LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT

LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Verdeling winkelvoorraad per regio in m² (*1.) Opname winkelruimte in Nederland in m² 6.683 7.218 2.737 3.784 4.71 6.358 Noord-Nederland Oost-Nederland Noordwest-Nederland Midden-Nederland Zuidwest-Nederland Zuid-Nederland 1.. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. De winkelvoorraad in Nederland ligt begin 215 op bijna 31,5 miljoen m². Per 1. inwoners van Nederland is gemiddeld circa 1.86 m² winkelruimte beschikbaar. De winkelvoorraad groeide in 214 met ongeveer 23 duizend m². Alleen in de provincies Flevoland en Overijssel daalde de winkelvoorraad. De opname van winkelruimte kwam in 214 uit op 756. m², net boven het niveau van 213. Ondanks de gematigde economische omstandigheden en de aanhoudende groei van internetverkopen, is er blijvende vraag naar fysieke winkelruimten. De gerealiseerde huuropbrengsten namen in 214 af. Op bijna alle locaties staan huurprijzen onder druk. Slechts op een handvol locaties waren er beperkte huurstijgingen. 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Het aandeel van de winkels dat in Nederland leeg staat, groeide in 214 met,6 procentpunt tot 7,5%. Een totaal van 17.755 winkelruimten stond leeg. De groei van de leegstand in de laatste jaren is een combinatie van factoren, waaronder de economische crisis, de opmars van e-commerce en veranderende winkelvoorkeuren. Perifere gebieden hebben in de regel meer leegstand. Hier staan relatief veel winkels, maar de aanwas van inwoners en de winkelbestedingen nemen af. Investeringsmarkt Beleggingsvolume in winkels (* miljoen) 3. 2.5 2. 1.5 1. 5 27 28 29 21 211 212 213 214 Na drie jaar van daling, nam het investeringsvolume in winkels weer toe in 214 tot bijna 1,4 miljard. Dit kwam mede door een aantal grote portefeuilledeals. Ook een opvallend hoog aantal winkelcentra wisselde van eigenaar. Ondanks de toenemende interesse in winkelinvesteringen, stonden aanvangsrendementen gedurende 214 onder opwaartse druk. Investeringen in winkels zijn nog met veel risico s omgeven en verschillen in kwaliteit van winkellocaties nemen toe. LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Noord-Nederland Voorraad winkelruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 1.132 1.457 1.196 Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland De regio Noord-Nederland heeft bijna 3,8 miljoen m² winkelruimte. Alle drie provincies hebben een relatief ruim opgezette winkelmarktstructuur. De gemiddelde winkeldichtheid van (2.13 m² per 1. inwoners) is veel hoger dan het landelijk gemiddelde (1.863 m² per 1. inwoners). Ook het aantal winkels is naar verhouding hoog. Na een daling in 213 is de voorraad in 214 weer licht gestegen in alle drie provincies. Winkelruimte wordt sporadisch aan de voorraad onttrokken. 27.696 Opname winkelruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 7. Drenthe Friesland Groningen 6. 5. 4. 3. 2. 1. De winkelopname in de regio Noord-Nederland kwam in 214 uit op 65.5 m². Opvallend is de stijging van de opname in de provincies Groningen en Friesland ten opzichte van 213. De stad Groningen was in 214 goed voor 4% van het opnamevolume in Noord-Nederland. Na twee jaar met veel vraag, is het aantal verhuurde winkelmeters in Drenthe sterk gedaald. De beweging in de markt en de jaarlijkse verschillen laten zien dat de vraag naar winkelruimte lastig voorspelbaar is. In de crisisjaren is er juist veel dynamiek ontstaan, vooral omdat meer goede locaties zijn vrijgekomen. 9,% 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Drenthe Friesland Groningen Nederland De leegstand in Noord-Nederland ligt op het landelijk gemiddelde van 7,5%. Tussen de drie noordelijke provincies bestaan wel beduidende verschillen. In Friesland is de leegstand het laagst (6,9%), maar is al jaren een stijgende trend zichtbaar. In Drenthe stijgt de leegstand sneller, tot boven het landelijk gemiddelde aan het van eind 214. De provincie Groningen heeft de hoogste leegstand. Bovendien stijgt de leegstand in rap tempo, nadat in 212 tijdelijk sprake was van een daling. In delen van Groningen zorgt bevolkingskrimp voor druk op het draagvlak voor winkelvoorzieningen 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT NOORD-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,75 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,75 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,25-7, Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-7, Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-7, Zuid-Nederland 4,75-7, 5,-7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand, waaronder diverse winkellocaties in Noord-Nederland. Op veel plaatsen is dan ook een duidelijke stijging van de aanvangsrendementen zichtbaar, ook op de betere locaties. In de stad Groningen liggen de netto-aanvangsrendementen rond 4,75%, maar in andere winkelsteden aanzienlijk hoger. De brandbreedte wordt bovendien groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Factsheet winkels Noord-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Drenthe Assen 67.2 27.5 28.4 29.7 32.1 9. 6.7 225-45 15-45 Coevorden 35.5 68.5 72.4 6.7 1.3 3 1.6 1-2 1-2 Emmen 17.8 37.4 299.1 55.7 39.8 4.9 3. 175-45 15-425 Hoogeveen 54.9 154.7 154.1 18.5 19. 3.5 1. 16-35 125-3 Meppel 32.8 9.8 96.8 7.1 9. 1.6 5 175-425 125-35 Noordenveld 31.1 81.8 8.1 7.6 12.5 1. 2.4 1-175 1-175 Overig 159.3 219. 22.8 18.1 2.4 4 7 - - Totaal Drenthe 488.6 1.129.7 1.131.7 143.4 143.1 2.7 15.9 - - Friesland Harlingen 15.8 4.3 36.3 4. 3.1 15-275 15-275 Heerenveen 5.1 18.3 114.4 1.6 11.2 1.2 7 125-325 125-325 Leeuwarden 17.9 267.2 288.1 23.5 36.5 1.9 4.5 25-65 25-625 Smallingerland 55.6 143.3 159.1 18.8 19.2 2.6 4.5 2-425 15-325 Súdwest Fryslân 84.1 18.4 182.8 13.8 15.1 2.7 2 18-425 175-35 Weststellingwerf 25.5 93.2 94. 9.6 1.8 4 1-225 1-225 Overig 39.1 597.9 582. 87.4 92.9 1.4 3.3 - - Totaal Friesland 646.3 1.43.6 1.456.7 167.7 188.8 1.2 13.2 - - Groningen Delfzijl 25.5 37.9 38. 4.5 5. 2 2 1-19 1-19 Groningen 2.7 464.3 464.8 51.1 52.3 15.5 26.7 6-1.4 6-1.3 Hoogezand- Sappemeer 34.3 66.5 66. 12.4 13.4 1.9 2.1 15-275 125-25 Oldambt 38.4 91.8 93.1 16.1 19.1 2.1 3 15-3 1-25 Stadskanaal 32.7 13.6 13.6 15.9 16.8 6 2.4 15-275 125-225 Veendam 27.7 71.9 72.9 14.6 15.2 1.1 2.4 1-2 1-225 Overig 224.8 347.5 357.4 32. 34. 2.2 2.3 - - Totaal Groningen 584.1 1.183.5 1.195.8 146.6 155.8 23.6 36.4 - Totaal Noord-Nederland 1.719. 3.743.8 3.784.2 457.7 487.7 54.5 65.5 - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT NOORD-NEDERLAND

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Oost-Nederland Voorraad winkelruimte in Oost-Nederland (*1. m²) 25.123 3.99 2.449 Gelderland Overijssel Overig Nederland De regio Oost-Nederland beschikt over 6,3 miljoen m² winkelruimte. Daarvan ligt circa 61% in de provincie Gelderland en 39% in Overijssel. Naar inwoners gemeten is de winkeldichtheid in Overijssel (2.147 m² per 1. inwoners) echter hoger dan in Gelderland (1.929 m² per 1. inwoners). Ten opzichte van 213 daalde de winkelvoorraad in Overijssel met ongeveer 11. m². Mede door oplevering van enkele winkelprojecten in Arnhem, Apeldoorn en Nijmegen steeg de winkelvoorraad in Gelderland met ruim 32. m². Winkelruimte wordt sporadisch aan de voorraad onttrokken. Opname winkelruimte in Oost-Nederland (*1. m²) 12. Gelderland Overijssel 1. 8. 6. 4. 2. De vraag naar winkelruimte in de regio Oost-Nederland nam in 214 toe. De totale opname lag met 161. m² ruim 5. m² hoger dan in 213. In beide provincies was sprake van sterke groei, hoewel die in Overijssel in historisch perspectief het meest opvalt. Hier werden enkele grote winkelmetrages in gebruik genomen. De beweging in de markt en de jaarlijkse verschillen laten zien dat de vraag naar winkelruimte lastig voorspelbaar is. In de crisisjaren is er juist veel dynamiek ontstaan, vooral omdat meer goede locaties zijn vrijgekomen. 1,% Gelderland Overijssel Nederland 9,% 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% In Oost-Nederland valt de hoge leegstand in de provincie Overijssel op. Hier zijn 8,9% van de winkels als leeg geregistreerd. Naast de winkelsteden in Twente, hebben ook Deventer en Zutphen een leegstand die ruim boven het landelijk gemiddelde ligt. De leegstand in Gelderland ligt met 7,3% net onder het landelijk gemiddelde, maar neemt wel gestaag toe. Bovendien hangen er verschillende nieuwbouwplannen boven de markt, die het evenwicht verder kunnen verstoren. Vooral in de grensstreek zorgt bevolkingskrimp voor druk op het draagvlak voor winkelvoorzieningen. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT OOST-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,5 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,25 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,5-6,75 Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-6,5 Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-6,5 Zuid-Nederland 4,75-7, 4,75-7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand, waaronder diverse winkellocaties in Oost-Nederland. Op veel plaatsen is dan ook een duidelijke stijging van de aanvangsrendementen zichtbaar, ook op de betere locaties. De toplocaties in Gelderland en Overijssel behalen nettoaanvangsrendementen van rond 5,25%. In de andere winkelsteden ligt het niveau hoger. De brandbreedte wordt bovendien groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Factsheet winkels Oost-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Gelderland Apeldoorn 158. 311.7 318.2 45.3 33.6 9.2 15.6 35-75 3-75 Arnhem 152.3 291.1 34.6 28.4 37.8 9.8 24. 7-1.5 7-1. Barneveld 54.6 113.2 116. 5.9 8.8 2.4 1.8 2-4 175-375 Doetinchem 56.5 17.8 173. 18.2 2.2 2.9 2.9 45-6 4-6 Ede 111.5 178.3 179.6 17.7 18.3 7.5 3.3 2-425 175-4 Nijmegen 17.6 26.9 27.3 29.6 34.5 11.8 16.7 65-85 6-8 Zutphen 46.8 144.9 144.9 19.4 14.8 2.9 2. 275-4 25-375 Overig 1.276.1 2.392.7 2.42.6 29. 224.4 23.5 16.5 - - Totaal Gelderland 2.26.4 3.863.6 3.99.2 373.5 392.4 7. 82.8 - - Overijssel Almelo 72.3 185.2 181.9 33.4 35.4 5.9 4.3 2-375 15-35 Deventer 98.6 192.8 192.8 35.3 38.5 3.6 2.9 475-8 45-775 Enschede 158.7 38.7 314.1 48.5 5.8 11.9 27. 35-85 325-8 Hardenberg 59.6 131.9 128.7 16. 15. 1. 2. 16-25 125-225 Hengelo 81.1 199.6 2. 25.8 25.6 6.2 7.5 25-45 2-4 Kampen 51.4 86.1 84.9 14.7 14.9 1.5 7.8 125-275 1-25 Zwolle 123.9 231.2 23.6 18.1 17.3 5.7 9.8 4-1.5 375-95 Overig 495.1 1.123.9 1.115.5 118.5 124.9 1.6 17.3 - - Totaal Overijssel 1.14.7 2.459.4 2.448.5 31.3 322.4 46.4 78.6 - - Totaal Oost-Nederland 3.167.1 6.323. 6.357.7 683.8 714.8 116.4 161.4 - - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT OOST-NEDERLAND

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Noordwest-Nederland Voorraad winkelruimte in Noordwest-Nederland (*1. m²) 26.78 4.71 Noord-Holland Overig Nederland De winkelvoorraad in de regio Noordwest-Nederland omvat 4,7 miljoen m², ofwel 15% van de landelijke winkelvoorraad. Daarmee is Noord-Holland na Zuid-Holland en Noord-Brabant de provincie met de omvangrijkste winkelvoorraad. Naar inwoners gemeten is de winkeldichtheid (1.72 m² per 1. inwoners) relatief laag. Dit is verklaarbaar doordat een kwart van het winkelvolume in Amsterdam ligt, dat relatief veel kleine winkels heeft. De winkelvoorraad is vorig jaar met 52. m² toegenomen. Winkelruimten worden sporadisch aan de voorraad onttrokken. Opname winkelruimte in Noordwest-Nederland (*1. m 2 ) 18. Noord-Holland 16. 14. 12. 1. 8. 6. 4. 2. In 214 werd ruim 132. m² winkelruimte in gebruik genomen in Noordwest-Nederland. Hoewel dit lager is dan in 213, is het ruim hoger dan het gemiddelde van de laatste tien jaar (12. m²). In Amsterdam vond 43% van de totaalopname plaats in 214. Al jaren is de dominantie positie van de hoofdstad in de regio zichtbaar. De beweging in de markt en de jaarlijkse verschillen laten zien dat de vraag naar winkelruimte lastig voorspelbaar is. In de crisisjaren is er juist veel dynamiek ontstaan, vooral omdat meer goede locaties zijn vrijgekomen. 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Noord-Holland Nederland De winkelleegstand in Noordwest-Nederland is relatief laag. De leegstand ligt met 5,2% ruim onder het landelijk gemiddelde (7,5%). Noord-Holland is daarmee de provincie met het laagste leegstandsniveau. Daar staat echter tegenover dat de leegstand een stijgende trend laat zien. Dit uit zich vooral in de middelgrote steden zoals Beverwijk, Den Helder en Hilversum. Maar ook bewezen winkelsteden zien de winkelleegstand stijgen. Dit uit zich vooral op secundaire winkellocaties, woonboulevards en solitaire winkels. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT NOORDWEST-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,75 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,75 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,25-7, Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-7, Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-7, Zuid-Nederland 4,75-7, 5,-7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand, waaronder verschillende winkellocaties in Noord-Holland. Het gevolg is een stijging van de aanvangsrendementen in veel plaatsen, ook op de betere locaties. De brandbreedte wordt groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Amsterdam zag gedurende 214 een aanscherping van de aanvangsrendementen op de prominente winkellocaties, een teken van het gunstigere investeringsklimaat in de hoofdstad. Factsheet winkels Noordwest-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² Noord- Holland 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Alkmaar 95.3 286.1 299.5 53.5 62.5 8.9 12.3 25-7 225-7 Amstelveen 87.1 122.7 125.5 6.2 7.7 2.1 4.2 5-9 45-9 Amsterdam 821.7 1.136.5 1.161.4 91.6 12.9 55.4 57.3 1.8-2.5 1.8-2.75 Beverwijk 4.1 154.6 157.1 32.7 43.9 1.1 7 2-375 15-3 Bussum 32.9 67.3 64.3 9.6 7.6 2.3 2.8 275-525 225-475 Den Helder 56.4 127.6 126.1 1.5 17. 6 7 17-29 125-25 Haarlem 156.6 261.1 256.4 22.6 25.5 6.3 3.5 4-95 3-85 Haarlemmermeer 144.2 311.1 311.6 17.5 22. 7.6 5.5 32-55 275-55 Heerhugowaard 53.6 14.5 137.9 16.3 12.7 5.9 2.8 325-45 175-425 Hilversum 87.2 14.7 14.4 15.1 17.3 7. 3.6 325-725 3-65 Hoorn 71.9 163.2 164.1 17.1 2.6 2. 4.7 275-525 25-5 Purmerend 79.6 122.6 127.7 8.4 2.9 3 2.4 2-5 175-45 Schagen 46.1 92.7 93.4 5.5 5.9 5 1.6 15-225 125-225 Velsen 67.2 8.3 78. 11. 9.1 4 2.4 17-34 15-3 Zaanstad 151.4 323.9 328.9 33.1 32. 12.2 15.2 25-425 25-45 Overig 77.9 1.117.6 1.128.4 71.6 76.7 11.323 12.5 - - Totaal Noord-Holland 2.762.2 4.648.5 4.7.7 422.3 484.3 123.923 132.2 - - Totaal Noordwest- Nederland 2.762.2 4.648.5 4.7.7 422.3 484.3 123.923 132.2 - - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT NOORDWEST-NEDERLAND

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Midden-Nederland Voorraad winkelruimte in Midden-Nederland (*1. m²) 28.744 675 2.62 Flevoland Utrecht Overig Nederland De regio Midden-Nederland telt in totaal bijna 2,7 miljoen m² winkelruimte. Circa driekwart van de voorraad ligt in de provincie Utrecht. Flevoland beschikt over 68. m² winkelruimte, waarmee dit de provincie is met de kleinste voorraad. Zowel Utrecht als Flevoland hebben naar inwoners gemeten een zeer kleine voorraad. De relatief lage voorraad is opvallend, omdat de regio in de komende twee decennia naar inwonertal tot de sterkste groeiers zal gaan behoren. In 214 kromp de winkelvoorraad met circa 5. m² in Flevoland, terwijl die in Utrecht groeide met ruim 5. m². Opname winkelruimte in Midden-Nederland (*1. m²) 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. Flevoland Utrecht In 214 halveerde de opname ten opzichte van 213 tot 53.1 m². De sterke terugval hangt deels samen met enkele grote verplaatsingen die in 213 hun beslag kregen. Desondanks is de vraagafname opmerkelijk, omdat in veel regio s juist sprake was van meer vraag. De stad Utrecht neemt gemiddeld 3% van de jaarlijkse vraag in de regio voor haar rekening. Zowel Utrecht als Flevoland hebben een forse nieuwbouwcapaciteit. De uitvoering daarvan roept echter veel discussie op, mede door de verwachting dat de leegstand hierdoor toeneemt. 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Flevoland Utrecht Nederland Mede door de lage vraag is de voorraad lege winkels in Midden-Nederland toegenomen in 214. In Flevoland ligt de leegstand rond het landelijk gemiddelde. Almere kent echter een aanmerkelijk lager aandeel leegstand dan Lelystad. In de provincie Utrecht ligt de leegstand op 6%. Daarmee ligt de leegstand in deze provincie ruim onder het landelijk gemiddelde van 7,5%. Gedurende 214 nam de leegstand in de provincie toe met bijna 3. m²; de sterkste stijging in jaren. Nagenoeg alle Utrechtse winkelsteden zagen de leegstand stijgen. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT MIDDEN-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,75 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,75 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,25-7, Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-7, Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-7, Zuid-Nederland 4,75-7, 5,-7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand, waaronder verschillende winkellocaties in Midden-Nederland. Het gevolg is een stijging van de aanvangsrendementen in veel plaatsen, ook op de betere locaties. De brandbreedte wordt bovendien groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Gedurende 214 stabiliseerde het aanvangsrendement op prominente locaties in de stad Utrecht. Factsheet winkels Midden-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Flevoland Almere 196.9 291.3 285.2 27.4 25.2 1.1 6.6 4-7 325-675 Lelystad 76.2 153.3 153.6 22.4 25.8 4.6 1.3 2-425 175-375 Noordoostpolder 46.4 86.9 87.3 5.3 4.4 5 175-325 15-3 Overig 82. 148.8 149. 21.8 17.9 1.7 2.1 - - Totaal Flevoland 41.5 68.3 675.1 76.9 73.3 16.9 1. - - Utrecht Amersfoort 152.4 293.8 298.6 14.6 18.6 12.3 5.9 35-65 3-55 Nieuwegein 61.3 114.3 124.2 5.9 13.2 9 9 25-6 225-5 Utrecht 334.2 526.4 552.2 34. 42.2 19.3 16.7 9-1.45 9-1.35 Veenendaal 63.5 174.2 179.1 13.9 16.5 4.6 7.3 3-55 3-5 Woerden 5.6 14.6 14.5 1.2 1.5 2.8 2.6 15-3 125-3 Zeist 61.7 94. 94.3 1.1 1.7 1.9 1.4 175-4 15-375 Overig 539.8 73.5 78.7 51.6 57.4 9.3 8.3 - - Totaal Utrecht 1.263.5 2.1.8 2.61.6 14.3 169.1 51.1 43.1 - - Totaal Midden-Nederland 1.665. 2.691.1 2.736.7 217.2 242.4 68. 53.1 - - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT MIDDEN-NEDERLAND

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Zuidwest-Nederland Voorraad winkelruimte in Zuidwest-Nederland (*1. m²) 24.798 5.749 934 Zuid-Holland Zeeland Overig Nederland De regio Zuidwest-Nederland heeft een voorraad van bijna 6,7 miljoen m² winkelruimte. Het grootste deel hiervan (85%) ligt in de provincie Zuid-Holland. Naar inwoners gemeten is de winkeldichtheid in Zeeland (2.453 m² per 1. inwoners) echter veel hoger dan in Zuid-Holland (1.597 m² per 1. inwoners). In Zuid-Holland is ruimte schaars, terwijl het winkelbestand in Zeeland omvangrijk is door het inkomend toerisme. De winkelvoorraad is vorig jaar met 57. m² toegenomen. Het grootste deel hiervan betreft nieuwbouw in Zuid-Holland. Opname winkelruimte in Zuidwest-Nederland (*1. m²) 25. 2. 15. 1. 5. Zeeland Zuid-Holland De vraag naar winkelruimte in de regio Zuidwest is voor het derde jaar op rij gedaald. In totaal is circa 161. m² opgenomen, wat weliswaar in lijn ligt met het langjarige gemiddelde. Samen zijn Den Haag en Rotterdam goed voor circa de helft van de jaarlijkse opname in de regio. De voorliggende periode vanaf 211, toonde uitzonderlijk veel vraag naar winkelruimte. De beweging in de markt en de jaarlijkse verschillen laten zien dat de vraag naar winkelruimte lastig voorspelbaar is. In de crisisjaren is er juist veel dynamiek ontstaan, vooral omdat meer goede locaties zijn vrijgekomen. 9,% 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% Zuid-Holland Zeeland Nederland De winkelleegstand in de provincie Zuid-Holland (7,8%) ligt boven het landelijk gemiddelde. In nagenoeg alle winkelsteden nam de leegstand toe in 214. Een uitzondering vormde Den Haag. Hoewel de winkelleegstand in Zeeland steeg, is de leegstand voor het eerst sinds 27 onder het landelijk gemiddelde gedoken. Opvallend is dat terwijl de leegstand in Zuid-Holland gestaag toeneemt, deze in Zeeland redelijk stabiel is. Delen van Zeeland hebben echter te maken met bevolkingskrimp, waardoor het draagvlak voor winkel voorzieningen onder druk staat. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,75 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,75 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,25-7, Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-7, Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-7, Zuid-Nederland 4,75-7, 5,-7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand. Hierdoor stijgen op veel plaatsen de aanvangsrendementen, ook op de betere locaties in Zuidwest-Nederland. In Rotterdam en Den Haag liggen de netto-aanvangsrendementen rond 4,75%, maar voor andere winkelsteden flink hoger. De brandbreedte wordt groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Factsheet winkels Zuidwest-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Zuid- Holland Alphen aan den Rijn 17.4 16. 168.1 1.9 16.7 3.9 5. 45-65 45-65 Barendrecht 47.5 135.6 138. 4.4 8.5 1.6 1.7 28-35 25-35 Capelle aan den IJssel 66.4 115.2 121.4 6.2 11.5 2.2 6.7 225-45 2-4 Delft 11. 176.3 177.7 12. 15.6 2.8 1.7 3-6 3-5 Den Haag 514.8 729.9 723.5 17.8 96.8 27.5 22. 9-1.45 85-1.4 Dordrecht 119.1 182.1 174.4 22.6 18.8 5. 5.7 225-525 225-5 Gorinchem 35.3 87.3 87. 4.8 9.3 6 1.2 325-5 3-5 Gouda 71.1 132.5 139.7 14.7 12.8 8.4 6.4 375-8 3-75 Leiden 121.8 158.7 159.4 12.1 16.5 5.9 12.8 25-8 2-8 Leidschendam- Voorburg 74. 12.9 14.2 11.4 11.6 3.1 2.2 35-625 325-6 Ridderkerk 45.2 7. 68.3 6. 6.6 1.6 1.7 23-35 225-325 Rijswijk 48.2 88. 89. 1.4 13.7 1.8 1.4 35-6 325-575 Rotterdam 624.8 994. 99.3 131.7 14.4 5.1 45.3 7-1.65 7-1.5 Schiedam 77. 98.3 97.3 2. 21.9 1.1 2.8 15-35 125-3 Vlaardingen 71.7 12. 121. 1.4 11.7 5. 3.7 25-45 25-4 Westland 14.4 177.5 177.4 12.4 11.3 1.6 1.4 3-45 275-425 Zoetermeer 124. 182.9 186.8 1.6 14.8 5.4 3. 35-65 3-6 Zwijndrecht 44.5 49.5 5.6 6.8 8.2 1.2 1. 25-45 25-4 Overig 1.22.6 1.973.618 1.974.7 167. 197.5 3.6 23.1 - - Totaal Zuid-Holland 3.6.8 5.68.3 5.748.8 582.2 644.2 159.4 148.8 - - Zeeland Goes 37.1 119. 119.3 11.8 13.2 1.6 3.7 25-55 25-525 Middelburg 47.6 129.5 127.6 13.3 12.6 1.1 9 225-55 225-5 Terneuzen 54.6 122.2 123.3 14.6 15.1 2.2 5 15-275 15-225 Vlissingen 44.6 78.5 78.7 14.1 15. 1.9 5.1 15-3 125-275 Overig 196.8 482.7 485. 4.4 44.9 1.4 2.6 - - Totaal Zeeland 38.7 931.9 933.9 94.2 1.8 8.2 12.8 - - Totaal Zuidwest-Nederland 3.981.5 6.612.2 6.682.7 676.4 745. 167.6 161.6 - - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT Zuid-Nederland Voorraad winkelruimte in Zuid-Nederland (*1. m²) 24.262 2.416 4.83 Limburg Noord-Brabant Overig Nederland In totaal telt de regio Zuid-Nederland 7,2 miljoen m² winkelruimte. Daarvan ligt een derde in de provincie Limburg en twee derde in Noord-Brabant. Noord-Brabant heeft na Zuid-Holland de meeste winkelmeters in Nederland. Dat lijkt verrassend, maar naar inwoners gemeten is de winkeldichtheid in Noord-Brabant (1.929 m² per 1. inwoners) lager dan in Limburg (2.161 m² per 1. inwoners). De winkelvoorraad in Zuid-Nederland nam in 214 met ruim 26. m 2 toe. Winkelruimte wordt sporadisch aan de voorraad onttrokken. Opname winkelruimte in Zuid-Nederland (*1. m²) 16. Limburg Noord-Brabant 14. 12. 1. 8. 6. 4. 2. De vraag naar winkelruimte in de regio Zuid-Nederland is in 214 gestegen tot 182.4 m². Zowel in Limburg als in Noord- Brabant steeg de opname. Daarbij valt op dat de stijging zich vooral concentreerde in enkele winkelsteden zoals Helmond, Tilburg en Heerlen. Gemiddeld is in de afgelopen tien jaar 14 duizend m² per jaar verhuurd. De beweging in de markt en de jaarlijkse verschillen laten zien dat de vraag naar winkelruimte lastig voorspelbaar is. In de crisisjaren is er juist veel dynamiek ontstaan, vooral omdat meer goede locaties zijn vrijgekomen. 12,% Limburg Noord-Brabant Nederland 1,% 8,% 6,% 4,% 2,%,% De winkelleegstand in Zuid-Nederland ligt in beide provincies boven het landelijk gemiddelde. Limburg heeft met 1,9% leegstand zelfs met afstand de meeste lege winkels in Nederland. In beide provincies is sprake van een stijgende trend die zich versterkt uit op secundaire winkellocaties, woonboulevards en bij solitaire winkels. De hoge leegstand in Limburg is een combinatie van een relatief grote winkelvoorraad, de snel vergrijzende bevolking en de verschuiving van winkelaankopen naar internet. 1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT ZUID-NEDERLAND

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen winkels in Nederland (in procenten) 213 214 Noord-Nederland 4,75-7,5 4,75-7,75 Oost-Nederland 5,25-7,25 5,25-7,75 Noordwest-Nederland 4,5-6,75 4,25-7, Midden-Nederland 4,5-6,5 4,5-7, Zuidwest-Nederland 4,75-6,5 4,75-7, Zuid-Nederland 4,75-7, 5, - 7, De investeringsmarkt voor winkels verandert. De waardeontwikkeling van winkelvastgoed is onzeker door hogere (leegstands)risico s en neerwaartse druk op huurprijzen. Dat geldt zeker voor gebieden met relatief veel leegstand, waaronder diverse winkelgebieden in Zuid-Nederland. Hierdoor stijgen op veel plaatsen de aanvangsrendementen, ook op de betere locaties. Op de beste locaties in Limburg en Noord- Brabant liggen de netto-aanvangsrendementen rond 5%. De brandbreedte wordt groter, een signaal dat de markt verder divergeert. Factsheet winkels Zuid-Nederland Provincie Gemeente Inwoners Voorraad in m² Leegstand in m² Opname in m² Bandbreedte in /m² 214 213 214 213 214 Gem 29-213 214 213 214 Limburg Heerlen 87.6 338.7 334.7 49.9 48.8 5.1 2.7 25-75 35-65 Maastricht 122.7 245. 25.4 23.2 33.4 7.4 7.6 5-1.4 75-1.4 Roermond 57. 232.8 235.5 25.3 23.7 2.9 1. 2-6 3-6 Sittard-Geleen 93.7 23.1 219.7 42.2 44.4 3. 3. 15-4 2-4 Venlo 1.5 27.6 278.5 25. 3.6 5. 6 25-55 3-6 Weert 48.9 121.6 124.9 14.6 19.2 1.3 2.6 15-4 2-4 Overig 67.7 959.4 971.9 163. 165.6 8.7 17.4 - - Totaal Limburg 1.118.1 2.398.2 2.415.6 343.2 365.7 33.4 52.9 - - Noord- Brabant Bergen op Zoom 66.3 152.8 154.1 13.9 17.4 1.5 9.6 15-425 2-45 Breda 181.4 413.2 414.5 39.7 42.5 16.9 11.4 4-1. 55-1. Eindhoven 223.3 443.4 441.7 55.3 6.6 21.1 19.2 4-1.35 75-1.35 Helmond 89.7 178.8 183.6 16.3 27. 3.9 16.8 25-55 25-55 Den Bosch 144.2 285.6 2856 19.2 19.2 8.2 4.3 4-1.5 6-1.5 Oosterhout 53.8 11. 18.6 6.6 8.1 2.3 2.1 3-5 325-475 Oss 85.2 155. 15.8 21.3 16.1 1.2 5.8 2-4 2-45 Roosendaal 76.9 183.6 183.7 28.6 28.9 2.5 3.1 25-55 4-55 Tilburg 211.6 319.7 327.1 29.4 29.6 9.4 23.9 35-9 3-1. Uden 41.1 15.9 151.2 14.4 19.3 3.6 1.3 275-55 25-5 Waalwijk 46.7 129.6 132.4 8.8 17. 1.4 2.2 175-475 175-45 Overig 1.974. 3.745.2 3.749. 381.9 4.7 77.271 91.1 - - Totaal Noord-Brabant 2.489.3 4.794. 4.82.8 491. 519.7 97.671 129.5 - - Totaal Zuid-Nederland 3.67.4 7.192.2 7.218.4 834.2 885.4 131.71 182.4 - - Disclaimer Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research (3-232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van publicatie afspelen. Contactgegevens Leidseveer 5, 3511 SB Utrecht Postbus 2244, 35 GE Utrecht (3) 232 39 11, info@fghbank.nl www.fghbank.nl Bronnen FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL, Locatus 2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN WINKELMARKT ZUID-NEDERLAND