Monument: Hilversum, Gebouw van de Wereldomroep REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Noord-Holland Gemeente Hilversum Plaats Hilversum Straat/huisnummer Witte Kruislaan 55 Postcode 1217 AM Hilversum Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte Omroepgebouw met vijver en groenaanleg. omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. Het gebouw is een bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van de radio en televisiewereld in Nederland. De Wereldomroep ontwikkelde zich los van de bestaande zuilen tot een omroep die wereldwijd beluisterd werd. Het gebouw van de Wereldomroep is een belangrijke uitdrukking van de typologische ontwikkeling van dit gebouwtype. Het gebouw van de Wereldomroep herinnert aan de hoogtijdagen van de vrije radio berichtgeving vanuit Nederland naar de rest van de wereld. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; Voor het gebouw werd gebruik gemaakt van moderne bouwtechniek door het gebouw te ontwerpen als een betonskelet. Bij de bouw werden moderne materialen gebruikt die op een eerlijke manier toegepast werden waarbij het materiaal zelf in het zicht bleef. Hiermee is het gebouw een duidelijke exponent van deze periode in de architectuur. Het gebouw van de Wereldomroep neemt een bijzondere plaats in, in het oeuvre van het architectenbureau Van den Broek en Bakema, dat in deze periode een vooraanstaand, internationaal georiënteerd architectenbureau was. Het ontwerp is van hoge esthetische kwaliteit. Door de schakering van de verschillende bouwvolumes is een hoofdvorm ontstaan die geïnspireerd is op de vorm van een vliegtuig of een libelle. Het gebouw bestaat uit verschillende onderling
verbonden en gestapelde bouwvolumes. In deze bouwvolumes zijn de verschillende functies van de bouwdelen herkenbaar. Ook het onderscheid tussen de open en gesloten bouwdelen benadrukt de verschillende functies van de afzonderlijke delen. 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere De architect heeft een gebouw ontworpen met een karakteristieke vorm waarbij de vorm een vertaling is van de functies die op een logische manier gerangschikt in het gebouw zijn ondergebracht. Door de ligging van het gebouw van de Wereldomroep in de gemeente Hilversum draagt het bij aan de unieke positie van Hilversum als enige stad in Nederland waar (van oorsprong) omroepgebouwen gebouwd werden. Rond het gebouw van de Wereldomroep werd het bestaande Gooise landschap dusdanig aangepast dat een fraaie groene omgeving met open ruimtes met solitaire bomen ontstond die omsloten werd door bosranden. De noordoostelijk gelegen rechthoekige vijver met koel- en bluswater geeft allure aan gebouw dat in de grote vijver weerspiegelt.
betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; Afgezien van enkele ondergeschikte aanpassingen en moderniseringen (in met name het interieur) kent het gebouw een ruime mate van gaafheid. De oorspronkelijke constructie en materiële afwerking van het gebouw is grotendeels gaaf. Het gebouw is nog goed als omroepgebouw herkenbaar. Het gebouw bestond enerzijds uit studio s en anderzijds uit kantoorruimte voor de medewerkers. Zowel de studio s als de kantoorruimte worden nog voor de oorspronkelijke functie gebruikt en zijn nog als zodanig herkenbaar. Het gebouw, de naastgelegen vijver en de groenaanleg zijn alle nog herkenbaar aanwezig Er is in Nederland maar een zeer beperkt aantal omroep en/of studiogebouwen gebouwd die als zodanig gebouwd zijn en bestaan uit de combinatie van studio s, representatieve ruimtes en kantoorruimte. Het gebouw van de Wereldomroep was het enige volledig nieuwe, zelfstandige omroepgebouw dat in de periode van de wederopbouw gebouwd werd.
2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. - Gebouw wordt besproken in de vakliteratuur (Bouwkundig Weekblad en Bouw) - Opening Gebouw van de Wereldomroep door Koningin Juliana in het Journaal (http://www.youtube.com/watch?v=u5q9mtglwfk) Overige KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) Omroepgebouw met vijver en groenaanleg Omroepgebouw Omroepgebouw (2012 deels leegstaand, mogelijk nieuwe functie als omroepgebouw voor andere omroepen) Omroepgebouw van de Wereldomroep Functionalisme 1949 (eerste ontwerp) 1957-1961 (bouwtijd) 1981 (ontwerp uitbreiding noordvleugel) 1987-1989 (bouwtijd uitbreiding) Architect(en)/ontwerper(s) J.H. van den Broek en J.B. Bakema (bureau) H.B.J. Lops (projectarchitect) Architectengemeenschap Van den Broek en Bakema (uitbreiding 1987-1989) J.E. Rijnsdorp, ir. C. Baars, J.M.A. de Groot (projectarchitecten)
Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever W.C.J. Boer (tuinontwerp) Van Welzenes (Spijkenisse) I.B. Kondor (Leiden) (uitbreiding 1987-1989) Stichting Radio Nederland Wereldomroep H.J. van den Broek (directeur) Exterieur Het uit een aantal onderdelen samengestelde gebouw heeft een betonnen skelet en is opgetrokken vanuit een plattegrond met de vorm van een kretenzisch kruis. Het hoog opgaande centrale volume heeft aan weerszijden een lagere dwarsvleugel en een lage uitbouw met studio's onder de kop van het gebouw. Twee kortere, nog lagere dwarsvleugel, waarin deels onder het maaiveld liggende studioblokken zijn opgenomen, completeren de basisvorm van het gebouw. De samenstellende onderdelen van het gebouw hebben gevels met een open karakter, dat wordt bepaald door de over de gehele lengte van de gevels doorgetrokken raamstroken, die vliesgevels vormen en aan de gevels een sterk horizontaal karakter geven. De lange, noord-zuid georiënteerde centrale vleugel met de kantoren staat met een souterrain en vier bouwlagen onder een plat dak. De op het zuiden gerichte kopgevel van dit centrale volume met de kantoren hangt boven een lage uitbouw met schuine geveldelen. Deze centrale vleugel is aan de noordelijke kopse zijde voorzien van overstekken met balustrades. Het oudere deel van de lange oostgevel is voorzien van een gesloten, hoger opgaand verticaal accent, waarin de lift- schacht is opgenomen, en wordt evenals de westgevel geleed door de uitkragende verdiepingsvloeren, die aan de noordelijke kopse zijde overstekken vormen. De gevel bestaat uit twee goed op elkaar aansluitende delen, waarbij deze noordelijke kopgevel intact is gelaten en de verbinding met de aanbouw uit 1988 een open karakter heeft. Belangrijke kenmerken van de oost-west georiënteerde dwarsvleugel zijn de twee op kolommen staande, 'zwevende' bouwlagen met een blinde kopgevel. Het oostelijke overstek met de directiekamers hangt over het voorplein en voor een deel over een hogere onderste bouwlaag, waarin onder meer de entree is opgenomen. Een trappenhuis bevindt zich waar de vleugels elkaar ontmoeten. De lage studioblokken aan weerszijden van het centrale volume hebben vergeleken met de rest van het gebouw een nogal gesloten karakter en zijn voorzien van schuin weglopende zijgevels. De gevels van de studio onder de zuidelijke kop van het gebouw zijn vrijwel blind. Aan de noordoostzijde van het gebouw een rechthoekige vijver met fontein die diende voor als koeling voor de airconditioning en tevens als blusvijver. Rond het gebouw een tuinaanleg van tuinarchitect Boer gebaseerd op het bestaande Gooise landschap.
gebouw, constructietechniek Betonskelet met in oorsprong 68 vierkante betonnen kolommen gefundeerd op een betonplaat. Het gebouw werd aan deze kolommen gehangen. De kolommen werden binnen de gevel geplaatst. (Vlies)Gevels bestaan uit stalen kozijnen met invulling van glas en houten platen. Interieur (indeling) interieur, techniek en materialen Het omroepgebouw bestaat uit een entreehal, kantoorruimtes, studio s en facilitaire ruimtes ten behoeve van de technische voorzieningen voor de omroep. De entreehal bevindt zich op de begane grond aan de oostzijde van de oost-west vleugel en is een hoge, ongedeelde ruimte die omgeven wordt door een vliesgevel van glas. De kantoorruimtes zijn ondergebracht op de verdiepingen van de noord-zuidvleugel en op de verdieping van de oost-westvleugel. Het oostelijk deel van deze vleugel is de directievleugel. De kantoorindeling werd flexibel ontworpen met een gang in het midden en kantoorruimtes aan weerszijden van de gang. In de loop der tijd is de indeling van deze kantoorruimtes gewijzigd. Op de begane grond en het kelder niveau zijn onder de noord-zuidvleugel de zeshoekige studioblokken geplaatst. Het studioblok uit 1961 bestaat uit een open hoge middenruimte (het studioplein) met daaromheen de studioruimtes. Het studioblok van de uitbreiding uit 1987-1989 is meer opgedeeld in afzonderlijke ruimtes en heeft aan de oostzijde een open centrale redactie ruimte. Op de zuidelijke kop van de noord-zuidvleugel bevindt zich de grote studio waar ook publiek in kan. Deze studio is een ongedeelde, hoge ruimte van twee bouwlagen die zich uitstrekt over de kelder en het niveau van de begane grond. Op het snijpunt van de twee vleugels kruisen de twee middengangen elkaar. Op de hoeken van dit kruispunt zijn het hoofdtrappenhuis, de lift en twee blokken met sanitaire ruimtes gesitueerd. Het gebouw is geconstrueerd als een betonskelet. Aan de buitenzijde heeft het gebouw een vliesgevel van stalen kozijnen met invullingen van glas en hout. De kolommen staan binnen de gevels. De scheidingswanden waren bij oplevering zeer wisselend geplaatst maar zijn in de loop van de jaren in de lijn van de kolommen geplaatst. In het interieur is het beton prominent in beeld. Op de verticale constructies (hoofdkolommen, schachten) en op belangrijke punten in het gebouw (hal, trappenhuizen) is het gebouw verbijzonderd. Deze elementen zijn voorzien van kleine, lichtgrijze, geglazuurde mozaïeksteentjes met oranje langwerpige vlakken die eveneens in mozaïek zijn uitgevoerd. De
kleur oranje verwijst naar Radio Oranje, een voorloper van de Wereldomroep. De trappenhuizen zijn licht doordat de gevel ter plaatse van de trappenhuizen is opgebouwd uit betonnen lamellen met glas ertussen en de trappen een open constructie hebben van staal en hout. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering 1959 Stijl/stroming Afmetingen Bronzen plaquette In entreehal? Beeldhouwer H.J. Etienne Portret H.J. van den Broek, directeur Radio Nederland Wereldomroep 1947-1959 nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen Betonnen tafel met verschillende natuurstenen platen. De platen zijn afkomstig uit alle landen waar de Wereldomroep naar uitzond. De platen zijn meegenomen en vervoerd door de KLM. Vrijstaand in het grasperk bij de entree van het gebouw. n.v.t. n.v.t. Groen erfgoed: beplanting Tuinarchitect W.C.J. Boer corrigeerde het bestaande Gooise landschap van zand en dennen rond het gebouw zodat rond het gebouw een open aanleg met enkele solitaire bomen ontstond die omsloten werd door bosranden. Stedenbouwkundige ligging, situering Over de locatie van het gebouw van de Wereldomroep was veel discussie. Uiteindelijk kwam er overeenstemming over het bouwen van het gebouw van de Wereldomroep ten noorden van het geplande Radio City terrein waar de NRU (Nederlandse Radio Unie) zijn gebouwen zou laten verrijzen. Dit was het terrein Crailo-West dat oorspronkelijk grond van de erfgooiers
was. Op dit terrein zou de gemeente Hilversum ook een nieuwe begraafplaats aanleggen maar deze is er nooit gekomen. Het gebouw van de Wereldomroep werd aan de oostzijde van het onbebouwde terrein Crailo-West gebouwd. De entreevleugel ligt aan de oostzijde. Aan deze zijde is verderop de doorgaande Naarderweg en de spoorlijn gelegen. Voor het gebouw ligt een parkeerterrein. Tussen de Nieuwe Meentweg en het gebouw is de rechthoekige koelvijver aangelegd. Archeologische relevantie ondergrond Geschiedenis Omroepgebouw in 1961 geopend door Koningin Juliana. In 2011 werd door het kabinet besloten dat de taken van de Wereldomroep drastisch beperkt moesten worden. De omroep slankt sterk af in budget en ook in het aantal medewerkers. De Wereldomroep zal het gebouw van de Wereldomroep verlaten en gehuisvest worden in het naastgelegen trainingscentrum (2012). Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen 1987-1989 Uitbreiding noord-zuid vleugel Bezocht Overige Hilde van Meeteren, 11-09-2012, bezoek interieur en exterieur Het gebouw van de Wereldomroep is al een gemeentelijk monument. Redengevende omschrijving van de gemeente: KENNIS: BRONNEN Primaire
bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Weltens, Arno, Kathedralen en luchtkastelen van de omroep in Hilversum, Zwolle 2002. Nr. 2 Ibelings, H., Van den Broek en Bakema 1948-1988: Architectuur en stedenbouw: De functie van de vorm, Rotterdam 2000, p.114-115. Nr. 3 Gebouw voor de Wereldomroep, in: Bouwkundig Weekblad; 79(1962), nr.2, p.46-55. Nr. 4 Wereldomroep te Hilversum, in: Bouw; 17(1962), nr.7, p.208-214. Nr. 5 Website van de Wereldomroep: www.wereldomroep.nl ; http://corporate.rnw.nl/nederlands/artikel/ontstaansgeschiedenis Nr. 6 Redengevende omschrijving Omroepgebouw van de gemeente Hilversum Interviews bewoners, gebruikers