2014 Grip op groen..veilig en heel pagina 0 van 13 pagina s
Inhoudsopgave 1) Samenvatting... 2 2) Inleiding... 3 2.1 Achtergrond en doelen... 3 2.2 Leeswijzer... 3 3) Wettelijke kaders... 4 3.1 Wettelijke kaders... 4 4) Het Heusdense groenareaal... 5 4.1 Algemeen... 5 4.2 Beheertypen in Heusden... 5 4.3 De kwaliteit van het groenareaal... 5 5) De nieuwe beheerstrategie... 7 5.1 Veilig en heel... 7 5.2 Hoe beheren we?... 7 5.2.1 Beheertypen en werkpakketten... 7 5.2.2 onderhoudsfrequenties veilig en heel... 8 5.2.3 Inspecties... 8 6) Uitgangspunten bij het beheer van groen... 9 7) Onderhoudskosten...11 7.1 Werkwijze doorrekening...11 7.2 Uitgangspunten doorrekening...11 7.3 Groenonderhoudskosten...11 8) Risicoparagraaf en aandachtspunten...12 pagina 1 van 13 pagina s
1) Samenvatting De gemeente Heusden is in het bezit van ca. 2,7 miljoen m 2 groen en circa 26000 bomen. Dit groen moet op een juiste wijze beheerd worden. Dit beheerplan geeft aan hoe Heusden dit de komende jaren gaat doen. Hiervoor zijn het te beheren groenareaal en de huidige kwaliteit bepaald. Ook zijn de bijbehorende beschikbare financiële middelen inzichtelijk gemaakt. Dit was nodig omdat in de afgelopen jaren diverse taakstellende bezuinigingen doorgevoerd zijn. Hierdoor liepen budget en beleid/beheer niet meer met elkaar gelijk. Het beleidsplan groen geeft aan dat we de strategie van veilig en heel gaan volgen De minimaal gewenste groenkwaliteit vormt hierbij het uitgangspunt en dit is financieel doorgerekend. Dit betreft het onderhoudsniveau waarbij het nog mogelijk is het groen te kunnen onderhouden zonder dat daarbij hogere onderhoudskosten of kapitaalsvernietiging ontstaat. Het groen blijft vooral heel en veilig. Mooi is daarbij geen thema dat vanuit beheer een aanleiding geeft tot het nemen van maatregelen. Uit de financiële doorrekening van het scenario blijkt, dat voor het reguliere onderhoud (schoffelen, snoeien, etc.) de huidige beschikbare budgetten voldoende zijn om de kosten behorende bij het scenario heel en veilig te kunnen dekken. Naast regulier onderhoud zijn ook renovaties nodig. Groen heeft immers een houdbaarheidstermijn. De komende jaren speelt dit op beperkte schaal maar op de langere termijn zal er een andere aanpak nodig zijn. Het omvormen van groen zal daarin een belangrijke rol spelen. Het groenstructuurplan zal dit nader gaan vormgeven. Wat dit inhoudt, kortom hoe deze strategie tot stand is gekomen, wat de bijbehorende uitgangspunten en gevolgen zijn, wordt in dit document nader toegelicht. Tevens geeft dit beheerplan inzicht in de benodigde financiële middelen voor het groenonderhoud. pagina 2 van 13 pagina s
2) Inleiding 2.1 Achtergrond en doelen Groen zorgt voor een gezonde en prettige leefomgeving en draagt bij aan het woongenot en herkenbaarheid van buurten en straten. Groen faciliteert verschillende functies in de openbare ruimte zoals ruimte voor wandelroutes en ontmoetingsplekken en zorgt voor geleiding van verkeersroutes. Daarnaast heeft het grote invloed op de waardering van de openbare ruimte en biedt de flora en fauna de ruimte om zich te ontwikkelen in bebouwde omgeving. In Heusden wordt deze functie verzorgd door 2,7 miljoen m 2 groen bestaande uit diverse soorten beplanting en ongeveer 26000 bomen. De afgelopen jaren zijn taakstellend diverse bezuinigingen doorgevoerd. Dit heeft geleid tot een situatie waarin budget en beleid/beheer niet meer gelijk liepen. Doel rapportage Het doel van deze rapportage is om aan te geven hoe veilig en heel bereikt kan worden. Dus welke onderhoudsmaatregelen zijn daarvoor nodig. Daarbij wordt tevens in beeld gebracht welke kosten daarvoor nodig zijn. 2.2 Leeswijzer In hoofdstuk 1 is een samenvatting van onderhavig beheerplan opgenomen; Hoofdstuk 2 geeft de achtergronden en doelen van dit beheerplan aan; Hoofdstuk 3 geeft aan wat de wettelijke kaders zijn en wat de basis vormt van de stap van beleid naar beheer; Hoofdstuk 4 beschrijft de kwantiteit en kwaliteit van het groenareaal; Hoofdstuk 5 beschrijft de beheerstrategie; Hoofdstuk 6 beschrijft de uitgangspunten bij het groenbeheer. Hoofdstuk 7 geeft aan wat de kosten zijn voor het onderhouden van het groen. Hoofdstuk 8 geeft aan welke risico s er zijn voor wat betreft het groenbeheer; pagina 3 van 13 pagina s
3) Wettelijke kaders 3.1 Wettelijke kaders De basis voor groenbeheer wordt gevormd door een aantal wettelijke kaders: Voldoen aan de wettelijke zorgplicht voor een veilige woonomgeving, als vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek. De Flora en Faunawet, de wettelijke zorgplicht voor flora en fauna. Boswet: De Boswet heeft als doel het in stand houden van het Nederlandse bosareaal en laanbeplantingen buiten de bebouwde kom. Beschermde natuurgebieden: Natura 2000. Kaderrichtlijn water. pagina 4 van 13 pagina s
4) Het Heusdense groenareaal 4.1 Algemeen Om het groenbeheer op een goede manier uit te kunnen voeren is het essentieel om de volgende gegevens inzichtelijk te hebben: Kwantitatieve gegevens: de grootte en omvang van het Heusdense groenareaal verdeelt over beheertypen (bomen, heesters, gras, etc.). Kwalitatieve gegevens: de (beeld)kwaliteit van het groen. Het groenareaal in Heusden is voor dit beheerplan onderverdeeld in 10 beheertypen. Per beheertype is een werkpakket met beheermaatregelen opgesteld. Deze vormt de basis voor de financiële doorrekening van de minimaal gewenste groenkwaliteit. 4.2 Beheertypen in Heusden Het groen in Heusden is verdeeld over de volgende beheertypen: Beheertype Omschrijving eenheid hoeveelheid 1 Bomen binnen de kom st 17.878 2 Bomen buiten de kom st 7.922 3 Bos en bosplantsoen m2 535.045 4 Heesters/botanische rozen totaal m2 202.076 5 Bodembedekkende heesters, vaste planten, eenjarigen en rozen totaal m2 39.035 6 Hagen en blokhagen totaal m2 65.752 7 Gazon m2 751.429 8 Ruw gras 4x m2 100.000 9 Berm maaien & afvoeren 2X m2 966.500 10 Sloten m1 183.303 Totaal oppervlak beplanting en gras m2 2.659.836 Totaal aantal bomen st 25.800 Totaal aantal sloten m1 183.303 4.3 De kwaliteit van het groenareaal De kwaliteit van het groen wordt bepaald door: De wijze van aanplant. Dit hangt sterk samen met de stedenbouwkundige opvattingen in de tijd van realisatie. Deze structuur heeft namelijk sterk de voor het groen beschikbare ruimte bepaald. Een voorbeeld hiervan zijn de bomen in een groot aantal wijken in de gemeente Heusden. Door de relatief beperkte schaal van de openbare ruimte zijn bomen hier vaak in veel te kleine plantgaten met kleine boomspiegels aangebracht. Dit gaat ten koste van het beeld en de gezondheid/levensduur van de bomen; pagina 5 van 13 pagina s
Het regulier groenonderhoud: bedoeld om een beheertype te begeleiden tot aan het eindbeeld en in stand te houden tot einde levensduur of anders gezegd, het groen zo lang mogelijk veilig en heel te houden. Hieronder vallen schoffelen, maaien, snoeien, dunnen, vervangen, bemesten etc.; De mening van bewoners over de kwaliteit van het groen is bekend. In het kader van de wijkatlas wordt sinds 2009 tweejaarlijks een enquête uitgevoerd, met als resultaat dat bewoners zijn in toenemende mate tevreden over de kwaliteit en hoeveelheid groen in Heusden. Samenvattend kan gesteld worden dat het groen in grote lijnen op orde is. Er zijn geen achterstanden in het groen en geen acute problemen. Wel zijn er kwetsbare situaties (zoals bomen in verharding met te krappe standplaatsen) die op termijn om aandacht vragen. pagina 6 van 13 pagina s
5) De nieuwe beheerstrategie 5.1 Veilig en heel Bij het beheer van het groen hanteert de gemeente Heusden voor het groenbeheer de beheervisie veilig en heel. Dit houdt het volgende in: Het beheer is erop gericht om de functie van het groen nl. het leefbaar maken van de woon-, werk- en leefomgeving te waarborgen tegen een redelijke prijs. Het groen moet dus zodanig veilig zijn dat er geen letsel of schade ontstaat. Met heel wordt bedoeld dat het onderhoud tijdig wordt uitgevoerd dat er geen achterstallig onderhoud en dus extra kosten ontstaan. 5.2 Hoe beheren we? 5.2.1 Beheertypen en werkpakketten De beheervisie wordt ingevuld met de volgende werkmethode(n) en uitgangspunten: Ieder groentype wordt onderhouden door het uitvoeren van specifieke beheermaatregelen met bijhorende frequentie. Op basis hiervan wordt het groen onderverdeeld in tien beheertypen. Dit biedt een overzichtelijke basis om het groen op basis van de gestelde uitgangspunten te kunnen beheren en financieel door te rekenen. Om dit overzicht te verkrijgen zijn zoveel mogelijk beheertypen met eenduidige beheermaatregelen samen gevoegd. Enkele voorbeelden hiervan zijn: Blokhagen zijn opgenomen onder hagen; Rozen onder bodembedekkende heesters. Hierbij geldt dat: Voor ieder beheertype zijn bepaalde onderhoudsmaatregelen benodigd om het gewenste kwaliteitsniveau te bereiken Ieder beheertype kent haar eigen beheermaatregelen, die zijn opgenomen in een beheerpakket. Deze maatregelen worden met een bepaalde regelmaat uitgevoerd om het beheertype veilig en heel te houden op basis van de reguliere werkmethoden; Per beheertype (soort groen) zijn bepaalde beheermaatregelen noodzakelijk om de gewenste kwaliteit te bereiken en het groen in stand te houden. De maatregelen zijn per beheertype opgenomen in een werkpakket. Op basis van het werkpakket kunnen de kosten worden doorgerekend van het betreffende beheertype voor een bepaalde onderhoudsperiode. Een en ander is uitgewekt in hoofdstuk 6; In Heusden wordt het groen beheerd met de eigen dienst gecombineerd met medewerkers van de WML. Incidenteel wordt externe capaciteit en/of materieel ingehuurd. pagina 7 van 13 pagina s
5.2.2 onderhoudsfrequenties veilig en heel Beheermaatregelen Het groenonderhoud dient op dusdanige wijze uitgevoerd te worden dat de gestelde levensduur per beheertype worden behaald. Daarnaast dient het risico voor het gebruik van de openbare ruimte (veilig en heel) verantwoord te zijn en de wettelijke kaders in acht te worden genomen. Hierbij is per beheertype goed gekeken naar de frequentie van de betreffende beheermaatregelen, die het groentype veilig en heel houden. Last but not least zijn de beheermaatregelen zodanig van aard dat met een minimum aan inspanning en dus kosten het groen onderhouden kan worden. Deze maatregelen zijn opgenomen in het werkpakket voor betreffende beheertypen en financieel doorgerekend. Externe factoren en hun invloed op de kwaliteit van het groen Zowel binnen als buiten de komgrenzen zijn er binnen de (integrale) openbare ruimte factoren, die van invloed zijn op de groenkwaliteit, het beheer en de levensduur van het groen. Dat geldt ook voor de wijze en mate waarin de openbare ruimte wordt gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn: Kabels en leidingen en werkzaamheden hieraan; Beheer, onderhoud en vervanging van riolering; Afkoppelen: hemelwater wordt steeds vaker afgekoppeld van de riolering en geïnfiltreerd in de bodem. Het groenareaal vervult hierin veelal een belangrijke functie, omdat dit de ruimte biedt om water tijdelijk op te vangen; Te beperkte groeiruimte als gevolg van andere functies of keuze materialen t.b.v. inrichting; Verkeer: verkeersveiligheid (strooien) en gebruik (doorrijhoogte en opkronen). Deze andere functies zorgen ervoor dat de gestelde theoretische levensduren niet altijd worden gehaald en eerder vervangingsinvesteringen nodig zijn. Dit is niet meegenomen in de doorrekeningen, omdat op voorhand niet is in te schatten. Renovaties en vervanging Groen heeft niet het eeuwige leven. Om het groene beeld in stand te houden is het nodig om groen dat het einde van de levensduur heeft bereikt te renoveren/vervangen. Veel groen is aangelegd in de periode 1970-1985 en zal dus op enig moment aan vervanging toe zijn. Groen gedraagt zich echter niet als een exacte wetenschap. Waar dit, met het oog op veilig en heel daadwerkelijk nodig is, binnen welke termijn dit plaatsvindt en hoe dit gebeurt, zal uitgewerkt worden in het groenstructuurplan. 5.2.3 Inspecties Op basis van de levensduur per beheertype en het aanlegjaar is geselecteerd welke groenelementen (vakken) en bomen op een bepaald moment aan vervanging (renovatie) toe zijn. Deze (theoretische) levensduur en het moment van aanplant zijn leidraad voor een uit te voeren inspectie in het veld. Jaarlijks wordt een overzicht gemaakt van de groenelementen, die binnen 5 jaar mogelijk toe zijn aan renovatie. Deze groenelementen worden in dat jaar geïnspecteerd in hoeverre ze daadwerkelijk voldoen aan het gewenste kwaliteitsniveau. Aan de hand van de uitkomsten van de inspectie en op basis van gezond verstand wordt het exacte uitvoeringsjaar van renovatie bepaald. De volgende inspectie zal plaatsvinden in 2015. pagina 8 van 13 pagina s
6) Uitgangspunten bij het beheer van groen De uitgangspunten met betrekking tot het beheren en onderhouden van het groen moeten een transparant en betrouwbaar kader scheppen voor iedereen die te maken heeft met het groen. Voorop staat dat de realisatie van de onderhoudsmaatregelen niet wordt belemmerd en dat onderhoudsachterstanden zoveel mogelijk worden voorkomen danwel ingelopen. Daarbij is het nodig dat de systematiek eenvoudig en inzichtelijk is, en gebaseerd op objectieve (berekenings)grondslagen en uitgangspunten. Daarom is het beheerplan groen opgesteld. Hierna wordt nader ingegaan op uitgangspunten bij het onderhoud, aanpassingen en uitbreidingen van de wegen. Uitgangspunt 1: areaalwijzigingen Omdat het areaal opgenomen is in een beheersysteem is het te onderhouden groenareaal en de daaruit voortvloeiende kosten altijd actueel. Uitgangspunt 2: Groenstructuurplan Het is van belang om de groene kaders van de gemeente te benoemen. Groen is belangrijk voor de omgeving maar daar zijn gradaties in te benoemen. Wat zijn de groene kaders van de gemeente en op welke wijze worden deze gewaarborgd. Het groenstructuurplan heeft tot doel dit te beschrijven. Het huidige groenstructuurplan loopt van 2009 t/m 2014 en zal geactualiseerd moeten worden. Het groenstructuurplan was een stuk genuanceerder dan het voorgaande groenstructuurplan. Toch zijn er de afgelopen periode lessen geleerd die bij de actualisatie meegenomen moeten worden. Belangrijke thema s daarbij zijn ondermeer: Leg vast waar de belangrijke groenstructuren liggen. Geef daarbij ook aan waar (ruimtelijke) ontwikkelingen gaande zijn en waarbij het gewenst is de groenstructuur op een andere wijze vorm te kunnen geven. Op welke wijze worden groenstructuren beschermd en onder welke voorwaarden zijn afwijkingen mogelijk? Maak het mogelijk dat een groenstructuur beschermd is maar dat het mogelijk is om onderdelen daarvan wel te vervangen of veranderen (bijvoorbeeld en dunning in een bomenstructuur die van belang is voor het behoud van die structuur). Vormgeven van de benodigde omvormingen in het groen. Uitgangspunt 3: omvormen groen om renovaties te kunnen bekostigen Heusden is een groene gemeente en wil dat ook blijven. Daarvoor zijn renovaties nodig. Het groen kent immers een houdbaarheidstermijn. Voor de korte termijn past dit binnen het reguliere beheer en binnen de beschikbare budgetten voor inboet en vervanging. Op de langere termijn is het waarschijnlijk dat een groter beslag op budgetten gelegd wordt. Een andere aanpak dan 1 op 1 vervangen van groen is daarbij nodig. Het omvormen van groen is daarbij gewenst/nodig. Omvormen van groen biedt kansen (kostentechnisch, biodiversiteit, waterberging) en is nodig om te voorkomen dat er een situatie ontstaat waarin structurele verhoging van het budget noodzakelijk is. Met omvormingen kunnen de kosten van het dagelijks onderhoud verlaagd worden en ontstaat er ruimte voor de benodigde renovaties. Een en ander zal nader uitgewerkt moeten worden. Het groenstructuurplan is hiervoor de aangewezen planvorm. pagina 9 van 13 pagina s
Uitgangspunt 4: bomen in verharding Bomen kunnen geplaatst worden in gras, in plantsoenen of in de verharding. Uit de inventarisatie blijkt dat de bomen die in de verharding staan vaak hun geprognosticeerde leeftijd niet halen. Bovendien blijft de gezondheid van die bomen vaak achter. Dat heeft veelal te maken met het feit dat in de verharding de ondergrondse ruimte te beperkt (aangelegd) is. Bijkomende problemen bij die bomen is dat de verharding opgedrukt wordt en dat deze bomen soms in het riool hun voedsel en water zoeken. Dit leidt op zijn beurt tot hoge kosten. Bij het plaatsen van nieuwe bomen zal er daarom naar gestreefd worden om deze zoveel mogelijk in plantsoenen of gras te plaatsen. Indien er toch bomen in verharding geplaatst worden dan zullen er ondergrondse voorzieningen getroffen moeten worden om ervoor te zorgen dat bomen tot volle wasdom kunnen komen en geen wortelopdruk aan bestrating veroorzaken of rioolproblemen veroorzaken. Uitgangspunt 5: bomeninspecties wat doen we daarmee? Bij het beleidsplan groen 2004-2013 is het beleidsuitgangspunt gekozen dat er geen inspecties aan bomen op basis van de Visual Tree Assessment (VTA) gedaan worden ter voorkoming van aansprakelijkheid bij bomen. In de bedrijfsvoering is opgenomen dat daar waar bomen vanuit overlast of vanuit gevaarzetting een onderhoudsmaatregel nodig hebben, dit ook uitgevoerd wordt. Ook wordt incidenteel als er een vermoeden is van verhoogde gevaarzetting een VTA inspectie uitgevoerd. In dit beheerplan wordt ervan uitgegaan dat deze handelswijze wordt voortgezet. Uitgangspunt 6: groen en water Het waterbeleid van de gemeente Heusden is vormgegeven in het Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP). In dit plan is aangegeven dat het groen nadrukkelijk in beeld is bij het verwerken en bergen van water. Dat is kostentechnisch interessant maar is ook de meest duurzame en robuuste oplossing voor het omgaan met water. Dat betekend wel dat het groen ook een ander karakter gaat krijgen. Voorbeelden van een waterinrichting zijn wadi s en natuurvriendelijke oevers. Dat biedt kansen voor biodiversiteit en het loopt parallel met de behoefte/opgave voor het omvormen van het groen. Uitgangspunt 7: verkeersveiligheid Het groen moet zodanig beheerd worden dat de verkeersveiligheid niet in het geding komt. Dat betekend dat het uitzicht op kruisingen bijvoorbeeld niet belemmerd mag worden. Maar ook dat verkeerstekens/borden zichtbaar blijven en dat er geen overhangende takken zijn die belemmerend werken. Wanneer bermen grote kuilen of laagtes vertonen zal daar vanuit verkeersveiligheid ook wat aan gedaan moeten worden. pagina 10 van 13 pagina s
7) Onderhoudskosten 7.1 Werkwijze doorrekening Als basis voor de doorrekeningen is uitgegaan van landelijke normen. Er is kritisch gekeken naar de opbouw van deze normen. Deze normen geven ondermeer aan hoeveel en welke middelen (menskracht, materieel en materiaal) nodig zijn voor een bepaalde beheermaatregel. Deze normen zijn gevolgd maar waar nodig wel Heusden specifiek gemaakt. Dit houdt in dat daar waar nodig aanpassingen zijn gedaan of een eigen maatregel is opgesteld op basis van Heusdense ervaring. 7.2 Uitgangspunten doorrekening Er is uitgegaan van de werkpakketten en levensduren per beheertype als aangegeven in dit document. Er is geen rekening gehouden met kwaliteitsvermindering als gevolg van werkzaamheden door derden aan kabels en leidingen. Er is geen rekening gehouden met klimatologische ontwikkelingen. 7.3 Groenonderhoudskosten Jaarlijks groenonderhoud De kosten voor het onderhouden van het groen bestaan uit 2 componenten: het regulier groenonderhoud en de renovaties. De kosten daarvan kunnen voor de korte/middellange termijn uitgevoerd worden binnen de beschikbare groenbudgetten. Ontwikkelingen In het verleden werden aanpassingen in het groen (deels) gefinancierd vanuit werkzaamheden van wegen en riolering. Dat komt steeds minder vaak voor. Op de langere termijn komen renovaties en daarmee samenhangende kosten in beeld doordat het groen aan het einde van de levensduur is. Duidelijk is dat omvormingen een bepalende rol zullen spelen in de omvang van die kosten en op welke termijn deze op zullen treden. In het groenstructuurplan zal er op basis van de kostenmodellen uit dit beheerplan een opzet gemaakt worden van de benodigde omvormingen. Daarbij zal inzichtelijk gemaakt worden: Om welke omvormingen het feitelijk gaat. Binnen welk tijdsbestek deze uitgevoerd worden. Welke kosten daarmee gemoeid zijn. pagina 11 van 13 pagina s
8) Risicoparagraaf en aandachtspunten Wat zijn de aandachtspunten en risico s voor de gemeente Heusden naar de toekomst toe op het gebied van groenbeheer, voor wat betreft dit beheerplan: De afgelopen jaren is werk met werk gemaakt en veel groen gelijktijdig met de riolering vervangen. Vanuit riolering is nu de insteek gekozen om daar waar het kan het riool te relinen. Het gevolg is dat de straat minder vaak open hoeft. Dit levert op riolering een kostenbesparing op, maar betekent wel dat de bijdrage vanuit riolering op het gebied van wegbeheer en groenbeheer (vervanging, herstraten) de komende jaren veel beperkter zal zijn. pagina 12 van 13 pagina s