Nieuwe participatievorm Adviesvangers Jongeren die zélf zeggenschap van jongeren organiseren Inzichten ontwikkeltraject >
Adviesvangers: jongeren organiseren zeggenschap van jongeren 15 december 2016 Maatschappelijke ontwikkelingen Er is een kentering gaande in onze samenleving, die er op is gericht dat Nederland veel meer een participatiesamenleving wordt. Een samenleving waarin de burger meer zelf verantwoordelijk wil zijn en invloed wil hebben op maatschappelijke processen en dus zaken die voor hen belangrijk zijn. In plaats van dat anderen hun belangen behartigen; zelf bepalen wat je wilt en vindt. Zodat ze van daaruit ook echt betrokken burgers kunnen zijn. Niet omdat dat moet, maar omdat het gaat om het welzijn en welbevinden van jezelf en mensen in je omgeving. Organisaties die te maken hebben met participatie en belangenbehartiging, zoals gemeenten, hebben dit onder meer vertaald in termen als eigen regie. Daarbij wordt er steeds meer uitgegaan van wat mensen zelf belangrijk vinden en hoe zij zelf kunnen bijdragen aan hun eigen welbevinden en dat van anderen. Dat betekent dan dus ook dat (jonge) burgers directer betrokken moeten worden bij allerlei zaken rondom zorg en welzijn. Als je, bijvoorbeeld als overheid, wilt dat (jonge) burgers zich betrokken weten, dan gaat het erom dat burgers dat samen kunnen leren doen. Beleid wordt nu nog veelal bedacht voor jongeren, en soms ook met jongeren maar nog zelden vooral door jongeren. Terwijl jongeren, in bijvoorbeeld onderzoek dat cliëntenorganisatie LOC Zeggenschap in zorg deed, aangeven dat zij zelf als geen ander kunnen aangeven hoe bijvoorbeeld hun zorg of onderwijs het beste aansluit bij wat zij nodig hebben. 1 Als daar aandacht voor kan zijn, dan zouden zij daar ook meer bij betrokken willen raken. Beleid kan zo effectiever zijn. Dus hoe zorgen we ervoor dat zelf vorm en inhoud geven aan je eigen zeggenschap - of participeren - volkomen normaal wordt? Ook voor alle jongeren? Dat is de vraag waar het traject 'Adviesvangers', ontwikkeld door Kuseema (specialist in jongerenparticipatie) en LOC, in de kern over gaat. Huidige mogelijkheden jongerenparticipatie Kuseema deed onderzoek naar het huidige aanbod op gebied van werkvormen voor jongerenparticipatie. - Wat is er? - Wat kan er? - Sluit dit aanbod (voldoende) aan op genoemde maatschappelijke ontwikkelingen en uitdagingen? Bijkomende vraag, waarvan LOC opmerkt dat die vaker opkomt als organisaties met jongerenparticipatie aan de slag willen: - Op vele plekken zijn allerlei handleidingen te vinden. Voer jongerenparticipatie in bij Google en je krijgt heel veel resultaten. Hoe bepaal je nu welke vorm geschikt is? 1 Zie bijvoorbeeld http://loc.nl/forum/jongeren-in-de-zorg-willen-meer-invloed en het theoretisch kader bij de visie Waarde-volle zorg is ook nog jong! Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 2
Inspelen op deze ontwikkelingen Kuseema heeft, met ondersteuning van jongeren en LOC, bestaande werkvormen gebundeld en aangepast, zodat: - werkvormen leiden tot een concreet antwoord op de vraag van een organisatie die met jongeren aan de slag wil (zoals de Adviesvangers) - het makkelijker is om na te gaan welke vorm je voor welke vraag kunt inzetten - jongeren hier ook zelfstandig mee aan de slag kunnen (ook zonder ondersteuning van LOC of Kuseema) - een werkvorm een zo breed mogelijke groep jongeren aanspreekt. Jongeren vinden de werkvorm vanuit verschillende waarden, interesses en achtergronden interessant: - je mening/ideeën te laten weten en zo tot adviezen te komen - de werkvorm zelf inzetten voor/met andere jongeren - dat het om iets gaat dat direct en snel is en meteen resultaat heeft - dat je met elkaar echt goed kunt uitzoeken wat je vindt en wilt LOC en Kuseema hebben als doel dat jongeren zo veel mogelijk zelf hun belangen kunnen behartigen. En zoveel mogelijk zeggenschap kunnen hebben over hun leven, op alle fronten. Maar elk mens en elke situatie is anders. Daarom gaat het erom in elke situatie te onderzoeken wat het meest passend is en wat de praktische mogelijkheden zijn. Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 3
Via de ontwikkeling van Adviesvangers - als nieuwe vorm van (mede)zeggenschap - onderzoeken LOC en Kuseema die vragen. In hoeverre kunnen en willen jongeren zelf een rol spelen bij het organiseren van 'participatie'? En wat is daarvoor nodig? Voor LOC betekent dit dat zij als cliëntenorganisatie een andere rol en positie inneemt. van een cliëntenorganisatie die spreekt namens en met de mensen om wie het gaat, naar een organisatie die mensen desgewenst ondersteunt in het zelf ter hand nemen van hun belangenbehartiging. Ontwikkelingstraject Adviesvangers: onder de loep De concrete vragen die jongeren, Kuseema en LOC via het traject Adviesvangers in de opstartfase (augustus 2014 - najaar 2016) onderzochten zijn: - Hoe kun je jongeren betrekken bij de totstandkoming van de te ontwikkelen diensten/producten? Hoe kunnen zij daar in participeren? - (In hoeverre) zijn jongeren in staat om zelf met de ontwikkelde werkvormen te werken? - (In hoeverre) kunnen de jongeren ook zonder tussenkomst van Kuseema/LOC de diensten van Adviesvangers zélf, onderling organiseren? Wat zegt dit over de duurzaamheid van deze directe vorm van jongerenparticipatie? - Wat zijn ervaringen van (publieke) organisaties en gemeenten met Adviesvangers? Kan deze nieuwe vorm van (mede)zeggenschap aansluiten op de praktijken van deze partijen? En organisaties en gemeenten helpen inspelen op de geschetste maatschappelijke ontwikkelingen? - Wat levert het op? - Wat werkt? Succesfactoren. - Wat ook niet? Don ts. Voorlopige antwoorden Een van de meer doorontwikkelde trajecten 'Adviesvangers' is Succes Onderwijs 2032. Jongeren zijn getraind en geven succesvol zelf de werkvormen op verschillende scholen in het land. Zie bijvoorbeeld dit filmpje waarin Adviesvangers en leerlingen van de scholen daar zelf over vertellen. Ontwikkeling & training werkvormen Zowel qua vorm als inhoud zijn jongeren hierbij betrokken. Jongeren met heel uiteenlopende waarden en drijfveren, uit alle windstreken van het land, zowel jonger (13) als ouder (25), zonder opleiding en met hogere opleidingsniveaus. Hieronder een aantal voorbeelden van jongeren die met het begeleiden van de werkvormen aan de slag zijn gegaan over wat dat voor hen betekent & oplevert: - Ik wil mét volwassenen meebepalen. - Ik wil laten zien dat jongeren niet alleen maar opdonders zijn die feesten en niets doen - Ik wil mee helpen het onderwijs te ontwikkelen want dat kan anders. Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 4
- Deze werkvormen gaan uit van gelijkwaardigheid: wat je zegt klopt altijd, het is niet per definitie goed of fout. Ik kan dus echt wat zeggen, en zo kunnen we een gesprek opbouwen en met elkaar leren. Waar dat bijvoorbeeld op school vaak ook wel anders is. - Ieder zijn mening telt zo echt. - Ik vind het interessant om mezelf te ontwikkelen en allerlei waardevolle dingen te leren. Zo heb ik een presentatie in elkaar gezet en veel complimentjes gekregen; heel tof. - Ik heb doorzettingsvermogen geleerd. - Ik sta zelfverzekerder voor andere jongeren. - Heel leuk als jongeren ouder én jonger zijn dan ikzelf. - Als ik zelf kan meebeslissen, kunnen vooroordelen doorbroken worden. Een aantal reacties van jongeren over het nut van de brainstormsessie waar ze aan meededen zijn ook in dit verslag van Kuseema te lezen. Daarnaast geven verschillende jongeren die deelnemen aan de ontwikkeling van de werkvormen nog het volgende aan. Ze ervaren dat professionals vaak (beleids)beslissingen nemen die effect hebben op dingen die voor hen belangrijk zijn. En dat wat zij belangrijk vinden daar vaak niet in mee wordt genomen. Daar willen ze graag invloed op uitoefenen. Als zij meer om hun mening en ideeën gevraagd worden, kan beleid volgens hen ook effectiever zijn. En daar hebben weer andere jongeren, zoals zij zelf, baat bij. 2 Ook bij het reilen en zeilen van de organisatie rondom Adviesvangers worden jongeren betrokken. Jongeren die stage lopen, helpen bij de voorbereidingen. Jongeren verschijnen in de media en doen interviews over hun successen als Adviesvangers. En gaan in gesprek met een minister. Tussen bijeenkomsten door worden ook jongeren die er niet bij konden zijn op de hoogte gehouden. Zo kunnen geïnteresseerden op meerdere momenten (alsnog) aanhaken. Of goede ideeën achterlaten. Bij het plannen van bijeenkomsten, wordt op basis van input van jongeren met jongeren nagegaan wat voor hen de beste dag in de week is en welk tijdstip dan het beste uitkomt. Gemeenten & (zorg)organisaties In gesprekken met de Adviesvangers zelf, Kuseema en LOC geven medewerkers van organisaties die een beroep doen op 'Adviesvangers' aan dat ze enthousiast zijn. Vooral het aangereikt krijgen van concrete voorbeelden en dat jongeren daarbij zelf hun ervaringen vertellen is belangrijk. Ook de materialen, die de Adviesvangers gebruiken, spreken tot de verbeelding. Het zelf kunnen ervaren van een brainstorm begeleid door een Adviesvanger geeft professionals inzicht in hoe effectief deze werkvorm kan zijn. Aangegeven wordt ook dat die heel leuk is en daardoor enthousiast maakt. Naast deze successen komen jongeren, Kuseema en LOC gaandeweg het ontwikkeltraject ook een aantal 'beren op de weg' tegen. Die zijn in het ontwikkeltraject besproken. En is er gereflecteerd op de vraag: waar kunnen die obstakels mee te maken hebben? Veel genoemde obstakels zijn: 2 Er zijn ook een aantal niet gepubliceerde, maar wel beschikbare interviews gedaan met jongeren over wat zij van de ontwikkeling van de werkvormen vonden. En over hun motivatie om daar aan mee te doen. Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 5
- - "Niemand heeft geld" (organisaties zeggen geen budget te hebben voor het inhuren van Adviesvangers) Handelingsverlegenheid (de stap zetten om bekende manieren van jeugdbeleid ontwikkelen in de praktijk los te laten om echt iets nieuws te doen lijkt - ook na een inspirerende workshop - iets extra s te vragen van organisaties) Lastig om bij een organisatie de juiste persoon te vinden die het project ondersteunt Adviesvangers zijn zo breed inzetbaar, het wordt soms te vaag We krijgen geen/niet voldoende jongeren geworven. Beren zijn de nieuwe succesfactoren Als deze beren op de weg besproken worden, dan blijkt dat voor veel daarvan ook steeds creatieve oplossingen worden gevonden. 'Beren op de weg' zijn dus ook vaak uitdagingen die de verdere ontwikkelingen van Adviesvangers helpen. Iedereen is bereid om, bij het stellen van vragen over wat er niet goed loopt, een stapje terug nemen. Waardoor je tot nieuwe inzichten en volgende stappen komt. Zoals, in het kader van bovenstaande beren, het meer gaan betrekken van de eigen netwerken. Ook via mensen die de jongeren zelf kennen, organisaties en jongeren aanspreken. Nagaan waar iemand/een organisatie behoefte aan heeft. En dan vanuit de breedte van Adviesvangers juist dat kunnen aanbieden wat ze nodig hebben. Vragen leren stellen bij de ingeslagen weg, blijkt tijdens het traject belangrijk voor de verdere ontwikkeling en verdieping van Adviesvangers. Er is vanaf het begin van het project veel enthousiasme bij alle betrokkenen. En als die op momenten even weg zakt, en je hebt aandacht voor wat er speelt, dan komt er ook steeds nieuwe energie vrij. Zo lijkt er doorgaand geleerd te worden van wat er gebeurt. En daarmee is het ontwikkel- en uitvoeringstraject zelf ook een voorbeeld van hoe het betrekken van jongeren essentieel is Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 6
om te komen tot informatie die je anders niet zou hebben gekregen. Dat blijkt ook uit deze email van Kuseema aan Adviesvangers: Dankjewel voor jullie enthousiasme en goede ideeën! Door jullie inbreng willen we nu een heel andere kant op gaan dan we vooraf in gedachten hadden. Voor organisaties als Kuseema en LOC lijkt het soms vanzelfsprekend om bepaalde dingen zelf te doen. Regelmatig wordt dan ook intern en aan jongeren de vraag gesteld of het uiteindelijk niet effectiever zou zijn om jongeren bij vragen te betrekken, waar dat tot nu toe niet als vanzelf gebeurde. Zoals bij evaluatie van de voortgang, acquisitie van gemeenten en het betrekken van nieuwe adviesvangers. Dat vraagt soms wat meer afstemming, maar levert dus ook onverwachte inzichten op waar professionals niet op komen. Belangrijke uitgangspunten voor succes De keuze om via de werkvormen een zo breed mogelijke groep jongeren te (kunnen) betrekken (qua waarden/drijfveren, interesses en achtergronden) lijkt essentieel te zijn voor het succes. Het levert adviezen op die tot stand gekomen zijn op basis van meerdere perspectieven. Grotere groepen jongeren kunnen zich erin herkennen en daarmee is er een breder draagvlak. Wat behulpzaam is bij het verder vorm en inhoud geven aan een advies. LOC en Kuseema leren via dit traject steeds meer het potentieel van jongeren aan te spreken. En hoe je dat structureel met, door en voor jongeren, kunt doen. Jongeren die al betrokken zijn, zijn daardoor blijvend enthousiast. En willen van daaruit andere jongeren betrekken. Ze voelen zich 'mede-eigenaar' van Adviesvangers. Willen bijdragen aan het succes en de verdere ontwikkeling. Ze geven aan dat ze nog wel meer betrokken zouden willen zijn bij de organisatie rondóm de werkvormen. Meegaan voor de acquisitie, contact opnemen met de plaatselijke wethouder, en zo verder bijdragen aan de ontwikkeling van Adviesvangers in de meest brede zin van het woord. Jongeren geven ook aan het prettig én leuk te vinden om met elkaar ervaringen uit te kunnen wisselen, elkaar te ondersteunen bij het werk als Adviesvanger. Daaruit is het idee ontstaan om een vorm van organisatie op te zetten waar de Adviesvangers zelf in zitten. Van daaruit kunnen zij dan Adviesvangers-sessies geven. Adviesvangers kan zo een instrument/werkvorm worden dat voor tal van organisaties een duurzame bijdrage levert aan nieuwe manieren van organiseren van 'zeggenschap' en 'participatie'. Waarmee ook steeds meer jongeren worden uitgenodigd om zelf te werken aan betrokkenheid en participatie. Adviesvangers in de gemeente... Steeds meer gemeenten stellen de prioriteit om jongeren echt te betrekken bij beleid en bij transitie van de zorg, zodat er daadwerkelijk een transformatie kan plaatsvinden. En doen daarvoor een beroep op Adviesvangers Voor grote inspiratiebijeenkomsten met professionals over thema s zoals kindermishandeling (regio Eindhoven) en pleegzorg (provincie Limburg) is er bijvoorbeeld behoefte aan directe input van jongeren zelf hoe zij over dit onderwerp denken. Adviesvangers die getraind zijn in andere trajecten worden ingevlogen om hiervoor met lokale jongeren te brainstormen. Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 7
Zowel jongeren (met en zonder achtergrond in de zorg) als de beleidsambtenaren zijn enthousiast over de resultaten. De brainstorm-ideeën en hieruit volgende 5 top-adviezen zorgen ervoor dat in de inspiratiebijeenkomsten met professionals de stem en mening van jongeren echt een rol spelen. Heel belangrijk hierbij blijkt de borging achteraf. Wat wordt er gedaan met de adviezen van de jongeren? En hoe wordt ervoor gezorgd dat jongeren telkens opnieuw hun stem kunnen laten horen? In de regio Eindhoven presenteerden de professionals hun nieuw bedachte werkwijze bijvoorbeeld aan de jongeren van de Adviesvangers brainstorm: hebben we zo goed naar jullie geluisterd? Zoals aan het begin van dit stuk aangegeven, vinden Kuseema en LOC het belangrijk dat deze vragen steeds worden gesteld. Dat is waar Adviesvangers in de kern over gaat: dat jongeren echt doorgaand zélf vorm en inhoud kunnen geven aan hun eigen zeggenschap, of participatie. En dat participatief beleid maken/werken dus volkomen normaal wordt. In het onderzoek De staat van jeugdparticipatie in Nederland wordt Adviesvangers beschreven als goed voorbeeld van het betrekken van jeugdigen bij de totstandkoming van beleid dat op hen betrekking heeft. Zowel bij de uitvoering als evaluatie van dat beleid en bij de verschillende vormen van zorg. De eerste gemeenten en regio s zijn in het najaar 2016 van start gegaan met het opleiden van hun eigen groep Adviesvangers: regio Hart van Brabant (Tilburg), gemeente Hellevoetsluis, regio Zuidoost Brabant (Eindhoven) en CLiC (cliëntenorganisatie) voor Limburg. Meer informatie Voor deze en andere actuele ontwikkelingen, en meer informatie over Adviesvangers, kijk ook op www.loc.nl/netwerken/adviesvangers. Daar berichtte LOC bijvoorbeeld dat ook het Programma Professionalisering Jeugdhulp & Jeugdbescherming (PPJ&J) met enthousiasme over de resultaten Adviesvangers inzet om kinderen, jongeren, jongvolwassenen en ouders te betrekken bij de landelijke professionaliseringsslag richting cliëntgericht werken. Maar je vindt daar natuurlijk ook Adviesvangers zélf aan het woord en in beeld. Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 8
COLOFON December 2016 Dit is een publicatie van www.loc.nl De publicatie is gratis te downloaden via www.loc.nl/publicaties LOC Zeggenschap in zorg is de landelijke belangenorganisatie van en voor cliënten die te maken hebben met jeugdhulp en ondersteuning. LOC is een brede cliëntenorganisatie gericht op: geestelijke gezondheidszorg, jeugdhulp en jeugd GGz, maatschappelijke zorg, thuiszorg, verpleging & verzorging, verslavingszorg en welzijn. Vanuit haar visie is LOC een groeiende beweging geworden van mensen en initiatieven met hart voor waarde-volle zorg. Onderzoek, tekst & vormgeving www.vinddeveelheid.nl Alle betrokkenen hartelijk bedankt voor het meedenken en meewerken! Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 9
Directe en duurzame jongerenparticipatie Hoe jongeren dat ook zélf kunnen organiseren! Jongeren betrekken, maar hoe? Cliëntenorganisatie LOC Zeggenschap in zorg en Kuseema, specialist in jongerenparticipatie, stellen zichzelf als doel: jongeren kunnen zo veel mogelijk zelf hun belangen behartigen. En zoveel mogelijk zeggenschap hebben over heel hun leven. Maar elk mens en elke situatie is anders. Daarom gaat het erom in elke situatie te onderzoeken: wat is het meest passend en wat zijn de praktische mogelijkheden? Via de ontwikkeling van Adviesvangers - als nieuwe vorm van (mede)zeggenschap onderzochten LOC en Kuseema samen met jongeren die vragen. Kunnen en willen jongeren zelf een rol spelen bij het organiseren van 'participatie' van andere jongeren? Kan beleid voor jongeren zo ook dóór jongeren samen gemaakt worden? En wat is daarvoor nodig? Voor LOC betekent dit dat zij als cliëntenorganisatie bijvoorbeeld een andere rol en positie inneemt. Van een cliëntenorganisatie die spreekt namens en met de mensen om wie het gaat, naar een organisatie die mensen desgewenst ondersteunt in het zelf ter hand nemen van hun belangenbehartiging. Waar jongeren heel goed toe in staat blijken! Ontwikkeltraject Adviesvangers: onder de loep Dit document neemt het ontwikkeltraject van Adviesvangers onder de loep en geeft weer wat jongeren, LOC en Kuseema tussen 2014 en najaar 2016 ontdekken op dit vlak. Wat levert het op? Wat zijn ervaringen van (publieke) organisaties en gemeenten met Adviesvangers? Helpt dit hen inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen? Wat werkt (niet)? Inzichten ontwikkeltraject Adviesvangers LOC Zeggenschap in zorg 10