Waardenvol communiceren voor leraren Centrum humanistische Vorming 2016-1 -
Inhoud Inleiding...3 Contactdag 1 Jezelf zijn en de ontwikkeling van het weten...4 Contactdag 2 Jezelf zijn in dialoog: contact maken en houden vanuit betrokkenheid...5 Contactdag 3 Jezelf zijn en eigen waarden kunnen vertalen naar passend leraargedrag...7 Contactdag 4 Lesgeven en opvoeden als levenskunstpraktijk...8 Contactdag 5 Presentaties leertraject...9 Bijlage studieopdrachten bij Persoonlijke kracht inzetten in de klas... 10 Studieopdracht 1: Levenskunst... 10 Studieopdracht 2: Hartfocus... 11 Studieopdracht 3: Ontdekkingsreis... 11 Studieopdracht 4: Waardenvolle interventies... 12-2 -
Inleiding Tijdens de cursus Waardenvol communiceren voor leraren worden docenten meegenomen op een tocht van binnen naar buiten. Zij leren zichzelf kennen en in hun kracht te staan. De cursus beslaat een periode van 7 maanden, waarin naast de contactdagen, studieopdrachten en literatuurstudie vooral gewerkt wordt aan toepassing van het geleerde in de eigen lespraktijk. Tussen de contactdagen in vindt persoonlijk online coaching plaats. Docenten krijgen zicht op eigen mogelijkheden vanuit verbinding met eigen waarde en waarden: uitzicht! zoals Luc Stevens dat noemde in zijn lezing op de NIVOZ-onderwijsavond van 10 september 2014. In de cursus werken we met en vanuit vragen en transformeren de lespraktijk in een levenskunstpraktijk. Dit is te zien in de beeldblog die ik maakte naar aanleiding van de lezing van Luc Stevens, waarin een verbinding gelegd wordt met de werkwijze binnen de cursus Waardenvol communiceren voor leraren. In de hierna volgende pagina s beschrijf ik de inhoud van de contactdagen en in de bijlage is de beschrijving van de bijbehorende studieopdrachten te lezen. Annemarie Geelhoed Juni 2016-3 -
Contactdag 1 Jezelf zijn en de ontwikkeling van het weten cursus Waardenvol communiceren voor leraren Docent Annemarie Geelhoed (e-mail: a.geelhoed@hvo.nl, telefoonnummer 06 53198270) Inleiding Om sterk en vanuit balans in de interactie met de groep te staan is een oriëntatie op jezelf en kennis van voor jou belangrijke raakpunten een eerste vereiste. We doen dit door verschillende vormen van weten te onderzoeken. Het zijn de bronnen waaruit je informatie put. Op basis van de zo verkregen zelfkennis kun je als leerkracht gedrag kiezen dat bij je past en ervoor zorgt, dat de verbinding tussen jou en de ander intact blijft. Vergroten van zelfkennis door kennismaking met persoonlijke kernkwaliteiten en bijbehorende vervormingen en uitdagingen. De verschillende vormen van weten kennen en kunnen toepassen. Formuleren van een persoonlijke leervraag. Inhoud en werkwijze In de humanistische levenskunstfilosofie is het vergroten van zelfkennis een belangrijk aspect naast het oefenen en waardenoriëntatie. De leidende principes daarbij in levens- en lespraktijk zijn: a. de ontwikkeling van het (ge)weten; b. contact maken en houden; c. waarnemen en betekenis geven. Tijdens deze eerste dag maken we kennis met de filosofie van de levenskunst en richten we ons op de ontwikkeling van het weten. We stemmen af op eigen kwaliteiten en leren ons persoonlijke kompas kennen. Aan het eind van de dag kent iedereen zijn persoonlijke leervraag en kan deze formuleren. We leren door doen en ervaren. Voorbereiden Webinar van 26 mei 2015 vooraf aan de contactdag bekijken en opdrachten uitwerken. Literatuur en verwerking Reader Waardenvol communiceren doornemen (wordt uitgereikt tijdens contactdag 1). Studieopdracht 1 Levenskunst maken. - 4 -
Contactdag 2 Jezelf zijn in dialoog: contact maken en houden vanuit betrokkenheid cursus Waardenvol communiceren voor leraren Docent Annemarie Geelhoed Inleiding Uitgangspunt is de beleving en het weten op basis waarvan met persoonlijke kwaliteiten kan worden vormgegeven aan (ander) leraargedrag. Inzicht krijgen in de aspecten die een rol spelen bij het verlenen van betekenis, gebeurt door te werken met de cirkel. De cirkel staat symbool voor het oneindige karakter van de communicatie en brengt in beeld op welke manier je contact maakt en houdt. Kenmerkend is de beweging en de ontmoeting van de ander en het andere. Bij het werken met de cirkel ontstaat inzicht in manieren en momenten waarop we invloed kunnen hebben: welke keuze maak je, wat doe je of wat zeg je? Vanuit zelfkennis weten op welke manier je bijdraagt aan de ervaren werkelijkheid en invloed erop hebben. Inzicht krijgen in de aspecten en de cirkelstappen van waardenvolle communicatie in de interactie en deze kunnen toepassen in de eigen praktijk. Kunnen verdiepen en verbreden van eigen didactische vaardigheden door het toepassen van interactieve werkvormen. De kenmerken van een dialoog kennen. Kunnen luisteren naar de mening van een ander en deze samenvatten zonder oordeel. De eigen mening kunnen verwoorden in ik-taal. Oefenen met de dialoog. Inhoud en werkwijze Tijdens de contactdag gaan we eigen situaties in de cirkel brengen en met elkaar én zelfstandig vormgeven aan verandering. De cirkelstappen bestaan uit stilstaan bij de waarneming en benoemen wat er gebeurt, wat je ziet en hoort. De volgende stap is aandacht voor gevoelens en gedachten en daaraan uiting geven: wat voel en denk je als zoiets gebeurt? Van daaruit bewegen we naar de uit onze gedachten en gevoelens voorvloeiende handeling: wat doe of zeg je dan? Bij het werken met de cirkel wordt gebruikgemaakt van hulpbronnen van buitenaf (helpende gedachten van anderen) en van een oriëntatie op eigen waarden in het stille midden. We onderzoeken emotionele factoren en brengen docentvaardigheden in kaart, die bijdragen aan het krijgen en houden van een dialogische relatie. Voorbereiden Literatuurstudie: Berg, D. van den, (2014) Jezelf zijn, deel 1 en 2, Garant, Antwerpen/Apeldoorn. Studieopdracht 2 Hartfocus maken; presentatie voorbereiden. Verwerken - 5 -
Toepassen in de praktijk: werkvormen gebruiken in de eigen lespraktijk. Bloggen over de ervaringen op het forum op de ELO. - 6 -
Contactdag 3 Jezelf zijn en eigen waarden kunnen vertalen naar passend leraargedrag cursus Waardenvol communiceren voor leraren Docent Saskia Heusèrr Inleiding Vanuit een oriëntatie op eigen waarden en onderzoek naar verschijningsvormen ervan in gedrag eigen kwaliteiten inzetten om ook bij lastige en belangrijke problemen congruent te kunnen optreden. Afstemmen op en inzetten van eigen kwaliteit is daarbij een oefening. Conflicten zijn de natuurlijke oefengebieden in de werkelijkheid van ieder. Eigen waarden kennen en koppelen aan gedrag. Professioneel zelfverstaan: wie ben ik, hoe goed doe ik mijn werk, wat motiveert mij, wat is nodig voor de toekomst? Dialogische autonomie ontwikkelen. Inhoud Op basis van de ervaring met het invullen van het katern (zie onder het kopje Voorbereiden) wordt verbinding gelegd met de literatuur. Door onderzoek en bevragen vindt een waardenoriëntatie plaats. Middels dialoog en verheldering wordt eigen leraargedrag onder de loep genomen en in verband gebracht met persoonlijke waarden. Voorbereiden Literatuurstudie vooraf: Berg, D. van den,(2014) Jezelf zijn, deel 2 en 3. Het katern Eigen stijl en conflicthantering van Geelhoed, A. (2011) vooraf doornemen en invullen. Verwerken Studieopdracht 3 Ontdekkingsreis maken. - 7 -
Contactdag 4 Lesgeven en opvoeden als levenskunstpraktijk cursus Waardenvol communiceren voor leraren Docent Annemarie Geelhoed Inleiding Bij de transformatie van de lespraktijk naar een levenskunstpraktijk is het van belang dat er veel geoefend wordt. Vanuit inzicht in eigen leren kan de docent oefenen en succes ervaren. Probleemsituaties worden als sociale situaties aangepakt door waardenvolle interventies toe te passen. De docent leert vanuit persoonlijke kracht acteren in complexiteit. Uitgangspunt hierbij is diversiteit. Lesdoelen Waardenvol kunnen communiceren. Kinderen/anderen waardenvol communiceren kunnen leren. Een probleemsituatie als een sociale situatie kunnen aanpakken. Kunnen reflecteren op eigen handelen. Inhoud en werkwijze Tijdens deze vierde contactdag is het 'fourageren' om vervolgens verder te kunnen op het pad om situaties aan te pakken als een sociale situatie. Waardenvolle communicatie is daarbij een belangrijke pijler. De reflectieverslagen over de eerste helft van het traject (studieopdracht 3 Ontdekkingsreis van februari-maart) dienen als belangrijk materiaal. Er vindt uitwisseling plaats over de ontdekkingen die gedaan zijn en wat daarover is opgeschreven. We doen dit aan de hand van een rubric, in een peerreview. In de middag zullen we bij 5 wetmatigheden in de interactie (Hogerhuis & Oorschot 2007, pp.104-106) ideeën delen over manieren van handelen in de lespraktijk. Als rode draad door de dag loopt de ervaring: leren 'niet te weten'. Voorbereiden Maken en uploaden studieopdracht 3 Ontdekkingsreis Literatuurstudie vooraf: - Hogerhuis, M & Oorschot, M. van (2007), Alle gedrag is communicatie, hoofdstuk 1 en 3. - Stevens, L. & Bors, G. (2013), Pedagogische tact, hoofdstuk 1 t/m 3. Verwerken Studieopdracht 4 Waardenvolle interventies maken. - 8 -
Contactdag 5 Presentaties leertraject cursus Waardenvol communiceren voor leraren Docent Annemarie Geelhoed Inleiding Tijdens deze laatste contactdag zullen deelnemers aan elkaar verslag doen van hun leren en waardenvol communiceren gedurende de afgelopen 7 maanden. Het presenteren aan elkaar vormt tevens de afsluiting van de cursus. Lesdoelen Waardenvol kunnen communiceren. Kunnen reflecteren op eigen handelen. Een presentatie kunnen verzorgen over eigen leren Inhoud en werkwijze Deelnemers krijgen een gelijk deel van de beschikbare tijd om met hun collega s te werken en over hun eigen leren te vertellen. Voorbereiden Maken van een aantrekkelijke presentatie over het eigen leren gedurende de cursusperiode. Verwerken In ontvangst nemen van deelnamecertificaat. - 9 -
Bijlage studieopdrachten bij Persoonlijke kracht inzetten in de klas Studieopdracht 1: Levenskunst SBU: 42 uur Vorm: schrijfopdracht/verwerkingsopdracht (max. 2 A4) Inleveren: 11 december 2015 Beoordeling: voldaan/niet voldaan Het op juiste wijze kunnen weergeven van de inhoud van de literatuur. Hier een eigen mening over kunnen vormen en communiceren. De visie die in de literatuur uiteen wordt gezet, kunnen koppelen aan onderwijs en opvoeding. Inhoud Voer de volgende opdrachten uit en beantwoord de vragen naar aanleiding van de opgegeven literatuur. 1 Jouw wereld (werk met het document achter de link) Breng je eigen gesitueerdheid in kaart en leg daarna een koppeling naar de literatuur (met name Dohmen/Brinkgreve in reader): hoe zie je de ontwikkeling van jouw 'zelf'? Met welke uitleg/interpretatie van 'zelf' uit de literatuur kun je uit de voeten? Hoe zie je jouw rol bij de ontwikkeling van de 'zelven' van leerlingen/ouders/ vrijwilligers, wat kun je daarin betekenen? (max. 1,5 A4) 2 Waarden (werk met het document achter de link) Maak een top vijf. Verwoord in drie regels per waarde wat deze betekent voor je en hoe je die waarde voor jezelf invult. Beschrijf een praktijksituatie waarin deze waarden botsen. Hoe ben je daarmee omgegaan? (0,5 A4) - 10 -
Studieopdracht 2: Hartfocus SBU: 14 uur Vorm: presentatie, live of op film Inleveren: 21 januari 2016 Beoordeling: voldaan/niet voldaan Het op heldere wijze kunnen uiteenzetten hoe de hart-breinrelatie werkt. Kunnen uitleggen op welke manier de hartfocus een bijdrage levert aan waardenvol communiceren. Inhoud Maak een presentatie van max. 10 minuten. Leg uit welke invloed de signalen van het hart hebben op de werking van het brein. Verwerk daarin de informatie die daarover te vinden is in de map 'Schema's en modellen' op de digitale werkplaats en in de reader (artikel 3). Meer informatie in het boekje Hartfocus, op de CD van de bewegingsoefeningen en in het filmfragment over de meting van hartcoherentie in de map 'Beeldmateriaal' op de ELO. Studieopdracht 3: Ontdekkingsreis SBU: 56 uur Vorm: observatie en reflectieverslag (max. 8 A4) Inleveren: 1 april 2016 Beoordeling: voldaan/niet voldaan Een probleemsituatie als een sociale situatie kunnen aanpakken. Kunnen reflecteren op eigen handelen. Inhoud Lees: Hogerhuis, M. en Oorschot, M.van, Alle gedrag is communicatie, Inleiding, hoofdstuk 1 en 3. SWP, Amsterdam 2007. 1. Ga tijdens de maanden april-juni met een groep op ontdekkingsreis. Neem stappen waaruit blijkt dat je de situatie zoveel mogelijk als sociale situatie (zie hoofdstuk 3 Hogerhuis 2007) benadert. Reflecteer op eigen handelen en houd je waarnemingen bij. 2. Beschrijf in een reflectieverslag je zelfleerproces dat daarbij plaatsvindt aan de hand van de acht vragen die genoemd worden op pag. 111 en 112 van Alle gedag is communicatie. Verslag hiervan uploaden voor 1 april 2016. - 11 -
Studieopdracht 4: Waardenvolle interventies SBU: 84 uur Vorm: paper en presentatie (max. 10 A4 excl. inleiding en literatuuropgave) Inleveren: 11 juni 2016 Beoordeling: voldaan/niet voldaan en peerreview Waardenvol kunnen communiceren. Anderen waardenvol communiceren kunnen leren. Een probleemsituatie als een sociale situatie kunnen aanpakken. Inhoud Beschrijf de basiselementen van communicatie en maak een verbinding met de elementen van waardenvolle communicatie in maximaal 700 woorden (= 2 A4). Maak hierbij gebruik van de informatie uit hoofdstuk 1van Alle gedrag is communicatie en de inhoud van de lesdagen. Pas in je lespraktijk meerdere waardevolle interventies toe en reflecteer daarop met behulp van de reflectiecirkel van Kolb. Beschrijf aan de hand van de vijf wetmatigheden (pag. 104-106, Alle gedrag is communicatie) welke interventies kunnen bijdragen aan het creëren van een omgeving, waarin verandering mogelijk is. Geef voorbeelden uit je eigen praktijk, waarbij je door gebruik van deze interventies de situatie benaderde 'als een sociale situatie' waardoor deze waardenvol werd. Verwijs in je onderbouwing van de interventies naar de geraadpleegde literatuur (max. 6 A4). Beschrijf van elk voorbeeld: - wat je deed en zei; - hoe de anderen reageerden; - wat het gevolg van je interventie direct na afloop was; - wat het gevolg van je interventie was na een maand. Geef in je conclusie weer hoe deze aanpak zich verhoudt tot het humanisme in het algemeen, en tot levenskunst en waardenvol communiceren in het bijzonder. Verwerk de beschreven ervaring in een presentatie (30 minuten) van je eigen leerproces gedurende de afgelopen maanden op de contactdag van 1 juni 2016. Beoordelingscriteria peerreview Je persoonlijke aanpak en leerproces wordt onderbouwd met de theorie. Je laat zien dat je een verbinding legt tussen de begrippen waardenvolle communicatie, humanisme en levenskunst in de praktijk. De presentatie is helder en beeldend. - 12 -