Uitdagingen en ambities voor de toekomst

Trefdag Patiëntenparticipatie 29 november 2014 Uitdagingen en ambities voor de toekomst Kristof EECKLOO, LLM, PhD Strategische Beleidscel UZ Gent Universiteit Gent

Patiëntenparticipatie Benutten van de ervaringsdeskundigheid van patiënten met als doel de kwaliteit van de zorg te verhogen (CBO)

Verklaring van Alma Ata, WHO, 1978 Iedereen heeft het recht én de plicht om individueel en collectief te participeren in de gezondheidszorg

Participatie zeer divers: verschillende patiënten, gradaties, niveaus

Arnstein s Participatieladder A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007 3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.

Arnstein s Participatieladder A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007 3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.

Arnstein s Participatieladder A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007 3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.

Arnstein s Participatieladder A Ladder of Citizen Participation (1969), VPP 2011; CBO, 2009; Leys et al, 2007 3 belangrijkste vormen: invloed patiënt neemt toe De patiënt laten meebeslissen over zaken die zijn eigen situatie of die van andere patiënten aanbelangen. De patiënt heeft de mogelijkheid om zelf de regie in handen te nemen. De patiënt raadplegen bv. door te vragen wat zijn verwachtingen zijn bij het ontslag of via een tevredenheidsonderzoek. De zorgverlener kan met deze adviezen rekening houden, maar kan hiervan ook (beargumenteerd) afwijken. De patiënt goed informeren over alles wat hem aanbelangt, zonder dat hij noodzakelijk zelf echt inbreng heeft.

Niveaus Bron: King s Fund

Niveaus Micro-niveau = interactie tussen patiënt(en) en zorgverlener(s) m.b.t. onderzoeken en behandeling Belang van goede informatie en betrokkenheid, ondersteuning via brochures, zorgpaden, Bron: King s Fund

Niveaus Meso-niveau = Focus op zorgafdeling of zorgorganisatie Bron: King s Fund

Niveaus Macro-niveau = Focus op federaal of regionaal zorgbeleid Weinig kenmerkend voor ons gezondheidszorgsysteem (cfr. Studie KCE 2012) Uitz: Observatorium voor de Chronische Ziekten (RIZIV) Bron: King s Fund

Micro en meso: wat doen ziekenhuizen nu reeds? Op basis van patiëntenrechtenwet: Patiëntenvoorlichtingsbeleid, incl. geïnformeerde toestemming Verlenen van toegang tot het patiëntendossier Ombudsdienst Op basis van kwaliteitsdecreet: B. Vl. Reg. 14 mei 2004: - Art. 5, 1: Zelfevaluatie bevat minimaal periodieke evaluatie: - van de klinische performantie - van de operationele performantie - door de gebruikers - door de medewerkers

Een stap verder? Wat zijn de mogelijkheden, uitdagingen en kritieke succesfactoren?

Mogelijkheden in het E-tijdperk

Voorbeeld UZ Gent Vruchtbaarheidsbehandeling SOET* Patiënt & Partner Medisch team Cloud-based Internet communication Echobeelden Analyse beelden Gestructureerd antwoord *self-operated endovaginal telemonitoring

Maar ook: van probleemgeoriënteerde naar Time doelgeoriënteerde zorg Medications 7:00 AM Ipratropium dose inhaler Alendronate 70 mg/wk Som van de richtlijnen bij een oudere patiënt Patiëntentaken Botbescherming Bewaken energiepeil Zelfmanagement glucose Oefeningen Gewichten Aerobic Versterken spieren Bewegen Omgevingsfactoren vermijden die COPD uitlokken Aangepast schoeisel Alcohol beperken Normaal gewicht behouden Verwijzingen Kinesitherapie Oogarts Longrevalidatie 8:00 AM Calcium 500 mg Vit D 200 IU Lisinopril 40mg Glyburide 10mg Aspirin 81mg Metformin 850 mg Naproxen 250 mg Omeprazol 20mg 1:00 PM Ipratropium dose inhaler Calcium 500 mg Vit D 200 IU 7:00 PM Ipratropium dose inhaler Metformin 850 mg Calcium 500 mg Vit D 200 IU Lovastatin 40 mg Naproxen 250 mg 11:00 PM Ipratropium dose inhaler As needed Albuterol dose inhaler Paracetamol 1g Klinische taken Vaccinatie Longonsteking Griep Bloeddruk meten Zelfmanagement glucose opvolgen Voetonderzoek Labo testen Microalbuminuria Creatinine en electrolyten Cholesterol Lever HbA1C Patiënteneducatie Voetverzorging Oeseoartritis COPD medicatie Diabetes Boyd et al. JAMA, 2005

Voorbeelden meso-niveau http://www.zorgnetvlaanderen.be/mediatheek/pages/pati%c3%abntenparticipatie.aspx AZ Sint-Blasius, Dendermonde - Heupklas preoperatieve infosessies - Focusgroepen voor klinisch pad heupen knieprothese: kleine groep patiënten die hun zorg evalueren samen met een onafhankelijke gespreksleider AZ Sint-Maarten Campus Rooienberg, Duffel - Persoonlijke interviews in oncologisch dagziekenhuis - Voorbeeld verbeterpunt: teveel informatie bij meedelen diagnose, nadien te weinig tijd

UZ Gent Revalidatiecentrum Piekernie - Patiënten met ruggemergletsel worden zo snel mogelijk geïntroduceerd met expatiënten - Structureel overleg

Voorbeeld uit het buitenland

Andere mogelijkheden (shadowing, fotoscan, mystery guest, ) www.cbo.nl/downloads/229/instrumenten.pdf

Op niveau ziekenhuisbeleid: pilootprojecten stakeholderoverleg Hospital Governance Aanbeveling 4: De raad van bestuur van het ziekenhuis richt een stakeholdersoverleg op met een adviserende bevoegdheid aangaande: - Zorgstrategische plan van het ziekenhuis - Het ontwerp van beleidsplan - Het ontwerp van jaarverslag

Structuur Bron: ICURO 6 ziekenhuizen

Kritieke succesfactoren: 1) Keuze van de voorzitter: visie en vergadertechnische vaardigheden 2) Enthousiasme van de interne stakeholders om een daadwerkelijke participatiecultuur te ontwikkelen 3) Vermijden casuïstiek en geen interferentie met ombudsfunctie 4) Balans tussen input van interne en externe stakeholder in de vergadering = belang van luisteren 5) Mate waarin er rekening gehouden wordt met feedback/voorstellen uit stakeholderoverleg: intern besluitvormingsproces Bron: ICURO, observaties

Patiëntenparticipatie cultuurpeiling 2014 Prof. dr. Ann Van Hecke Prof. dr. Kristof Eeckloo Simon Malfait Micro en meso

Doelstellingen 1) inzicht te bieden in de mate van patiëntenparticipatie op afdelingen in het algemeen en met bijzondere aandacht voor patiëntenparticipatie m.b.t. patiëntveiligheid; 2) goede praktijken m.b.t. patiëntenparticipatie in kaart te brengen; 3) resultaten van de peiling te kunnen vergelijken met de resultaten van de Vlaamse Patiënten Peiling.

Doelgroep Zorgverleners verbonden aan de directe patiëntenzorg/klinische zorg > 6 maand werkzaam (affiniteit) C-, D-, G-, M-, Sp-, - diensten Respons: 1.329 enquêtes

Resultaten http://www.health.belgium.be/eportal/ Healthcare/Healthcarefacilities/Patientsafety/ Supportplan/supportplan2014/empowerment ugent/index.htm#.vgyt-jsg9xy

Beroepsgroep respondenten

Patiëntenparticipatiecultuur: Afdeling Excellent Zeer goed Gemiddelde M-diensten c-diensten C-diensten SP-diensten D-diensten Aanvaardbaar Gemengd C en D G-diensten Zwak 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Ziekenhuis * * Zeer zwak *2 ziekenhuizen scoren significant minder dan de andere ziekenhuizen. Significant verschil tussen inschatting patiëntparticipatie o.b.v. de kenletter van de dienst: C-, M- en Sp-diensten scoren het hoogst. G-diensten scoren het minst.

Maar speelt mijn leeftijd een rol? Hulpverleners staan er voor open u te betrekken in patiëntveiligheid! Moet ik meer gaan werken om het beter te doen? Of mijn opleidingsniveau? Of het ziekenhuis waar ik werk? Of mijn beroep? Voor patiëntenparticipatie scoren we in Vlaanderen meer dan aanvaardbaar!!!

Patiëntenparticipatiecultuur Competenties Hulpverleners met een hogere opleiding voelen zich competenter m.b.t. patiëntenparticipatie Zorgkundigen/verpleeghulpen/logistiek medewerkers voelen zich het minst competent, artsen en paramedici het meest. Voltijdse medewerkers voelen zich competenter dan niet voltijdse medewerkers. Leidinggevenden voelen zich competenter

Patiëntenparticipatiecultuur 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ik voel me competent om... 46,2 % 43,8 % 50,3 % 53,0 % Competenties 30,3 % 59,8 % Helemaal akkoord Eerder akkoord Eerder niet akkoord Helemaal niet akkoord

Patiëntenparticipatiecultuur Middelen Perceptie: patiëntenparticipatie vraagt extra tijd/middelen van zorgverleners Eerder akkoord of helemaal akkoord Onvoldoende bestaffing remt patiëntparticipatie af : 84% Drukte op afdeling bepaalt mate van patiëntenparticipatie : 86% Patiëntenparticipatie leidt op korte termijn tot 38% tijdsverlies in de individuele zorg voor de patiënt Patiëntenparticipatie leidt op lange termijn tot 83% tijdswinst in de algemene zorgorganisatie :

PATIENTENPARTICIPATIE EN PATIENTVEILIGHEID Er zijn verschillende manieren om patiënten te betrekken bij patiëntveiligheid Voorbeelden: Patiënten informeren over wat ze zelf kunnen doen om bv. infecties te vermijden; Patiënten betrekken bij het monitoren en rapporteren van nevenwerkingen / complicaties (bv. allergieën, reacties op medicatie, insteekplaats katheter); Patiënten betrekken bij het checken en dubbel-checken of de aangeboden medicatie, de dosis en het tijdstip van toediening geschikt is; Patiënten betrekken bij het observeren van de handhygiëne van zorgverleners en het vragen aan zorgverleners of hun handen gewassen zijn vooraf aan een verzorging; Cultuurpeiling = barometer in welke mate afdeling hiervoor open staat

Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid Overtuigingen en ervaringen Eerder akkoord of helemaal akkoord Ik ervaar het als positief dat patiënten vragen stellen of suggesties geven m.b.t. patiëntveiligheid. Ik stimuleer patiënten om vragen te stellen m.b.t. patiëntveiligheid. Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over de algemene resultaten die we in het ziekenhuis behalen m.b.t. patiëntveiligheid (bv. aantal medicatiefouten). Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over een patiëntveiligheidsincident, indien ze daarvan het onderwerp uitmaken. 96% 70% 50% 83%

Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid Overtuigingen en ervaringen Eerder akkoord of helemaal akkoord Ik vind het ongepast om patiënten te belasten met aspecten van patiëntveiligheid. Een grotere rol geven aan de patiënt bij patiëntveiligheid kan een negatieve impact hebben op de relatie tussen de patiënt en de zorgverlener. Ik heb de indruk dat patiënten geen vragen durven stellen m.b.t. patiëntveiligheid. 25% 34% 36%

Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid Duid aan in welke mate u het als positief ervaart dat de patiënten vragen stellen over of moeten aangemoedigd worden volgende zaken aan de zorgverlener te melden: 1.1 Of de medicatie die de zorgverlener aan hen geeft wel de juiste medicatie is. 3,80 Topics patiëntveiligheid Meerderheid (+80%) eerder akkoord of helemaal akkoord 2.4 Indien hun identificatiebandje werd verwijderd of ontbreekt. 3,60 1.2 Wat de naam van de zorgverlener is en wat deze bij hen komt doen. 3,40 3,20 2.3 Indien ze denken dat hun wonde geïnfecteerd is. 3,00 1.3 Waarom een zorgverlener een apparaat (bv. monitoring toestel) wegneemt. Gemiddeld < 35 jaar 2.2 Indien ze hun resultaten van hun onderzoek nog niet ontvangen hebben. 1.4 Of de zorgverlener zijn/haar handen ontsmet/gewassen heeft. 2.1 Indien ze denken dat er een fout is gebeurd in de zorg die ze krijgen.

Beleid UZ Gent Integratie in waarden UZ Gent: Patiëntenparticipatie gaat over attitude, minstens evenveel als over technologische mogelijkheden en innovatie Prioritaire aandachtsgebieden: 1. Kennis en implementatie patiëntenrechten 2. Informatie 3. Geïnformeerde toestemming 4. Patiëntveiligheid (bv. medicatie) 5. Ervaringen meten Ondersteunen initiatieven diensten en afdelingen + identificeren en delen best practices