fase 2 Fase 2 35 Een focusgroep van experten Hoe kunnen we beide casestudies best opstarten? Hoe houden we het gesprek via sociale media gaande? Hoe evalueren we de resultaten, zowel tussendoor als op het einde? Deze vragen dienden als basis voor een bevraging van experten in sociale media. De resultaten daarvan moeten ons dan toelaten een socialemediastrategie uit te werken. De erfgoedcel kiest als meest geschikte methodiek voor een focusgroep. Centraal gegeven in de focusgroep zijn het groepsaspect en de interactie tussen de respondenten. De erfgoedcel koos net voor deze methode wegens de wisselwerking die tussen de deelnemers kan ontstaan. Ze kunnen hun invalshoeken en ideeën zelf met elkaar aftoetsen en op die manier tot een volwaardiger antwoord komen. De erfgoedcel kan op die manier heel de gedachtegang en het denkproces van de focusgroepleden opvolgen. Alle leden van de focusgroep 3 zijn verbonden aan de erfgoedsector en/of hebben vanuit hun werkomgeving een grote interesse en inzicht in sociale media. Door te kiezen voor de focusgroep als onderzoeksmiddel kon de erfgoedcel suggesties en ideeën over de onderzoeksvraag verzamelen. De deelnemers van de focusgroep maakten kennis met elkaar en leerden op informele wijze van elkaar. Zo verruimden beide partijen hun kennisnetwerk. Net omdat de ontwikkelingen in het socialemedialandschap razendsnel gaan, geeft een dergelijke focusgroep van experten inzichten die up-to-date zijn. Methodiek van de focusgroep Per case splitst zich een subgroep op. Vanuit de kennis en ervaring van de deelnemers brainstormt de subgroep gericht over de casus. Elke subgroep bedenkt per case wat mogelijkheden of valkuilen kunnen zijn. Tijdens het brainstormproces worden beide groepen bijgestaan door twee medewerkers van de erfgoedcel en de moderator, die functioneren als helpdesk. De deelnemers kunnen bij hen terecht met vragen over de cases. Na de brainstorming komen de twee subgroepen weer samen. Ze leggen ideeën aan elkaar voor waarop de volledige groep verder kan reageren. Per subgroep wordt daarvoor een verslaggever aangesteld. Na het collectieve reflectiemoment moet het mogelijk zijn om tot een conclusie te komen die het project handvaten geeft voor verdere actie: waarin moeten we ons eventueel nog inhoudelijk verdiepen, welke bestaande en nieuwe ideeën moeten we overboord gooien en welke zijn de moeite waard om uit te voeren? 4 3 Voor de volledige lijst van de focusgroepleden: zie bronvermelding. 4 Naar: Hildegarde Van Genechten, FARO. Sociale media staan voor mij voor kennisvergaring. Via RSS-feeds haal ik interessante blogartikelen en podcasts binnen. Via sociale media ben ik als erfgoedjunkie in staat om op een snelle manier mijn blik te verruimen en nieuwe inzichten en kennis op te doen. Marc Rubben, Memori, Lessius Mechelen Resultaten CASE 1 Voor de keuze van een geschikt platform wegen de experten een blog en een Facebookpagina tegen elkaar af. Ze menen dat een blog meer diepgang mogelijk maakt, maar ook een eerder beperkte kern van bezoekers aantrekt. Een Facebookpagina heeft daarentegen een meer vrijblijvend karakter, met bezoekers die gemakkelijker op de pagina terecht kunnen komen en sneller op vind ik leuk klikken. Maar de experten hebben vragen bij de waarde daarvan, wegens het vluchtige karakter van de sociaalnetwerksite. Uiteraard is een platform opbouwen niet voldoende. Een gemeenschap opbouwen, dat is volgens de experten de echte uitdaging. Ze wijzen op Mechelen Blogt, de goed gelezen stadsblog waar de belangstelling voor Mechels erfgoed leeft. Waarom vanuit het niets een gemeenschap proberen op te bouwen als er online al een groep mensen van gedachten wisselt over het erfgoed van de stad? De experten raden aan te overwegen om links te leggen tussen beide platformen of de inhoud integraal te verbinden. Hoe dan ook verzamelt een gemeenschap zich alleen rond inhoud waarvan het de moeite loont om bij stil te staan. Een van de experten adviseert om verschillende soorten content te mengen om net verschillende soorten mensen aan te trekken, een publiek dat precies voor die speciale content terugkomt. Op die manier kunnen verschillende doelgroepen zich aangetrokken voelen tot het project. De experten menen ook dat het interessant is om de bezoekers ervaringen te laten delen. Getuigenissen wekken immers andere getuigenissen op. Hoewel stellingen op zich zeker kunnen, lijken die hen toch iets minder aangewezen om in discussie te gaan. Ten slotte raden ze aan om gebruik te maken van een wedstrijd of incentive (aansporing, prikkel), bijvoorbeeld een erfgoedfotowedstrijd. CASE 2 Ook voor deze tweede studie denken de experten aan een blog of een Facebookpagina als platform. Omdat de doelgroep uit jongeren bestaat, raden ze aan om het visuele aspect als aantrekkingspunt te benadrukken. Net als de experten van case 1 haalt deze subgroep het gemeenschapsaspect aan. Ook hier wijzen ze erop dat je niet zomaar een gemeenschap opbouwt. Verder menen ze dat het

! 36 Fase 2 moeilijk is om jongeren online een gemeenschap te laten vormen, omdat ze Wat nemen we mee naar gemakkelijk afhaken. Daarom adviseren ze om aansluiting te vinden bij een van de projectpartners, de Stikbitchen van H30, de artistieke werkplek voor jonge de volgende projectfase? mensen van het Cultuurcentrum Mechelen. De Stikbitchen is de naam van een naaiatelier dat ongeveer dezelfde doelgroep aanspreekt als Atelier Recyclee. De experten stellen voor de mogelijkheid te onderzoeken om de platformen van beide projecten te linken aan elkaar. Ze zouden het geen slecht idee vinden mocht Atelier Recyclee jongeren inschakelen om het platform mee te onderhouden. Zo kan een gemeenschapsgevoel tot stand komen en kunnen de jongeren het gevoel krijgen dat het project echt iets van hen is. De subgroep wijst voorts op het gunstige effect van wedstrijden en incentives. Die kunnen vermijden dat de inhoud van het project te statisch wordt. Het project zou bijvoorbeeld de wedstrijden kunnen koppelen aan het evenement zelf, om een link te leggen tussen de virtuele en de reële erfgoedactiviteit. Tot slot raden de experten aan om voorzichtig te zijn met het vermelden van de naam van de erfgoedcel, of de term erfgoed in het algemeen, in relatie tot het project. Doordat de erfgoedcel zich teveel zou willen profileren, kunnen de jongeren, die sowieso al snel afhaken, afgeschrikt worden. Ik gebruik sociale media zowel in de professionele als in de privésfeer. Privé betekent dit dat ik contact hou met vrienden en kennissen die veraf of vlakbij wonen. Ik besef wel dat mijn aanwezigheid op sociale media de perceptie die mensen over je hebben stuurt en voedt. In die zin vereisen sociale media een erg bewuste omgang. Roel Daenen, FARO Fase 2 37 De deelnemers van de focusgroep benadrukten voor beide casestudies vijf kernpunten. De erfgoedcel baseerde zich op die pijlers om een strategie te ontwikkelen voor het opstarten en onderhouden van beide cases. Focus op bestaande gemeenschappen Een online gemeenschap uit het niets opbouwen is niet vanzelfsprekend. Ga daarom na of er op het web geen gemeenschap bestaat die al werkt rond een gelijkaardig thema of project. Bekijk op welke manier je links kan maken om een win-winsituatie te creëren. Getuigenissen roepen getuigenissen op Door gebruikers getuigenissen te laten delen, worden door herkenning andere gebruikers aangemoedigd om hun ervaringen toe te voegen of te delen. Win-aspect als motivatie Maak gebruik van het spelaspect van sociale media. Wedstrijden of incentives werken goed. Cross-mediaal Link de inhoud van je project over verschillende (sociale) media. Maak bijvoorbeeld de link tussen de online en offline wereld. Visueel aspect Besteed aandacht aan het visuele aspect van je platform om gebruikers aan te spreken.