Sociale wijkteams. Wensen en ervaringen van bewoners en zorgvragers centraal

Transcriptie

1 Sociale wijkteams Wensen en ervaringen van bewoners en zorgvragers centraal

2 Sociale wijkteams Wensen en ervaringen van bewoners en zorgvragers centraal 2 Taakuitbreiding gemeenten Gemeenten krijgen een forse taakuitbreiding in het sociaal domein. De komende jaren worden zij steeds meer verantwoordelijk voor het bieden van maatschappelijke ondersteuning. Tegelijkertijd ontvangen zij daarvoor minder financiële middelen. Gemeenten zien kansen om een betere en goedkopere dienstverlening te realiseren. Dit doen zij door de eigen kracht van burgers te versterken en te benutten, door in te zetten op preventie en door vraaggericht en integraal te werken op wijkniveau. Een voorbeeld van deze nieuwe aanpak zijn de sociale wijkteams, waar veel gemeenten nu mee experimenteren. 3 Doel en werkwijze sociaal wijkteam Een sociaal wijkteam bestaat uit professionals uit verschillende disciplines en organisaties, zoals maatschappelijke dienstverlening, welzijnswerk, zorg, woningbouwcorporaties en de gemeente. Zij zetten zich in om problemen van de bewoners uit de wijk op te lossen: laagddrempelig, vraaggericht, integraal en op maat. Samen met de bewoner onderzoekt het team wat er nodig is om de situatie te verbeteren. Zij kijken naar wat de bewoner zelf kan, naar de mogelijkheden die er zijn in het eigen netwerk en in de wijk. Waar nodig biedt of regelt het sociale wijkteam ondersteuning of zorg.

3 4 Diversiteit en maatwerk Gemeenten hebben verschillende opvattingen over wijkteams en niet elke wijk is hetzelfde. Daarom zijn er ook sociale wijkteams in verschillende soorten en maten. De teams leveren maatwerk: de doelstellingen, visie en werkwijze sluiten aan bij de dynamiek en eigenheid van de gemeente en de wijk. Verschillen zitten vooral in het wel of niet zelf zorg en ondersteuning bieden en de rol in de toegang tot de zorg. De meeste wijkteams gaan de wijk in en lossen eenvoudigere problemen zelf op. Soms opereert een wijkteam meer op de achtergrond en wordt pas ingeschakeld als er zich moeilijke problemen voordoen. In deze brochure richten we ons met name op de sociale wijkteams die zelf ondersteuning bieden. Effectiviteit en innovatie Er wordt veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van sociale wijkteams. De eerste conclusies zijn positief. De integrale werkwijze leidt niet alleen tot betere en goedkopere hulpverlening, maar de hulpverlening is ook effectiever. Het is duidelijk dat om een sociaal wijkteam goed te laten functioneren een innovatie nodig is. Het gaat daarbij om meer preventie, meer vraaggericht werken, meer maatwerk, van individueel naar collectief, van zorgen voor naar zorgen dat, meer vertrouwen in elkaar en minder autonomie voor organisaties (zie ook: Larsen, V. e.a., Meta analyse MKBA s sociale (wijk)teams, LPBL, februari 2014). Wensen en ervaringen zorgvrager centraal De komende jaren worden de teams in de wijken verder ontwikkeld en wordt duidelijk of zij alle beoogde resultaten inderdaad bereiken. Zorgbelang Noord- Holland vindt het van het allergrootste belang dat de wensen en ervaringen van zorgvragers daarbij centraal staan. Wat vinden de burgers eigenlijk van de sociale wijkteams? Wat is voor hen belangrijk? Wij hebben dit in kaart gebracht. Samen met onze achterban van zorgvragers hebben wij een lijst met aandachtspunten voor Wmo-raden, gemeenten en andere betrokkenen bij sociale wijkteams opgesteld. Aandachtspunten bij sociale wijkteams 1. Betrokkenheid van bewoners Duurzame zorg is niet mogelijk zonder de betrokkenheid van mensen om wie het gaat. Daarom is het nodig dat bewoners bij alle beleidsfasen betrokken worden: zowel bij de visieontwikkeling, taakstelling en de vorming van het sociaal wijkteam, als bij de uitvoering en de monitoring. Bewoners hebben daarbij verschillende rollen: zij zijn zorgvrager, burger, vrijwilliger en/of ervaringsdeskundige. Bewoners kunnen vanuit verschillende rollen bij het wijkteam betrokken zijn. Deze rollen kunnen in de praktijk door elkaar heen lopen. Zorgvrager Er is aandacht nodig voor het ophalen van de wensen en ervaringen van (kwetsbare) zorgvragers om het werk van het sociale wijkteam zo goed mogelijk daar op af te stemmen. B u r g e r Het is belangrijk dat bewoners mede-eigenaar van het wijkteam zijn. Sociale wijkteams staan vaak op afstand van bestaande buurt- en wijknetwerken, terwijl de verwachtingen ten aanzien van de bewonersinzet rond welzijn en zorg juist hooggespannen zijn. Zo zouden bijvoorbeeld wijkbewoners zelf moeten kunnen aangeven wie van de hulpverleners in de wijk zij graag in het wijkteam zien. Vrijwilliger Vrijwilligers kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het functioneren van het sociale wijkteam mits helder is wat hun positie en taak is en zij daarin gefaciliteerd en ondersteund worden door de gemeente. Ervaringsdeskundige Mensen die zelf te maken hebben gehad met problemen en vanuit deze ervaringen deskundig zijn, kunnen een belangrijke rol spelen in het bereiken van zorgvragers en in het bieden van cliëntondersteuning. 5

4 2. Duidelijke visie, taakstelling en werkwijze 3. Wijkteam baseren op wijkanalyse 6 Het is belangrijk dat bij de oprichting van een sociaal wijkteam een duidelijke visie, taakstelling en werkwijze wordt geformuleerd. Vooraf moet helder zijn wat de ambitie en het verwachte resultaat is. Alleen dan kun je nagaan of een wijkteam werkt. Bij het vaststellen van een visie, taakstelling en werkwijze dient op verschillende vragen een antwoord te komen, zoals: Indicatiestelling Mag het team indiceren? Heeft het team mandaat? Voor cliënten is het belangrijk dat er niet teveel verwijzingen plaatsvinden (van het kastje naar de muur). Aan de keuzevrijheid om geholpen te worden door wie hij of zij wil mag niet getornd worden. Toegang Is het wijkteam de enige toegang tot ondersteuning? Of blijft er een Wmo-loket bestaan? Specialistische hulp Wordt er tijdig doorverwezen? Het risico bestaat dat sociale wijkteams ingewikkeldere vragen zelf proberen op te lossen, terwijl een verwijzing op zijn plaats zou zijn. Doelgroepen Is het wijkteam voor alle bewoners bedoeld? Of worden voor speciale doelgroepen (jeugd, GGz, mensen met een verstandelijke beperking) speciale teams en toegang geformeerd? P r i v a c y Mag ieder lid van een wijkteam het volledig dossier inzien? Kan het wijkteam buiten medeweten van de cliënt één of meerdere specialisten inschakelen? Kan de gemeente (bijvoorbeeld het fraudeteam) inzage hebben? Sommige zorgvragers maken zich zorgen over de privacy. Als problemen laagdrempelig en ook met behulp van vrijwilligers uit de wijk worden aangepakt, is het belangrijk dat zorgvuldig met de privacy wordt omgegaan. Voorafgaand aan het opzetten van een sociaal wijkteam moet er een wijkanalyse worden uitgevoerd. Elke wijk is anders en heeft dan ook een ander soort wijkteam nodig. Een wijkscan geeft input voor het op maat samenstellen van het team. Bij het uitvoeren van een wijkanalyse zijn minimaal de volgende aspecten van belang: Het aantal te verwachten zorgvragers/ bewoners met problemen in de wijk; Type en zwaarte van de problemen; De aanwezige zorgen welzijnsvoorzieningen in de wijk; Inschatting van de aanwezige buurtkracht. 4. Eigen regie en eigen kracht Het is essentieel dat de sociale wijkteams uitgaan van eigen regie en eigen kracht van de zorgvrager en zijn netwerk. Dit is niet eenvoudig. Het is daarom noodzakelijk dat leden van het sociaal wijkteam hiervoor opgeleid zijn of worden. Om daadwerkelijk tot een andere vorm van ondersteuning te komen, is het noodzakelijk dat wijkteams anders werken: het stimuleren van eigen kracht en leggen van de regie bij de burger zelf en zijn netwerk. De zorgvrager bepaalt alleen of samen met de mantelzorger aan wat voor zorg of ondersteuning er behoefte is. De hulpverlener is adviseur, helpt de ondersteuning organiseren met inzet van het eigen netwerk en coacht het huishouden en hun netwerk. Voor deze manier van werken is training - toepassen van Eigen Kracht Principe - en intervisie noodzakelijk (zie bijvoorbeeld het onderzoek van Zorgbelang Noord-Holland, Omring en Cordaan: Netwerkondersteuning werkt!) 7

5 5. Passende deskundigheid van het wijkteam 7. Samenstelling gebaseerd op doel- en taakstelling 8 De competenties van de leden van het wijkteam moeten passen bij de vernieuwende werkwijze. Competenties die leden van het wijkteam nodig hebben zijn onder andere: Uitgaan van de eigen kracht van zorgvragers en de eigen regie bij de zorgvrager laten; In staat zijn aan te sluiten bij de aanwezige sociale structuur in de wijk; Inwoners met een vraag in enkele gesprekken ondersteunen in het vinden van eigen oplossingen; Een keukentafelgesprek kunnen voeren. 6. Faciliteren inzet vrijwilligers Er wordt veel verwacht van de inzet van vrijwilligers bij de sociale wijkteams. Het is noodzakelijk dat de gemeente hiervoor ondersteuning biedt en dat de verwachte inzet van vrijwilligers gebaseerd is op een realistische inschatting. Er zijn verschillende samenstellingen mogelijk voor een wijkteam. Van belang is dat die samenstelling past bij de doel- en taakstelling van het team en de samenstelling van de wijk. Laat het wijkteam daarbij gebruik maken van bestaande structuren, zoals die van vrijwilligers en bewoners. Onderwerpen die bij de samenstelling van een sociaal wijkteam aan de orde komen zijn: Inrichting: welke organisaties en welke personen komen er in? Wie is de hoofdaannemer?; De verbinding met de nulde lijn of vrijwilligersgroepen; De partners (andere zorgaanbieders en welzijnsinstellingen met wie het team moet samenwerken); Samenwerking met de curatieve zorg (wijkverpleegkundigen, huisartsen); Samenwerking met de GGz (FACT teams); Verhouding specialisten en generalisten. In de wijkteams wordt van mensen verwacht dat zij eenvoudige vragen van álle mensen kunnen oplossen. Dat heeft voor bewoners als voordeel dat zij direct en snel geholpen worden. Voor mensen met complexere problemen blijft het van belang dat er tijdig specialisten worden ingeschakeld, die bekend zijn met die specifieke problematiek. Niet alles kan door generalisten opgelost worden. 9 Onderwerpen die hierbij aan de orde kunnen komen zijn: Denken de vrijwilligers mee of draaien ze mee?; Taakomschrijving (ook benoemen wat niet door vrijwilligers wordt gedaan); Mate van actief wervingsbeleid van de gemeente; Inschatting van de hoeveelheid vrijwilligers die nodig zijn in de gemeente en/of wijk; Waardering van vrijwilligers, onkostenvergoeding en opleiding. 8. Koppeling van zorg en welzijn Vanuit de uitgangspunten kwaliteit van leven en eigen kracht is het van belang dat zowel de mogelijkheden als de beperkingen van de burger centraal staan. De koppeling van zorg en welzijn in sociale wijkteams is daarbij behulpzaam. Kwaliteit van leven bepaalt de burger zelf. Mensen maken keuzes die voor hen belangrijk zijn. In een inclusieve samenleving participeren mensen met een beperking. Soms worden daarbij zulke eisen aan mensen gesteld dat het lijkt alsof de beperkingen onvoldoende serieus worden genomen. Tegelijkertijd wordt er soms teveel voor hen gedacht en worden hun mogelijkheden onvoldoende gehonoreerd. Deze valkuilen kunnen door samenwerking van zorg en welzijn in het sociale wijkteam voorkomen worden.

6 9. Regisseur met doorzettingsmacht 11. Voldoende financiële middelen om werk goed te kunnen doen Er is een regisseur met doorzettingsmacht nodig zodat de cliënt daadwerkelijk en integraal ondersteuning krijgt en niet van het kastje naar de muur gestuurd wordt. Samenwerking tussen instellingen verloopt vaak moeizaam. Een sociaal wijkteam zal dat niet vanzelf oplossen. In het geval van meerdere hulpvragen is een regisseur met doorzettingsmacht nodig om afspraken te maken met de cliënt waar aanbieders zich vervolgens aan dienen te houden. Heeft de gemeente het mandaat van het wijkteam vastgelegd? Is dit ook bekend gemaakt bij de partners met wie zij moeten samenwerken? 10. Vergroten bekendheid en toegang Wijkteams worden onder andere ingezet om geld te besparen. Maar zeker in de beginfase zullen wijkteams geld kosten. Niet alle wijkteams krijgen een budget toegekend. Als een wijkteam wel budgetverantwoordelijkheid heeft, dan moet het budget voldoende zijn om het werk goed te kunnen doen. Bij de start van een sociaal werkteam is in het algemeen sprake van een netto investering. Pas op de langere termijn zijn de baten groter dan de kosten. Hoeveel geld een wijkteam nodig heeft, is onder meer afhankelijk van het doel en de werkwijze van het team, zoals het wel of niet zelf hulp verlenen. Behalve aan kosten van de professionals van het team zelf, moet ook gedacht worden aan onkostenvergoeding en opleidingsbudget voor vrijwilligers en ervaringsdeskundigen in de wijk. 10 Het is belangrijk dat de gemeente goed communiceert over het bestaan van een sociaal wijkteam, waar het te vinden is en welke dienstverlening het biedt. Het wijkteam moet laagdrempelig aanwezig zijn in de buurt. Bij het vergroten van de bekendheid en toegang van de sociale wijkteams kan gedacht worden aan: Toegangspoort (één of meerdere); Social media, gemeentelijke website, folders en lokale bladen; Zichtbaarheid van het sociale wijkteam voor de burgers (overdag en/of s avonds). Denk bijvoorbeeld aan vaste gezichten in de wijk, inloopspreekuren en aan digitale bereikbaarheid. Zichtbaarheid bij zorgverleners: teams die zijn opgezet om de professionals in het veld bij te staan moeten bekendheid krijgen bij die professionals. 12. Resultaten meten bij bewoners Het zijn de zorgvragers die kunnen aangeven of een wijkteam kwaliteit biedt en of de ondersteuning resultaat en effect heeft. Daarom is het van belang om het effect van het werk van de sociale werkteams bij de bewoners te toetsen. Kwaliteit Eigen regie; Toegankelijke zorg; Informatie, voorlichting en educatie; Bejegening door de leden van het sociale wijkteam; Zichtbaarheid; P r i v a c y. 11 Resultaat en effect Zijn de bewoners geholpen? Is het probleem opgelost? Is de participatie vergroot? Is de zelfredzaamheid toegenomen? Heeft het wijkteam meerwaarde voor de buurt?

7 Vanuit ervaringen naar verbeteringen Zorgbelang Noord-Holland is dé belangenbehartiger van zorgvragers in Noord-Holland. Wij zorgen ervoor dat de ervaringen van zorgvragers worden gebruikt voor verbeteringen in de zorg. Dat doen we door collectieve belangenbehartiging, monitoring (onderzoek), advisering, opleiding en begeleiding. Altijd werkend vanuit het perspectief van cliënten en patiënten. Met een schat aan kennis en ervaring, verkregen uit de dagelijkse praktijk in Noord-Holland. Zorgbelang Noord-Holland Schipholpoort MB Haarlem Volg ons op Colofon: Tekst: Fadoua Achgaph, Zorgbelang Noord-Holland Redactie: Rosenmullers Communicatie & Organisatie, Amsterdam Vormgeving: BUREAUBAS, Nieuw Vennep Druk: Drukproef, Krimpen a/d IJssel Datum: Mei 2014