Vitaminen en kanker Alternatieve geneeswijzen Dr. An Vandebroek Medisch oncologe ZNA Middelheim 9 maart 2015
Kankerpreventie Wereldwijd > 24,6 miljoen mensen met kanker >7,4 miljoen mensen sterven jaarlijks > in 2030: verdubbeling verwacht > omgevingsfactoren: belangrijk > erfelijkheid: minder >kanker is te voorkomen 1
Aandeel kankersterfte toe te schrijven aan verschillende factoren (Doll and Peto, 1981) Factor Schatting Range of Acceptable Estimates Tabak Alcohol Dieet Additieven Sexueel gedrag Beroep Vervuiling Industriële producten Geneesmiddelen Geophysische factoren Infecties 30 3 35 1 7 4 2 1 1 3 10 25-40 2-4 10- (-5**)-2 1-13 2-8 1-5 1-2 0.5-3 2-4 1-? 2
Paal boven water: tabakgebruik mond, pharynx, larynx: 60% nasopharynx slokdarm: 40% long: 85-90% pancreas: 25% cervix: verdubbeling risico
Overtuigend bewijs: schadelijk Alcohol mond, larynx, pharynxtumoren slokdarmtumoren colon en rectum (mannen) borst Waarschijnlijk ook lever colon en rectum (vrouwen)
Overtuigend bewijs: schadelijk Overgewicht slokdarm pancreas colon en rectum borst, postmenopause endometrium nier Waarschijnlijk Galblaas
Overtuigend bewijs: schadelijk Arseen in drinkwater Long Huid: waarschijnlijk Nier, blaas: mogelijks Lineaire groeisnelheid als kind colon en rectum borst, postmenopause pancreas, borst pre, ovaria: waarschijnlijk
Waarschijnlijk: schadelijk Nasopharynx Cantonees gezouten vis Slokdarm Maté Maag Zout Prostaat Eiwitrijk dieet
Overtuigend: beschermend Fysieke activiteit colon en rectum endometrium, borst: waarschijnlijk pancreas: mogelijk Lactatie borst: pre en postmenopause ovaria: mogelijks
Preventie nieuwe tumoren Sporten verlaagt insulinespiegels suikerspiegels triglyceriden verhoogt HDL cholesterol verbetert immuunsysteem 9
Impact of Physical Activity on Cancer Recurrence and Survival in Patients With Stage III Colon Cancer: Findings From CALGB 89803 10
MET-hours of activities surveyed walking 3.2-4.6 km/u 3 brisk walking 4.8-6.2 km/u 4 very brisk walking 6.4 km/u 4.5 jogging < 9.6 km/u 7 running > 9.6 12 bicycling 7 tennis, squash 7 swimming 7 aerobic 6 yoga 4 lawn mowing 6 11
12
13
14
15
16
Waarschijnlijk beschermend niet-zetmeelhoudende groenten: mond, larynx, pharynx slokdarm maag fruit mond, larynx, pharynx slokdarm long maag
Waarschijnlijk beschermend Caroteen long: niet-roker slokdarm Vitamine C slokdarm Foliumzuur pancreas Vezels colon en rectum Selenium, lycopeen prostaat Allium maag Look, melk, calcium colon en rectum
Kankerpreventie Beïnvloedbare risicofactoren WHO >Roken >Obesitas > Laag fruit en groenten verbruik > Fysische inactiviteit >Alcohol > HPV seksueel overgedragen > Luchtvervuiling > Rook binnenshuis 19
Nigeria en V.S. jaarlijks aantal gevallen per miljoen inwoners Soort kanker Nigeria Zwarten Blanken Lever 272 77 36 Dikke 34 351 315 darm Long 27 1532 981 Borst 337 1187 1650 20
Japanners in Hawaï jaarlijks aantal gevallen per miljoen inwoners Soort kanker Japan Japanner Blanken Maag 1311 397 217 Dikke 83 371 368 darm Long 268 379 962 Borst 315 1221 1869 21
Evidence-based Epidemiologie relatie groenten en fruit incidentie van plaats specifieke tumoren Klinische studies meestal retrospectief dubbelzinnige resultaten gebruik van supplementen Gerandomiseerde studies wordt verwacht biomarkers als eindpunt Dierexperimenteel verleidelijk maar niet te veralgemenen Cellijnen verheldering van mechanismen evaluatie van genetische interacties Moleculaire biologie bevestiging van mechanismen aantonen van genetische basis 22
Metabolisatie van carcinogenen Competitiviteit > detoxificatie lipofiele carcinogen naar wateroplosbare, excreteerbare metaboliet >activatie electrofielen Balans beïnvloed door: > genetica: polymorfisme > omgevingsfactoren 23
Verantwoordelijke enzymen Phase 1 >cytochrome P450 mono-oxygenase superfamilie >oxidasen, reductasen, dehydrogenasen, esterasen Phase 2 > UDP-glucuronosyltransferasen > sulfotransferasen > methyltransferasen > gluthation-s-transferasen 24
Fase 1 activatie en fase 2 detoxificatie Bioactivation Carcinogen Phase I Primary Metabolite Detoxification Phase II Secondary Metabolite Reactive Intermediate Excretion Covalent Binding Acute Cellular Injury Delayed Toxicity Mutations & Cancer 25
Suppressie Inhibitie cancereuze ontwikkeling na blootstelling carcinogen > carotenoïden en retinoïden > protease inhibitoren > phenolen en polyphenolen >selenium Bescherming door antioxydantia 26
Voeding Energie Vocht Macronutrienten > Vetten > Koolhydraten > Eiwitten Micronutriënten > Vitaminen > Mineralen > Fytochemicaliën 27
Vetten Verzadigd vet > dierlijk koemelk: 65%, vis: 25% palm- en kokos-olie mono-onverzadigd > oliezuur olijven, raapolie, avocado s poly-onverzadigd > linolzuur: omega 6 vetzuur tarwekiem, zonnebloem, soyaboon, maïs > omega 3 vetzuur: alfa linoleenzuur vette vis: tonijn, makreel, zalm, haring 28
Vetten bewijs Geen verband Verhoogd risico waarschijnlijk mogelijks onvoldoende Cholesterol: borst Mono-onverzadigd vet: borst Polyonverzadigd/pla ntaardig vet: borst Totaal vet: long, colon, rectum, borst, prostaat Verzadigd/dierlijk vet: long, colon, borst, endometrium, prostaat Cholesterol: long, pancreas Totaal vet: ovaria, endometrium, blaas Verzadigd/dierlijk vet: ovaria endometrium 29
bewijs Verlaagd risico Verhoogd risico overtuigend activiteit: colon snelle groei: borst hoge bmi: endometrium waarschijnlijk hoge bmi: borst, nier mogelijk activiteit: long, borst hoge energie-intake: pancreas grotere lengte: colon, rectum frequent eten : colon, rectum hoge bmi : galblaas, colon 30
Vetten Vetrijk eten - obesitas >overtuigend bewijs voor verhoogd risico endometrium kanker >mogelijke oorzaak postmenopauzale borstkanker en niertumoren 31
Voeding Energie Vocht Macronutrienten > Vetten > Koolhydraten > Eiwitten Micronutriënten > Vitaminen > Mineralen > Fytochemicaliën Aanbevelingen 32
koolhydraten Verzamelnaam: zetmeel en suikers 33
Koolhydraten 55-60% energie > ongeraffineerd >geraffineerd: enkel suiker, geen vitaminen, mineralen, vezels 1g geeft 4kcal teveel wordt vet in plantaardige voeding uitg. melk 34
monosacchariden > glucose, fructosen, galactose > fruit (druiven), honing, sommige groenten disacchariden > saccharose: riet-bietsuiker= witte suiker > lactose: melk > maltose: kiemende granen, bier polysacchariden > zetmeel: aardappelen, granen, peulvruchten > groenten en fruit > voedingsvezels wateroplosbaar of niet 35
Mono en disacchariden : > snelle stijging suikerspiegel > snel terug hongergevoel > geen waardevolle voedingsstoffen > ongeraffineerd ahornsiroop, honing, rietsuiker, granensiroop, appeldiksap polysacchariden >vezels langere verzadiging tragere opname van koolhydraten 36
Koolhydraten Bewijs Verminderd risico Geen verband Verhoogd risico Overtuigend waarschijnlijk mogelijks Onvoldoende Zetmeel: colon Polysacchariden: pancreas, colon, borst Polysacchariden: maag Suiker: maag Zetmeel: maag Suiker: colon Suiker: pancreas 37
Fruit en groenten verbruik per kankerlokalisatie: epidemiologie Site No. of Studies Protective (p < 0.05) Harmful (p < 0.05) All Lung 1 25 132 24 6 0 Oral Cavity Esophagus 13 16 13 15 0 0 Stomach Colorectal 19 27 17 20 1 3 Bladder Pancreas 5 11 3 9 0 0 Cervix Ovary 8 4 7 3 0 0 Breast Prostate 14 14 8 4 0 2 38
Groenten en fruit Bewijs Overtuigend Waarschijnlijk Mogelijks Groenten en fruit: mond, slokdarm, long, maag Groenten: colon Groenten en fruit: larynx, pancreas, borst, blaas Groenten en fruit: Cervix, ovariae, schildklier Groenten: Lever, prostaat, nier 39
Nitraat-nitriet Nitraatrijke groenten >andijvie, bleekselder, venkel, chinese kool, sla, spinazie, spitskool, postelein, raapstelen >concentratie bemesting geforceerde teelt >bewaren of verwarmen: nitraat wordt nitriet >nitriet + eiwit= nitrosamines=schadelijk 40
Nitraat-nitriet minder in winter bewaring in koelkast, max. 2 dagen geen restjes bewaren kookwater weg geen soep varieer 41
Voeding Energie Vocht Macronutrienten > Vetten > Koolhydraten > Eiwitten Micronutriënten > Vitaminen > Mineralen > Fytochemicaliën Aanbevelingen 42
Dierlijke bron Vlees Vis Eieren Zuivel Plantaardige bron Gedroogde peulvruchten Van soja bereide producten Van tarwegluten: seitan Noten en zaden Quorn, lopino 43
Proteïnen Bewijs Verminderd risico Geen verband Verhoogd risico Overtuigend Waarschijnlijk Vlees: colon Mogelijks Onvoldoende Vis: borst, ovaria Kip: borst Vis: colon Eieren: nier, blaas Vlees: pancreas, borst, prostaat, nier Eieren: colon Melk: prostaat, nier 44
Lichaamsbeweging bewijs Verlaagd risico Verhoogd risico overtuigend activiteit: colon snelle groei: borst hoge bmi: endometrium waarschijnlijk hoge bmi: borst, mogelijk activiteit: long, borst nier hoge energieintake: pancreas grotere lengte: colon, rectum frequent eten : colon, rectum hoge bmi : galblaas, colon 45
Voeding Energie Vocht Macronutrienten > Vetten > Koolhydraten > Eiwitten Micronutriënten > Vitaminen > Mineralen > Fytochemicaliën 46
Micronutrients: causes of deficiency Malnutrition Insufficient intake Cancer Vitamin C deficit Scurvy-like: malaise, lethargy, spongy gums, bleeding mucous membranes Vitamin D, E and B Selenium and zinc Radiotherapy Vitamin A and E Strohle et al Oncology reports 2010 47
Micronutrients: causes of deficiency Malabsorption Lactose intolerance Drugs affecting proliferation Chemotherapy Cetuximab Urinary excretion of magnesium Cisplatin Urinary excretion of magnesium, carnitine Pemetrexed Antifolate Federico et al. Eur J Clin Nutrition 2001 Schrag et al. J Natl Cancer Inst 2005 Heuberger et al. Eur J Clin Pharmacol 1998 48
Indications for micronutrients supplementation Vitamin C Wound healing 1000mg/day Docosahexaenic acid DHA Ecoisapentaenic acid EPA Controlling cachexia Inhibition TNFα, P.I.F. 1,5-2,0 g/day Vitamin B Quality of life Depressive symptoms Ströhle A. Oncology reports 2010 49
Indications for micronutrients supplementation Vitamin D Predictors of survival Breast cancer Colorectal cancer Risk factors Older skin Lack of exposure to sun Hyperpigmentation of the skin Goodwin et al. J Clin Oncol 2009; Wolpin et al. Br J Cancer 2009; Meyerhardt et al. Clin Oncol 2008 50
Indications for micronutrients supplementation Selenium Identify deficit and compensate Serum concentration: 120-160 ng/ml Risk of diabetes mellitus type 2 Zinc Taste alterations Vitamin E Identify and treat prior to radiotherapy Rocourt et al. Nutrients 2013; Yagi et al. Recent Patents on Food 2013 51
Vitamine A: retinol + : groei, huid, infectie - : nachtblindheid behoefte: 0.8mg mg/100g kippenlever 11,6 gerookte paling 0,94 boter 0,93 52
Provitamine A: beta-caroteen Omzetting naar retinol in lever hittebestendig, lichtgevoelig mg/100g gedroogde abrikozen 0,83 spinazie 0,83 groene kool 0,68 peterselie 0,53 waterkers 0,44 abrikozen 0,42 broccoli 0,42 53
Vrienden en vijanden Vrienden > vetten en dierlijke eiwitten >zink >ijzer vijanden > vetarme diëten > eiwitarme diëten >cholesterolverlagende voedingsmiddelen 54
Tekort Verminderd immuunsysteem acne en kippenvelhuid droge ogen broze nagels 55
Vitamine C beschermt vitamine A,E en B complex stimuleert opname ijzer en foliumzuur inhibeert vorming nitrosamines behoefte: 30mg hittegevoelig, lichtgevoelig 56
Tekens van tekort Vatbaarheid voor verkoudheid >hoger verbruik bij infecties en roken collageen afbraak >bloedend tandvlees, snel blauwe plekken 57
Vitamine C mg/100g Zwarte bessen 150 Rode paprika 150 Peterselie 125 Broccoli 110 Groene kool 80 Kiwi 58
Vitamine E: tocopherol natuurlijk anti-oxidans inhibeert : nitraat-nitrosamine behoefte 10-15mg hittebestendig, lichtgevoelig poly-onverzadigde vetzuren sojabonen, noten (amandelen, hazelnoten) en zaden (zonnebloempitten), granen (tarwekiemen), bladgroenten (spinazie en snijbiet), eieren, vette vis 59
Vrienden en vijanden Vrienden >vitamine C >selenium >andere bronnen van vit E Vijanden > vetarm dieet >roken > slecht werkende lever 60
Tekens van tekort Tekort > Meer schade door vrije radicalen >droge huid Teveel >uitputting van vit A > invloed op bloedstolling 61
Vitamine D Bron: > vette vis, eierdooier, soja, shiitake botmineraal > absorptie van calcium > reguleert fosforgehalte immuniteit ontstaan van tumoren? bloedsuikerspiegel 62
Vrienden en vijanden Vrienden >zonlicht Vijanden > oudere huid >obesitas > vetonevenwicht of-malabsorptie 63
Tekort of teveel Tekort > osteomalacie, rachitis > osteoporose > eczeem, allergiscge rhinitis >lupus Teveel > diarrhee of obstipatie > teveel aan calcium >hoofdpijn, misselijkheid, verminderde eetlust 64
Micronutrients Trace elements > Components enzymatic systems > Co-factors metabolic pathways Cobalt, copper, fluorine, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel, selenium, sulfur, zinc Essential minerals > RDA>200mg/day Calcium, chloride, magnesium, phosphorus, potassium, sodium 65
Micronutrients: function Selenium Antioxidant Thyroid function Zinc Antioxidant: lipid peroxidation reduction Cytochrome function Plasma membrane stabilization Magnesium Blood pressure, diabetes, cardiovascular disease, osteoporosis 66
Foliumzuur Bron > groene groenten >lever >linzen Nodig voor > aanmaak DNA, celreproductie >zorgt met vit B6 en vitb12 voor homocysteïnestofwisseling 67
Vrienden en vijanden Vrienden >vitb Vijanden >alcohol >vit B6 en vitb12 tekort > koekn en verwerken van groenten > meer nodig bij zwangerschap 68
Tekort of teveel Tekort > bloedarmoede > tandvleesontsteking, paradontitis > geboorteafwijkingen Teveel > verminderde absorptie van zink 69
Selenium Bron > paranoten, walnoten, cashewnoten > haver, gerst > kip, magere melk, orgaanvlees, vis >kidneybonen, ui, jonge paddestoelen antioxidant
Vrienden en vijanden Vriend >vitamine E >ijzer en koper zijn nodig 71
Tekort of teveel Tekort > Vermoeidheid, spierzwakte >hartlijden, kanker, verzwakte immuniteit Teveel >niet meer dan 200 microgram per dag 72
Zink Bron >eiwitten >bonen, noten, zaden, haver, zilvervliesrijst, tarwekiemen, pompoen, zeewier Nodig voor > antioxidant > regelt insuline, vervoert vit A 73
Vrienden en vijanden Vrienden > vit B6 verbetert absorptie > Cysteïne nodig voor transport > histidine verbetert absorptie Vijanden > fytaten in granen > cellulose in bladgroenten > alcohol, suiker en roken > teveel foliumzuur, calcium, fosfor, koper en ijzergehalte 74
Tekort en teveel Tekort >minder smaak en reuk > witte vlekjes in nagels > langzame wondgenezing > frequente verkoudheden > huidproblemen 75
Antioxydantia Ijzer Koper Selenium Mangaan Vitamine A, C, E Co enzyme Q10 Polyfenolen Isothiocyanaten 76
Anti-oxidants use: safety Anti-oxidants: pro/contra Effect through reactive oxygen species Radiotherapy Chemotherapy Bleomycin Mitomycin-C Depletion caused by chemotherapy Reducing adverse effects Glutathion Co-enzyme Q10 77
Nutritional supplements and chemotherapy Chemotherapy with high oxidative stress > Anthracyclines > Alkylating agents > Platinum complexes > Epipodophyllotoxins > Camptothecins Chemotherapy with low oxidative stress > Taxanes > Vinca alkaloids > Anti-folates > Nucleoside and nucleotide analogues 78
Nutritional supplements and chemotherapy 79
Antioxydantia Blauwe bes cranberry braam framboos aardbei appel kerspruim avocado peer sinaasappel Blauwe druif grapefruit perzik mango abrikoos mandarijn ananas banaan nectarine kiwi 80
Antioxydantia Kanteloep honingmeloen watermeloen bruine boon artisjokhart aardappel rode kool asperge ui zoete aardappel Radijs spinazie aubergine broccoli kropsla rode paprika erwt mais groenepaprika tomaat 81
Fytochemicaliën Bepalen kleur en zintuiglijke eigenschappen verdediging tegen infecties verdediging schade microorganismen 82
Fytochemicaliën Polyfenole >felle kleur: rode wijn, groene thee, appels, uien, bessen terpenen > citrusvruchten zwavelverbindingen > gekookte kool, geplette knoflook saponienen 83
Fytochemicaliën Blokkeren van kankerverwekkende invloeden anti-angiogenese blokkeren ontstaan kankercel 84
Fytochemicaliën Kruisbloemigen >spruitjes, kool, waterkers, knolletjes, witte/rode kool, bloemkool, broccoli, paksoi, chinese kool >inhibitie kankerverwekkende stoofen > kort koken, goed kauwen 85
Fytochemicaliën Allium familie > ui, knoflook, prei, bieslook sjalot >beschermende stoffen komen vrij bij pletten 86
Fytochemicaliën Soya >isoflavonen: chemische structuur gelijkend op geslachtshormonen >vermindering hormoongevoelige tumoren > voor puberteit > geen supplementen 87
Fytochemicaliën Kurkuma >curcumine >biobeschikbaarheid verhoogd door zwarte peper 88
Fytochemicaliën Groene thee >catechine >japans >vers, 3 kopjes per dag 89
Fytochemicaliën Klein fruit >aardbeien, frambozen, blauwe bessen, cranberry s > polyfenolen anti-oxyderend anti-angiogenetisch? ook in kaneel, cacao % cacaopasta chocolade >25gr per dag 90
Fytochemicaliën Tomaat >bron van lycopeen, na stoven in vet carotenoïden > prostaatkanker citrusvruchten >versterken effect van andere fytochemicaliën 91
Fytochemicaliën een slokje wijn is een tegengif tegen de dood, veel wijn is vergif van het leven. resveratrol in rode wijn 92
Alternatieven gebruik van voedingssupplementen relaxatie technieken energetische technieken andere 93
Wie neemt voedingssupplementen? Gebruik bij kankerdiagnose >54-81%: vitaminen of supplementen > 26-77%: multivitaminen > Eerste maanden na diagnose >Vrouwen > Hogere economische klasse
Waarom neemt men voedingssupplementen bij kanker Redenen voor gebruik: > Ontevreden klassieke geneeskunde kanker gerelateerde symptomen therapie gerelateerde symptomen kankerbehandeling algemeen welzijn > Eigen controle > Filosofische overwegingen
Meest verkochte supplementen Echinacea Gingko Green tea Garlic Grape seed extract Melatonin Co-EnzQ10 Glucosamine Milk thistle Fish oil Ginger Soy Saw palmetto ginseng St. John s worth Black cohosh Cranberry Valerian Shark cartilage 96
Is het veilig? Invloed op metabolisatie
Metabolisatie van chemotherapie CYP3A4 P-gP anastrazole, letrozole, exemestane, tamoxifen erlotinib, gefinitib, imatinib docetaxel, paclitaxel vinblastin, vincristine, vinorelbine doxorubicine irinotecan cyclophosphamide, ifosfamide etoposide, teniposide erlotinib docetaxel, paclitaxel vinblastin, vincristin doxorubicine irinotecan etoposide, teniposide topotecan
Invloed van supplementen op metabolisatie Inhibitie van CYP3A4 Knoflook Gingko Echinacea (enkel intestinaal) Ginseng (matig, hepatisch) Pompelmoes (sterk, intestinaal) Zwarte peper Seville orange Goldenseal
Invloed van supplementen Inductie van CYP3A4 >Knoflook in hoge dosis > Druivenpit: in hoge dosis > Sint-Janskruid: sterk effect
Invloed van supplementen Inhibitie P-gP > Seville orange > Zwarte peper Inductie P-gP > St-Janskruid Inhibitie van CYP2D6 > Valeriaan Activatie pregnane X receptor > St-Janskruid > Kava Inductie van CYP2C19 > Gingko: letrozole, gefinitib
Helende werking van voeding Zilverkaars flushes Artichoke nausea, verlaging LDL cholesterol Weegbree: vlozaad laxativum, verlaging LDL cholesterol Hoefblad hoofdpijn, respiratoire allergie Cayenne gewrichtspijnen Duivelsklauw (Zuid-Afrikaans) anti-inflammatoir 102
Helende werking voeding Gamma linolic acid omega 6, perifere neuropathie diabetes Knoflook verlaging LDL cholesterol Gember nausea Ginseng vermoeidheid, mentale functies, diabetes mellitus Groene thee minder blaas, slokdarm, pancreas, (ovarium) verlaging cholesterol 103
Helende werking voeding Pycnogenol (pijnboomschors) anti-oxidant Mariadistel dyspepsie, diabetes, lever protectief Zaagpalm (ZO Amerika) prostaatklachten Soya Valeriaan Co-enzyme Q10, glucosamine, omega 3 VZ, Probiotica, S-adenosylmethionine 104
Alternatieven relaxatietechnieken biofeedbacktechnieken meditatie yoga hypnose muziektherapie pilates tai chi 105
Alternatieven Energetische behandelingen (healing touch) (magnetische behandeling) (Reiki) acupunctuur fibromyalgie hoofdpijn nausea en braken osteoarthritis pijnbestrijding 106
Alternatieven Ayurveda evenwicht tussen wind, water en aarde Homeopathie Naturopathie gebruik van natuurlijke methoden om gezondheid in stand te houden Traditionele Chinese geneeskunde Yin en Yang in een individueel ecosysteem gebruik van acupunctuur, moxibustion, cupping chinese kruiden massage en manipulatie 107
Cachexia: intervention- herbal medicine Rikkunshito Japanese traditional medicine: rikkunshito Used for Dyspepsia and reflux Ingredients Hesperidin Atractylodin Activity Ghrelin secretion Activation of GHS-R activity Suzuki et al J Gastroenterol 2013 108
Kampo Traditionele Japanse kruiden Niet antitumoraal Versterken van immuniteit Herstel van lichaamsfuncties 109