FASILITEERDERSGIDS SOSIALE WETENSKAPPE: GEOGRAFIE GRAAD 5 Kopiereg 2016 Impak Onderwysdiens (Edms.) Bpk. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Wet op Outeursreg, mag geen gedeelte van hierdie boek in enige vorm of op enige manier elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring, bandopname, of enige inligtingstoring en herwinningstelsel, gereproduseer of versend word sonder die uitgewer se skriftelike toestemming nie. Aangepas vir KABV Samesteller E van Emmenes Aangepas deur M Lübcker Ë1605-A-SOS-FG01 µ Î
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE... 4 ROOSTER EN TYDSBESTUUR... 6 ASSESSERINGSVEREISTES... 7 STUDIEWENKE EN -METODES... 8 ANDER NUTTIGE INLIGTING... 8 VOORWOORD... 9 JAARPLAN... 10 EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings... 13 Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op n aardbol... 13 AKTIWITEIT 1... 14 Les 2: Die sewe kontinente... 14 AKTIWITEIT 2... 14 Les 3: Agt punte op n kompas... 15 Les 4: Agt rigtings vanaf n bepaalde punt op n wêreldkaart... 15 AKTIWITEIT 3... 16 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 1... 16 EENHEID 2: Afrika, ons kontinent... 17 Les 5: Ligging van Afrika op n wêreldkaart en aardbol... 17 Les 6: Oseane rondom Afrika... 18 Les 7: Konsepte van lande en grense... 18 AKTIWITEIT 4... 18 Les 8: Ligging van die lande in Afrika... 18 AKTIWITEIT 5... 19 Les 9: Lande met n kuslyn... 20 Les 10: Madagaskar en Zanzibar... 20 Les 11: Suid-Afrika se buurlande... 20 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 2... 22 EENHEID 3: n Fisiese kaart van Afrika... 23 Les 12: Hoe om n fisiese kaart te lees... 23 Les 13: Afrika se hoogste pieke... 24 Les 14: Afrika se drie grootste mere... 24 Les 15: Afrika se groot riviere... 24 Les 16: Suidelike Afrika se beroemde watervalle... 24 Les 17: Afrika se groot woestyne... 24 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 3... 25 EENHEID 4: Beelde van Afrika... 26 Les 18: Foto s van natuurtonele en landskappe in Afrika... 26 Les 19: Gebruik ruitverwysings op n kaart om ligging te bepaal... 27 Impak 1
HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 4... 27 EENHEID 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika... 29 Les 20: n Fisiese kaart van Suid-Afrika... 30 Les 21: Aanduiding van hoogte... 31 AKTIWITEIT 6... 32 Les 22: Fisiese verskynsels... 32 Les 23: Benoeming van belangrike plekke... 32 Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond... 34 Les 25: Konsep van rivierstelsels... 34 Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika... 34 AKTIWITEIT 7... 35 EENHEID 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite... 36 Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings... 36 Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing... 37 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 5 6... 37 EENHEID 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika... 40 Les 29: Elemente van die weer en neerslag... 41 Les 30: Meting van temperatuur en reënval asook meetinstrumente... 41 AKTIWITEIT 8... 42 Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting... 42 Les 32: Weerkaarte en weerstoestande... 43 AKTIWITEIT 9... 43 EENHEID 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei... 44 Les 33: Reënval in Suid-Afrika... 45 Les 34: Reënvalpatrone... 45 Les 35: Verskil tussen weer en klimaat... 45 Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika... 45 Les 37: Klimaat van eie omgewing... 46 AKTIWITEIT 10... 46 Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?... 46 Les 39: Wat is die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe?.. 46 Les 40: Die Savanna-grasveld... 46 AKTIWITEIT 11... 47 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 7 8... 49 EENHEID 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika... 51 Les 41: Minerale as n nie-hernieubare hulpbron... 52 Les 42: Die belangrikste minerale wat in Suid-Afrika ontgin word en hul gebruike... 52 Les 43: Hoe steenkool gevorm word... 52 Les 44: Die gebruike van steenkool... 53 Impak 2
Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne... 53 AKTIWITEIT 12... 53 EENHEID 10: Mynbou en mynbou-omgewings... 54 Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou... 54 Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/diepvlakmynbou... 55 Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval... 56 Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko s vir mynwerkers... 57 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 9 10... 58 Impak 3
Eenheid 1 EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: Verstaan en werk met ʼn verskeidenheid hulpmiddels insluitend kaarte, data en foto s Ken die ligging van die ewenaar asook die Noord- en Suidpool, op ʼn kaart of aardbol Identifiseer en ken die posisies van die sewe kontinente Identifiseer die agt hoofwindstreke op ʼn kompas Gebruik hierdie hoofwindstreke en identifiseer die agt rigtings vanaf ʼn bepaalde punt op ʼn kaart INLEIDING Praat oor die aarde of wêreld en probeer om n atlas in die hande te kry en kyk dan na verskillende lande. Probeer om n aardbol in die hande te kry sodat die leerders kan sien hoe lyk die aarde rond en hoe word dit plat op n kaart voorgestel. Dit sal ook in later jare vir tydsones en ander kaartverwante werk help. Naastenby twee uur moet aan die onderrig van hierdie onderwerp bestee word, met ʼn bietjie ekstra tyd vir aktiwiteite en hersiening. Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op n aardbol Dit is belangrik dat die leerders aan die aarde in die vorm van ʼn bol dink en nie as ʼn kaart, wat plat is, nie. As jy toegang tot die internet het, is die volgende video s ʼn goeie en opwindende manier om breedte en lengte te onthou. Skakels: https://www.youtube.com/watch?v=5ab-ge8ov4o https://www.youtube.com/watch?v=-0c1idtn3e8 Impak 13
Eenheid 1 AKTIWITEIT 1 Noordpool Noordelike halfrond Ewenaar Suidpool Suidelike halfrond [5 PUNTE] Les 2: Die sewe kontinente Dit is maklik om die sewe kontinente te onthou. Hulle ligging op aarde is egter effens moeiliker. As die leerders enige probleme ervaar, is die volgende ʼn skakel na ʼn liedjie oor die kontinente. Skakel: https://www.youtube.com/watch?v=lf--pqndn7g AKTIWITEIT 2 1. Noord-Amerika 2. Suid-Amerika 3. Antarktika 4. Europa 5. Afrika 6. Asië 7. Australië [7 PUNTE] Impak 14
Eenheid 1 Les 3: Agt punte op n kompas Die agt rigtings en afkortings wat gebruik word is: N Noord NO Noordoos O Oos SO Suidoos S Suid SW Suidwes W Wes NW Noordwes Noord, oos, suid en wes is die vier hoofrigtings en die ander is tussenin-rigtings. Verduidelik dit aan jou leerders en maak seker hulle verstaan dit reg. WENK: ʼn Maklike manier om die vier hoofrigtings te onthou, is met hierdie rympie: Net Ons Sal Weet! Aangesien N en S die belangrikste is, begin die volgende vier punte met hierdie rigtings, gevolg deur die rigting wat die naaste daaraan is, byvoorbeeld NW of SW. Les 4: Agt rigtings vanaf n bepaalde punt op n wêreldkaart Leerders het die agt hoofkompasrigtings in die vorige les geleer. Hulle pas nou hierdie inligting op ʼn situasie in die werklikheid toe, maar op ʼn breër grondslag. Leerders moet vir die aktiwiteit hulle huis op ʼn vaste punt op die kaart vind en kyk wat hulle in die gegewe rigtings sal vind. Dit kan in die klaskamer ook toegepas word. Laat die leerders byvoorbeeld ʼn basiese skets van die leerarea of klaskamer teken, of selfs die oefening mondelings voltooi indien nodig en dan die verskillende voorwerpe verduidelik wat hulle in gegewe rigtings vind. Laat hulle byvoorbeeld by die bord staan en gee vir hulle ʼn rigting waarin hulle moet loop. Hulle moet dan loop en vir jou sê wat hulle vind. Impak 15