Herindelingsscan. Duiven - Rijnwaarden - Westervoort - Zevenaar. Onderzoek naar de financiële levensvatbaarheid van de nieuwe gemeente(n)

Herindelingsscan Duiven - Rijnwaarden - Westervoort - Zevenaar Onderzoek naar de financiële levensvatbaarheid van de nieuwe gemeente(n) januari 2014

Documentinformatie Aanvrager: Opsteller: Versie: Colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. provincie Gelderland K. Peeters & G. Mellendijk Concept Datum: 21 januari 2014 Distributie: 22 januari 2014 Colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. 22 januari 2014 Gemeenteraden van Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar Onderzoeksvraag: Doel van dit rapport: De colleges van Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar hebben verzocht om onderzoek te doen naar samengaan van Duiven en Westervoort enerzijds en Rijnwaarden en Zevenaar anderzijds. Daarnaast is het vormen tot één Liemerse gemeente onderzocht. De onderzoeksvraag is in welke mate de nieuw te vormen gemeenten financieel levensvatbaar zijn. Beantwoorden van de onderzoeksvraag middels een beeld van de voornaamste wijzigingen ten aanzien van de baten en lasten die samengaan met de beoogde herindeling, zodat de raden van de afzonderlijke gemeenten hierover een geïnformeerd besluit kunnen nemen. 3 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Inhoudsopgave Documentinformatie 3 Bestuurlijke samenvatting 6 1. Inleiding 9 1.1. Doel van de herindelingsscan 9 1.2. Uitgangspunten 9 1.3. Maatwerk 10 1.4. Leeswijzer 10 2. Kenmerken 11 2.1. Structuurkenmerken huidige situatie 11 2.2. Structuurkenmerken 1 Liemerse gemeente 12 2.3. Structuurkenmerken Duiven + Westervoort 13 2.4. Structuurkenmerken Rijnwaarden + Zevenaar 14 2.5. Bevolkings- en huishoudensprognoses 14 2.6. Gevolgen teruggang in inwoneraantal 15 3. Financiële effecten 16 3.1. Financiële positie huidige situatie 16 3.2. Financiële positie 1 Liemerse gemeente 19 3.3. Financiële positie Duiven+Westervoort 20 3.4. Financiële positie Rijnwaarden+Zevenaar 21 3.5. Algemene Uitkering 21 3.6. Algemene uitkering 1 Liemerse gemeente 22 3.7. Algemene uitkering Duiven + Westervoort 22 3.8. Algemene uitkering Rijnwaarden+Zevenaar 22 3.9. Tijdelijke verdeelmaatstaf 23 3.10. Soorten frictiekosten 23 4. Effect op de belastingopbrengsten 25 4.1. Effect op belastingopbrengsten huidige situatie 25 4.2. Effect op belastingopbrengsten 1 Liemerse gemeente 26 4.3. Effect op belastingopbrengsten Duiven+Westervoort 27 4.4. Effect op belastingopbrengsten Rijnwaarden+Zevenaar 28 5. Belastingdruk 29 5.1. Belastingdruk huishoudens 1 Liemerse gemeente 29 5.2. Belastingdruk huishoudens Duiven+Westervoort 29 5.3. Belastingdruk huishoudens Rijnwaarden+Zevenaar 30 5.4. Aanbeveling belastingdruk 30 6. Weerstandsvermogen 31 6.1. Weerstandscapaciteit huidige situatie 31 6.2. Weerstandsvermogen 1 Liemerse gemeente 34 6.3. Weerstandsvermogen Duiven + Westervoort 35 6.4. Weerstandsvermogen Rijnwaarden+Zevenaar 36 7. Grondexploitatie 37 4 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

7.1. Woningbouw algemeen 37 7.2. Gelderse woningmarkt 38 7.3. Bedrijventerreinen algemeen 41 7.4. De vraag naar bedrijventerreinen 41 7.5. Het aanbod van bedrijventerreinen 42 7.6. Conclusies bedrijventerreinen algemeen 43 7.7. Grondexploitatie Duiven 46 7.8. Grondexploitatie Zevenaar 49 7.9. Grondexploitatie Westervoort 52 7.10. Grondexploitatie Rijnwaarden 54 7.11. Grondexploitatie 1 Liemerse gemeente 56 7.12. Grondexploitatie Duiven+Westervoort 59 7.13. Grondexploitatie Rijnwaarden+Zevenaar 62 8. Voorzieningen 64 9. Schuldpositie 66 9.1. Debt-ratio huidige situatie 66 9.2. Netto schuld als aandeel in de exploitatie huidige situatie 66 9.3. Schuldpositie 1 Liemerse gemeente 67 9.4. Schuldpositie Duiven+Westervoort 68 9.5. Schuldpositie Rijnwaarden+Zevenaar 68 10. In één oogopslag 70 11. Conclusies & aanbevelingen 71 11.1. Conclusie 1 Liemerse gemeente 71 11.2. Conclusie Duiven+Westervoort 72 11.3. Conclusie Rijnwaarden+Zevenaar 72 11.4. Eindconclusie 73 11.5. Aanbevelingen voor de nieuw te vormen gemeente(n) 73 Bijlage 1 Effect algemene uitkering 75 Bijlage 2 Maatstaventabel 81 Bijlage 3 Specificatie belastingen 83 Bijlage 4 Capaciteit woningbouw 89 Bijlage 5 Bronmateriaal 93 5 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Bestuurlijke samenvatting De vier gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar beraden zich vanaf eind 2011 op een verdergaande samenwerking in de Liemers. Op verzoek van de colleges van burgemeester en wethouders van deze vier gemeenten heeft de provincie Gelderland een herindelingsscan uitgevoerd naar de financiële levensvatbaarheid van de mogelijk nieuw te vormen gemeente(n). Twee scenario s zijn onderzocht, namelijk het samengaan van Duiven & Westervoort enerzijds en Rijnwaarden & Zevenaar anderzijds en daarnaast is het samengaan onderzocht van de vier gemeenten in één nieuwe gemeente. De provincie Gelderland heeft in met input van de vier gemeentecontrollers van de vier gemeenten de begroting 2014 2017 en de jaarrekening 2012 als basis gehanteerd voor de herindelingsscan. Één Liemerse gemeente Het inwoneraantal van deze gemeente zal ruim 84.000 zijn, het aantal woonruimten komt op 37.000 De financiële positie voor het begrotingsjaar 2014 is sluitend, maar het meerjarenperspectief kent een tekort van 6,1mln (3,5% van de omzet) in 2017. Dit komt vrijwel volledig door de huidige financiële situatie van de vier gemeenten en is dan ook geen gevolg van een herindeling. De algemene uitkering neemt af met 1,3 mln. Wanneer gekozen wordt voor het pakket met het laagste belastingniveau, dan neemt het resultaat in alle jaren af met 1 mln. Het tekort kan teruggedrongen worden door keuzes te maken met betrekking tot bijvoorbeeld huisvesting en beleidsontwikkeling. De in beeld gebrachte risico s van 34,7 mln kunnen grotendeels worden opgevangen met een weerstandscapaciteit van 31,2 mln. Dit is een dekkingspercentage van 90%. Het grootste risico loopt de gemeente echter in de grondexploitatie. In de woningbouw is sprake van een overcapaciteit van circa 900 woningen. De woningbouwplannen overtreffen de behoefte ruimschoots. Eveneens op het gebied van bedrijventerreinen heeft de Liemerse gemeente een groot aanbod. Met het aantal beschikbare hectare bedrijventerrein kan 62% van de vraag worden voorzien binnen de gehele Stadsregio Arnhem Nijmegen. De overcapaciteit zorgt ervoor dat aanpassingen in de plannen (door schrappen van plannen of herprogrammeren) noodzakelijk zijn. Deze aanpassingen brengen financiële consequenties met zich mee, die deels zijn afgedekt middels aanwezige voorzieningen. Hoe groot het risico is, is lastig aan te geven daarvoor zijn er te veel parameters aanwezig die hier invloed op hebben. Dit risico is onafhankelijk van een herindeling. Samengaan Duiven en Westervoort De combinatie van Duiven en Westervoort kent een inwoneraantal van circa 41.000 met 17.000 woningen. Het begrotingsjaar 2014 kent een sluitende begroting, maar de meerjarenbegroting vertoont een tekort van 3,8 mln (4,8% van de omzet) in 2017 voornamelijk door de huidige financiële situatie van beide gemeenten. Ombuigingsmaatregelen zijn nodig om het tekort weg te werken, maar het besparingspotentieel is door de schaalgrootte beperkter aanwezig dan bij 1 Liemerse gemeente. De algemene uitkering zal niet afnemen bij samensmelting. Besluit de gemeenteraad tot het pakket met het 6 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

laagste belastingniveau, dan neemt het resultaat in alle jaren af met ruim 300.000,-. De risico s die in beeld zijn gebracht ( 8,2 mln) zijn afgedekt met de beschikbare weerstandscapaciteit ( 9,3 mln). Ook voor deze nieuwe gemeente geldt dat het grootste risico schuilt in de grondexploitatie. Niet zozeer in de woningbouw (lichte overcapaciteit aanwezig), maar op het gebied van bedrijventerreinen. De gemeente kan bijna een kwart (23%) van de vraag voorzien binnen de gehele Stadsregio Arnhem Nijmegen. De overcapaciteit zorgt ervoor dat aanpassingen in de plannen (door schrappen van plannen of herprogrammeren) noodzakelijk zijn. Deze aanpassingen brengen financiële consequenties met zich mee. Hoe groot het risico is, is lastig aan te geven daarvoor zijn er te veel parameters aanwezig die hier invloed op hebben. Dit risico is overigens onafhankelijk van een herindeling. Samengaan Rijnwaarden en Zevenaar Bij een samengaan van de gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar ontstaat een nieuwe gemeente met 43.000 inwoners en 20.000 woningen. De begroting 2014 kent een overschot van 200.000,- dit ondanks teruggang in de algemene uitkering van 550.000,-. Het perspectief in 2017 is niet sluitend. Het tekort bedraagt 2 mln (2,1% van de omzet) grotendeels te verklaren door de huidige financiële situatie van beide gemeenten. Een besluit tot een pakket met het laagste belastingniveau zal weinig gevolgen hebben. De in beeld gebrachte risico s van 26,5 mln kunnen niet worden opgevangen met de aanwezige weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit van 21,9 mln zorgt voor een dekkingsgraad van 83%. De overcapaciteit in de grondexploitatie zorgt voor het grootste risico. Het aanbod van woningbouwplannen overtreft de woningbehoefte met 800 woningen. Daarnaast heeft de gemeente in haar plannen met betrekking tot bedrijventerreinen de capaciteit om bijna 40% van de vraag in de Stadsregio Arnhem Nijmegen op te kunnen vangen. De overcapaciteit zorgt ervoor dat aanpassingen in de plannen (door schrappen van plannen of herprogrammeren) noodzakelijk zijn. Deze aanpassingen brengen financiële consequenties met zich mee, die deels zijn afgedekt middels aanwezige voorzieningen. Hoe groot het risico is, is lastig aan te geven daarvoor zijn er te veel parameters aanwezig die hier invloed op hebben. Dit risico is onafhankelijk van een herindeling. Conclusie De provincie is van mening dat alle combinaties financieel levensvatbaar zijn. De tekorten in de meerjarenbegrotingen zijn het gevolg van bestaand beleid in de huidige situatie. Hiervoor zullen de vier gemeenten al maatregelen moeten treffen los van het voornemen tot herindelen. Desondanks zijn er verschillen waar te nemen tussen de mogelijke herindelingscombinaties. Één Liemerse gemeente heeft de grootste teruggang met betrekking tot de algemene uitkering uit het gemeentefonds, maar ook het grootste besparingspotentieel, zoals bijvoorbeeld het verminderen van de huisvestingslocaties en facilitaire zaken. De plannen in de grondexploitatie vormen het grootste incidentele risico. Aanpassingen in de plannen met betrekking tot de grondexploitatie zijn in een groter verband nog steeds lastig, maar wel beter op te vangen dan in de huidige situatie. Een integrale blik zorgt voor een breder perspectief en minder onderlinge concurrentie. Een samensmelting van Duiven en Westervoort zorgt relatief voor de grootste bezuinigingsopdracht. Deze bezuinigingsopdracht komt voort uit de huidige 7 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

situatie van Duiven en Westervoort en is geen gevolg van een mogelijke herindeling. Ombuigingsmaatregelen zijn nodig om het tekort weg te werken, maar het besparingspotentieel is beperkter aanwezig dan bij 1 Liemerse gemeente. Overcapaciteit met betrekking tot bedrijventerreinen vormt een risico. De overige onderzochte aspecten leveren geen financiële risico s op. De combinatie Rijnwaarden en Zevenaar loopt het grootste risico van de drie onderzochte combinaties. De plannen voor woningbouw en bedrijventerreinen overstijgen de behoefte het meest en daarmee is deze combinatie het meest risicovol. Voor de drie onderzochte combinaties geldt dat het risico in de grondexploitatie met betrekking tot de overcapaciteit voor woningbouw en bedrijventerreinen onafhankelijk is van een herindeling. Belangrijkste aanbevelingen Pas de plannen in de grondexploitatie aan, zowel voor de woningbouw als voor de bedrijventerreinen. De Liemerse woonagenda vormt hiervoor het juiste platform. In welke samenstelling de gemeenten ook verder gaan, dit is de belangrijkste opgave binnen de Liemers. De meerjarenramingen sluiten in alle jaren met tekorten in alle drie de combinaties. Daarbij komt dat drie van de vier gemeenten nog niet volledig rekening hebben gehouden met de (negatieve) consequenties uit de september-circulaire van het gemeentefonds. Het is van groot belang dat nu reeds een aanvang wordt gemaakt met het inventariseren en benoemen van mogelijke ombuigingsmaatregelen om zo weer te komen tot een sluitende meerjarenbegroting. De provincie adviseert om in deze fase te zorgen dat de lasten voor de nieuwe gemeente(n) niet hoger worden voorafgaande aan harmonisatie. In dit kader dienen de gemeenten bij een definitief besluit tot herindeling rekening te houden met de Wet Arhi waardoor intensivering van bestaand beleid of ontwikkeling van nieuw beleid wordt beperkt. 8 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

1. Inleiding De vier gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar beraden zich vanaf eind 2011 op een verdergaande samenwerking in de Liemers. Dit proces wordt aangestuurd door de speciaal ingestelde Stuurgroep Liemerse Samenwerking waarin alle 4 gemeenten bestuurlijk en ambtelijk deelnemen. In 2012 is in opdracht van de gemeenten een ambitieonderzoek toekomst Liemerse samenwerking uitgevoerd. Aan de hand van dit onderzoek hebben de gemeenteraden in april 2013 uitgesproken dat een verdiepingsonderzoek dient te worden uitgevoerd naar de scenario s voor de Liemerse samenwerking. Op basis van de beraadslaging in de gemeenteraden en de daarbij genomen besluiten en aangenomen amendementen heeft de Stuurgroep voorgesteld om de haalbaarheid en voor- en nadelen te onderzoeken van een mogelijke herindeling van de gemeenten Duiven en Westervoort in één gemeente enerzijds en samengaan van de gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar anderzijds. Een tweede optie die wordt onderzocht is het samengaan van de 4 gemeenten in één nieuwe gemeente. Dit is aanleiding geweest voor de colleges van burgemeesters en wethouders van de vier gemeenten om een verzoek in te dienen bij de provincie Gelderland voor het opstellen van herindelingsscan. 1.1. Doel van de herindelingsscan Het doel van deze herindelingsscan is om de gemeenten inzicht te geven in de financiële levensvatbaarheid van de nieuw te vormen gemeente(n) ten opzichte van de huidige situatie. Dat wil zeggen welke kansen en mogelijkheden, maar ook welke risico s er zijn voor de nieuw te vormen gemeente. Bij een gemeentelijke herindeling vormen financiën een belangrijk aspect. De redenen om de bestuurskracht door een herindeling te versterken zijn echter veel breder dan financiën alleen. Het landelijke Beleidskader gemeentelijke herindeling benoemt de belangrijkste elementen. Dit beleidskader geeft aan dat de vier betrokken gemeenten een herindelingsontwerp moeten opstellen. 1.2. Uitgangspunten De herindelingsscan is tot stand gekomen met input van de vier gemeentecontrollers van de vier gemeenten, waarbij provincie Gelderland op basis van de gegevens van de gemeenten de scan heeft opgesteld. In deze overleggroep is vastgesteld dat de begroting 2014 2017 en de jaarrekening 2012 als uitgangspunt dienen voor deze financiële haalbaarheidsscan. De begrotingen 2014 2017 van de vier gemeenten zijn naast elkaar gezet, daarbij zijn de financiële uitgangspunten op elkaar afgestemd om de onderlinge vergelijkbaarheid te kunnen maken. Deze uitkomsten vormden de basis voor de herindelingsscan. 9 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Om een helder beeld te krijgen van de vergoedingen van de algemene uitkering en de frictievergoeding voor de gemeentelijke herindeling heeft de provincie het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) geconsulteerd. Wettelijk kader: Herindelen betekent wet Arhi Op het moment van een formeel besluit door gemeenten om te gaan herindelen treedt automatisch de wet Arhi (Wet algemene regels herindeling) in werking. De wet Arhi reguleert het proces naar de realisatie van de herindeling. De kern van de wet Arhi bestaat uit vier delen: onderscheid tussen herindeling en grenscorrectie; processtappen bij initiatief door gemeenten, provincies of minister; financieel toezicht en financiële consequenties bij herindeling; overgang van rechten en plichten van de voormalige gemeenten naar de nieuwe gemeente. 1.3. Maatwerk Op donderdag 31 oktober 2013 heeft provincie Gelderland in een presentatie aan de betrokken gemeenteraden aangekondigd welke informatie de scan zal bevatten. De door de provincie uitgevoerde scan heeft een afwijkend karakter in vergelijking tot de herindelingsscans die in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) tot het voorjaar 2012 werden uitgevoerd. De voorliggende herindelingsscan sluit meer aan op de onderzoekswensen van de vier gemeenten. Met de gemeenten is afgesproken welke specifieke onderdelen in deze scan worden behandeld. 1.4. Leeswijzer In dit eerste gedeelte zijn het doel en de uitgangspunten van de herindelingsscan toegelicht. In hoofdstuk 2 worden de kenmerken van de huidige en nieuwe gemeente(n) nader toegelicht. Vervolgens richt de herindelingsscan zich op de specifieke onderwerpen zoals deze door de provincie en gemeenteraden zijn bepaald. Het laatste onderdeel bevat de voornaamste conclusies en aanbevelingen. In elk hoofdstuk is eerst weergegeven hoe de huidige situatie van de vier gemeente is, daarna volgt het beeld van één Liemerse gemeente om vervolgens de twee combinaties van twee gemeenten weer te geven. In de bijlage zijn uitgewerkte tabellen ten behoeve van de berekeningen in de scan toegevoegd, een begrippenlijst evenals het gebruikte bronmateriaal. In een aantal tabellen zijn de bedragen (inclusief totalen) afgerond. Dit heeft tot gevolg dat in sommige tabellen afrondingsverschillen kunnen ontstaan. 10 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

2. Kenmerken Voordat inzicht kan worden gekregen in de financiële levensvatbaarheid is het van belang te weten hoe de structuur van de nieuwe gemeente(n) eruit gaat zien. Alle drie de combinaties van gemeenten zullen op verschillende kenmerken wezenlijk verschillen ten opzichte van de huidige afzonderlijke gemeenten. Deze kenmerken vormen een voorname basis voor de bepaling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds, maar ook voor de eigen inkomsten. In dit hoofdstuk zijn de kenmerken van zowel de afzonderlijke als de nieuw te vormen gemeenten uiteengezet. 2.1. Structuurkenmerken huidige situatie In samenwerking met het ministerie van BZK en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn de volgende structuurkenmerken voor de huidige vier gemeenten bepaald. De kenmerken van de gemeenten weergegeven in afbeelding 1 zijn niet per definitie te vergelijken met elkaar. Met name de grootte speelt een rol in verschillen tussen de gemeenten. Afb. 1: structuurkenmerken Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar voor berekening van de algemene uitkering uit het gemeentefonds door BZK, bron CBS. Ten aanzien van de huidige maatstaven zijn de volgende verschillen of overeenkomsten op te merken: Bij Rijnwaarden en Westervoort zijn nul-scores te zien bij de volumina leerlingen per inwoners. Hiermee wordt bedoeld dat er geen specifieke scholen zijn voor de genoemde doelgroepen. Het aantal inwoners met een laag inkomen of een uitkering ligt hoog in Westervoort en Zevenaar. Het aantal kernen in Rijnwaarden en Zevenaar is met 6 gelijk, ondanks een verhouding 1:3 voor het aantal inwoners. 11 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Meer bedrijvigheid in Duiven en Zevenaar ten opzichte van Rijnwaarden en Westervoort, hetgeen te verklaren is door de aanwezigheid van meer en grotere bedrijventerreinen. 2.2. Structuurkenmerken 1 Liemerse gemeente De structuurkenmerken van de nieuw te vormen gemeente zijn door het ministerie van BZK en CBS aangeleverd. In veel gevallen worden de volumina bij elkaar opgeteld of wordt een gewogen gemiddelde gebruikt om een aantal vast te stellen. Het totaal aantal inwoners van deze gemeente is ca. 85.000. Afb. 2: structuurkenmerken 1 Liemerse gemeente. Eén van de opvallende afwijkingen betreft het aantal kernen, die nemen af van 17 (6+4+1+6) voor de afzonderlijke gemeenten naar 16 voor de nieuw te vormen gemeente. De kernen worden bepaald aan de hand van een raster van 500 X 500 meter en dienen met twee of meer zijden aan elkaar te grenzen en tenminste 25 adressen te bevatten. In afbeelding 3 is een overzicht van de kernen binnen de nieuwe te vormen gemeente weergegeven. 12 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Afb. 3: Kernen 2012 Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. De wijziging van het aantal kernen doet zich voor bij Westervoort en Duiven. Voor de berekening van de algemene uitkering van het gemeentefonds werd dit logischerwijs eerst gezien als twee aparte kernen. Bij een herindeling worden de kernen Duiven en Westervoort voor de berekening van de algemene uitkering van het gemeentefonds als één gezien. 2.3. Structuurkenmerken Duiven + Westervoort De kenmerken van de combinatie Duiven en Westervoort met een totaal aantal inwoners van ca. 41.000 zijn de volgende: 13 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Bij deze combinatie is de teruggang in aantal kernen eveneens waar te nemen. Hier gaat de situatie terug van 5 kernen naar 4 kernen puur voor de berekening van de algemene uitkering van het gemeentefonds. 2.4. Structuurkenmerken Rijnwaarden + Zevenaar De kenmerken van de combinatie Rijnwaarden en Zevenaar met een totaal aantal inwoners van ruim 43.000 zijn de volgende: Afb.5: structuurkenmerken Rijnwaarden+Zevenaar 2.5. Bevolkings- en huishoudensprognoses Het aantal inwoners in de provincie Gelderland neemt toe, maar deze groei vlakt wel af in de komende decennia. Bovendien is de lichte groei hoofdzakelijk toe te schrijven aan de groei van steden zoals Arnhem en Nijmegen. Voor de 4 herindelingsgemeenten wordt echter een afname van de inwoners tot en met 2030 verwacht. In de provinciale rapportage Bevolkingsprognose Gelderland 2012 is te zien dat Westervoort en Duiven afnemen in inwoneraantal, terwijl Rijnwaarden licht groeit en Zevenaar stabiel blijft. Afb.6: bevolkingsgroei tot 2030 De gemeenten Zevenaar en Westervoort kennen ook nog eens een sterke vergrijzing in deze periode. Het huidige aandeel 65-plussers in deze 14 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

gemeenten ligt boven de 30% van de totale bevolking. Een trend die onder andere wordt gevoed door de aantrekkingskracht van de grote steden op jongeren. Jongeren vertrekken uit het gebied en vestigen zich in en om de grote steden en keren veelal niet meer terug. Afb.7: ontwikkeling huishoudens tot 2030 Het aantal huishoudens in de provincie stijgt, maar een afname van de groei is zichtbaar. Voor de afzonderlijke herindelingsgemeenten geldt dat de groei van huishoudens afneemt en terugloopt naar nauwelijks groei. Het woningbouwprogramma zal hier rekening mee moeten houden (zie hoofdstuk 7 Grondexploitatie). De huishoudensgroei is voornamelijk toe te schrijven aan een stijging van het aantal alleenstaande huishoudens, hetgeen een landelijke trend is. 2.6. Gevolgen teruggang in inwoneraantal Een dalend inwoneraantal heeft directe gevolgen voor de nieuwe gemeenten. Een negatief effect op de ontwikkeling van de algemene uitkering is het gevolg, dit vanwege wijzigingen in de maatstaven. Een veranderende samenstelling van de gemeente heeft eveneens financiële gevolgen. Vergrijzing betekent dat er meer zorgvoorzieningen voor ouderen nodig zullen zijn. Daar tegenover staat dat het aannemelijk is dat de gemeente minder voorzieningen voor jongeren nodig zal hebben. 15 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

3. Financiële effecten 3.1. Financiële positie huidige situatie In deze paragraaf wordt de nadruk gelegd op het structurele beeld van de financiële positie zoals beoordeeld door de provincie door de jaren heen. Het financiële toezicht door de provincie op gemeenten is gebaseerd op de Gemeentewet. De provincie ziet erop toe dat de financiële situatie van de gemeenten gezond is. In dat kader toetst de provincie jaarlijks de meerjarenbegroting, de jaarrekening en tussentijdse financiële rapportages van de gemeenten. Als de provincie constateert dat de begroting van een gemeente niet structureel en reëel in evenwicht is en herstel van dit evenwicht niet wordt aangetoond dan wordt een gemeente onder preventief toezicht geplaatst. De regel is echter repressief toezicht (minst belastende vorm). Dit onderdeel bevat een analyse van de financiële positie van de vier herindelingsgemeenten in relatie tot het financieel toezicht van de provincie. Bij de vergelijking van de financiële positie maken we in de herindelingsscan onderscheid tussen het saldo van de vastgestelde begrotingen en jaarrekeningen en een door de provincie berekend saldo. Het gecorrigeerde saldo van de provincie betreft een saldo exclusief incidentele baten en lasten en eventuele nog te besteden stelposten van de gemeente. In het volgende overzicht zijn de resultaten van de jaarrekeningen van de afgelopen 3 jaren opgenomen. (x 1.000,-) Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Jaarrekening Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) 2010 418 39-256 -219-47 -403 207 286 2011 1.019-35 239 33 1.860 108-23.114 1.620 2012 100 336-736 -33 1.803 40-19.549 959 Tabel 1: overzicht jaarrekeningsresultaten Uit het overzicht van de jaarrekeningen blijkt dat Zevenaar in de jaren 2011 en 2012 aanmerkelijke tekorten heeft geleden. Deze zijn veroorzaakt door verliesnemingen in de grondexploitatie. Om deze af te dekken is het eigen vermogen met ruim 40 mln afgenomen. Ook Duiven heeft (in mindere mate) verlies geleden op de grondexploitatie. In 2012 is 5 mln verlies genomen, waarvan 3 mln ten laste van de algemene reserve. Verder heeft compensatie plaatsgevonden door incidentele voordelen. In Rijnwaarden is het tekort in 2012 veroorzaakt door de afboeking van gronden en de bijdrage in het tekort van werkvoorzieningsschap Presikhaaf. Westervoort realiseert aanmerkelijke incidentele overschotten. Een kanttekening bij dit overzicht is dat verschillend wordt omgegaan met het moment waarop een tegenvaller/verlies wordt gedekt. Zo heeft Duiven tussentijds een verlies afgedekt uit de algemene reserve en laat Zevenaar het verlies in het gepresenteerde saldo zien. 16 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

(x 1.000,-) Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Begroting Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) 2013 0-778 51-279 8 77 26-1.392 2014 0 45 96 127 66 336 530 1.169 2015 82-1.983-69 -191-200 -274-1.102-621 2016 39-1.883-212 -233-138 -293-376 -374 2017 43-2.424-277 -311-274 -439 61-186 Tabel 2: overzicht begrotingsresultaten 2013-2014 De uitkomsten van de begrotingen 2013 en 2014 op basis van de berekening door de provincie vertonen opmerkelijke verschillen. Drie van de vier gemeenten hebben in 2013 nadrukkelijk gestuurd op een structureel sluitend meerjarenperspectief om in aanmerking te komen voor repressief toezicht. Vanwege de financiële onzekerheden in de komende jaren is dit beleid gewijzigd en is ingezet op een structureel en reëel sluitende jaarschijf 2014. Uit het overzicht blijkt verder dat alle vier gemeenten een sluitende begroting voor 2014 hebben gepresenteerd. Voor de bepaling van de toezichtsvorm voor 2014 worden deze saldi gecorrigeerd door de provincie voor de incidentele elementen. Daarnaast worden ombuigingen beoordeeld op realiteit. Dit houdt in dat deze concreet moeten worden benoemd, zodat er een grote mate van zekerheid is dat deze ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Bijvoorbeeld niet concreet ingevulde taakstellingen worden negatief gecorrigeerd op het saldo. Verder is voor de raming van de algemene uitkering de meicirculaire als uitgangspunt genomen. Dit conform onze brief d.d. 8 mei 2013, zaaknummer 2013-006650 gericht aan de gemeenteraden van alle Gelderse gemeenten. In deze brief zijn zowel uitgangspunten als aandachtpunten voor de beoordeling van de begroting 2014 opgenomen. Uiteindelijk resulteert dit voor alle vier gemeenten, naar het oordeel van de provincie, in een structureel en reëel sluitende begroting 2014. Voor het meerjarenperspectief 2015-2017 is hiervan geen sprake. Voor alle vier gemeenten zijn tekorten berekend. De omvang hiervan is verschillend. Hierbij staat Duiven voor de grootste opgave, want hier moet tot 2017 oplopend tot 3,2 mln aan taakstellingen concreet worden ingevuld. In dit bedrag is al rekening gehouden met de nadelige effecten voor de algemene uitkering voortvloeiend uit de septembercirculaire. Ombuigingen Om een indruk te geven over de omvang van de in de periode 2010-2014 genomen en geplande dekkingsmaatregelen is het volgende overzicht opgenomen. Overzicht dekkingsmaatregelen Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar (bedragen x 1.000,-) totaal uitgavenverlagingen periode 2010-2014 3.769 1.441 2.579 6.167 totaal inkomensverhogingen periode 2010-2014 278 292 13 1.970 totaal dekkingsmaatregelen periode 2010-2014 4.047 1.733 2.592 8.137 Tabel 3: overzicht dekkingsmaatregelen 2010-2014 In deze periode heeft Zevenaar dekkingsmaatregelen moeten nemen om de effecten van de grondexploitatie verliezen op te vangen. Dit is voor de andere gemeenten in mindere mate van toepassing. In de begroting 2014 zijn oplopend tot 2017 de volgende dekkingsmaatregelen opgenomen. 17 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Overzicht dekkingsmaatregelen Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar (bedragen x 1.000,-) totaal uitgavenverlagingen periode 2014-2017 3.200 57 310 2.158 totaal inkomensverhogingen periode 2014-2017 0 0 100 981 totaal dekkingsmaatregelen periode 2014-2017 3.200 57 410 3.139 Tabel 4: overzicht opgenomen dekkingsmaatregelen in begroting 2014-2017 Zoals al eerder vermeld zal Duiven de komende periode 3,2 mln aan taakstellingen moeten invullen en realiseren. Om tot invulling over te gaan is een ambtelijke projectgroep opgestart. De raad zal nadrukkelijk bij dit proces worden betrokken. De thans lopende kerntakendiscussie zal ook worden gebruikt om richting te geven aan de invulling van de bezuinigingen. De gemeente Zevenaar heeft in het document Het Zevenaar van Morgen de bespaar- en bezuinigingsmaatregelen voor de periode 2014-2017 opgenomen. Deze zijn grotendeels als concreet en reëel beoordeeld, maar zullen nu ook daadwerkelijk moeten worden gerealiseerd. Voor Rijnwaarden zijn de opgenomen ombuigingen als concreet en reëel beoordeeld en voor Westervoort grotendeels. Voor beide gemeenten geldt dat deze nu ook daadwerkelijk moeten worden gerealiseerd. Om de bezuinigingen in het juiste perspectief te plaatsen is het volgende overzicht met (onder meer) de omzet per gemeente opgenomen. Gemeente omzet eigen inkomsten ombuigingen ombuigingen periode 2014-2017 periode 2014-2017 x 1 mln x 1 mln x 1 mln in percentage omzet Duiven 51 10,6 3,20 6,3% Rijnwaarden 21 4,3 0,06 0,3% Westervoort 28 5,4 0,41 1,5% Zevenaar 75 10,3 3,14 4,2% totaal 175 30,6 6,81 3,9% Tabel 5: overzicht ombuigingen 2014-2017 in percentage van de omzet Decentralisaties Gemeenten worden in 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Een deel van deze taken hebben zij nu ook al, een deel nemen zij over van de Rijksoverheid. De vier Liemerse gemeenten hebben niet of nauwelijks geanticipeerd op de financiële effecten van deze decentralisatiemaatregelen in het sociale domein. Voorlopig is uitgegaan van budgettaire neutraliteit. Alleen Zevenaar heeft in 2015 incidenteel 96.000,- beschikbaar gesteld voor implementatie van de decentralisaties. Uniformering van uitgangspunten Voor de beoordeling door de provincie van de begroting 2014 zijn de uitgangspunten ruim van te voren vastgesteld en medegedeeld aan de gemeenten. Een van deze uitgangspunten is de raming van de algemene uitkering op basis van minimaal de meicirculaire. En op basis van deze uitgangspunten wordt de toezichtsvorm voor 2014 vastgesteld. Als uitgangspunt voor deze herindelingsscan is in overleg met de betrokken gemeenten gekozen voor de meest actuele informatie. Dit betekent onder 18 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

meer dat rekening wordt gehouden met de nadelige financiële consequenties voor de algemene uitkering uit de septembercirculaire. Hiermee wordt nadrukkelijk afgeweken van de uitgangspunten voor de bepaling van de toezichtsvorm voor 2014. Algemene uitkering: Gemeenten ontvangen van het Rijk een algemene uitkering uit het Gemeentefonds om verschillende taken uit te voeren. Jaarlijks verschijnen er circulaires op basis waarvan deze uitkering wordt vastgesteld. De belangrijkste verschijnen jaarlijks in mei/juni en september. De individuele gemeente kan op basis hiervan de algemene uitkering berekenen. De septembercirculaire 2013 bleek voor 2014 en volgende jaren echter aanmerkelijk negatiever uit te vallen dan de meicirculaire 2013, waardoor gemeenten werden geconfronteerd met een lagere algemene uitkering. Duiven heeft als enige van de vier gemeenten bij de vaststelling van de begroting 2014 de algemene uitkering opgenomen op basis van de septembercirculaire. De andere drie gemeenten hebben deels geanticipeerd op de hieruit voortvloeiende tegenvallers door een negatieve stelpost op te nemen. De uitkomsten van de provincie zijn gecorrigeerd voor de incidentele effecten en de ombuigingen zijn beoordeeld op realiteit. Verwerking van de septembercirculaire geeft het volgende beeld. (x 1.000,-) Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Begroting Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie Gemeente Provincie (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) (vastgesteld) (gecorrigeerd) 2014 0-289 72-72 -29 241 545 853 2015 82-2.431-308 -430-453 -527-1.332-1.181 2016 39-2.511-486 -507-467 -622-812 -1.139 2017 43-3.127-502 -536-574 -739-388 -965 Tabel 6: overzicht begrotingsresultaten 2014-2017 na uniformering Naast de al in tabel 4 opgenomen ombuigingen moeten de gemeenten voorzien in de dekking van de door de provincie berekende tekorten voor 2017. Dit kan door concrete invulling van al opgenomen taakstellingen en/of nieuwe ombuigingsmaatregelen. Het geschetste plaatje is de basis voor de verdere berekeningen in deze scan. 3.2. Financiële positie 1 Liemerse gemeente Bij het samenvoegen van de vier individuele gemeenten tot één nieuwe gemeente ontstaat na consolidatie de volgende meerjarenbegroting: Uitkomst uniform volgens provincie 2014 2015 2016 2017 (bedragen x 1,000,-) Consolidatie 4 gemeenten 734-4.570-4.778-5.366 Effect algemene uitkering -1.310-1.310-1.310-1.310 B&W en raad 550 550 550 550 Totaal 1 Liemerse gemeente -26-5.330-5.538-6.126 Laagste pakket belastingen -1.000-1.000-1.000-1.000 Totaal 1 Liemerse gemeente bij laagste belasting -1.026-6.330-6.538-7.126 Tabel 7: financiële positie 2014-2017 van 1 Liemerse gemeente 19 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Toelichting van het overzicht: De uitkomsten van de provincie (tabel 6) zijn voor alle vier gemeenten meegenomen. Deze zijn gecorrigeerd voor de incidentele effecten en verder zijn de ombuigingen beoordeeld op realiteit. Eveneens is de septembercirculaire verwerkt. De bezuinigingsopdracht is 6,1 mln in 2017 (3,5% van de omzet). Effect op de algemene uitkering is 1,3 mln negatief. Toelichting staat in paragraaf 3.6 Algemene uitkering 1 Liemerse gemeente. De bestuurskosten leveren een voordeel op van 550.000. Dit kan verder oplopen omdat nu rekening is gehouden met het maximaal mogelijk aantal wethouders van 7,7 fte. Kiest de gemeenteraad voor het pakket met het laagste belastingniveau, dan levert dat een nadeel op van 1 mln. Het besparingspotentieel is groter dan nu weergegeven. Huisvesting (aantal locaties), facilitaire zaken en beleidsontwikkeling leveren op termijn ook (efficiency)voordelen op. Dit is afhankelijk van keuzes die nog gemaakt worden gedurende het proces. 3.3. Financiële positie Duiven+Westervoort Het consolideren van de begrotingscijfers van Duiven en Westervoort levert het volgende beeld op: Tabel 8: financiële positie 2014-2017 Duiven+Westervoort Toelichting van het overzicht: De uitkomsten van de provincie (tabel 6) zijn voor beide gemeenten meegenomen. Deze zijn gecorrigeerd voor de incidentele effecten en verder zijn de ombuigingen beoordeeld op realiteit. Eveneens is de septembercirculaire verwerkt. Effect op de algemene uitkering is licht positief. Toelichting staat in paragraaf 3.7 Algemene uitkering Duiven+Westervoort. De bestuurskosten leveren geen voordeel. Dit kan wel een voordeel worden, omdat nu rekening is gehouden met het maximaal mogelijk aantal wethouders van 5,5 fte. De bezuinigingsopdracht is 3,8 mln in 2017 (4,8% van de omzet). Kiest de gemeenteraad voor het pakket met het laagste belastingniveau, dan levert dat een nadeel op van 0,3 mln. Het besparingspotentieel is groter dan nu weergegeven. Keuzes met betrekking tot bijvoorbeeld huisvesting en facilitaire zaken leveren op termijn 20 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

ook voordelen op, maar zullen minder van omvang zijn dan bij 1 Liemerse gemeente. 3.4. Financiële positie Rijnwaarden+Zevenaar Het begrotingsbeeld van de combinatie Rijnwaarden en Zevenaar is de volgende: Uitkomst uniform volgens provincie 2014 2015 2016 2017 (bedragen x 1,000,-) Rijnwaarden+Zevenaar 782-1.612-1.646-1.501 Effect algemene uitkering -554-554 -554-554 B&W en raad 0 0 0 0 totaal Rijnwaarden+Zevenaar 228-2.166-2.200-2.055 Laagste pakket belastingen 0 0 0 0 Totaal Rijnwaarden+Zevenaar bij laagste belasting 228-2.166-2.200-2.055 Tabel 9: financiële positie 2014-2017 Rijnwaarden+Zevenaar Toelichting van het overzicht: De uitkomsten van de provincie (tabel 6) zijn voor beide gemeenten meegenomen. Deze zijn gecorrigeerd voor de incidentele effecten en verder zijn de ombuigingen beoordeeld op realiteit. Eveneens is de septembercirculaire verwerkt. Effect op de algemene uitkering is ruim 0,5 mln negatief. Toelichting staat in paragraaf 3.8 Algemene uitkering Rijnwaarden+Zevenaar. De bestuurskosten leveren geen voordeel. Dit kan wel een voordeel worden, omdat nu rekening is gehouden met het maximaal mogelijk aantal wethouders van 5,5 fte. De bezuinigingsopdracht is 2,1 mln in 2017 (2,1% van de omzet). Kiest de gemeenteraad voor het pakket met het laagste belastingniveau, dan levert dat geen nadeel op. Het besparingspotentieel is groter dan nu weergegeven. Keuzes met betrekking tot bijvoorbeeld huisvesting en facilitaire zaken leveren op termijn ook mogelijke voordelen op, maar zullen minder van omvang zijn dan bij 1 Liemerse gemeente. 3.5. Algemene Uitkering Alle drie mogelijke herindelingscombinaties krijgen te maken met een effect op de algemene uitkering. De algemene uitkering wordt bepaald door de eenheden van de verdeelmaatstaven. In onderdeel 2.1 tot en met 2.4 en in bijlage 2 van dit rapport is beschreven en weergegeven hoe de huidige en de nieuwe maatstaven eruit zien. Voor de berekening van de algemene uitkering worden over het algemeen deze maatstaven bij elkaar opgeteld of wordt een gewogen gemiddelde genomen. In sommige gevallen zijn de maatstaven bepaald door een herberekening van het Centraal bureau van Statistiek (CBS). Daarnaast houdt het ministerie van Binnenlandse zaken (BZK) rekening met de structuurkenmerken van vergelijkbare gemeenten voor de berekening van de algemene uitkering. 21 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

3.6. Algemene uitkering 1 Liemerse gemeente Afb.8: vergelijking algemene uitkering 1 Liemerse gemeente (bedragen x 1.000,-) Na de herindeling krijgt de nieuwe gemeente te maken met een daling van de algemene uitkering. Het berekende bedrag komt uit op 1,3 mln. Deze daling is hoofdzakelijk toe te schrijven aan het wegvallen van het vaste bedrag voor de algemene uitkering. Iedere gemeente ontvangt dit bedrag, ongeacht de grootte van de gemeente. In geval van deze herindeling vervallen drie vaste bedragen en ontvangt de nieuwe gemeente één vast bedrag. Andere nadelige effecten hebben betrekking op de schaalfactoren bij de verdeelmaatstaven bijstandswet en het afnemende aantal kernen. De verdeelmaatstaf klantpotentieel kent een positief effect. In bijlage 1 is de berekening van het bedrag gespecificeerd. 3.7. Algemene uitkering Duiven + Westervoort Afb. 9: vergelijking algemene uitkering Duiven+Westervoort (bedragen x 1.000,-). De algemene uitkering blijft nagenoeg gelijk voor de combinatie Duiven + Westervoort. Het wegvallen van één vast bedrag wordt teniet gedaan door een voordeel in de verdeelmaatstaf klantpotentieel (zie bijlage 1 voor een specificatie). 3.8. Algemene uitkering Rijnwaarden+Zevenaar Voor de combinatie Rijnwaarden + Zevenaar daalt de algemene uikering met 0,55 mln. Naast het wegvallen van één vast bedrag zijn er effecten op de schaalfactoren bij de verdeelmaatstaven bijstandswet. 22 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Afb.10: vergelijking algemene uitkering Rijnwaarden+Zevenaar (bedragen x 1.000,-) 3.9. Tijdelijke verdeelmaatstaf Bij het vormen van een nieuwe gemeente krijgt de herindelingsgemeente te maken met overgangskosten, ook wel frictiekosten genoemd. Frictiekosten zijn lasten die zonder herindeling niet gemaakt zouden zijn en die per definitie extra en tijdelijk zijn. Naar de hoogte van de extra lasten om de bestuurlijke en ambtelijke organisatie opnieuw in te richten is onderzoek 1 gedaan. Ter compensatie van deze lasten is een aanvullende uitkering op grond van de tijdelijke verdeelmaatstaf herindelingen uit het gemeentefonds beschikbaar voor de nieuwe gemeente. Dit bedrag zou voldoende moeten zijn om de frictiekosten voor de herindeling op te vangen. Er gelden enige restricties aan hetgeen ten laste van deze post mag worden gebracht, maar de nieuwe gemeente is vrij om de aanvullende uitkering in te zetten. 3.10. Soorten frictiekosten Lasten die als frictiekosten in aanmerking komen voor het herindelingsproces zijn in drie klassen in te delen: 1. Nagenoeg geheel tijdelijke extra lasten die zonder de herindeling niet of nauwelijks zouden zijn voorgekomen. 2. In niet onbelangrijke mate lasten behorende tot het normale patroon, maar die als gevolg van de herindeling naar voren worden gehaald. 3. (nagenoeg) niet lasten als gevolg van de nieuwe schaalgrootte en lasten die worden gekenmerkt door een grote mate van beleidsvrijheid. 1 Rapport van een inventarisatie van frictiekosten bij gemeentelijke indeling, BZK, IFLO, 1999 23 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Nagenoeg geheel In niet onbelangrijke mate (Nagenoeg) niet Extra kosten van voorbereiding van de herindeling Organisatieonderzoek Integratie beheerplannen Afstemming beleidsplannen Voorlichting Wachtgelden (alleen als gevolg van deze reorganisatie) Boventalligen (alleen als gevolg van deze reorganisatie) Garantiesalarissen (alleen als gevolg van deze reorganisatie) Functiewaardering Extra opleidingen Verhuizing Tijdelijke voorzieningen t.b.v. verhuizing Automatisering Versneld afsluiten archief Integratie brandweer Komborden Plattegronden Promotieborden Ontwikkelen huisstijl Werving nieuw personeel Stijging van personeelslasten vanwege opschaling Kantinekosten Daling van de algemene uitkering Gemiste ozb+baten Hogere subsidies Hogere onderhoudsniveaus Aanpassen afschrijvingsmethodieken Nieuwe huisvesting Vooropgesteld, elke herindeling kent zijn eigen specifieke bijzonderheden. De integratievergoeding betreft een algemene uitkering, dit betekent dat de gemeente vrij is het geld te besteden. Het verdient de aanbeveling om de lasten van de herindeling grondig te ramen. Het ministerie van BZK heeft voor de herindelingscombinaties de volgende bedragen gecalculeerd (dit is inclusief de verruiming van de maatstaf zoals in mei 2013 is toegezegd door minister Plasterk). Fusiegemeente Absoluut bedrag Bedrag per inwoner 1 Liemers 17.915.941 213 Duiven-Westervoort 5.772.786 141 Rijnwaarden-Zevenaar 5.341.965 123 Tabel 10: overzicht bedragen tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling Het bedrag van de verdeelmaatstaf wordt voor 25% uitgekeerd in het jaar voorafgaand aan de herindeling. Het restant wordt volgens het 30-15-15-15% betaalschema in achtereenvolgens het eerste tot en met het vierde jaar na de start van de herindeling uitbetaald. 24 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

4. Effect op de belastingopbrengsten 4.1. Effect op belastingopbrengsten huidige situatie Voor de gemeente heeft een herindeling effect op de belastingopbrengsten. Vanaf het moment dat een herindeling een feit wordt zullen keuzes moeten worden gemaakt ten aanzien van de hoogte van de tarieven voor onroerendezaakbelasting (ozb), afvalstoffen- en rioolheffing. Voor de twee laatste heffingen zal tevens de mate van kostendekking en de wijze van kostentoerekening moeten worden bepaald. De berekening van de belastingdruk wordt beperkt tot deze drie heffingen. In de begroting 2014 zijn de volgende opbrengsten geraamd voor de ozb, afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Belastingopbrengst 2014 Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Totaal (bedragen x 1.000,-) ozb 4.011 1.502 2.375 5.891 13.779 afvalstoffenheffing 3.057 849 1.430 1.991 7.327 rioolheffing 2.147 1.270 1.447 2.786 7.650 totaal 9.215 3.621 5.252 10.668 28.756 Tabel 11: overzicht belastingopbrengsten 2014 Om deze opbrengsten vergelijkbaar te maken zijn deze omgerekend naar opbrengsten per inwoner. Belastingopbrengst 2014 Duiven Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Totaal in per inwoner ozb 156 137 157 181 164 afvalstoffenheffing 119 78 94 61 87 rioolheffing 84 116 95 86 91 totaal 358 331 346 329 341 Tabel 12: overzicht belastingopbrengsten 2014 in per inwoner Uit het overzicht blijkt dat Duiven per inwoner de hoogste belastingopbrengst kent en Zevenaar de laagste. De onderlinge verschillen zijn beperkt. De oorzaak voor de lage belastingopbrengst van Zevenaar ligt vooral in de lage afvalstoffenheffing. Voor de afvalstoffen- en rioolheffing mag maximaal een kostendekkend tarief in rekening worden gebracht. Voor alle vier gemeenten is dit ook het uitgangspunt. Echter er zijn binnen de wettelijke kaders verschillen mogelijk in de toerekening van kosten aan deze heffingen. Ook kan het geleverde product verschillen. De gemeenten maken hierin zelf de keuze. Een voorbeeld is het gratis kunnen aanbieden van afval bij het afvalaanbiedstation in Duiven. De kosten hiervoor worden verrekend in de afvalstoffenheffing. Deze verschillen zijn niet nader onderzocht. Er wordt aangesloten bij de keuzes zoals die op dit moment door de gemeenten zijn gemaakt. Voor de ozb kent Zevenaar de hoogste belastingopbrengst per inwoner en Rijnwaarden de laagste. De gemiddelde belastingopbrengst in Gelderland voor 2014 is nog niet bekend. Voor 2013 bedroeg de gemiddelde belastingopbrengst. 25 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Belastingopbrengst 2013 Gelderland in per inwoner ozb 210 afvalstoffenheffing 84 rioolheffing 88 totaal 382 Tabel 13: Gelderse gemiddelde belastingopbrengst 2013 in per inwoner. De belastingopbrengst van de vier Liemerse gemeenten ligt in 2014 nog ruim beneden het (gewogen) Gelderse gemiddelde van 2013. Voor de ozb gaat om de totale opbrengsten van woningen en niet woningen bij elkaar. Enige nuancering van het tarief per inwoner is hierbij op zijn plaats. De belasting van niet-woningen wordt niet door de inwoner betaald maar door bedrijven. Daarnaast zijn de verschillen in rioolheffing en afvalstoffenheffing tussen de vier gemeenten het gevolg van hanteren van diverse systemen, toerekeningssystematieken of beleidskeuzes. 4.2. Effect op belastingopbrengsten 1 Liemerse gemeente Voor de berekening van de belastingopbrengst van de herindelingsvarianten is gekozen voor twee scenario s, namelijk het pakket met de gemiddelde (gewogen) belastingopbrengst per inwoner en het pakket van de goedkoopste gemeente per inwoner. Afb. 11: overzicht belastingopbrengst 1 Liemerse gemeente. ZO = zelfde opbrengst LP = laagste pakket Scenario 1 Gemiddeld De gemiddelde belastingopbrengst is feitelijk de som van de opbrengsten van alle vier gemeenten gedeeld door het totaal aantal inwoners van deze gemeenten. Voor Duiven neemt deze met 17,- per inwoner af, voor Westervoort met 5,- per inwoner. De belastingopbrengst neemt in Rijnwaarden toe met 10,- per inwoner en in Zevenaar met 12,- per inwoner. De totale belastingopbrengst bedraagt 28,8 mln en is gelijk aan de huidige opbrengst van alle vier gemeenten samen. 26 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Scenario 2 Goedkoopste Als wordt gekozen voor het pakket met de laagste belastingopbrengst per inwoner, dan komt deze op 329,- per inwoner. Dit betekent dat de belastingopbrengsten per inwoner in Zevenaar gelijk blijft. De overige drie gemeenten kennen een lagere belastingopbrengst per inwoner. Voor Duiven is het voordeel 29,- per inwoner. De totale opbrengst ten opzichte van de huidige situatie en scenario 1 is echter 1.000.000,- lager. Bij de keuze van de raad voor een gelijkblijvende opbrengst zal voor dit bedrag alternatieve dekking moeten worden aangewezen. De nieuwe raad beslist over de hoogte van de belastingen. Met de gekozen scenario s zijn maar twee mogelijkheden geschetst om opbrengsten te genereren voor de nieuwe gemeente(n). De toekomstige gemeente(n) is(zijn) zelf verantwoordelijk voor het belastingniveau. Voor een weloverwogen besluit dient het beleid per gemeente te worden onderzocht en vertaald naar de nieuwe gemeente. De nieuwe raad maakt op basis hiervan de beleidskeuzes en stelt de procedure tot harmonisatie van tarieven vast. 4.3. Effect op belastingopbrengsten Duiven+Westervoort Afb.14: overzicht belastingopbrengsten Duiven+Westervoort ZO = zelfde opbrengst LP = laagste pakket Scenario 1 Gemiddeld De gemiddelde belastingopbrengst voor Duiven+Westervoort is 354,- per inwoner. Voor Duiven neemt het met 4,- per inwoner af, terwijl het bedrag van Westervoort met 8,- per inwoner toeneemt. De totale belastingopbrengst bedraagt 14,5 mln en is gelijk aan de huidige opbrengst van Duiven en Westervoort samen. Scenario 2 Goedkoopste Afb.15: belastingsopbrengstverschil Duiven+Westervoort bij zelfde opbrengst 27 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar

Als wordt gekozen voor het pakket met de laagste belastingopbrengst, dan komt deze op 346,- per inwoner. Dit betekent dat het bedrag in Westervoort gelijk blijft, maar dat deze in Duiven afneemt met 12,- per inwoner. De totale opbrengst ten opzichte van de huidige situatie en scenario 1 is dan 318.000,- lager. Afb.16: belastingsopbrengstverschil Duiven+Westervoort bij laagste opbrengst 4.4. Effect op belastingopbrengsten Rijnwaarden+Zevenaar Afb.17: overzicht belastingopbrengsten Rijnwaarden+Zevenaar ZO = zelfde opbrengst LP = laagste pakket Scenario 1 Gemiddeld De gemiddelde belastingopbrengst voor Rijnwaarden+Zevenaar is 329,- per inwoner. Voor Rijnwaarden neemt het bedrag met 2,- per inwoner af, terwijl die van Zevenaar gelijk blijft. De totale belastingopbrengst bedraagt 14,3 mln en is gelijk aan de huidige opbrengst van Rijnwaarden en Zevenaar samen. Scenario 2 Goedkoopste Als wordt gekozen voor het pakket met de laagste belastingopbrengst, dan komt deze ook op 329,- per inwoner. Dit betekent dat het bedrag in Zevenaar gelijk blijft, maar dat deze in Rijnwaarden afneemt met 2,- per inwoner. Afb.18: belastingsopbrengstverschil Rijnwaarden+Zevenaar bij zelfde opbrengst Afb.19: belastingsopbrengstverschil Rijnwaarden+Zevenaar bij laagste opbrengst 28 Herindelingsscan duiven - rijnwaarden - westervoort - zevenaar