SPECIALIST GEDRAG Algemeen Leraren staan voor de taak om passend onderwijs te bieden aan alle leerlingen. In veel gevallen levert dit geen problemen op. Echter: als leerlingen lastig, ongehoorzaam, druk, teruggetrokken of agressief gedrag vertonen, wordt het werk moeilijker. Dat vraagt van de leraar speciale kennis, vaardigheden, flexibiliteit en vooral kalmte. Maar hoe reageer je als de relatie onder spanning staat en de klas geïnteresseerd toekijkt hoe jij als leraar in deze situatie gaat handelen? Kortom, leraren ervaren in toenemende mate handelingsverlegenheid in situaties die steeds complexer lijken te worden, in situaties waar ook de ouders en de samenleving kritischer worden op de gedragsaanpak binnen de school. De opleiding tot Specialist Gedrag biedt nieuwe perspectieven om met de uitdagingen van morgen om te gaan. Binnen deze opleiding is ruimschoots aandacht voor onderwerpen die de soms moeizame interactie tussen leraar en leerling of leerling en klas verduidelijken. De optimalisatie van de normale ontwikkeling is het vertrekpunt. De nadruk ligt in eerste instantie op goed, handelingsgericht onderwijs en de preventie van probleemgedrag. Later verleggen we de aandacht naar moeilijk verstaanbare gedragingen en de rol van de gedragsspecialist in de schoolorganisatie. Want wat wordt die specialist eigenlijk: de kanjer in de eigen klas, de begeleider van collega s, de kenniswerker in het team, de specialist voor het samenwerkingsverband? Gedurende de opleiding zoeken we daar een antwoord op. Specialist Gedrag is uitdragend, speurt naar actuele ontwikkelingen en is een deskundige partner voor externe contacten. De opleiding is opgebouwd uit verschillende modules. De student maakt een keuze uit: Gedragsontwikkeling: mogelijkheden en belemmeringen, Probleemgedrag: preventie en interventie, School en sociaal emotioneel leren, Passend handelen bij complex gedrag, Sociale veiligheid, MBO en gedrag. Naast deze modules is er ook een generiek aanbod: Orthopedagogiek, Communicatie, in contact en Praktijkgericht onderzoek. In overleg met uw studieloopbaanbegeleider bepaald u welke modules u wilt volgen. U krijgt binnen ieder module de gelegenheid om uw eigen praktijksituatie in te brengen en nader te onderzoeken. Ieder module sluiten we af met een prestatie. Binnen een prestatie toont u aan dat u in staat bent theorie en praktijk met elkaar te verbinden. Voor wie Deze masteropleiding Specialist Gedrag is geschikt voor leraren met diverse taken of functies binnen het primair onderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs of mbo en die zich willen verdiepen in het gedrag van leerlingen. Gedragsspecialisten kunnen daarbij diverse ambities hebben: excelleren binnen de eigen klas in de omgang met leerlingen, adviseren en begeleiden van collega s bij lastige opvoedsituaties, het organiseren van gedragstrainingen voor leerlingen binnen de eigen school en/of het deelnemen aan expertisegroepen binnen het scholennetwerk. De elektronische leeromgeving van deze opleiding biedt ruimte aan studenten die werkzaam zijn binnen de verschillende werkvelden. Er is een specifiek aanbod/ bronmateriaal voor professionals uit het (speciaal) basisonderwijs, leerlingen in de vroeg en voorschoolse situatie, speciaal onderwijs en het VO/MBO. De opbouw* Onderwijseenheden Studiepunten (European credits) Praktijkgericht Onderzoek 15 Educational Needs 5 Communicatie 5 Gedragsontwikkeling: mogelijkheden en belemmeringen 5 Probleemgedrag: preventie en interventie 5 School en sociaal emotioneel leren 5 Passend handelen bij complex gedrag 5 Sociale veiligheid 5 MBO en gedrag 5 Kritische reflectie 5 Totaal 60 *De volgorde van deze modules kan binnen het rooster gewijzigd worden.
Een beschrijving van de opleiding en de onderwijseenheden Praktijkgericht Onderzoek U verricht een praktijkgericht onderzoek naar een onderwijskundig of pedagogisch aspect van de wijze waarop in uw eigen praktijk wordt omgegaan met verschillen in gedrag. Uw onderzoek levert zo een wezenlijke bijdrage aan de kwaliteit van opvoeding en onderwijs binnen uw eigen school. Educational Needs Deze module vormt de start van de opleiding. Deze module is bedoeld om u een theoretisch en praktisch kader te bieden voor het traject dat voor u ligt. De aandacht voor hulp aan leerlingen waarbij leren en ontwikkelen niet vanzelf gaat is voortdurend aan verandering onderhevig. Zo kunt u als professional in het reguliere onderwijs niet meer om Passend Onderwijs heen en hebt u, meer dan tot nu toe, te maken met leerlingen die extra aandacht vragen. Tegelijkertijd staat u als leraar in het Speciaal Onderwijs, het Speciaal Voortgezet Onderwijs of MBO voor nieuwe uitdagingen bij het werken met leerlingen met vaak zeer complexe ondersteuningsvragen. Voor alle professionals geldt dat zij, ieder vanuit de eigen discipline, op talloze momenten keuzen moeten maken ten behoeve van het welzijn van deze leerlingen. Het is van belang dat dit gebeurt vanuit een grondige doordenking van de plaats en de positie van deze leerlingen, nu en in de toekomst. Orthopedagogiek is bij uitstek de wetenschap die professionals hierbij kan helpen. Het is de wetenschap die zich richt op leerlingen in problematische onderwijs-, leer- en opvoedingssituaties. U bestudeert wat de betekenis is van de orthopedagogiek en welke verschillende stromingen en opvattingen daarover van de afgelopen eeuw een rol speelden. Orthopedagogiek is een handelingswetenschap, die opvoeders en leraren perspectief biedt om hun handelingsverlegenheid op te heffen en weer perspectief te bieden aan de betrokkenen. U bestudeert de meest recente publicaties op het gebied van handelingsgericht werken en passend onderwijs en u gaat na hoe handelingsgericht u werkt in uw onderwijssetting. U bestudeert theorie en praktijktoepassingen over de oplossingsgerichte benadering (Cauffman & van Dijk, 2009) in het onderwijs en gaat in gesprek met leerlingen en collega s. In deze module wordt u uitgedaagd uw impliciete ideeën over orthopedagogisch denken en handelen te expliciteren. Communicatie In uw beroep komt u in contact met vele en diverse gesprekspartners: leerlingen, collega s en ouders. U verhoudt zich tot deze gesprekspartners in verschillende systemen of groepen: de leerling, de klassengroep, het team en de dynamische driehoek tussen leerling, ouder en leraar. Het kennen en kunnen hanteren van gespreksstructuren en - technieken en het kiezen van de juiste interactiestijl zijn daarbij van belang. In deze module wordt daarom aandacht besteed aan uw persoonlijke communicatiestijl en op welke wijze u die effectief kunt inzetten in contact met de ander. Er is daarbij vanuit de theorie en praktijk aandacht voor. Gedragsontwikkeling: mogelijkheden en belemmeringen In deze module is optimalisatie van de normale gedragsontwikkeling het uitgangspunt. De ontwikkeling van gedrag wordt belemmerd of gestimuleerd in interactie met de omgeving. Ontwikkelingsbelemmeringen kunnen benaderd worden vanuit de opvatting dat deze de dialoog en interactie tussen opvoeder, kind/jongere en omgeving zodanig verstoren dat de ontwikkeling van het kind /de jongere met zijn specifieke mogelijkheden (en onmogelijkheden) belemmerd of vertraagd wordt. We onderzoeken welke risicofactoren in de leer- en leefomgeving van de leerling een rol spelen. We kijken in het bijzonder naar (digitaal) pesten en kindermishandeling. Daarnaast bekijken we in hoeverre leerling-kenmerken de match met die omgeving kunnen verstoren. In de zoektocht naar ontwikkelingsmogelijkheden leggen we de nadruk op primaire preventie in school en klas. We staan uitgebreid stil bij protectieve factoren zoals het handelen en de rol van leraren, klassenmanagement, het opstellen en handhaven van regels, het uitspreken van gedragsverwachtingen, de pedagogische mogelijkheden van ouders en de invloed van de peergroup en de sociale media. De ontwikkeling van klas naar groep, groepsdynamica, zal nader uitgewerkt worden. Probleemgedrag: preventie en interventie Binnen deze module is het model van handelingsgericht werken het theoretische kader voor de omgang met gedragsproblemen. Handelingsgericht werken houdt in dat een leraar een verantwoord stappenplan gericht en planmatig doorloopt met als doel (probleem-) gedrag van leerlingen te beïnvloeden. Zowel het voorkomen als het aanpakken van probleemgedrag wordt verder uitgewerkt. Er wordt zicht gegeven op diverse actuele theoretische benaderingen waaronder de cognitief-gedragstherapeutische benadering, de oplossingsgerichte benadering en de schoolbrede gedragsaanpak Positive Behavior Support. Nadat probleemgedrag is gesignaleerd, wordt het gedrag van de leerling binnen de context van de schoolsituatie geobserveerd en geanalyseerd. De uitgangspunten van de functionele analyse worden hierbij als leidraad gehanteerd. Vervolgens kan met behulp van lichte of zware gedragsinterventies een groepsplan gedrag of een individueel handelingsplan ontwikkeld worden waarmee planmatig en opbrengstgericht gewerkt kan worden. De leerling wordt nadrukkelijk betrokken bij de afstemming van de doelen van het gedragsveranderingsplan. De leerling wordt gezien als een actieve deelnemer aan het
opvoedingsproces. Voor welke interventie er ook gekozen wordt om probleemgedrag aan te pakken, de rol van de leraar kan hierbij niet buiten schot blijven. Er zijn veel materialen en middelen op de markt die als interventie bij probleemgedrag ingezet kunnen worden. Om tot een verantwoorde keuze te komen, wordt er vanuit een tweetal invalshoeken naar de materialen gekeken: theoretisch uitgangspunten en aangetoonde effectiviteit (evidence-based) enerzijds en praktische inzet en haalbaarheid anderzijds. School en sociaal emotioneel leren Voor een toekomstig Specialist Gedrag is het nuttig om te kijken naar de schoolaanpak rondom sociaal emotioneel leren. In deze module staat vooral de kwaliteitszorg op schoolniveau centraal. Deze kwaliteitszorg is te plaatsen in een model voor integrale preventie: de preventiepiramide. Dit model geeft zicht op de visie en het dagelijks handelen van de school: wordt er vooral gewerkt vanuit een positief gerichte oriëntatie op fundamentele preventie waarbij het welzijn van leerling en leraar voorop staat? Of is er meer sprake van een negatieve oriëntatie met een toenemende probleemgerichtheid? Vanuit bovenstaande vragen komen we op nieuwe vragen: Welke plaats neemt het sociaal emotioneel leren op school in? Hoe wordt er gedacht over preventie van probleemgedrag? Hebben we een veiligheidsbeleid? Hoe gaat de school om met het voorkomen en aanpakken van pesten? Welke niveaus van zorg worden geboden? Welk zorgprofiel heeft de school? In deze module werken we ook de theorie van het handelingsgericht werken verder uit. We bezien de theorie in het licht van ontwikkelingen die op dit moment in het onderwijs plaatsvinden, zoals passend onderwijs voor alle leerlingen. Tevens gaan we in op de rol van de Specialist Gedrag: wie wil je straks zijn in je klas of school? We zien dat een deel van de studenten ervoor kiest om in de eigen klas uit te groeien tot een heel goede leraar die met alle typen gedrag kan omgaan. Anderen hebben ambities om de klas te verlaten en meer te betekenen voor collega s in de bouw, voor de school in zijn geheel of voor het samenwerkingsverband. Er zijn zelfs studenten die plannen maken voor het uitoefenen van een zelfstandige praktijk. Passend handelen bij complex gedrag In deze module draait het om gedrag van leerlingen dat vraagt om toegesneden competenties van de leraar: passend handelen. Het gaat om situaties waar de basiskennis en de vaardigheden van alledag tekort schieten. Het gaat hier niet alleen om het goed kunnen beschrijven van gedrag, maar ook om het verklaren van gedrag. Er wordt ingegaan op diverse verschijningsvormen van gedrag: gedrag dat naar buiten toe is gekeerd (externaliserend) en gedrag dat naar binnen toe is gekeerd (internaliserend). We zullen zien dat het in onderzoek gebruikelijk is om gedrag categoriaal in te delen. We staan op kritische wijze stil bij de vraag in hoeverre dat recht doet aan de eigenheid van de leerling en de visie van de school. Een aantal gedragsstoornissen passeren de revue waarbij we steeds vanuit een handelingsgericht kader kijken naar de onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van alle betrokken partijen: de leerling, de groep, de leraar, de school en de ouders. Vanuit deze verschijningsvormen van gedrag komen we ook bij de wijze waarop scholen gericht interventies kunnen inzetten. Voorbeelden van dergelijke interventies zijn methoden voor sociaal-emotioneel leren en agressietrainingen. Ook crisisinterventie zal binnen deze module een plek krijgen. Het passend handelen rond gedrag kan ook tot uiting komen in onderwerpen als de mogelijkheden en persoonlijke grenzen van de leraar (omgaan met ervaren kracht en onmacht bij specifieke gedragsstoornissen), ontwikkelingsperspectieven, de zin van time-out en switch, huiselijk geweld, rouwverwerking of leerlingen met oorlogservaringen. Sociale veiligheid In deze mastermodule staan verschillende perspectieven op sociale veiligheid (in het bijzonder agressie/pesten in het onderwijs/ radicalisering) centraal, zodat u een onderbouwde visie kunt formuleren die uw handelen in de beroepspraktijk richting kan geven. Allereerst kijken we naar de definities van agressie, pesten en radicalisering, hoe een definitie nuttig is in onderzoek en bepalend voor het denken en handelen in de praktijk. Ook wordt ingegaan op verschillende perspectieven zoals die in de praktijk en wetenschap te onderscheiden zijn: ecologisch kader, sociale informatieverwerkingsprocessen, oplossingsgerichte benadering en een probleemgerichte blik. Er komen verschillende processen rond sociale veiligheid aan bod. Veelal gaat het om groepsprocessen, de wijze waarop macht en machteloosheid worden vastgezet in rollen en normen. Er zijn echter ook op individueel niveau bepalende factoren. We zullen o.a. ingaan op zelfeffectiviteit en kwetsbaarheid. Ook de persoonlijke beleving van de leraar komt aan bod: wat doet het met je als je slachtoffer of getuige bent van agressieve gedragingen en denkbeelden door leerlingen? Tevens staan interventies op school centraal. Wat is het wettelijk kader waarbinnen Nederlandse scholen moeten opereren en welke keuzes zijn daarbinnen mogelijk? MBO en gedrag Het gedrag van sommige jongeren in hun vrije tijd loopt de spuigaten uit: agressie, geweld, pesten en bijvoorbeeld vernielingen aanrichten. Maar ook tijdens de schooluren gebeurt er het nodige. Docenten in het mbo ervaren dagelijks gedragsproblemen in hun lessen. Het kan gaan om jongeren met motivatieproblemen, faalangst, regelovertredend gedrag en digitaal pesten. In deze mastermodule kijken we vanuit twee invalshoeken naar de problematiek:
De eerste invalshoek is de ecologische. Gedrag van jongeren wordt mede bepaald door de omgeving waarin ze leven, door de vrienden waar ze mee omgaan en door de manier waarop er in de school met hen wordt omgegaan. De tweede invalshoek is de psychopathologie. Sommige jongeren zijn gediagnosticeerd en hebben een etiket meegekregen: adhd, autisme, gedragsstoornis. We zullen kijken wat de diverse stoornissen inhouden en hoe de gedragskenmerken kunnen worden omgezet naar onderwijsbehoeften. Kritische reflectie De kritische reflectie levert een overall beeld op van hetgeen tijdens de opleiding voor uw competentieontwikkeling van belang is geweest. De belangrijkste toetsstenen zijn de eindkwalificaties. U reflecteert kritisch op het 'waarom' van de keuzes die u maakte en het effect van die keuzes op uw onderwijspraktijk en op uw persoonlijke groei als professional. Eindkwalificaties Alle specialisaties die leiden tot het diploma 'Master Special Educational Needs', richten zich op drie domeinen van eindkwalificaties: A. Eindkwalificaties die betrekking hebben op het werken met en voor leerlingen, met aandacht voor: Leer- en leefomgeving, begeleiding van leerlingen, de leraar als persoon. B. Eindkwalificaties die betrekking hebben op het werken in en voor de organisatie, met aandacht voor: Schoolontwikkeling, begeleiding van collega s, kenniscirculatie, de leraar als participant in de verandering. C. Eindkwalificaties die betrekking hebben op het professioneel handelen en beroepsontwikkeling, met aandacht voor: Onderzoekende houding, maatschappelijk besef, reflectie en ontwikkeling. Beoordeling van uw prestatie Van toekomstige HBO masters verwachten we enerzijds een hoog niveau in de omgang met probleemgerichte theorieën, en anderzijds diepgaande reflectie op eigen vaardigheden, overtuigingen, waarden en kernkwaliteiten. Het leerteam is hierbij een belangrijke sparringpartner. Bij elke module laat u aan de hand van producten zien op welke wijze de inhouden verwerkt zijn. We beoordelen uw prestaties aan de hand van criteria die bij elk module vermeld staan. De inhouden van de beoordeling staan in directe relatie tot de hierboven beschreven eindkwalificaties. Medestudenten en personen uit het werkveld kunnen betrokken worden bij de beoordeling. Vooraf zijn hierover afspraken gemaakt met u. Digitaal portfolio U werkt vanaf het begin van de opleiding met een digitaal, ontwikkelingsgericht portfolio. Dit is een digitale map waarin u gedurende uw opleiding uw studiemateriaal verzamelt en zo uw ontwikkeling tot Master Special Educational Needs beschrijft en verantwoordt. Bronnen De kennisbank van deze opleiding bevat een veelheid aan actuele bronnen: de literatuurlijst die gekoppeld is aan de verschillende onderwerpen met daarnaast veel digitale data en verwijzingen. Per onderwerp wordt aangegeven welke eindkwalificaties en welke onderliggende competenties van belang zijn. U laat zien dat u kennis gebruikt als gereedschap bij het oplossen van praktijkproblemen. Sleutelwoorden Gedragsontwikkeling: belemmeringen en mogelijkheden: Gedragsproblemen, preventie, schoolvisie, beschermende en risicofactoren, onderwijs en ondersteuningsbehoeften, SWPB, Executieve Functies, groepsvorming, pesten, kindermishandeling, de rol van de leraar. Probleemgedrag, preventie en interventie: probleemgedrag, gedragsfunctieanalyse (GFA), handelingsgericht werken, oplossingsgerichte benadering, cognitief-gedragstherapeutisch benadering, gedragsveranderingsplan, groepsplan gedrag, interventies, attitude, sociale invloed en effectiviteit. School en sociaal emotioneel leren: Kwaliteit sociaal emotioneel leren, veiligheid, cyclische verbetering eigen onderwijspraktijk, preventie, kwaliteitszorg, zorgstructuur, handelingsgericht werken, handelingsgerichte diagnostiek, passend onderwijs en de rol van de ouders, oriëntatie beroepsontwikkeling, rol van de gedragsspecialist.
Passend handelen bij complex gedrag: Externaliserend en internaliserend gedrag, prevalentie van gedragsstoornissen, verschijningsvormen van gedrag, begrijpen en verklaren van gedrag, psycho-educatie, crisisinterventie, persoonlijke grenzen en mogelijkheden, ontwikkelingsperspectieven, time-out, huiselijke geweld, rouwverwerking, leerlingen met een vluchtelingachtergrond. Sociale veiligheid: Sociale veiligheid, agressie, pesten, sociale informatieverwerking, preventie, interventie, conflictsituaties, escalatie, ecologische visie, oplossingsgerichte benadering, probleemgerichte benadering, groepsprocessen, zelfeffectiviteit en kwetsbaarheid, radicalisering, sociale veiligheid. MBO en gedrag: Ecologische visie, gedragsproblemen, agressie, pesten, geweld, motivatieproblemen, faalangst, gedragsstoornissen, onderwijsbehoeften. Meer informatie Bezoek onze informatiebijeenkomsten of neem contact op met de regiokantoren. Kijk voor meer informatie op www.seminarium.hu.nl