een elektronisch wandelhulpmiddel voor (beginnend) dementerenden informatieboekje voor cliënt en zorgverleners PROJECTUITVOERING dr. H.P. de Greef dr. ir. B.J.A. Kröse drs. ing. F.N. Hagethorn drs. M.E. Helmer EEN SAMENWERKINGSPROJECT VAN
Inleiding Dit informatieboekje is geschreven voor cliënten, zorgverleners en andere personen of instanties die geïnteresseerd zijn in Project Audiogids. In dit boekje wordt uitgelegd wat nu precies is, waarom het wordt uitgevoerd, welke personen betrokken (kunnen) zijn bij het project, op welke manier we uitvoeren en waar we nu druk mee bezig zijn. is in juli 2006 van start gegaan. Het uiteindelijke doel van het project is te komen tot goede en door onderzoek gefundeerde richtlijnen voor een elektronisch wandelhulpmiddel ter ondersteuning van zelfstandige wandelingen van (beginnend) dementerende mensen. Daarnaast willen we in samenwerking met het MKB een klein en betrouwbaar prototype afleveren dat gemakkelijk in het gebruik is. Meer weten of mee doen? Alle suggesties en hulp zijn natuurlijk van harte welkom! Kent u iemand die aan ons project zou willen deelnemen of wilt u zelf aan het onderzoek meewerken? Neem dan contact met ons op via onderstaande contactgegevens. Ook wanneer u graag meer informatie wilt omtrent kunt u ons op deze wijze bereiken. In regio noord Nederland Francesca Hagethorn (Universiteit van Amsterdam) 036-5480741 06-25111534 f.n.hagethorn@gmail.com Het Alnovum t.a.v. F.N. Hagethorn P.J. Oudweg 25 1314 CH Almere In regio zuid Nederland Marlieke Helmer (Technische Universiteit Eindhoven) 040-2475286 06-49306988 m.e.helmer@tue.nl TU Eindhoven TM IPO 1.25 t.a.v. M.E. Helmer postbus 513 5600 MB Eindhoven Inhoudsopgave Wat is?... 3 Waarom wordt uitgevoerd?... 3 Wie draagt bij aan?... 4 Hoe gaat het onderzoek in zijn werk?... 5 Waar zijn we momenteel druk mee bezig?... 6 En verder?... 7 2
Wat is? is een samenwerkingsproject tussen de Technische Universiteit van Eindhoven en de Universiteit van Amsterdam dat gefinancierd wordt door SenterNovem IOP. Het project heeft ten doel een klein TomTom-achtig wandelhulpsysteem te ontwikkelen om mensen met geheugenproblemen de juiste weg te wijzen naar een bepaalde bestemming. De route-instructies zullen met behulp van gesproken tekst via een audio-oortje aan de wandelaar gegeven worden. Ook wordt er gekeken naar wat zo n apparaatje allemaal zou moeten kunnen en hoe het eruit zou moeten zien. Waarom wordt uitgevoerd? Het is voor ieder mens belangrijk om in ieder geval zo lang mogelijk de regie over het leven in eigen handen te houden en zelfredzaam te zijn. Het onthouden van bijvoorbeeld een wandelroute of de bestemming waar men naar toe op weg is kan lastig worden wanneer het kortetermijngeheugen niet goed meer werkt. Hierdoor worden zelfstandige wandelingen vaak niet of nauwelijks meer ondernomen. De zorgverlener zal bijvoorbeeld mee moeten lopen om de weg te wijzen of de wandelaar moet een alarmapparaatje bij zich dragen om aan de zorgverlener kenbaar te kunnen maken wanneer hij of zij onderweg problemen ondervindt. Beide gevallen vergen van zowel de cliënt als de zorgverlener veel tijd en energie. Met richten we ons op het opstellen van richtlijnen voor een apparaatje dat men tijdens een wandeling mee kan nemen om de weg te wijzen, ongeveer zoals autonavigatie werkt. We concentreren ons enkel op audio-boodschappen omdat we het de wandelaar zo gemakkelijk mogelijk willen maken door hem of haar zo min mogelijk nieuwe handelingen te laten leren en uitvoeren tijdens het wandelen. Om die reden werken we bijvoorbeeld niet met een beeldschermpje waarop instructies verschijnen en dat bediend moet worden, waardoor men zich niet meer op de weg kan concentreren. Wij willen enkel het gehoor gebruiken om de boodschappen aan een cliënt door te geven, net alsof er iemand naast hem of haar loopt. Met de uiteindelijke ontwikkeling van de Audiogids proberen we verdwalen te voorkomen, cliënten langduriger eigen regie te geven over hun mobiliteit en hun zelfredzaamheid te vergroten. Ook zouden zo de mantelzorgers van deze mensen enigszins ontlast kunnen worden. 3
Figuur 1 Jabra BT320S Bluetooth audio-oortje gebruikt in dit onderzoek. Figuur 2 Deelnemer met test-apparaatje. Wie draagt bij aan? Om te kunnen onderzoeken of mensen met geheugenproblemen baat zouden kunnen hebben bij een elektronisch wandelhulpmiddel en zo ja, hoe dat apparaatje dan het beste zou kunnen werken, hebben we vanuit verschillende bronnen informatie nodig. Het team wat verantwoordelijk is voor is bewust heel divers gekozen, waardoor het op dit moment bestaat uit informatici, psychologen en mens-techniek-interactie deskundigen. Op deze manier kunnen we alle facetten die aan bod horen te komen bij het ontwikkelen van de Audiogids op een deskundige manier bezien. Voorts hebben we aan de hand van de bevindingen van andere onderzoekers vooronderzoek gedaan naar dementie, het vermogen van mensen om de weg naar een bepaalde bestemming te vinden en de interactie tussen voorgenoemde onderwerpen. Naast de lessen die wij uit deze literatuurstudies leren vinden we het erg belangrijk dat we van cliënten, zorgverleners en experts uit de zorgsector en het bedrijfsleven horen en leren wat hun wensen met betrekking tot de Audiogids zijn en waar rekening mee gehouden dient te worden. Immers; niemand weet beter waar mensen met een geheugenproblematiek behoefte aan hebben als juist deze mensen. Evenzeer is het belangrijk om van experts uit de technische sector te weten te komen wat de mogelijkheden binnen de huidige technologie zijn voor het ontwerpen van richtlijnen voor de Audiogids. Op zowel de Technische Universiteit van Eindhoven als de Universiteit van Amsterdam wordt gewerkt aan het leggen van contacten met cliënten, zorgverleners en experts. Ook wordt er op beide locaties gewerkt aan technische en niet-technische onderdelen van dit project. 4
Hoe gaat het onderzoek in zijn werk? Wanneer we ons een goed beeld willen kunnen vormen over hoe een dergelijk elektronisch wandelhulpsysteem zou moeten werken, moeten we nadenken over allerlei verschillende facetten van het uiteindelijke apparaatje, zoals: - Wat moet het apparaatje allemaal kunnen? o Welke boodschappen moet het kunnen geven? o Welke functies moet het apparaatje hebben? o en meer - Hoe moeten de boodschappen gegeven worden? o Moet het apparaatje zeggen Ga linksaf of bijvoorbeeld liever Ga linksaf bij de HEMA? o Moet het een mannenstem of een vrouwenstem zijn? o Hoe ver voor een beslispunt moet een instructie gegeven worden? o en meer - Hoe zou het apparaatje er het beste uit kunnen zien? o Hoeveel knopjes zouden erop moeten en kunnen? o Hoe groot moet of mag het apparaatje zijn? o en meer - Hoe zou het apparaatje het best te bedienen kunnen zijn voor zowel de cliënt als de zorgverlener? o Hoe kan de zorgverlener het apparaatje straks het makkelijkst instellen? o Hoe kan de cliënt het apparaatje straks het makkelijkst bedienen? o en meer Voorop staat bij ons steeds de vraag: WAAR HEBBEN MENSEN MET DEMENTIE NU PRECIES BEHOEFTE AAN? Naast deze praktische vragen onderzoeken we ook de technische kant die nodig is voor het ontwikkelen van de Audiogids. Deze kant heeft meer te maken met hoe we bijvoorbeeld het beste het Global Positioning System (afgekort GPS) kunnen gebruiken. GPS werkt met behulp van satellieten. Die satellieten geven de Audiogids de positie, in coördinaten, van de cliënt door. Zo weet de Audiogids in welke richting de cliënt loopt. Een van de problemen die zich bij GPS voordoen is dat de verbinding met de satellieten wegvalt als er bijvoorbeeld onder een bruggetje door gewandeld wordt. Hoe gaan 5
we hier mee om? Hoe kunnen we dit opvangen met andere technologie? Ook dit zijn vragen waar we binnen onderzoek naar doen. Om goed uit te kunnen puzzelen wat de antwoorden op bovenstaande vragen zijn zullen we onderzoek moeten doen. Dit onderzoek naar de technische en niet-technische facetten van de Audiogids doen we door: 1. te praten met en te luisteren naar zo veel mogelijk cliënten, zorgverleners en experts uit de zorg en het bedrijfsleven. Op die manier leren we wat zij denken dat een geschikt antwoord zou kunnen zijn op bovenstaande vragen. 2. te lezen wat andere onderzoekers, wereldwijd, al hebben ontdekt en bedacht. Deze lessen nemen we mee in ons ontwerp. 3. proefversies van de Audiogids te testen, waardoor de cliënten een voorproefje kunnen krijgen van een dergelijk wandelhulpmiddel. Zo leren we wat cliënten van het apparaatje vinden, hoe ze met de te testen functies omgaan en hoe dat eventueel beter kan. Waar zijn we momenteel druk mee bezig? Op dit moment doen we onderzoek naar wat de beste manier lijkt om de audio-boodschappen te geven. Op de Technische Universiteit Eindhoven loopt een deelonderzoek waarin getest wordt of, naast gesproken audio-boodschappen, piepjes, toontjes of andere manieren van het aangeven van de richting prettig werkt. De Universiteit van Amsterdam houdt zich momenteel bezig met onderzoek naar hoe gesproken route-instructies het meest prettig gegeven kunnen worden. Hierbij wordt gekeken naar of mensen het prettig vinden als er herkenningspunten gebruikt worden als er een audio-boodschap gegeven wordt of dat dit juist verwarring met zich meebrengt. een recent praktijkvoorbeeld We hebben contact gezocht met zorginstellingen en gesproken met cliënten en zorgverleners over dit project. Een aantal cliënten is gevraagd om met de audio-oortjes (zie figuur 1, 2 en 3) een wandeling in hun eigen buurt te maken samen met twee onderzoekers van het Audiogids-team en een begeleider van de zorginstelling. Het audio-oortje gaf tijdens de wandeling bij elk 6
beslispunt een boodschap met waar de wandelaar linksaf of rechtsaf moest gaan. Gedurende de eerste helft van de wandeling werd via de audio-oortjes alleen de richting gegeven (links/rechts/rechtdoor) terwijl er tijdens de tweede helft van de wandeling naast de standaard links/rechts/rechtdoor-instructies ook herkenningspunten gebruikt werden, zoals Ga linksaf richting de HEMA. Na een leuke en ontspannen wandeling, waarbij de cliënt ondersteund werd door de boodschappen via het oortje, vroegen we de cliënt wat hij of zij van het apparaatje vond. Van de belevingservaringen van de cliënten en de eventuele moeilijkheden die zij tijdens de wandeling ervaren kunnen we vervolgens leren wat er mogelijkerwijs veranderd zou moeten worden aan de testversie van de Audiogids of wat al wel erg op prijs gesteld wordt. Figuur 3 Deelnemer en onderzoeker aan de wandel. En verder? loopt door tot eind 2008. Hierbij zullen cliënten, zorgverleners en experts uit de zorg en het bedrijfsleven een belangrijke rol blijven spelen. Wij streven er naar gemaakte contacten goed te onderhouden door mensen op de hoogte te stellen omtrent de vooruitgang en recente ontwikkelingen binnen het project. Wellicht dat we met deze cliënten, zorgverleners en experts op een later tijdstip nog eens samen kunnen werken. In het komende jaar proberen we ons zo veel mogelijk bezig te blijven houden met het uitwisselen van informatie en ideeën met cliënten, zorgverleners en experts, en het testen van zo veel mogelijk proefversies van de Audiogids, om op die manier uiteindelijk tot de ontwikkeling van een betrouwbaar, makkelijk en veilig apparaatje te kunnen komen. Paul de Greef Ben Kröse Francesca Hagethorn Marlieke Helmer 7
wordt gefinancierd door Met dank aan is een samenwerking tussen