Hier woon ik; Tilburg Korte karakteristiek In diverse wijken in Tilburg worden activiteiten georganiseerd met en door kwetsbare wijkbewoners en professionals om mensen met beperkingen te laten meedoen, over en weer begrip te kweken en mensen zich te laten thuisvoelen in de wijk waarin ze wonen. Het netwerk van professionals in de wijk is een belangrijke randvoorwaarde, met het op wijkniveau creëren van een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor alle kwetsbare wijkbewoners. Doelgroepen Het project richt zich op alle groepen met een beperking. Dat kunnen ouderen zijn, mensen met een verstandelijke of andere beperking. Omdat het project zich richt op participatie van deze groep kwetsbaren, richt het zich dus ook op de andere wijkbewoners. Soort activiteiten Een Hier-woon-ik-dag, reizende tentoonstelling met kijk op mijn wijk en diverse activiteiten zoals wijkwandelingen, wijkgesprekken en fotografiecursus. Het organiseren van ontmoetingen, zoals een Vrijetijdscirkel, is een belangrijke activiteit. Verder het nadrukkelijk betrekken bij reguliere initiatieven, zoals een wijkfeest. Ook is een talentenbank opgezet. Indicaties nodig Voor de activiteiten die georganiseerd worden onder de noemer Hier woon ik zijn geen indicaties nodig. Het gaat om vrijetijdsactiviteiten, en met name gericht op mensen met een beperking zonder
verblijfsindindicatie. Het project draait evenwel op samenwerking in een netwerk met zorgorganisaties die voor hun bekostiging afhankelijk zijn van indicaties. Betrokken organisaties De Twern (welzijn), Amarant, GGZ, RIBW, MEE, ASVZ (zorg), gemeente Tilburg. Soms zijn ook Thebe (thuiszorg) en de wijkraad betrokken. Bekostiging De start is mogelijk geweest met een financiële bijdrage van provincie Noord-Brabant, ZonMW en de gemeente Tilburg. Nu maakt het onderdeel uit van de reguliere bekostiging van Twern door de diverse gemeenten, zoals Tilburg en Oisterwijk. Beschrijving van het project Start In Tilburg bestond al het vrijetijdsnetwerk, een initiatief van welzijn en zorgorganisaties tezamen om mensen met een beperking te laten aansluiten in de wijk. Hoewel goed bedoeld werd er onder deze noemer te weinig gerealiseerd. Daarom werd in één wijk gestart met het project Hier woon ik, waarbij kon worden aangesloten bij het project Kwetsbare mensen doen mee in buurten en wijken. Dat is ontstaan vanuit een gezamenlijk initiatief van de Provinciale Raad Gezondheid in Noord-Brabant en Tranzo, Universiteit van Tilburg. Het doel was om op een aantal plekken in Noord-Brabant een impuls te geven aan de ondersteuning van mensen met een lichamelijke, een verstandelijke of een psychische beperking om ze zo lang mogelijk zelfstandig in de wijk te laten wonen en participeren. Nadrukkelijk was bij dit initiatief aan de orde om meerdere doelgroepen te bereiken en verschillende zorgsectoren te verbinden. Er zijn immers wel meer initiatieven om kwetsbare groepen te helpen bij hun maatschappelijke participatie. Maar deze initiatieven waren bijna altijd gericht op de eigen doelgroep van de organisatie die het initiatief had ontwikkeld en leidden dus niet tot een integraal aanbod. Het project is ingegeven vanuit de integratiegedachte. Maak kwetsbare burgers in de wijk zichtbaar en stel hen in staat om mee te doen door samen activiteiten te ontwikkelen en uit te voeren. Netwerk in de wijk Om dit integraal op te kunnen pakken en uit te werken, is het nodig dat alle werkers in de wijk hieraan meedoen. Het bleek bij de start dat veel werkers elkaar niet kenden en ook de wijk niet kenden, niet wisten welke voorzieningen en projecten al beschikbaar zijn in de wijk. Dat maakte het begin moeizaam. Gedurende het hele project is dan ook gewerkt aan de contacten tussen organisaties. Alleen als alle organisaties een open houding hebben, kan dit werken. Daarbij wordt opgemerkt dat er nog altijd een verschil van insteek is tussen zorg- en
welzijnsorganisaties. De eersten zijn nog meer gericht op overnemen van taken, terwijl de welzijn meer gericht is op ondersteunen. Het verschil wordt kleiner maar is nog niet verdwenen. Ook op een andere manier is contact nodig met alle organisaties die actief zijn in de wijk; het gaat hier om vrijetijdsactiviteiten dus de begeleiders van kwetsbare groepen moeten op de hoogte zijn en blijven van hetgeen onder deze noemer wordt georganiseerd. Alleen dan kunnen zij hun cliënten aansporen deel te nemen. Activiteiten De professionals vormen een netwerk als ondersteuningsstructuur. Vervolgens worden allerlei activiteiten voorbereid en georganiseerd. Ook in deze voorbereiding doen mensen met een beperking mee. De hier-woon-ik-dag die inmiddels in alle wijken (vier) georganiseerd wordt waar dit project actief is, is gericht op het laten zien en beleven wat er is in de wijk en wie er wonen. Er zijn dan diverse activiteiten zoals keramiek schilderen, zeepkistenrace en diverse organisaties in de wijk presenteren zich. De wijkbewoners met een beperking worden gevraagd om mee te doen in de voorbereiding en de uitvoering. Voor veel mensen is het gemakkelijker om te participeren als ze een taak hebben, dan wanneer ze een open uitnodiging krijgen om te komen. Maar het is niet eenvoudig; er is veelal een drempel om te participeren die niet in één keer is geslecht. De begeleiders spelen daarin ook een activerende rol. Een voorbeeld van een activiteit die wordt georganiseerd en een mooi resultaat geeft, is de fotografiecursus. Er worden koppels gemaakt van iemand mét en iemand zonder beperkingen die samen erop uit trekken om foto s te maken. Door het oog van de camera leren ze elkaars wereld beter kennen. Zo ziet en beleeft iemand in een rolstoel de omgeving anders dan iemand die kan lopen en op ooghoogte andere zaken ziet.
Alle activiteiten zijn gericht op ontmoeting en op het krijgen van begrip over en weer. Mensen worden niet meer op hun handicap aangesproken maar op hun mogelijkheden. Bij de ene activiteit is het overigens makkelijker om diverse doelgroepen te combineren dan bij anderen. Bij de wijkwandelingen en bioscoopbezoek gaat dat goed, evenals bij voorbereiding van theatervoorstellingen. Bij de vrijetijdscirkel, waar je met andere wijkbewoners met een beperking een zelfgekozen activiteit gaat doen, merk je dat soortgenoten elkaar opzoeken. Juist als er diverse groepen gemengd zijn, is het nodig om verbinding te houden, vaak door een betrokken vrijwilliger. Dat wil niet zeggen dat de vrijwilliger of professional permanent aanwezig moet zijn bij elke activiteit, maar wel met grote regelmaat checkt of het nog goed loopt en iedereen tot z n recht komt. Begeleiding is nodig in het omgaan met elkaar, zowel voor de mensen met, als de mensen zonder beperking. Leerervaringen Myrian van Kalken, projectleider: Een project als dit, om mensen met beperkingen op te nemen in de wijkstructuur, gaat niet vanzelf en gaat langzamer dan gedacht. Om de mensen met een beperking goed op te vangen is een eerste randvoorwaarde dat de werkers in de wijk elkaar kennen en weten wat er in de wijk gebeurt. Een samenwerkingsstructuur tussen de organisaties hoort daarbij, maar ook een cultuuromslag om het samen te willen oppakken en aan te sluiten bij de kwaliteit van een ander. Ook is een cultuuromslag nodig van zorgen voor naar ondersteunen van mensen. Tijdens het proces bleek dat veel wijkteamleden vanuit hun professie gewend waren om te denken voor mensen, in plaats van aan ze te vragen wat hun wensen en behoeften zijn. Deze omslag vraagt een andere manier van denken en doen. Zorgvuldig samenstellen van groepen Voor wat betreft de activiteiten blijkt dat mensen niet zo snel in actie komen en aansporing nodig hebben. Dat is dan een rol van de professionals. Verder leert de ervaring dat groepen wel gemengd kunnen worden, maar dat die menging zorgvuldig moet zijn. Zo zijn mensen met een verstandelijke beperking gevoelig voor het samen
deelnemen aan een activiteit waar mensen een lager en hoger niveau gemengd worden. De mensen met een hoger niveau worden liever op hun eigen niveau aangesproken. Het samengaan met mensen met een lager niveau kan wel, maar dan als ieder een eigen taak en rol heeft. Verwachtingen Het project is, samen met 3 andere projecten in Noord-Brabant, een ontwikkel- en onderzoeksproject voor Tranzo, van de universiteit van Tilburg. Aan het begin is aan alle wijkteamleden gevraagd naar hun verwachtingen van het project. Uit de resultaten blijkt dat de verwachtingen ten aanzien van het project hoog gespannen waren, vooral rond samenwerking tussen organisaties en professionals. De realiteit bleek echter moeilijker dan verwacht. Aan het einde van het project waren de wijkteamleden nog steeds positief, maar minder positief dan aan het begin van het project. Op grond van de ervaring zijn de wijkteamleden minder negatief gaan denken over de huidige ondersteuning van kwetsbare burgers uit de wijk, vergeleken met aan het begin. Ervaring leert ook dat de ambitie om mensen met beperkingen als gewone wijkbewoners te beschouwen, niet altijd haalbaar is. Ondersteuning blijft toch vaak nodig. Linda Sanders, 7 maart 2013