Niet alles wat we sport noemen is sport Een interview van Jaap Kleinpaste met Johan Steenbergen Johan Steenbergen is sportfilosoof, die in zijn proefschrift Grenzen aan de sport. Een theoretische analyse van het sportbegrip (2004), het sportbegrip probeert te verhelderen en af te bakenen. In het licht van maatschappelijke veranderingen en technologische ontwikkelingen, wordt met hem in dit interview de houdbaarheid en rekbaarheid van de begripsbepaling van sport onderzocht, in het perspectief van de aanvraag van de e-sportbond om als sportbond erkend te worden bij NOC*NSF. Het is zaterdagochtend, mijn vrouw is bezig met haar Wii-yogasessie en ik geniet van een rustig moment om door de sportbijlage van mijn online krant te scrollen. Ik ben op zoek naar berichten over de ontknoping in de voetbalcompetitie van de Second Life Container League. De strijd lijkt te gaan tussen de teams van 1 FC Gartenstadt en FC Polis Pandemonium, met als outsider het team van Chelsea FCSL. In de virtuele voetbalcompetitie is de afloop altijd onzeker, spelers kunnen zichzelf op ieder gewenst moment transfereren van het ene naar het andere team en iedere week wordt er in een andere teamsamenstelling gespeeld. Om de actuele stand van zaken te beoordelen, link ik snel door naar http://www.secondfootball.com/ om de laatste ontwikkelingen te kunnen volgen. Ik lees dat het favoriete team 1 FC Gartenstadt te koop is en dat geen spelers meer in het team zitten. FC Polis Pandemonium zoekt nog een clubmanager en enkele spelers, waardoor Chelsea FCSL nu ineens de beste kansen heeft op het behalen van de titel in de Second Life Container League. Wanneer je je afvraagt of gamen sport is, moet je ook de vraag stellen: Wat vinden wij nou sport?. Teleurgesteld over deze laatste ontwikkelingen in de virtuele voetbalcompetitie, log ik in op de site van de Virtual Golf Association. In de nieuwsrubriek wordt aangekondigd dat Microsoft Gaming Zone haar grootste online golfpromotie ooit heeft aangekondigd. Microsoft zal, in samenwerking met Wingspan en de PGA, gastheer zijn voor het Virtual Golf Association Tournament. De VGA-tour zal plaatsvinden in de komende negen maanden en de topvierspelers zullen in november naar Hawaï worden overgevlogen om in de eindstrijd van het toernooi uit te vechten wie er met de prijs van Niet alles wat we sport noemen is sport 245
100.000 dollar vandoor mag gaan. Ik zal me zeker voor dit toernooi inschrijven en kan dit weekend alvast goed oefenen, doordat ik deelneem aan het Virtual Scottish Open op de Old Course in St. Andrews. Er zijn 71.438 deelnemers en het mooie van virtual golf is dat het niet uitmaakt wanneer ik start en of ik alle holes in één keer af maakt. Ik moet er alleen voor zorgen dat ik dit weekend het toernooi heb gespeeld. Ben ik me aan het voorbereiden op een sporttoernooi of op een game event? Wanneer kun je spreken van sport en wanneer noemen we iets een spelletje? Verwarrend In het taalgebruik van alledag zijn we niet zo heel precies in het maken van het onderscheid tussen spel en sport. Veel termen die gebruikt worden binnen de sport en het gamen, zijn overgenomen of op z n minst ontleend aan het Anglo-Amerikaans en kennen vaak wel een Nederlandse vertaling, die ook geen duidelijkheid geeft over het onderscheid tussen spel en sport. In het Anglo-Amerikaanse taalgebied worden de woorden game, play en sport vaak voorafgegaan door woorden die ze inperken. Zo wordt gesproken van child s play, board game, sports game, computer game en leisure sports, wat vertaald wordt met respectievelijk kinderspel, bordspel, sportspel, computerspel en vrijetijdssport. Dit illustreert dat de begrippen spel en sport niet eenduidig gebruikt worden. Met Johan Steenbergen ga ik verkennen wat nu precies het verschil is tussen spel en sport, zodat op basis van de begripsbepaling van sport kan worden vastgesteld of er bij het spelen van computergames sprake is van spel of van sport. Wanneer spreken we van sport? In het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw, de periode dat Steenbergen werkte aan zijn proefschrift Grenzen aan de sport. Een theoretische analyse van het sportbegrip, ging het in de Angelsaksische literatuur vooral over de drieslag play, game en sport. De discussie spitste zich toe op de onderlinge verhouding tussen deze drie begrippen en afbakening tussen de drie begrippen op grond van duidelijke en hanteerbare criteria. In de visie van het IOC zijn denksporten geen sporten. Dit is een interessante discussie, waar Steenbergen in is gedoken met zijn proefschrift, maar hij is nog een stapje verdergegaan en heeft gekeken of het überhaupt wel mogelijk is een sportbegrip te definiëren. Zoals al vastgesteld lopen deze begrippen in het alledaagse taalgebruik enigszins door elkaar. Dit is problematisch wanneer de e-sportbond, waarvan de gamers lid zijn, erkend wil worden als sportbond. Wanneer je je afvraagt of gamen sport is, 246 Van tikken naar taggen
moet je ook de vraag stellen: Wat vinden wij nou sport?. Vaak worden bij het aanduiden van sport de volgende criteria genoemd: er moet sprake zijn van een lichamelijke activiteit, er moet sprake zijn van game-elementen, dat wil zeggen er moeten een doel zijn, middelen en regels, het moet in competitieverband gedaan worden of er moet een bond achter zitten, waardoor er sprake is van institutionalisering. Als we deze criteria toepassen op fitness, dan kunnen we dat geen sport noemen, want het bevat geen game-elementen en wordt niet in competitief verband beoefend. Bridge, dammen en schaken zijn dan geen sporten, want er is geen sprake van een lichamelijke inspanning. Als we gamen als sport willen uitsluiten, zullen we moeten toetsen of het voldoet aan de genoemde criteria en of deze criteria in onze huidige samenleving nog wel houdbaar zijn. Sport als game Om sport als game te kunnen typeren, moet nader verkend worden wat er onder game verstaan wordt. Steenbergen maakt daarbij onder meer gebruik van het werk van de Canadese sportfilosoof Bernard Suits. Volgens Suits is er sprake van game, als minstens de volgende vier elementen van game aanwezig zijn: een bepaald doel, middelen die in overeenstemming zijn met de regels, constituerende, regulerende en vaardigheidsregels, en een bepaalde spelhouding (Steenbergen et al., 1992). Spelhouding wil vooral zeggen, dat als we deelnemen aan het spel, we ons dan hoe dan ook aan de regels dienen te houden, dus niet in de geest van de regels, maar puur aan de regels, want dan spelen we hetzelfde spel. Deze constituerende regels zorgen ervoor dat niet de meest efficiënte middelen worden gebruikt om het doel van het spel te bereiken. Het spelen van een spel is volgens de uitgangspunten van Suits een vrijwillige poging om onnodige obstakels te overwinnen. Steenbergen heeft er begrip voor dat de e-sportbond op zijn website stelt dat het grootste deel van de games geschaard kan worden onder de noemer moderne denksporten. Hoewel gamen zeker voldoet aan de genoemde gamekenmerken van Suits, zou de e-sportbond bij haar erkenningsaanvraag door NOC*NSF, naar de mening van Steenbergen, beter kunnen inzetten op de aansluiting bij de traditionele sporten. Voor de aansluiting bij denksporten als bridge, dammen en schaken, bestaan wel goede argumenten, maar de e-sportbond komt in een hoek waarin ze eigenlijk niet willen zitten, want in de visie van het IOC zijn denksporten geen sporten. Met Steenbergen verkennen we daarom een aantal aanvullende kenmerken om van sport te spreken, namelijk institutionalisering, competitie en de noodzakelijkheid van fysieke vaardigheden voor het bereiken van het spelresultaat. Gezien de oprichting van de e-sportbond en de opzet van competities voor gamers door communities en clans binnen de bond, lijkt een discussie over de kenmerken institutionalisering en competitie weinig zinvol, dus wordt er Niet alles wat we sport noemen is sport 247
Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Van tikken naar taggen Digitalisering van bewegingsonderwijs en sport Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op www.sportenkennis.nl