Eenzaamheid en pesten COMMUNICATIEDOSSIER
Inhoud Introductie: Pesten en eenzaamheid: als je er niet meer bijhoort 3 Interview Francisca van den Berge 5 Blog prof. dr. Jenny Gierveld Pesten en eenzaamheid: je komt alleen te staan 7 Meer lezen 10 Over Coalitie Erbij 11
Pesten en eenzaamheid: als je er niet meer bijhoort Pesten komt voor onder alle leeftijden. Het kan gebeuren op school, op het werk of in de zorginstelling. Er worden nare, vervelende dingen over je gezegd, je wordt expres buitengesloten, je komt alleen te staan zonder vrienden. Mensen die gepest worden, lopen een groot risico sociaal geïsoleerd en eenzaam te raken. De invloed van eenzaamheid op je leven is groot. Zeker als het langdurig aanhoudt, leidt eenzaamheid tot gezondheidsrisico s, minder meedoen in de samenleving en een gevoel dat welzijn of geluk tekortschiet. Daarom vragen we met dit dossier uw aandacht voor dit thema. Francisca van den Berge: een ervaringsverhaal Dat eenzame gevoel dat ik kreeg van het pesten wens ik niemand toe, zegt Francisca van den Berge (22) uit Kapelle. Op school werd Francisca gepest. Francisca s verhaal leest u in dit dossier. Uit onderzoek blijkt: pesten leidt tot eenzaamheid Ieder mens wil gewaardeerd worden door de mensen om hem heen. Gepest worden leidt tot precies het omgekeerde. Contacten zijn dan niet een bron van plezierige belevenissen in het leven, zoals gezelligheid, wederzijds vertrouwen, je gewaardeerd voelen en gevoelens van erbij te horen; maar het omgekeerde: contacten met anderen doen pijn en leiden tot angsten. Het ontbreken van een goede vriend(in) die voor je opkomt en verwerping door de hele groep, samen met verlies aan zelfvertrouwen zijn directe voorspellers voor eenzaamheid. Een artikel van prof. dr. Jenny Gierveld met achtergrond over eenzaamheid in relatie tot pesten leest u in dit dossier. Hoeveel mensen gaat dit aan? Over het pesten van volwassenen en ouderen in zorginstellingen zijn geen cijfers bekend; dat behoeft nader onderzoek. Over het pesten van jongeren wel (HBSC-onderzoek, 2014): 10% van de leerlingen in het basisonderwijs en 7% van de leerlingen in het voortgezet onderwijs zijn in de maanden voor het onderzoek minstens twee keer per maand gepest. Voor online pesten zijn de percentages lager: zo n 2 tot 3% is de afgelopen maanden vaak online gepest. Andersom zeggen resp. 20% en 22% de laatste maanden minstens één keer gepest te hebben. Over het algemeen pesten jongens vaker dan meisjes. Van online pesten zijn cijfers over volwassenen bekend: uit onderzoek van het SCP (Veiligheidsmonitor 2012-2014) blijken jaarlijks 400 duizend Nederlanders van 15 jaar of ouder met online pesten te maken te krijgen. 3
De vele gezichten van eenzaamheid Het stereotype beeld dat eenzaamheid vooral voorkomt bij ouderen, klopt niet. Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich sterk eenzaam. En al loopt de één meer risico op eenzaamheid dan de ander, iedereen kan op enig moment in zijn leven met eenzaamheid geconfronteerd worden. Eenzaamheid kent vele gezichten. Dat wil Coalitie Erbij laten zien met verhalen, zoals het verhaal van Francisca in dit dossier over eenzaamheid en pesten. Francisca is beschikbaar voor verzoeken van media. 4
Interview Francisca van den Berge Op school werd ik enorm gepest. Daardoor voelde ik me eenzaam en alleen. Die eenzaamheid, die leegte en waardeloosheid, wens ik niemand toe. Nu ik het achter me gelaten heb, wil ik mijn ervaringen delen om andere jongeren te steunen die zich door pesten eenzaam voelen. Tijdens zowel mijn lagere schooltijd als op het VMBO werd ik enorm gepest. Ik had gehoopt dat ik het pesten achter me kon laten toen ik naar de middelbare school ging omdat niemand me daar kende. Helaas begon het pesten daar gewoon opnieuw. Was het op de lagere school vooral fysiek (slaan en schoppen) op het VMBO Francisca van den Berge werd ik met name uitgescholden en buitengesloten en werden mijn spullen verstopt of weggegooid. Door het pesten en omdat ik geen vrienden had voelde ik me eenzaam en alleen. Kon nergens mijn verhaal kwijt Omdat ik door de hele klas werd gepest had ik daar niemand bij wie ik mijn verhaal kon doen. Maar ook daarbuiten niet. Ik heb weliswaar lieve ouders en maar liefst zeven broers en zussen maar naast de schaamte voor het pesten had ik het gevoel dat ik ze lastig zou vallen met mijn problemen. Bovenal was ik bang dat mijn ouders naar school zouden bellen en dat het pesten daardoor alleen maar erger zou worden. Eenzaamheid wens ik niemand toe Dat eenzame gevoel wens ik niemand toe. Door de eenzaamheid voelde ik me dagelijks heel depressief, leeg en waardeloos. Ik stond op en ging naar school. Na school ging ik direct naar huis en trok ik me terug op mijn kamer. Vaak zat ik op mijn bed een beetje voor me uit te staren. Bij mijn broers en zussen deed ik me vrolijk voor maar ondertussen voelde ik me down. Het gevoel dat ik alleen op de wereld was overheerste. Ik ging me afvragen wat het nut van mijn leven was, omdat er niemand was om mijn leven mee te delen. Voor mij is het belangrijk om in het leven iemand naast je te hebben die er voor je is en je helpt in moeilijke tijden maar ook om leuke dingen mee te delen. Mijn leven voelt nutteloos als dat er niet is. Als je je problemen niet kunt delen wordt je wereldje heel erg klein. 5
Grote impact op mijn leven Doordat ik er alleen voor stond, werd ik schuwer naar andere mensen toe. Zo ging ik in de pauze op school niet meer bij de groep zitten maar trok ik me terug en ging ergens alleen in een hoekje staan. Ook ben ik destijds gestopt bij de jeugdvereniging van de kerk, ik durfde niet meer onder leeftijdsgenoten te zijn. Maar het heeft het me ook sterk gemaakt en doen besluiten om zelf de touwtjes in handen te nemen en mijn leven niet meer door anderen te laten bepalen. In het begin liet ik het over me heen komen, ik kon er niks aan doen, was lamgeslagen. Hierdoor ging ik niet op zoek naar andere manieren om vrienden te maken. Ik nam geen initiatief omdat ik nieuwe contacten niet meer durfde aan te gaan. Nadat ik het besluit had genomen om zelf de regie over mijn leven te nemen, schreef ik me in voor een zomerkamp toen ik 15 jaar was. Tijdens dit kamp leerde ik mensen kennen die mij wel accepteerden. Dat was een heel nieuwe ervaring voor me. Ik heb er destijds van genoten om onder mensen te zijn die me waardeerden waardoor ik me niet meer eenzaam voelde. Na dat zomerkamp was ik op school ook weerbaarder naar de pestkoppen toe. Niet dat het pesten minder werd maar ik kon het tijdelijk makkelijker naast me neer leggen en ging meer mijn eigen ding doen. Het zomerkamp was echter niet de eerste stap naar een minder eenzaam bestaan. Ik zie het meer als een korte positieve piek, een oplaadpunt in mijn eenzame periode. Ik heb een aantal jaren contact gehouden met mensen die ik tijdens het kamp heb ontmoet. Omdat ze echter zo ver weg woonden zagen we elkaar misschien twee keer per jaar. Dit was te weinig om mijn gevoel van eenzaamheid te verminderen. Inmiddels is het contact volledig verwaterd. Pesten ligt achter me Inmiddels heb ik de periode van het pesten achter me gelaten al heeft het me wel beschadigd. Zo heb ik veel moeite om met leeftijdsgenoten om te gaan en contact met ze te leggen. Simpelweg omdat na jaren van pesten ik geen vertrouwen meer heb in mensen van mijn leeftijd. Mijn zelfvertrouwen is nog steeds heel laag door het pesten. Met oudere mensen heb ik daar stukken minder problemen mee. Ik merk wel dat de angst naar leeftijdsgenoten toe heel langzaam maar zeker iets minder wordt. Veel therapie heeft me geholpen om deze periode een plek te geven. Ik heb inmiddels twee vriendinnen waar ik heel blij mee ben. Het contact gaat weliswaar niet heel diep pestverleden en kan ik mijn verhaal bij ze kwijt als dat nodig is. Deze vriendschappen dragen bij aan mijn geluksgevoel, ik ben altijd blij als ik ze weer zie. De hoeveelheid contacten hoeft wat mij betreft niet te bepalen of je wel of niet eenzaam bent. Het gaat mij om de kwaliteit van de vriendschap en niet om het aantal mensen met wie je omgaat. Dankzij deze vriendschappen en het feit dat ik niet meer wordt gepest, voel ik me nog zelden eenzaam. 6
Blog Jenny Gierveld Pesten en eenzaamheid: je komt alleen te staan Ieder mens, jong en oud, wil graag gewaardeerd worden door de mensen om hem heen, wil erbij behoren. Gepest worden leidt tot precies het omgekeerde. Wanneer contacten met anderen de bron zijn van verdriet, angst en gevoelens van verlatenheid Onze contacten met andere mensen kunnen bron zijn allerlei plezierige belevenissen in het leven, zoals gezelligheid, wederzijds vertrouwen, je gewaardeerd voelen en gevoelens van erbij te horen. Maar het omgekeerde komt ook voor. Contacten met anderen die pijn doen, die tot angsten leiden. Dit komt voor onder jongeren en onder oudere mensen. Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn de mensen die gepest worden. Zij lopen ook nog eens een groot risico op sociale isolatie en eenzaamheid. Dit geldt voor alle soorten van pestgedrag, of het nu gaat om: Jenny Gierveld medebewoners van een zorginstelling, die alleen aan een afgelegen tafeltje belanden. Pesten is een stelselmatige vorm van agressie, waarbij één of meer personen proberen een ander fysiek, verbaal of psychologisch schade toe te brengen. Bij pesten is de macht ongelijk verdeeld. Nieuwe manieren van pesten zijn het online pesten, waarbij gebruik wordt gemaakt van internet of het mobiel pesten, waar vervelende berichten worden doorgestuurd via de mobiele telefoon (Bron: Stichting Aandacht voor pesten). Gepest worden leidt tot sociale isolatie en eenzaamheid Ieder mens, jong en oud, wil graag gewaardeerd worden door de mensen om hem heen, wil erbij behoren. Gepest worden leidt tot precies het omgekeerde. Er worden nare, vervelende dingen over je gezegd, je wordt expres buitengesloten, je komt alleen te Alleen staan tegen het hek van het schoolplein. Het ontbreken van een goede vriend(in) die voor je opkomt en verwerping door de hele groep, samen met verlies aan zelfvertrouwen zijn directe voorspellers voor eenzaamheid (Vanhalst, Luyckx & Goossens, 2014). 7
Vergelijkbare processen doen zich voor bij gepest worden op de werkvloer. Iets dergelijks vinden we onder kwetsbare oudere mensen die alleen en verloren zitten in de grote zaal van het zorgcentrum, terwijl de anderen gezellig samen zijn. De gevoelens van verlatenheid en van eenzaamheid zijn onbeschrijfelijk ernstig. Hoeveel mensen hebben te maken met pesten? Over het pesten van kinderen en jongeren weten we inmiddels heel wat. Gegevens komen uit groot onderzoek, dat heel regelmatig in ons land wordt gehouden onder jongeren van 11 tot 16 jaar (het laatste rapport in deze serie is van 2014; het HBSC rapport). Aan leerlingen werd gevraagd hoe vaak ze in de laatste paar maanden op school zijn gepest en/of hebben meegedaan aan het pesten van een andere leerling. De vragenlijst omschrijft pesten als a) nare of vervelende dingen doen of zeggen tegen iemand anders; b) iemand plagen op een manier die hij of zij niet leuk vindt; of c) iemand expres buiten- online pesten. Online pesten omvat a) het sturen van gemene tekstberichtjes of het belachelijk maken van iemand op een website of b) het zonder toestemming plaatsen van foto s waar hij/zij stom of belachelijk op staat (HBSC; 2014). van de leerlingen van het voortgezet onderwijs zegt de laatste maanden minstens één keer gepest te hebben. En 3 tot 5 procent van de kinderen zegt vaker te pesten. Over het algemeen pesten jongens vaker dan meisjes. leerlingen in het voortgezet onderwijs (10 versus 7 procent). Voor online pesten zijn de percentages lager: zo n 2 tot 3 procent van de jongeren is in de afgelopen maanden vaak leerlingen. Ook zijn leerlingen uit gezinnen met een lagere mate van welvaart vaker In pesten en gepest worden zien we in zowel het basis- als het voorgezet onderwijs tussen 2001 en de dag van vandaag een aanzienlijke daling voor jongens. In het voortgezet onderwijs zien we ook bij meisjes een aanzienlijke daling tussen 2001 en 2014 maar dan alleen in pesten. In gepest worden scoren meisjes nu nog net zo hoog als in 2001. Over het pesten van volwassen mensen hebben de laatste jaren een aantal aangrijpende voorbeelden de kranten hebben gehaald, maar er zijn geen cijfers bekend. Het pesten van ouderen in zorginstellingen is eveneens nog een braakliggend terrein dat nader onderzoek behoeft. 8
Jenny Gierveld, 31 maart 2016 Prof. dr. Jenny Gierveld (1938) is grondlegger van eenzaamheidsonderzoek in Nederland en nog altijd actief als onderzoeker. Gierveld was hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, in de Faculteit Sociale Wetenschappen. Daarnaast was zij directeur van het de De Jong Gierveld Eenzaamheidsschaal, een vragenlijst die algemeen gebruikt wordt om eenzaamheid te meten. 9
Meer lezen Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland; Health Behaviour in School-aged Children (HBSC, 2014) de Looze, M., van Dorsselaer, S., de Roos, S., Verdurmen, J., Stevens, G., Gommans, R.,... Vollebergh, W. Zie http://www.hbsc-nederland.nl Loneliness Across the Life Span Qualter, P., Vanhalst, J., Harris, R., Van Roekel, E., Lodder, G., Bangee, M.,... Verhagen, M. (2015). In Perspectives on Psychological Science, 10 (2), 250-264 Zie http://pps.sagepub.com/content/10/2/250.abstract Stichting Aandacht voor pesten Zie http://www.aandachtvoorpesten.nl/informatie/dossier_pesten/ eenzaamheid_effect_op de_gezondheid.html Experiencing Loneliness in Adolescence: A Matter of Individual Characteristics, Negative Peer Experiences, or Both? Vanhalst, J., Luyckx, K., & Goossens, L. (2014). In Social Development, 23 (1), 100-118. Zie http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1111sode.12019abstract;jsessionid=b27fb0b551ed64037c549fc179d2bb31.d01t01 Loneliness and Bullying in the Workplace Dussault, M. (Université du Québec à Trois-Rivières, Canada) & Frenette, E. (Université Laval, Canada). In American Journal of Applied Psychology, 2 (4), 94-98. Zie http://pubs.sciepub.com/ajap/2/4/3/ 10
Over Coalitie Erbij Coalitie Erbij is een samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties, die ieder op eigen wijze een maatschappelijke rol spelen om eenzaamheid te voorkomen en te bestrijden. De kernleden van Coalitie Erbij zijn Humanitas, KPN Mooiste Contact Fonds, Leger des Heils, MOgroep, Nationaal Ouderenfonds, Nationale Vereniging de Zonnebloem, Resto VanHarte en Sensoor. Daarnaast heeft de coalitie ruim 30 leden. Coalitie Erbij organiseert jaarlijks de Week tegen Eenzaamheid met honderden organisaties en vrijwilligers. De Week tegen Eenzaamheid is onderdeel van de bewustwordingscampagne die Coalitie Erbij het hele jaar door voert om kennis en kunde rond eenzaamheid te verbreden en te delen. Zie eenzaam.nl en volg ons ook op Facebook en Twitter. Meer informatie Mirja van Baggem m.vanbaggem@doorvriendschapsterker.nl 020-305 94 44 11