Over het onderzoek GGD Gooi & Vechtstreek heeft in het najaar van 2008 een Gezondheidspeiling gehouden onder 6.700 inwoners van 65 jaar en ouder. De GGD deed dit in opdracht van de gemeenten Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden, Weesp en Wijdemeren. De 6.700 aangeschreven inwoners zijn per toeval gekozen uit de bevolkingsregisters. Ruim 5000 ouderen stuurden een goed ingevulde vragenlijst terug naar de GGD. Met dit onderzoek heeft de GGD actuele gegevens verzameld over de gezondheidssituatie, de leefstijl en het welzijn van senioren in de regio. De resultaten vormen de basis voor het beleid dat door de GGD en gemeenten in de regio Gooi en Vechtstreek wordt ontwikkeld. In deze factsheet kunt u de belangrijkste resultaten van de Gezondheidspeiling Senioren 2008 lezen. Algemeen De regio vergrijst Ruim één op de zes inwoners in de regio Gooi en Vechtstreek is op dit moment 65 jaar of ouder (18%, landelijk 15%). Dat zijn zo n 43.000 personen. In 2025 zullen er ruim 57.000 mensen ouder zijn dan 65 jaar, dat is 23% van de bevolking in de regio Gooi en Vechtstreek (landelijk 22% in 2025). Lichamelijke gezondheid Driekwart van de respondenten voelt zich goed tot uitstekend Een kwart vindt de eigen gezondheid matig of slecht. In 2004 was dit 28%. Vrouwen zijn doorgaans minder tevreden met hun gezondheid dan mannen. Hoe lager het opleidingsniveau, hoe slechter men de eigen gezondheid vindt. Ruim driekwart van de ouderen heeft minimaal één chronische ziekte of aandoening. Dit is gelijk aan 2004. De top 5 luidt: 1. gewrichtsslijtage (34%) 2. hoge bloeddruk (32%) 3. ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl. hernia) (16%) 4. incontinentie (14%) 5. suikerziekte (diabetes)(13%). Psychische gezondheid Bijna een kwart loopt risico op een angststoornis of depressie en vier op de tien senioren voelen zich eenzaam Eén op de vijf senioren heeft een matig risico en 3% heeft een hoog risico op een angststoornis of depressie. Vrouwen, 85plussers, laag opgeleiden, alleenstaanden en ouderen die moeite hebben om financieel rond te komen, lopen een hoger risico. Van de ouderen is 35% matig en 6% (zeer) ernstig eenzaam. Vier van de tien senioren zijn dus in meer of mindere mate eenzaam. Dit is lager dan in 2004 en komt overeen met de landelijk (licht) dalende trend. Het ontbreken van een goede gezondheid en het moeite hebben met rondkomen hangen samen met eenzaamheid. Ouderen die zich eenzaam voelen zijn vaker somber. Ouderenmishandeling: één op de twintig senioren Vijf procent heeft te maken gehad met ouderenmishandeling, gelijk aan de landelijke inschatting. Verbale agressie, financieel misbruik en fysieke agressie komen het meest voor. De plegers zijn het vaakst een buurman of vrouw, een kennis of vriend(in) en/of de (ex-) partner. Ruim een vijfde van de slachtoffers wil niet zeggen wie de dader is of was. Het slachtoffer worden van ouderenmishandeling is niet gerelateerd aan een bepaalde leeftijd: het komt op alle leeftijden evenveel voor. Het laatste voorval was voor bijna vier van de tien slachtoffers korter dan een jaar geleden. foto: Sjaak Verboom GGD Gooi & Vechtstreek - Factsheet Gezondheidspeiling Senioren 2008 / blz. 2
Sociale gezondheid Gezondheid is een belangrijke voorwaarde voor maatschappelijke participatie Bijna één op vijf senioren voelt zich belemmerd om deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Tweederde van deze mensen geeft aan een betere lichamelijke gezondheid nodig te hebben om dit te veranderen, één op de tien wil een betere psychische gezondheid. Ook één op de tien voelt zich belemmerd door de slechte gezondheid van hun naaste(n). Eén op de vijf senioren doet vrijwilligerswerk Dit is hetzelfde beeld als in 2004. Het meeste vrijwilligerswerk wordt verricht voor de kerk, een vereniging, bestuurswerk, hulp aan andere ouderen en welzijnswerk. Een goede gezondheid is medebepalend voor het al dan niet doen van vrijwilligerswerk. Veel ouderen sociaal actief Driekwart van de ouderen gaat minimaal tweemaal per maand op bezoek en/of ontvangt bezoek, ruim de helft oefent regelmatig een hobby uit en bijna de helft maakt regelmatig een uitstapje. Ruim negen van de tien senioren zijn tevreden over de hoeveelheid eigen activiteiten. 4% heeft het te druk en 5% heeft te weinig te doen. Met name 85plussers en alleenstaanden hebben te weinig te doen. Deze senioren scoren ook hoog op de eenzaamheidsschaal. Veel ouderen bekend met computer en internet Bijna de helft van de ouderen gebruikt wel eens een computer, vooral mannen (62%) en 65 t/m 74 jarigen (63%). Computergebruik gebeurt meestal thuis en het merendeel van de computergebruikers gebruikt ook internet. Laag opgeleide ouderen en vrouwen zijn vaker digibeet. De belangrijkste activiteiten op de computer zijn emailen, chatten, msnen, e.d. en zoeken naar informatie. Zelfredzaamheid Ruim één op de tien ouderen is afhankelijk van vervoer van anderen Drie van de tien senioren kunnen bepaalde huishoudelijke werkzaamheden niet zelfstandig doen, zij zijn beperkt in hun Huishoudelijke Dagelijkse Levensverrichtingen (HDL). Vooral zwaar huishoudelijk werk en bedden verschonen en opmaken blijken moeilijk. Hoe ouder, hoe vaker een beperking. Ruim één op de tien ouderen kan alleen met hulp van anderen gebruik maken van eigen of openbaar vervoer. Bijna één op de vijf geeft aan niet altijd in staat te zijn zonodig ergens alleen te komen. De helft van hen gaat wel eens ergens niet naartoe terwijl ze dat wèl gewild hadden. Leefstijl Aantal rokers daalt 13% van de ouderen rookt. In 2004 was dit 15%. Dit is in lijn met de landelijk dalende trend. De grootste groep rokers valt in de leeftijd van 65 t/m 74 jaar, daarvan rookt gemiddeld 16%. Acht procent van de rokers rookt meer dan een pakje per dag. Laag en hoog opgeleiden roken even vaak. Eén op de acht mannen van 65 plus die (wel eens) alcohol drinken, drinkt excessief Driekwart van de senioren drinkt (wel eens) alcohol. Dit is minder dan in 2004 (toen dronk 82% wel eens alcohol). Een kwart drinkt niet. Van de ouderen die wel eens alcohol drinken, is 5% een excessieve drinker en 2% een zeer excessieve drinker, gelijk aan 2004. Van de drinkende mannen drinkt 12% (zeer) excessief en van de drinkende vrouwen 3%. Alleenstaande mannen drinken relatief vaak (zeer) excessief. Roken en excessief alcoholgebruik gaan vaak samen. 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 man vrouw Percentage (zeer) excessieve drinkers naar leeftijd en geslacht GGD Gooi & Vechtstreek - Factsheet Gezondheidspeiling Senioren 2008 / blz. 3
In de zomer vrij actief, in de winter minder Personen van 55 jaar en ouder dienen minimaal een half uur matig intensieve activiteit te verrichten op tenminste vijf dagen van de week. Zo luidt de beweegnorm. Zes van de tien ouderen voldoen in de zomer aan de norm, in de winter is dit 46%. In 2004 voldeed in de winter 51% aan de norm. foto: Freddy Rikken, NRC Ruim één op tien senioren heeft ernstig overgewicht (obesitas) 100% 90% Meer dan de helft van de 65plussers heeft overgewicht, waarvan 11% ernstig overgewicht. Dit is gunstiger dan het Nederlandse cijfer (14%) en nagenoeg gelijk aan 2004 (10%). Vrouwen zijn vaker obese dan mannen en laag opgeleide ouderen vaker dan hoog opgeleide ouderen. Obesitas gaat dikwijls gepaard met een negatieve score op andere gezondheidsaspecten. Diabetes en overgewicht staan duidelijk met elkaar in verband. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% man vrouw man vrouw man vrouw ernstig overgewicht matig overgewicht normaal gewicht ondergewicht Gewicht naar leeftijd en geslacht Bijna drie op de tien vrouwen van 65plus gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 man vrouw Een vijfde van de senioren (21%) heeft in de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt: 29% vrouwen en 9% mannen. Bijna driekwart van de ouderen die slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken, gebruikt deze middelen al langer dan twee jaar. Stoppen of minderen blijkt moeilijk. Vier van de tien ouderen die wel eens slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken, zijn in het afgelopen jaar gevallen; bij de ouderen die geen slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken is dat minder dan drie op de tien. 0,0 Percentage ouderen dat in de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift naar leeftijd en geslacht GGD Gooi & Vechtstreek - Factsheet Gezondheidspeiling Senioren 2008 / blz. 4
Eén op de tien senioren die vallen, breekt een bot Bijna eenderde (31%) van de senioren is minimaal één keer gevallen in het afgelopen jaar, gelijk aan 2004 en gelijk aan het landelijke percentage. Dit overkomt meer vrouwen dan mannen en gebeurt vaker op hogere leeftijd: 52% van de 85 plussers is het afgelopen jaar gevallen. Meestal gebeurt zo n val in of om de woning. Bijna de helft loopt daarbij letsel op. Dit is vaak een kneuzing of bloeduitstorting, maar één op de tien senioren die vallen, breekt daarbij een bot of loopt een heupfractuur op. Met name een heupfractuur op oudere leeftijd kan het einde van zelfstandig wonen betekenen. Ouderen die slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken, vallen vaker. 60 50 40 30 20 10 0 man vrouw Percentage respondenten dat in de afgelopen 12 maanden minimaal éénmaal is gevallen, naar leeftijd en geslacht Zorg: gebruik en behoefte Zorggebruik in regio komt overeen met landelijke gegevens In het voorgaande jaar heeft 79% van de respondenten contact gehad met de huisarts. 85plussers en laag opgeleiden gaan relatief vaak naar de huisarts. Na de huisarts was er het meest contact met de tandarts en/of mondhygiënist: 61%. Ruim de helft van de respondenten heeft contact gehad met een medisch specialist en bijna eenderde met de fysiotherapeut. De cijfers voor zorggebruik in de regio wijken weinig af van de landelijke gemiddelden. Eén op de tien senioren moeite met hulp vragen/regelen Bijna eenderde van de senioren krijgt een of andere vorm van hulp vanwege de gezondheid. Dit kan hulp zijn van een mantelzorger en/of van een professionele hulpverlener en/of van een vrijwilliger. Meestal gaat het om hulp in de huishouding (boodschappen, schoonmaken en het klaarmaken van de warme maaltijd). Bijna één op de tien senioren heeft behoefte aan (meer) hulp. Het gaat dan met name om huishoudelijke hulp, gezelschap en begeleiding buitenshuis. Bijna de helft van de ouderen met een hulpbehoefte geeft aan dat hun echtgenoot of huisgenoot de hulp niet kan bieden. Sommige senioren vinden het moeilijk om hulp te vragen aan naasten of hebben geen naasten waaraan ze dit kunnen vragen. GGD Gooi & Vechtstreek - Factsheet Gezondheidspeiling Senioren 2008 / blz. 5
Bijna een kwart van de mantelzorgers zwaar belast In totaal heeft 12% van de 65plussers in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven. Negen procent van de senioren geeft die mantelzorg nu nog, in 2004 was 15%. Van de ouderen die momenteel mantelzorg geven, geeft bijna de helft intensieve zorg (dat wil zeggen: langer dan 3 maanden en meer dan 8 uur per week). In de leeftijdsgroep van 75 t/m 84 jaar wordt het vaakst intensieve mantelzorg gegeven. Het betreft dan veelal zorg aan een huisgenoot. 23% van de mantelzorgers geeft aan zwaar belast tot overbelast te zijn, in 2004 was dat 16%. De intensiteit van de mantelzorg hangt samen met de mate van belasting. Foto Nivel, Mantelzorg voor dementiepatiënten 2009 Wonen en verhuiswens Eén op de vijf ouderen wil verhuizen De meeste senioren wonen in een eengezinswoning (66%) of een flat/etagewoning (21%). Eén op tien woont in een woonvorm speciaal voor ouderen. Hoe hoger men is opgeleid, hoe vaker men in een reguliere woning woont. Vaak is het dan een koopwoning. Bijna één op de vijf ouderen wil verhuizen. Deze senioren hebben behoefte aan een kleiner huis, zonder trap en aangepast voor bewoning door oudere mensen. Tot slot Aandachtspunten voor beleid Hieronder vindt u een opsomming van de onderwerpen die opvallend zijn in deze regio en die mogelijk aandacht behoeven. Het betreft (in willekeurige volgorde): 1. angststoornis of depressie: 21% van de senioren heeft een matig risico en 3% een hoog risico; ruim één op tien senioren (11%) geeft aan zich het afgelopen jaar meestal somber te hebben gevoeld; 2. eenzaamheid: vier van de tien senioren zijn in meer of mindere mate eenzaam (35% matig en 6% (zeer) ernstig); weliswaar minder dan in 2004; 3. ouderenmishandeling: 5% van de 65plussers heeft hier ooit mee te maken gehad; 4. maatschappelijke deelname: 19% van de senioren voelt zich belemmerd tot deelname aan het maatschappelijke leven; 5. excessief alcoholgebruik: 7% van de senioren die wel eens alcohol drinken, drinkt (zeer) excessief, gelijk aan 2004; van de drinkende mannen drinkt 12% (zeer) excessief; 6. bewegen: in de winter beweegt 54% van de senioren te weinig; in 2004 was dat 49%; 7. obesitas: ruim één op de tien senioren heeft ernstig overgewicht (11%), nagenoeg gelijk aan 2004; 8. het gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen: 21% van de ouderen heeft in de afgelopen twee weken slaapof kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt; bijna driekwart van deze ouderen gebruikt deze middelen al langer dan twee jaar; 9. valincidenten: bijna eenderde (31%) van de senioren is in het afgelopen jaar gevallen; van de 85plussers zelfs 52%; gelijk aan 2004 en gelijk aan het landelijke percentage; 10. behoefte aan (meer) hulp: 9%, met name huishoudelijke hulp, gezelschap en begeleiding buitenshuis; 11. mantelzorg: 23% van de mantelzorgers voelt zich zwaar belast of overbelast. Net als bij de volwassenen bestaan er sociaal-economische gezondheidsverschillen. Regelmatig blijkt uit de resultaten dat risicogroepen worden gevormd door de laag opgeleiden, alleenstaanden en mensen met alleen AOW. Bij de uitwerking van de aandachtspunten moet hiermee rekening worden gehouden. Het volledige rapport en deze factsheet zijn te downloaden via www.ggdgooi.nl. Hierin zijn ook de resultaten op gemeenteniveau weergegeven. Colofon Uitgave van GGD Gooi & Vechtstreek / Postbus 514, 1200 AM Hilversum / www.ggdgooi.nl Tekst: M.B. van Acker, epidemioloog / Vormgeving: D. Jongerden November 2009
FACTSHEET GEZONDHEIDSPEILING SENIOREN 2008 Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 65 jaar en ouder in de regio Gooi en Vechtstreek