RBS MARKETS MAGAZINE

RBS MARKETS MAGAZINE www.rbs.nl/markets juli 2010 De ideale opstelling Obligaties, Trackers, Turbo s Goud is een baken in de duisternis De comeback van een monetaire hoeksteen, volgens RBS-analist Nick Moore Pagina 26 DFT Beurspoule Turbo-toppers Wie behaalden het hoogste rendement in het spannendste beursspel van Nederland? Pagina 9 Economie Als de euro valt Hoe ziet de wereld eruit als de euro zou verdwijnen? Pagina 10 Frontier markets Afrika ontwaakt Is het WK Voetbal de aftrap voor een nieuwe opleving van de Afrikaanse beurzen? Pagina 16

Beleg eenvoudig en veilig in goud met de Fysiek Goud Tracker Kenmerken Fysiek Goud Tracker: Volgt na aftrek van beheerskosten één-op-één de koers van de goudprijs. De beheerskosten zijn 0,29% op jaarbasis. Zekerheidstelling d.m.v. goudstaven opgeslagen in de kluis. Uitgevende instelling is Standard Commodities Limited. U loopt geen kredietrisico op RBS. Beursgenoteerd op Euronext Amsterdam, ISIN: DE000A1EDJ96. Ga naar www.rbs.nl/markets of bel 0900-MARKETS (0900-6275387; lokaal tarief) voor de brochure en het prospectus. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik.

RBS Markets Magazine juli 2010 Editorial Afrikakoorts Jean-Paul van Oudheusden, RBS Houd rekening met het onverwachte. Twee maanden geleden stond de tienjarige Europese rente op 3,25 procent, zo ongeveer het laagste punt in de afgelopen 55 jaar. Het overgrote deel van de beleggers die wij spraken hield rekening met een rentestijging. Bij het ter perse gaan van dit Markets Magazine staat de tienjarige rente op 2,90 procent. We hoorden Sem van Berkel bij het seminar van De Kas in Eindhoven eind mei zeggen dat dit het laagste niveau sinds het jaar 1540 is. En belangrijker: overheidsobligaties van de grotere Westerse landen worden nog steeds flink gekocht door professionele beleggers! Tijdens de seminars van De Kas, een initiatief van RBS samen met De Financiële Telegraaf en Alex Vermogensbank, merken we dat een groeiende groep beleggers er rekening mee houdt dat de (spaar)rente voor langere tijd laag zal blijven. De belangstelling voor alternatieven om te overwinteren totdat betere tijden voor de spaarder aanbreken neemt toe. Maar ja, sparen is de veiligste manier van vermogensbeheer die er is. Elke andere vorm brengt per definitie meer risico met zich mee. Dat behoort geen enkel probleem te zijn, maar het devies is uitdrukkelijk om overwegingen op basis van de totale portefeuille te nemen. Verderop in dit nummer weiden we uit over onze filosofie in een vergelijking met de keuzes die Bert van Marwijk en andere coaches tijdens het wereldkampioenschap moeten maken. Een rol die wij als RBS graag op ons nemen is u te inspireren en faciliteren. De belangrijkste thema s in Markets Magazine deze maand zijn Afrika en goud. Vanaf 2006 bieden wij u al de mogelijkheid om te beleggen in Afrika. Zowel het continent als de individuele landen Egypte, Marokko, Nigeria, Zuid-Afrika en het thema African Commodities zijn te bespelen met beursgenoteerde Certificaten. Sinds introductie is het African Commodities Certificaat de absolute sterspeler, Zuid-Afrika een goede tweede en hebben de andere individuele landen het laten afweten. Door het wereldkampioenschap voetbal staat Afrika natuurlijk volop in de schijnwerpers. En dat is voor ons een goede gelegenheid de economische kansen opnieuw onder de loep te nemen. We vertrouwen erop dat de analyse u inspireert. En goud, daar kunnen we niet omheen. Doorgestoomd naar een high van 1.240 dollar per troy ounce op 7 juni 2010 is het de meest besproken langetermijnbelegging van het moment. Blijft de euro zwak, gaat de goudprijs echt naar 1.500 of zelfs 2.000 dollar of zijn we te ver doorgeschoten en volgt er een correctie? Voor een grondige fundamentele analyse laten wij onze door de wol geverfde goudanalist Nick Moore aan het woord. En faciliteren doen we door de introductie van de Fysiek Goud Tracker. U vroeg de afgelopen tijd op grote schaal naar beleggingen in fysiek goud. Wij introduceerden daarom op 3 juni de Fysiek Goud Tracker, waarmee u een eenvoudige, veilige en goedkope manier in goud kunt beleggen. Ondertussen nadert het WK in Zuid- Afrika zijn ontknoping. Wie blijft er na zeven wedstrijden technisch en tactisch het best overeind? Houd rekening met het onverwachte Wij wensen u veel succes met uw beleggingen. Namens het team van RBS Markets, Jean-Paul van Oudheusden 3

Inhoud RBS Markets Magazine juli 2010 RBS MARKETS MAGAZINE Nieuws 6 Nieuws Beleggen in brandhaarden Kans op meer rendement maar ook meer risico s. De stand van zaken in Zuid-Korea en Thailand. 6 Vastgoed komt erbovenop Volgens de Office Clock van Jones Lang La Salle neemt de dalende trend in huurinkomsten af. 8 Indices 20 Markten Indexoverzicht Nederlandse en Duitse beurzen bleven sterk liggen in het Europese geweld. 20 BRIC vs. Fade 3-1 De verschillen waren wederom klein, de FADE-landen wisten de schade net iets beperkter te houden dan de BRIC-landen. 21 Grondstoffen 24 Technische Analyse De visie van technisch analist Nico Bakker op de AEX, S&P 500, Nikkei 225, euro/dollar, Brent oil en de goudprijs. 22 Foto: revelationsradionetwork.com Valuta 31 Grondstoffenoverzicht Edelmetalen deden het goed, landbouwcommodities blijven dalen. 25 Goud Nick Moore van RBS Londen: Goud vervult weer de rol die het zou moeten hebben. 26 Olie Olie ligt rond het door de OPEC gewenste prijsniveau van 70 dollar. 28 Rente en economie De problemen in Europa zijn meer politiek dan financieel van aard. 28 Valuta De valutaire onrust neemt niet alleen in Europa toe. 31

RBS Markets Magazine juli 2010 Inhoud Inhoud juli 2010 Portefeuillebeheer 12 Frontier markets 16 De ideale opstelling Een beleggingsportefeuille lijkt veel op de opstelling van een voetbalteam. Achterin de vaste waarden en voorin de topscorers. Hoe werkt een goede beleggingscoach? Koersen en rendementen Royal Obligaties 32 Certificaten Ontwikkelde/Opkomende markten 33 Grondstoffen 34 Thema s 34 Vastgoed 35 Overig 35 Turbo s Aandelen 35 Indices 43 Grondstoffen 45 Obligaties 46 Valuta 47 Beleggingsfondsen 47 Warrants 48 Afrika promoveert De schade door de kredietcrisis is in Afrika groter dan in het Westen. Kan het continent profiteren van het wereldkampioenschap voetbal en weer investeringskansen bieden? Valuta 10 Als de euro valt Door onder meer de crisis in Zuid-Europa wordt er getwijfeld aan het voortbestaan van de euro. Scenario s voor het verdwijnen van de euro. 10 Service 52 Educatie Beleggen in edelmetalen met Turbo s. De kenmerken. 52 Lezersvragen Beleggen in CFD s via het handelsplatform marketindex. 54

Nieuws RBS Markets Magazine juli 2010 Emerging markets Beleggen in brandhaarden Ruzie tussen Noord- en Zuid- Korea en opstanden in Thailand. Beleggers zijn de afgelopen weken weer met hun neus op de feiten gedrukt. Opkomende markten bieden in potentie hogere rendementen, maar daar horen even hoge risico s bij. Niet alleen economische en marktrisico s, maar ook politieke. Om te beginnen met het meest recente conflict. Met het afschieten van een torpedo heeft Noord-Korea letterlijk een bom gelegd onder de Zuid-Koreaanse markt. Het gevolg: een handelsboycot van Zuid voor Noord internationale onrust gesprekken met China, de grote broer van het Noorden en met Amerika de beschermer van het Zuiden een hoop onzekerheid voor burgers, bedrijven en beleggers. Op de website theglobalguru. com staat een mooie vergelijking tussen de twee Korea s. Als je vanuit de ruimte naar het Koreaanse schiereiland kijkt, dan kunnen de verschillen niet groter zijn. Noord-Korea ziet eruit als een zwart gat, terwijl Zuid-Korea aangenaam verlicht is. Grote belangen Het verschil tussen de twee landen is dus letterlijk als dag en nacht. De economie van Zuid-Korea heeft de afgelopen jaren een behoorlijke vlucht genomen. Inmiddels bezet het land, dat vooral bekend is van het voetbaldreamteam van Guus Hiddink en van de internationale merken Samsung, LG (beide elektronica) en Kia en Hyundai (auto s), de tiende plaats op de economische wereldranglijst. Wat er in Noord-Korea gebeurt weet bijna niemand, behalve dat de mensen het niet breed hebben. Zeker is dat een conflict beide landen bepaald geen goed doet. De centrale bank van Zuid-Korea heeft eind mei geïntervenieerd op de valutamarkt. De lokale munt, de won, dook met procenten tegelijk omlaag en de centrale bank sprong bij met steunaankopen. Op de Koreaanse beurs is hetzelfde beeld te zien. De Kospi heeft in mei bijna 10 procent van zijn waarde verloren. Mark Mobius, fondsmanager bij Franklin Templeton en emerging markets-expert, verwacht niet dat het echt tot een oorlog komt in Korea. Daarvoor zijn de belangen van beide landen volgens hem te groot. Op zijn blog (mobius.blog.franklintempleton.com, 27 mei) schrijft hij verder dat hij verwacht dat de spanning rondom het conflict impact blijft hebben op de (lokale) markt, maar dat de Zuid-Koreaanse economie er goed voorstaat en doorgroeit. Gesloten winkels en bedrijven in Bangkok Zuid-Korea Certificaat (DE0005715155), 5 jaar 200 150 100 50 03.2005 03.2006 03.2007 03.2008 03.2009 03.2010 Bron: RBS, 28 mei 2010 Na de strijd Op het buurschiereiland Thailand is het de afgelopen tijd ook niet rustig geweest. In april bezetten betogers verschillende delen van de stad. Inmiddels lijkt de rust daar weer terug te keren, maar het effect op de economie en Thaise aandelen is zichtbaar. Zo kwamen er veel minder toeristen naar Bangkok en de bounty-eilanden en waren winkels en bedrijven in de hoofdstad dicht. Volgens de Thaise minister van Financiën kan de crisis er voor zorgen dat de economische groei in Thailand 1 á 2 procent lager zal zijn dan de 4,5 á 5 procent die eerder werd voorspeld, zo merken de analisten van RBS (bron: RBS Nieuwsbrief Turbo s en Certificaten, mei 2010) op. Is Thailand nog wel aantrekkelijk als belegging? Volgens hen wel, aangezien onder andere de gemiddelde koers-winstverhouding voor bedrijven uit de SET 50 index (Thaise aandelenindex) momenteel 11,9 is. De Thaise aandelenmarkt is hiermee de op één na goedkoopst gewaardeerde Aziatische aandelenmarkt. Bovendien is de politieke onrust niet direct van invloed geweest op de exportsector. Maar dan moet het nu wel rustig blijven in Bangkok. Beleggen in opkomende of frontiermarkten met conflicten zorgt voor extra risico, maar soms ook voor mooie rendementen. Om een vergelijking te maken met een andere vechtmarkt : aan het einde van de oorlog in Irak spoot de lokale beurs of wat daarvan over was omhoog. Fleur van Dalsem 6

RBS Markets Magazine juli 2010 Nieuws Grondstoffen Hedgefundmanagers dumpen olie De Europese schuldencrisis heeft ook een (positieve) keerzijde. De prijs van ruwe olie is gedaald omdat beleggers en analisten verwachten dat de vraag naar energie door de crisis de komende tijd af zal nemen. Hedgefundmanagers die door hun vrije beleggingsmandaten snel op trends kunnen inspringen deden bijvoorbeeld in korte tijd zo n 30 procent van hun posities in oliefutures en -opties van de hand. In de laatste acht maanden hebben ze dat nog niet zo snel gedaan, zo schreef pers- bureau Bloomberg eind mei. Hedgefunds en commodity trading advisors hebben ook hun nettolongposities in gas met 16 procent afgebouwd. Aan de andere kant steeg de voorraad olie en petroleumproducten naar 1,81 miljard vaten per half mei. Dit is volgens data van het Amerikaanse Energy Department de grootste seizoensgecorrigeerde voorraad sinds ze in 1990 gestart zijn met het bijhouden van deze data. De olieprijs schommelt tussen de 65 en 70 dollar per vat en is daarmee behoorlijk teruggevallen. Fijn voor consumenten (meer dan 1,50 per liter betalen aan de pomp maakt de meeste mensen behoorlijk chagrijnig) en de (olieverwerkende) industrie. Die kunnen beide wel een meevaller gebruiken. Maar of dit zo blijft, hangt mede af van de ontwikkeling van de crisis. (Lees meer over olie op pagina 28 van dit magazine.) Turbo s en Warrants op olie Naam ISIN Hefboom Light Sweet Crude Oil Future Turbo Long NL0009477884 8,86 Light Sweet Crude Oil Future Turbo Long NL0009171701 5,72 Light Sweet Crude Oil Future Turbo Short NL0009444744 4,65 Light Sweet Crude Oil Future Turbo Short NL0006475584 2,84 Brent Crude Oil Future Turbo Long NL0009476902 10,06 Brent Crude Oil Future Turbo Long NL0009172758 7,98 ICE Brent Crude Oil Future Turbo Short NL0009458652 11,21 Brent Crude Oil Future Turbo Short NL0009449685 7,63 Brent Crude Oil Future 100 Call Warrant 18.02.2011 NL0009338946 - Brent Crude Oil Future 100 Put Warrant 18.02.2011 NL0009338912 - Brent Crude Oil Future 60 Call Warrant 18.02.2011 NL0009338920 - Brent Crude Oil Future 60 Put Warrant 18.02.2011 NL0009338896 - Bron: RBS, 3 juni 2010 Meer dan 1,50 per liter Rente Laag, lager, laagst Niet alleen Griekenland ziet de rente omhoog schieten. Het zijn Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje, oftewel de PIIGS-landen die collectief in de problemen zitten. Vanwege de schuldproblemen in deze landen is de rente op de Europese kapitaalmarkt gedaald tot onder de 2,9 procent (op 29 mei 2010). Uit onderzoek van Wegwijs Kenniscentrum blijkt dat dit het laagste renteniveau is sinds 1540! In dat jaar werd de rente voor het eerst geregistreerd. In het verleden heeft de rente op tienjarige staatsleningen alleen rond 1895 op zo n laag niveau, namelijk 3 procent, gestaan. Omdat de staatsobligaties van Zuid-Europese landen nu bepaald geen aantrekkelijk beleggingsobject lijken, verleggen beleggers hun blik en vermogen naar meer solide Europese landen zoals Nederland en Duitsland. De toegenomen vraag zorgt Koers driemaands euribor, vanaf 1998 6 5 4 3 2 1 ervoor dat de vergoeding die de Nederlandse overheid beleggers betaalt, veel lager dan de laatste jaren gebruikelijk is. 0 05.1998 05.2000 05.2002 05.2004 05.2006 05.2008 05.2010 Bron: RBS, 29 mei 2010 7

Nieuws RBS Markets Magazine juli 2010 Vastgoed Vastgoed komt erbovenop Hoe staat de Europese vastgoedmarkt ervoor? In ieder geval over het algemeen minder beroerd dan alle borden met te huur op de kantoren langs het spoor en de weg doen vermoeden. Veel delen van de Europese vastgoedmarkt hebben nu toch echt de bodem van de cyclus bereikt of zijn alweer aan de klim uit het dal begonnen. Dat concludeert vermogensbeheerder Invesco in haar European Real Estate Survey Spring 2010. De yields in tal van markten en sectoren stabiliseren en ook de dalende trend van huurinkomsten neemt in tempo af terwijl op sommige locaties de huurprijzen zelfs weer iets oplopen. Dat blijkt ook uit de Office Clock van Jones Lang La Salle. Deze internationale makelaar houdt de huurprijzen bij op tal van Europese markten. Zo blijkt dat in het centrum van Londen de huurprijzen van kantoren weer aan het stijgen zijn. Ook in Moskou en Warschau is dat het geval. dementen wereldwijd al weer op het hoogste niveau sinds de uitbraak van de financiële crisis. Dat blijkt uit gegevens van marktonderzoekbureau Real Capital Analytics. Vooral in Azië is de prijsontwikkeling sterk. Toch is ook in Europa en de Verenigde Staten sprake van een neerwaartse druk op de aanvangsrendementen van kantoorgebouwen en winkelcentra van hoge kwaliteit. Een zekere schaarste aan dit Certificaten op Vastgoed Evenwichtige verdeling In Hamburg en Luxemburg zijn de huren juist aan het dalen. Opvallend is dat de rest van de Europese grote steden zich op de klok tussen Londen en Hamburg bevinden. In een minder breed gespreide crisis zijn steden iets evenwichtiger over de klok verdeeld. Door de hernieuwde interesse van beleggers zijn de prijzen voor commercieel vastgoed vanaf de tweede helft van 2009 gestabiliseerd, zo schrijft vastgoedanalist Gerdo de Jager op IEX.nl. (4 mei 2010) Inmiddels liggen de aanvangsrentype beleggingen en een gebrek aan goede alternatieven drijven de prijzen weer op. Door de zwakke arbeidsmarkt zal de vraag uit het bedrijfsleven naar nieuwe of grotere kantoren de komende periode nog achterblijven. Nieuw personeel moet eerst de lege bureaus vullen en pas als de kantoren weer vollopen, zullen bedrijven weer kijken naar nieuwe kantoren. Volgens Invesco is Naam ISIN Referentie in euro Azië Pacific Vastgoed Certificaat NL0000691210 186,00 Europees Vastgoed Certificaat NL0000691293 224,00 Oost Europees Vastgoed Certificaat NL0000290500 67,00 Opkomende Markten Vastgoed Certificaat NL0000691285 100,00 Wereldwijd Vastgoed Certificaat NL0000691202 375,00 Bron: RBS, 9 juni 2010 Zicht op vastgoedhuren via de Office Clock de tijd nog niet gekomen voor een buy the market-strategie in Europa, maar wel voor het innemen van posities in sectoren en locaties die nu aantrekkelijk beginnen te worden. En dat valt ook af te lezen aan de Office Clock. De steekwoorden daarbij zijn: toplocaties, goede bouwkwaliteit, betrouwbare huurders en langjarige huurcontracten. Maar daarnaast begint ook vastgoed met langzaam aflopende huurcontracten interessant te worden, omdat daar voordeel te halen valt door de te verwachten huurverhogingen in de nabije toekomst. Kijk voor de Office Clock van Jones Lang LaSalle op: www.joneslanglasalle.eu/emea/ EN-GB/Pages/EuropeanOfficeProperty- Clock.aspx 8

RBS Markets Magazine juli 2010 Nieuws DFT Beurspoule Winnaar 2010 bekend Dit jaar had de DFT Beurspoule een primeur: de winnaar was de jongste ooit. Ronald Blei, 21 jaar uit Zwartsluis, wist zijn portefeuille tussen 17 mei en 3 juni de tijd dat het prijzenspel liep het snelst te laten groeien. Blei, die Commerciële Economie studeert, had nog geen ervaring met beleggen. Zijn vader wel, maar zelfs die was verbaasd over hoe goed zijn zoon het ervan afbracht. Blei liet in een spannende competitie tot op het laatst zaten er drie spelers vlak bij elkaar in het klassement meer dan 4.500 medespelers achter zich. Bijzonder is dat hij niet alleen de winnaar van het eindklassement is, maar ook de beste was in het Turboklassement. Het beursspel wordt jaarlijks georganiseerd door De Financiële Telegraaf en RBS was als sponsor aan deze competitie verbonden. Het doel van het DFT-spel is mensen op een leuke manier bekend te maken met beleggen én met Turbo s, aldus Erik Mauritz, Turbospecialist bij RBS. Vandaar dat er ook een apart Turboklassement is. Het spel werkt zo: elke deelnemer kan tot een half uur voor opening van het Damrak maximaal drie AEX-fondsen inzetten. Met een Turbo, een beleggingsproduct van sponsor Royal Bank of Scotland, konden extra punten worden verdiend. De Turbo s dienden dus als een soort joker: effectversnellers op stijgende of dalende koersen. Eerst emotie, dan ratio Mauritz reikte de prijs uit aan Blei op het hoofdkantoor van de bank in Amsterdam. De jonge student mag zijn rekening spekken met een cheque ter waarde van precies 5.009,63 euro. Waarom dat zo n vreemd bedrag is? Het geldbedrag werd vastgesteld aan de hand van de waarde van de best renderende van twee Turbo-portefeuilles, long én short, die voor aanvang van de competitie waren samengesteld als een soort groeiende beloning. Maar niet alleen Blei kreeg een prijs. De winnaar van het Turboklassement is Leo van Harrewijen, 51 jaar, uit Cappele aan den IJssel. Hij was eigenlijk de nummer twee van het klassement, want Blei wist dus ook deze titel op zijn naam te zetten. De allerbesten van de DFT Beurspoule Naast Blei en Harrewijen deden nog ruim 4.500 andere spelers mee. Niet verrassend is het grootste deel daarvan man. Slechts 429 dames deden er mee en zij behaalden gemiddeld een lager rendement dan de mannen. De meeste competitieleden waren tussen de 30 en 44 jaar. Maar liefst 936 waren er tussen de 18 en 29 jaar, de leeftijdscategorie van de winnaar, en bijna 1.200 waren er tussen de 45 en 60 jaar. Deze laatsten deden het het beste in dit beursspel. Om te kunnen beleggen, hoef je niet altijd gestudeerd te hebben. Alle deelnemers is ook gevraagd om hun opleidingsniveau te vermelden en gemiddeld deden de mensen met alleen lagere school het het best. Daarna kwamen de universitair geschoolden en HBO-ers. Van alle provincies heeft Limburg het hoogste rendement behaald en in Zeeland wonen de minst goede beleggers. De meeste beleggers kwamen uit Noord-Holland en zij waren goed voor de vijfde plaats. De beleggers met het hoogste rendement werkten niet en hadden grijs haar. We mogen concluderen dat er dus vooral gepensioneerde deelnemers waren. Verder behaalden beleggers die gedurfd beleggen in dit spel betere resultaten dan defensievere beleggers. En, ze zeggen toch dat Volvo-beleggers betere beleggers zijn? Nou, niet in de DFT Beurspoule. De Mini-rijders staan stijf bovenaan in het klassement. De prijs, een Macbook Pro, werd Van Harrewijen echter van harte gegund. Zijn beleggingsstrategie was net als die van Blei: goed het nieuws in de gaten houden en in je achterhoofd houden dat de beurs nu vooral op emotie drijft en minder op ratio. Beide winnaars profiteerden vooral van hun keuze voor Arcelor Mittal, Fugro, ING en Aegon. De beste leden van de subpoule Turbosprint 2010 wonnen de pouleprijs. In september krijgen zij een chique diner en rondleiding op het hoofdkantoor van RBS in Amsterdam. Jongste winnaar ooit in DFT Beurspoule 2010 RBS Bestsellers De meest verkochte producten op basis van de omzet van mei Royal Top-5 Royal 5% Vast Obligatie Royal AEX 280 5% 31 maart 2015 Royal AEX 320 6% 31 maart 2015 Royal 8% - 3M Euribor Obligatie Royal 3,25% Plus Obligatie Top-5 Onderliggende waarde (Turbo s) AEX Goud Euro/dollar Brent Crude Oil Arcelor Mittal Top-5 Certificaten Goud Certificaat Water Certificaat India Certificaat Future Bric Certificaat AEX Certificaat Bron: RBS, 8 juni 2010 9

Valuta RBS Markets Magazine juli 2010 Als de euro valt De euro is bijna tien jaar oud, maar uitgerekend nu wordt getwijfeld aan het voortbestaan van de muntunie. Wat gebeurt er als de euro verdwijnt? Het einde van de euro, of toch niet? Zouden de vlaggen nog uitgaan in Europa op 1 januari 2012? Op die dag is de euro precies tien jaar in omloop. Met de huidige crisis in Zuid-Europa is het de vraag of er straks überhaupt iets te vieren valt. Het tweede lustrum is nog anderhalf jaar weg, maar de bedreiging van het voortbestaan van de munt is nog nooit zo groot geweest. In 2009 is er al een klein feestje gevierd, want officieel bestaat de euro al sinds 1999, pas 1 januari 2002 kwamen de eerste echte euro s uit de muur. Enorme begrotingstekorten in Griekenland, Portugal en Spanje hebben de Europese financiële markten flink uit evenwicht gebracht. Doordat de belangrijkste Europese landen één munt delen, zijn de problemen in Zuid-Europa ook een zorg voor de rest van Europa. De lasten drukken het zwaarst op de sterkste schouders, die van Duitsland en Nederland. Geen valutarisico Een ding is duidelijk geworden tijdens deze crisis. Europa is niet in staat om met één mond te spreken en het voortbestaan van de euro boven alles te verheffen. Bondskanselier Angela Merkel van Duitsland wordt verweten dat ze te lang heeft gewacht met het openlijk steun verlenen aan de euro. Vervolgens zou de Franse president Nicolas Sarkozy weer hebben gedreigd 10

RBS Markets Magazine juli 2010 Valuta om uit te euro te stappen als Merkel niet over de brug komt met financiële steun voor Zuid-Europa. Investeerders in Azië, Amerika en het Midden-Oosten vragen zich ondertussen openlijk af of de euro wel standhoudt met al dat gekissebis. Toch is geen enkel euroland erbij gebaat om wie dan ook vaarwel te zeggen. Als er één land uit de euro stapt, dan zakt het vertrouwen in de munt steeds verder weg, zegt Edin Mujagic, monetair econoom bij het onafhankelijke financieel adviesbureau Interest & Currency Consultants en auteur van het boek 10 jaar euro: biografie van een jonge wereldmunt. De hobbel voor een volgend land om hetzelfde te doen wordt kleiner. Dan is het einde zoek. Bovendien hebben Europese bedrijven na de invoering van de euro, veel geïnvesteerd in andere eurolanden, juist omdat er geen valutarisico meer is. Nederlandse banken zitten zwaar in Zuid-Europees staatspapier. Maar ook Nederlandse pensioenfondsen en zelfs woningbouwverenigingen hebben om die reden hun geld geïnvesteerd in Zuid-Europa. Het gaat bijvoorbeeld om vastgoedprojecten aan de Spaanse Rivièra of participaties in Zuid-Europese ondernemingen. Terug naar de gulden Ondanks al deze belangen mort de bevolking in het Noorden. Duitsland en Nederland hebben hun overheidsbegroting in tegenstelling tot het zuiden, behoorlijk op orde. Griekenland heeft de boel openlijk belazerd en lange tijd gelogen over de omvang van de tekorten. En als beloning zouden ze ook nog eens miljarden steun krijgen? Dat is moeilijk te verkopen, zeker in tijden van verkiezingen. De Zuid-Europese problemen zullen het Noorden miljarden gaan kosten en de vraag is of Nederland dat wel op wil hoesten. Dus, waarom niet gewoon terug naar de gulden? Hoewel Nederland zichzelf economisch in de vingers zal snijden, is het niet ondenkbaar. We hebben eerder laten zien dat we in staat zijn om over de stappen op een andere valuta. Op dezelfde manier zouden we, wat de logistiek betreft, ook gewoon weer de gulden kunnen terughalen, aldus Mujagic. De infrastructuur om een munt om te wisselen is er nog steeds. Met de komst van de Europese Centrale Bank (ECB) zijn nationale centrale banken niet verdwenen en ze zijn nog steeds operationeel. Hun reserves staan, op een miniem deel na dat is overgeboekt naar de ECB, nog steeds op de balans. Betalingssystemen binnen de euro zijn nog altijd hoofdzakelijk nationaal van aard. Omdat ze slechts aan elkaar zijn vastgeknoopt, is loskoppeling niet zo moeilijk. Heimwee naar de gulden? euro gulden Cappuccino 3,00 6,61 Hoekwoning in Naarden 135 m 2 435.000,00 958.614,00 1 liter halfvolle melk 0,75 1,65 Amsterdam-Parijs per Thalys 210,00 462,78 Roombroodje van de bakker 2,50 5,51 Kostuum van Van Gils 425,00 936,58 ipad (16GB, Wifi + 3G) 599,00 1.320,02 AEX Index 310,00 683,15 Per 26 mei 2010 Kostbare operatie De herinvoering van de gulden is dus geen ondenkbare, maar wel een zeer kostbare operatie. Opnieuw zullen er nieuwe munten geslagen en briefjes gedrukt moeten worden. Al die munten en briefjes moeten weer worden verspreid. De euro s die in omloop zijn moeten worden omgewisseld. Banken moeten de rekeningen weer omzetten. Betaalautomaten moeten guldens accepteren. De winkelier en de horeca moet de prijskaarten weer aanpassen. De Nederlandsche Bank (DNB) zal vervolgens weer alleen verantwoordelijk zijn voor het handhaven van de waarde van de gulden. Los van alle praktische zaken is het de vraag of de herinvoering van de gulden goed zal zijn voor de Nederlandse economie. Wie wil er vijftien gulden neertellen voor een cappuccino met een stukje appeltaart? De kans is klein dat Nederland, onder welke politieke druk dan ook, deze stap zal zetten. De Nederlandse economie is heel sterk afhankelijk van handel binnen Europa, met name Duitsland. Mogelijk hebben andere Europese landen dan helemaal geen zin meer om handel te drijven met Nederland. Alle transacties moeten worden omgerekend naar guldens. Dat is veel gedoe. Bovendien lopen de partijen dan weer valutarisico. Ook de Nederlandse investeringen in Europa zullen zo problemen geven. Het vermogen van onze pensioenfondsen zal weer worden omgezet in guldens, terwijl beleggingen grotendeels vastzitten in euro s. Sterke landen Een realistischer scenario zou kunnen zijn dat Duitsland en Nederland samen uit de euro stappen. Waarschijnlijk zal ook Oostenrijk zich bij dit groepje sterke landen aansluiten. Dit betekent dat de euro doorgaat als een zwakke munt van de Zuid-Europese landen. Voor Noord-Europa zou de nieuwe munt voor welvaart zorgen, verwacht Mujagic. De inflatie en de rente zouden op een laag niveau blijven. De landen in het Zuiden zullen naar verwachting veel meer problemen gaan ondervinden. Het lijkt dan ook zo goed als onmogelijk om zo n splitsing voor elkaar te krijgen zonder diepe internationale conflicten. En ook het Noorden is eigenlijk niet gebaat bij het uiteenspatten van de euro. Voorlopig zullen Merkel en Sarkozy er alles aan doen om de gezamenlijke munt in stand te houden. Opgeven kan altijd nog. Zuid-Europa krijgt een tweede kans. Die moet het met beide handen aangrijpen. Mochten de landen toch niet slagen voor hun examen, dan zal over een paar jaar het voortbestaan van de euro opnieuw ter discussie staan. Het jaar 2012 zal de munt wel halen. Maar het feestje zal bescheiden zijn. Corina Ruhe 11

Portefeuillebeheer RBS Markets Magazine juli 2010 De ideale opstelling Een beleggingsportefeuille lijkt veel op de opstelling van een voetbalteam. Achterin de vaste waarden en voorin de topscorers. Hoe ziet de ideale portefeuille eruit? Welke beleggingsproducten zorgen voor waarde, welke voor groei? En wat moet u doen als het risicoprofiel van uw portefeuille flink verandert? Moet u dan het hele team wisselen, of zijn een aantal slimme transfers voldoende? Jean-Paul van Oudheusden van RBS Markets legt uit hoe een goede beleggingscoach te werk gaat en hoe u een goede basis legt voor uw beleggingsportefeuille. Het beheren van een beleggingsportefeuille heeft veel weg van het coachen van een voetbalelftal. Bij allebei gaat het erom het gestelde doel te bereiken, maar zonder teveel risico te nemen. Bert van Marwijk, coach van het Nederlands elftal stelt ook niet tien spitsen op om doelpunten te maken. Zonder verdedigers is het risico op een tegendoelpunt te groot. Aan het woord is Jean-Paul van Oudheusden van RBS Markets. Van Marwijk is volgens Van Oudheusden te vergelijken met een belegger die een beleggingsportefeuille opbouwt en beheert. Welke spelers (producten) worden opgesteld, wie kunnen scoren (extra rendement behalen) en welke spelers komen beter tot hun recht op het middenveld (vermogensgroei)? Ook belangrijk, welke spelers vormen de verdediging (kapitaalsbescherming) en wie beschermt het doel (kapitaalsbehoud)? 12

RBS Markets Magazine juli 2010 Portefeuillebeheer Chapeau In de huidige volatiele markten is risico meer dan ooit van belang. Lang werd gedacht dat bijvoorbeeld vastgoed, goud, valuta en obligaties veilige havens waren in bange tijden. Inmiddels weten we wel beter. De kredietcrisis en de schuldproblemen in de zuidelijk Europese landen bewijzen eens te meer dat het risicoprofiel van een beleggingsportefeuille constant aan verandering onderhevig is. Eén keer een basis- Obligaties als kapitaalsbescherming Een goede verdediging voorkomt verliezen Zorg voor een gebalanceerde basis portefeuille samenstellen en er daarna niet meer naar omkijken is in het huidige marktklimaat niet meer voldoende. Of Koninklijke Olie een aandeel voor het leven is, moet echt heroverwogen worden, vervolgt Van Oudheusden. Om maar bij voetbaltermen te blijven: spelers worden ouder of kunnen geblesseerd raken. Dat kan de waarde en het rendement van een speler en het hele team aantasten. Een mooie transfer heeft juist een positief effect op het groepstotaal. Zo werkt het ook bij het beheer van een beleggingsportefeuille. De risico s constant tegen elkaar blijven afwegen, uzelf steeds afvragen wie het meest fit is om op te stellen, op tijd afscheid nemen van verliezers en vooral ook winst nemen als er een mooi rendement is geboekt. De opstelling Van Oudheusden legt uit hoe volgens RBS Markets de ideale portefeuilleopstelling eruitziet. Allereerst is het van belang dat beleggers achteraan beginnen. Bij de keeper dus. De keeper vertegenwoordigt in het RBS-model het kapitaalsbehoud. Van Oudheusden: Hij vertegenwoordigt de spaarrekening waarop geld staat waarmee niks mag gebeuren. Voor succes op de lange termijn is het goed om u eerst af te vragen welke spaarrente daarbij hoort. Daarna zoekt u geschikte obligaties en pas daarna voegt u meer risico aan de portefeuille toe in de vorm van Certificaten, ETF s (ook wel trackers genoemd) Eén keer een basisportefeuille samenstellen en er daarna niet meer naar omkijken is in het huidige marktklimaat niet meer voldoende. en Turbo s. Hoeveel risico u toevoegt, hangt af van uw beleggingshorizon en -doelstelling. Jonge mensen kunnen vanwege hun lange horizon vaak offensiever beleggen dan oudere beleggers. Vóór de keeper staat de verdediging, oftewel de kapitaalsbescherming. In een portefeuille wordt deze categorie gevormd door obligaties. Obligaties zorgen voor kapitaalsbescherming in de vorm van een hoofdsomgarantie en geven als het goed is rendement in de vorm van een coupon. Het middenveld staat voor vermogensgroei in een portefeuille. Dat zijn opbouwende spelers in de vorm van Certificaten of trackers. Normaal gesproken zou dat minimaal één Certificaat of tracker zijn die gebaseerd is op de AEX-index of de Eurstoxx 50 of misschien wel de Dow Jones. Echter, het is wel zaak om alleen middenvelders op te stellen die perfect in vorm zijn, zo zegt Van Oudheusden. In de spits staan ten slotte twee Turbo s die voor een hoger dan gemiddeld rendement kunnen zorgen. Momenteel zouden dat bijvoorbeeld een Turbo goud en een Turbo euro/dollar kunnen zijn. 13

Chapeau Portefeuillebeheer RBS Markets Magazine juli 2010 Certificaten voor vermogensgroei Opbouwende spelers op het middenveld Op de reservebank zitten de wisselproducten. Ze zijn fit, maar passen soms niet in de visie van de coach, de belegger dus. Zij kunnen bijvoorbeeld ingezet worden als de beurs sterk daalt. Denk aan een Turbo Short. Of juist als een opkomende markt, een specifiek thema of sector aan populariteit wint. Denk daarbij bijvoorbeeld aan alternatieve energie of biotechnologie. RBS Markets scout Het speelschema helpt beleggers terug te keren naar de basis van hun portefeuille. En in roerige beurstijden is dat geen overbodige luxe. De spaarrente staat laag, het rendement op obligaties is door de Europese schuldproblemen momenteel ook laag. Aan de andere kant staan de aandelenmarkten door de lage rente hoog. Dit zorgt voor meer risico in de portefeuille en door dicht bij de basis te blijven, kunnen beleggers in ieder geval de mogelijke risico s eenvoudiger in kaart brengen en daarop snel en adequaat reageren. Een garantie voor een positief rendement is het echter zeker niet. Van Oudheusden: Er zijn altijd onvoorziene risico s. Het gezegde is toch ook It ain t the risk we know that will hurt us, it is the risk we don t know. Het blijft daarom zaak om constant te blijven zoeken naar interessante spelers. RBS Markets speurt als een echte scout de markt af op zoek naar trends en kansen. Zo waren zij de eerste met een product, een Turbo, op de Amerikaanse Home Building Index of met bijvoorbeeld de Sinaasappelsap Future Turbo. Soms ontstaat er ook een product op verzoek van beleggers. Noem het een wisselwerking met de supporters, zegt Van Oudheusden. Zij willen graag een speler aan hun portefeuille toevoegen en wij kopen die aan. Tot nu toe is bijvoorbeeld de Fysiek Goud Tracker op deze manier ontstaan. Van Oudheusden wil wel benadrukken dat beleggers zich niet gek moeten laten maken en niet massaal op elke trend moeten inspringen. Een zwervende spits à la Romario in een team is leuk, maar het draait om het team, om de basis. Zestien miljoen coaches Om tot een topportefeuille te komen, is veel training nodig. In de praktijk beleggen onze klanten steeds meer per risicocategorie. Je zou kunnen zeggen dat ze per linie trainen. Dus ze alloceren hun vermogen per beleggingscategorie en stoppen een vast bedrag in of houden een minimumbedrag Dus geen geld dat eigenlijk op de spaarrekening thuis hoort, toch maar even in een Turbo stoppen. Turbo s voor een hoger dan gemiddeld rendement aan op de spaarrekening, in obligaties, Certificaten of Turbo s. RBS Markets speelt hierop in door per linie een productrange aan te bieden en steeds nieuwe producten te ontwikkelen, vertelt Van Oudheusden. Overigens is op deze manier geld beleggen een prima strategie, mits beleggers consequent zijn. Dus geen geld dat eigenlijk op de spaarrekening thuis hoort, toch maar even in een Turbo stoppen om mee te liften op de val van de euro. En consequent, dat is een voetbalcoach ook. Niet-fitte spelers blijven thuis, nieuwe sterren krijgen een kans op het veld, al is het maar één helft van de wedstrijd, en in de verdediging staan bij voorkeur de oude rotten in het vak. Zo werkt het bij beleggen ook. De verschillen zitten in de verschillende beleggingsdoelstellingen en -horizonten. Maar, ze zeggen toch altijd dat er in Nederland zestien miljoen coaches zijn? Nou, er zijn net zoveel potentiële beleggers en zij bepalen zelf in welke opstelling zij meespelen op de beurs, besluit Van Oudheusden. Fleur van Dalsem Wilt u weten welke producten RBS Markets aanbiedt in de verschillende beleggingscategorieën en bent u benieuwd welke obligaties, Certificaten, ETF s of Turbo s uw portefeuille compleet kunnen maken, kijk dan op www.rbsmarkets.nl. Meer scoringskansen met snelle spitsen 14

Actief beleggen met RBS Turbo s Met Turbo s van RBS kunt u wereldwijd versneld inspelen op stijgingen en dalingen op diverse beurzen. Grootste assortiment Met een aanbod van 2000 Turbo s op 250 onderliggende waarden heeft marktleider RBS het grootste aanbod op Euronext Amsterdam. Zo kunt u altijd een Turbo vinden waarmee u kunt inspelen op uw visie. Meeste inspiratie Om u op de hoogte te houden biedt RBS beleggers het gratis Markets Magazine, de wekelijkse nieuwsbrief Turbo s en Certificaten en dagelijks Technische Analyses van Nico Bakker. Wij zien u ook graag op een van de vele seminars die wij regelmatig organiseren. Kleine spreads Als actieve belegger bent u op zoek naar scherpe prijzen. In AEX Turbo s met de hogere hefbomen is onder normale marktomstandigheden de spread* slechts 0,01, bij Aegon en ING Turbo s met de hogere hefbomen 0,02 en bij EUR/USD Turbo s met de hogere hefbomen 0,03. Turbo s zijn beursgenoteerd en verkrijgbaar via uw eigen bank of broker. * De spread is het verschil tussen de bied- en laatprijs afgegeven door RBS. Bovengenoemde spreads van RBS gelden alleen onder normale marktomstandigheden. De spread kan worden vergroot in volatiele markten of als er belangrijke cijfers gepubliceerd worden. RBS behoudt zich het recht voor deze spreads te allen tijde te wijzigen. Voor de brochure, het basisprospectus, de definitieve voorwaarden en meer informatie: ga naar www.rbs.nl/markets of bel 0900-MARKETS (0900-6275387; lokaal tarief) The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. AEX en AEX-Index zijn geregistreerde merknamen van Euronext N.V. of haar dochterondernemingen en worden gebruikt met toestemming van Euronext Indices B.V.

Chapeau Frontier markets RBS Markets Magazine juli 2010 Afrika promoveert De kredietcrisis heeft op het Afrikaanse continent een nog grotere schade aangericht dan op de Westerse beurzen. Beleggers wilden zoveel mogelijk geld liquide maken en dumpten als eerste hun meest riskante posities, zoals die in Afrika. Het wereldkampioenschap voetbal geeft de Afrikanen nu de kans om de wereld te tonen dat Afrika een moderne maatschappij is. Biedt Afrika ook moderne investeringskansen? Nog steeds riskant: beleggen in Afrika 16

RBS Markets Magazine juli 2010 Frontier Chapeau markets In juni is Afrika even het belangrijkste continent ter wereld. Koreanen, Brazilianen, Duitsers en Nederlanders zitten dan uitgedost met vlaggen, toeters en petjes aan de televisie gekluisterd, hun blik gericht op Zuid-Afrika. De organisatoren van het wereldkampioenschap voetbal 2010 zullen er alles aan doen van deze air time gebruik te maken. Wanneer komt het voor dat Afrika zo n groot kijkerspubliek heeft? Nu eens geen sloppenwijken, hobbelige zandwegen en rieten hutjes. Het wereldkampioenschap voetbal geeft de Afrikanen de kans om de wereld te tonen dat Afrika een moderne maatschappij is. Biedt Afrika ook moderne investeringskansen? Zuid-Afrika heeft zelf miljarden gestoken in de bouw van voetbalstadions en nieuwe infrastructuur zoals wegen en bagagesystemen op de luchthavens. Buitenlandse bedrijven stonden in de rij om daar een graantje van mee te pikken. Maar wie durft zelf te investeren? Afrika leek jarenlang het terrein van pioniers en bloemenkwekers. Beleggen in Afrika vereist nog sterkere zenuwen dan aandelen kopen in opkomende markten zoals Brazilië, Rusland, China en India. De meeste Afrikaanse beurzen worden daarom ook wel frontier markets genoemd. Verwijzend naar de denkbeeldige lijn in de Verenigde Staten en de rest van Noord-Amerika in de negentiende eeuw. De frontier was de grens tussen het onontdekte en het bevolkte deel van Amerika. De goudkoorts verschoof die grens steeds verder in oostelijke richting. Ook de beleggers in deze frontier-aandelenmarkten zijn op zoek naar goud. Als echte pioniers hopen zij vooraan te staan als het goud gedolven wordt. In Afrika zijn de beurzen van bijvoorbeeld Ghana, Kenia, Malawi of Botswana echte frontiermarkten vanwege de relatief hoge risico s en de lage Afrika-Certificaten Naam ISIN Referentie in euro Afrika Certificaat NL0006184418 66,38 Egypte Certificaat NL0000290393 6242,00 Marokko Certificaat NL0006152530 25539,00 Nigeria Certificaat NL0006152522 40,00 Zuid-Afrika Certificaat NL0000293132 23774,00 Bron: RBS, 10 juni 2010 marktkapitalisatie. De beurzen van Marokko, Egypte en Zuid-Afrika worden al tot de emerging markets gerekend. Frontiermarkten De Afrikaanse beurzen hebben in 2008 en 2009 zware klappen gekregen. De kredietcrisis heeft op het Afrikaanse continent zelfs een nog grotere schade aangericht dan op de Westerse beurzen. Volgens Chris Derksen, hoofd Frontier Markets Investments bij de Zuid-Afrikaanse vermogensbeheerder Investec, trokken buitenlandse investeerders massaal hun geld weg uit Afrika. Beleggers wilden zoveel mogelijk geld liquide maken en dumpten als eerste hun meest riskante posities. De Afrikaanse markten kelderden, soms met tientallen procenten. Zo verloor de NSE All Share Index, de hoofdindex van de beurs van Nigeria, in 2008 maar liefst de helft van zijn waarde (zie ook het kader op pagina 19). Dat de Afrikaanse beurzen nauwelijks gecorreleerd zijn met andere aandelenmarkten, bleek een mythe. Vóór de kredietcrisis stroomde nog veel geld richting deze frontier markets omdat beleggen in Afrika werd gezien als een natural hedge in de portefeuille. Er zou 6 4 2 0-2 nauwelijks een verband bestaan tussen de beurs van Botswana, Ghana, Amerika of Brazilië. Toen de kredietcrisis ook Afrika meetrok in de vrije val, werd voor investeerders pijnlijk duidelijk dat er van een natuurlijke bescherming geen sprake was. Toch blijken de Afrikaanse economieën zich wel vrij zelfstandig te bewegen. Terwijl de Westerse economieën in elkaar ploften, groeide de Afrikaanse economie gewoon door. Gemiddeld steeg het bruto binnenlands product in Gemiddelde economische groei Afrika ten opzichte van de wereld Groei van het bruto binnenlands product in procent -4 1980 1983 1996 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 Verschil tussen de groei in Afrika en de wereld Zuid-Afrika In tegenstelling tot veel buurlanden, kwam de kredietcrisis in Zuid-Afrika hard aan. De economie kromp in 2009 met bijna 2 procent. Vooral de bouwsector is hard geraakt en kromp tientallen procenten. Standard Bank rekent voor 2010 alweer op een groei van bijna 3 procent. Met een schat aan edelmetalen en diamanten in de bodem profiteert Zuid-Afrika van de stijgende grondstofprijzen. De goudprijs staat op een historisch hoogtepunt, maar ook andere grondstoffen zoals koper, zijn sterk in prijs gestegen. Ruim 20 procent van het nationale inkomen wordt verdiend in de financiële en dienstensector. Bijna 14 procent komt uit de landbouw. De mijnbouw draagt voor 4,6 procent bij aan de economie. Afrika Wereld Bron: Global Insight, augustus 2009 17

Chapeau Frontier markets RBS Markets Magazine juli 2010 Afrika in 2009 nog met ruim 3 procent, Europa en Amerika krompen. Overigens kreeg Afrika wel een tik. In 2008 groeide de Afrikaanse economie gemiddeld nog met ruim 5 procent. De aandelenbeurzen zijn onevenredig hard onderuit gegaan. Volgens Roy Rus, fondsbeheerder van het Intereffekt Emerging Africa Fund, is het daarom nu een goed moment om in de frontiermarkten te stappen. In 2009 hebben de ontwikkelde aandelenmarkten al een stevig herstel laten zien en ook de emerging markets zijn aan het opkrabbelen, zegt Rus. De Afrikaanse beurzen zijn daarentegen pas net aan de weg omhoog begonnen. Afrika is volgens Rus nu spotgoedkoop. De koers-winstverhoudingen zijn nog steeds laag. Na het herstel in 2009 hebben de emerging markten een koers-winstverhouding van rond de 20, frontiermarkten staan op 13. Nauwelijks last Banken zijn een zeer geliefde investering voor Rus en Derksen. Vooral de Nigeriaanse banken hebben nog veel groeipotentie. Bij de huidige koers en de verwachte winstontwikkeling, ligt de koers-winstverhouding voor 2011 op 8. Dat is spotgoedkoop, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht dat de Nigeriaanse economie zowel in 2010 als in 2011 met 7 procent zal groeien. Het voordeel van de Afrikaanse banken Afrikaanse beurzen Land Beurs Aantal bedrijven Egypte Egypte heeft de kredietcrisis beter doorstaan dan de meeste andere Noord-Afrikaanse landen. De Egyptenaren zijn blijven consumeren en ook de buitenlandse investeringen zijn behoorlijk stabiel gebleven. De Egyptische vermogensbeheerder Beltone rekent voor 2010 op een economische groei van 5,1 procent. Tot de kredietcrisis groeide Egypte nog met circa 7 procent per jaar. In 2009 zakte die groei iets terug tot 4,7 procent. De eerste drie maanden van dit jaar vertoont de economie al een behoorlijk herstel. Zo trekt het toerisme weer aan en gaat het weer beter in de bouw en industrie. Sinds dit jaar stromen er ook weer meer inkomsten binnen uit de doorvoer door het Suezkanaal. Toerisme en het Suezkanaal zijn de belangrijkste inkomensbronnen voor Egypte. Marktkapitalisatie in miljard dollar Jaar van oprichting Botswana Botswana Stock Exchange 20 4,1 1989 Kameroen Douala Stock Exchang 1 2003 Kaapverdië Bolsa de Valores de Cabo Verde 4 2005 Egypte Egyptian Exchange 349 89,6 1888 Ghana Ghana Stock Exchange 33 1,8 1991 Kenia Nairobi Stock Exchange 56 10,8 1954 Malawi Malawi Stock exchange 13 1,3 1996 Mauritius Stock Exchange of Mauritius 88 6,5 1989 Marokko Casablanca Stock Exchange 76 64,8 1929 Namibië Namibian Stock Exchange 7 0,1 1992 Nigeria Nigerian Stock Exchange 233 30,6 1960 Zuid-Afrika Johannesburg Stock Exchange 401 400 1887 Swaziland Swaziland Stock Exchange 7 3,7 1999 Tanzania Dar es Salaam Stock Exchange 8 3,7 1998 Tunesië Tunisia Stock Exchange 52 8,7 1969 Oeganda Uganda Securities Exchange 6 n.a. 1998 Zambia Lusaka Stock Exchange 24 1,9 1994 Zimbabwe Zimbabwe Stock Exchange 80 3,8 1974 Bron: Investec/Bloomberg, data per 31 december 2009 is dat ze nauwelijks last hebben gehad van de effecten van de kredietcrisis. Afrikanen sluiten nog zelden een hypotheek af, laat staan dat Afrikaanse banken ze kunnen herverpakken en doorverkopen. Ze hebben evenmin geïnvesteerd in allerlei exotische Amerikaanse hypotheekproducten en ook geen leningen uitstaan aan Zuid-Europa. Afrikanen sparen nog weinig, lenen nauwelijks en sluiten zelden verzekeringen af. Als de economieën groeien en de omvang van de middenklasse groeit, zal vanzelf de vraag naar allerlei bancaire diensten gaan stijgen. Particulieren gaan sparen en willen hypotheken afsluiten en bedrijven gaan op zoek naar geld om te investeren in uitbreiding. De vraag is of en wanneer Afrika die groei gaat bereiken. De afgelopen jaren maakte het continent een enorme groeispurt door, voornamelijk vanwege de voorraden grondstoffen. De bodem van Afrika is rijk wat dat betreft. Het bevat goud, olie, diamanten, ijzererts, koper en nog veel meer. Nu de wereldwijde economie weer aantrekt, stijgt ook de vraag naar grondstoffen. Het IMF voorspelt dan ook mooie groeicijfers. Zo zal Ghana binnenkort profiteren van exploitatie van een in 2007 ontdekte olievoorraad. Daardoor zal de Ghanese economie in 2011 naar verwachting met zo n 20 procent groeien. Ook Kenia zit weer in de lift na de rellen van 2008. Het IMF voorspelt voor dit jaar een groei van 4 procent en voor volgend jaar bijna 6 procent. Illiquide beurzen Natuurlijk is er ook op het Afrikaanse continent geen free lunch te krijgen. De markten zijn zeer volatiel, zo is ook tijdens de kredietcrisis gebleken. Als het ergens anders in de wereld niet goed gaat, halen beleggers als eerste hun geld weg uit de spannendste markten. Veel Afrikaanse aandelenbeurzen zijn zeer illiquide. Op de beurs van Oeganda kan hooguit een paar keer per dag gehandeld worden. De aandelenmarkten van Kenia en Nigeria zijn daarentegen modern en ontwikkeld. Daar is de handel volledig geautomatiseerd en het koersverloop is via Bloomberg te volgen. In tegenstelling tot veel Europese landen en de Verenigde Staten, hebben veel Afrikaanse landen hun rijksbegroting redelijk op orde. Veel landen zijn door een grootschalig schuldsaneringsprogramma gegaan van de Wereldbank en hebben vervolgens hun begroting keurig op orde gebracht. Onder streng toezicht van het IMF doen de landen ook niet aan monetaire financiering. De geldpers staat al tijden stil en de inflatie daalt. Andere mentaliteit Het is voor een particuliere belegger erg 18

RBS Markets Magazine juli 2010 Frontier Chapeau markets Beleggers in Afrika moeten een private equity-mentaliteit hebben Kenia De jaren 2008 en 2009 waren zwaar voor Kenia. Het land leed onder hevige etnische rellen in aanloop naar landelijke verkiezingen. In datzelfde jaar kampte het land met ernstige droogtes en ook de effecten van de kredietcrisis waren goed te voelen. De Keniaanse economie heeft deze schokken goed kunnen opvangen, de vooruitzichten voor 2010 zijn goed. Er valt weer meer regen terwijl de financiële sector zich razendsnel blijft ontwikkelen. De nettowinst in financiële sector steeg in 2009 met bijna 16 procent ten opzichte van 2008, zo berekent Standard Bank. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht voor 2010 een economisch groei van 4,1 procent. MSCI Frontier en Emerging Markets moeilijk om zelf een aandeel op de beurs van Botswana of Ivoorkust te kopen door een gebrek aan goede informatie. Volgens Derksen van Investec vereist beleggen in Afrika de mentaliteit van een private equity-investeerder. We volgen onze investeringen intensief. We gaan vaak langs om zelf een oordeel te vormen. Derksen jaagt ook niet op liquiditeit, veel investeringen houdt Investec zo n drie tot vijf jaar in portefeuille. De belegger die direct in bedrijven wil investeren, kan beter uitwijken naar de beurs van Zuid-Afrika. De Johannesburg Stock Exchange vertegenwoordigt alleen al meer dan 60 procent van de totale Afrikaanse marktkapitalisatie. Veel op deze beurs genoteerde bedrijven hebben activiteiten in heel Afrika. Wie wil profiteren van de enorme groei in het gebruik van mobiele telefoons koopt MTN. Shoprite is de grootste retailer van heel Afrika. Nu zijn dit misschien nog onbekende namen, maar na het wereldkampioenschap voetbal zijn deze bedrijven wereldberoemd. Corina Ruhe 300 250 200 150 100 50 05.05 05.06 05.07 05.08 05.09 05.10 MSCI Frontier Markets MSCI Emerging Markets Bron: RBS, 26 mei 2010. Geïndexeerd: 25-04-2005 = 100 Nigeria De olie- en gasvoorraden zijn essentieel voor de Nigeriaanse economie. Doordat de olieprijs zich al vrij snel herstelde na de kredietcrisis, krabbelde de economie ook weer snel op. In 2009 groeide Nigeria met 6 procent. Standard Bank verwacht voor 2010 een groei van 6,6 procent. De inflatie zal in dezelfde periode naar verwachting dalen van ruim 12 naar 11 procent. De bankensector is in 2009 volledig opgeschoond door streng optreden van Lamido Sanusi, de gouverneur van de Nigeriaanse Centrale Bank. Veel Nigeriaanse banken kwamen in 2009 diep in de problemen, onder meer doordat de olieprijs instortte en de banken veel probleembedrijven in portefeuille hadden. Een aantal banken kreeg een kapitaalinjectie en werd onder direct toezicht van de centrale bank geplaatst. Sanusi verbeterde de rapportagevereisten en wist door zijn acties het vertrouwen in de Nigeriaanse financiële sector te herstellen. Koers Nigerian Stock Exchange, 5 jaar 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 05.05 05.06 05.07 05.08 05.09 05.10 Bron: RBS, 25 mei 2010 19

Chapeau Indices RBS Markets Magazine juli 2010 Het stabiele Noorden Na ruim een jaar oplopende koersen kwam in mei de eerste serieuze correctie op de internationale beurzen. De Griekenland- en eurocrisis fungeerden als trigger voor een all-out verkoopgolf op vrijwel alle markten. Van alle ontwikkelde markten kreeg Europa het vanzelfsprekend het zwaarst te verduren. De Eurostoxx 50-index stond medio mei op een verlies van 7 procent sinds eind 2009. In de Verenigde Staten bleef de schade nog enigszins beperkt, hoewel de hele winst van dit jaar tot nu toe wel werd weggevaagd. Europa Index Land Koers Rendement 1 maand Rendement YTD Rendement 1 jaar Rendement 5 jaar AEX -Index Nederland 331,00-7,3% -3,6% 23,3% -11,0% EURO STOXX 50 Index Euroland 2.456,92-9,2% -7,1% 12,6% -17,2% DAX Index Duitsland 6.155,93-2,3% 1,0% 21,3% 38,0% BEL 20 Index België 2.485,24-8,4% -2,7% 17,6% -20,5% CAC40 Index Frankrijk 3.617,32-11,0% -10,3% 7,9% -13,5% FTSE 100 Index Groot-Brittannië 5.307,34-9,4% -4,2% 15,7% 4,5% SMI Index Zwitserland 6.470,84-6,1% -2,4% 16,2% 6,2% RDX Index Rusland 1.464,79-6,8% 6,7% 30,7% 85,7% S&P /MIB Index Italië 20.314,21-13,5% -15,2% -2,3% -37,7% IBEX 35 Index Spanje 2.501,82-16,0% -21,3% 0,6% 0,0% Amerika Dow Jones Industrial Average Index SM Verenigde Staten 10.510,95-6,2% -0,2% 22,8% -0,8% S&P 500 Index Verenigde Staten 1.120,80-7,3% -0,4% 22,3% -6,8% NASDAQ 100 Index Verenigde Staten 1.887,06-7,3% 0,4% 33,6% 22,7% Bovespa Index Brazilië 60.841,08-13,2% -12,5% 16,8% 141,6% Mexbol Index Mexico 31.136,35-7,4% -3,6% 27,2% 142,0% S&P TSX60 Index Canada 693,97-2,9% -0,5% 12,4% 29,9% Nederland: beste beurs Opvallend is het relatief sterke optreden van de Nederlandse beurs in het Europese geweld. De status van Nederland als veilige haven in euroland heeft daar alles mee te maken, want ook de Duitse beurs bleef sterk liggen. Frankrijk (-10,3 procent in 2010), Italië (-15,2 procent) en Spanje (-21,3 procent) kregen aanmerkelijk hardere tikken. Over de laatste twaalf maanden gemeten was Nederland zelfs de beste beurs onder de ontwikkelde economieën. Alleen de door technologie gedomineerde Nasdaq-index versloeg de AEX. Onder emerging markets zijn het vooral China en Brazilië die stoom aan het verliezen zijn, maar dat was na de enorme rally s van het laatste jaar misschien ook wel een beetje te verwachten. Opvallend is de stabiliteit van BRICland Rusland. Als enige grote beurs wist Moskou in 2010 in de plus te blijven en over een jaar gemeten is de Russische RDX-index een van de best presterende in de wereld. Ook Turkije, Indonesië en opvallend politieke brandhaard Thailand hebben een sterke periode van twaalf maanden achter de rug. Pieter Kort Azië/Pacific NIKKEI 225 Index Japan 10.242,64-6,6% -3,4% 9,7% -8,0% Hang Seng Index Hongkong 19.944,94-8,5% -10,5% 11,6% 42,9% Hang Seng China Enterprises Index China 11.426,18-9,2% -13,0% 10,4% 141,1% Kospi 200 Index Zuid-Korea 214,42-5,0% -4,3% 16,2% 72,7% Nifty Index India 5.066,20-5,5% -5,4% 13,9% 147,1% SET 50 Index Thailand 532,13 4,7% 3,0% 34,7% 14,3% LQ45 Index Indonesië 546,99-4,6% 5,3% 42,4% 131,2% S&P /ASX 200 Index Australië 4.470,70-10,7% -9,9% 14,9% 8,5% Topix Index Japan 913,91-6,2% 0,3% 3,5% -19,5% Kuala Lumpur Composite Index Maleisië 1.330,17-1,4% 2,8% 27,8% 47,4% Afrika/Midden-Oosten CFG 25 Index Marokko 25.780,26 3,3% 18,8% 12,1% 140,0% EGX 30 Index Egypte 6.761,28-12,2% 4,5% 8,5% 57,3% DJ Turkey Titans 20 Index Turkije 629,67-7,9% 0,0% 60,3% 106,3% Tel Aviv 25 Index Israël 1.131,26-6,0% -1,2% 35,3% 67,7% Dubai Financial Market G. Index Dubai 1.714,21-3,5% -6,5% 1,2% -64,4% MSCI United Arab Ver. Arab. Emirates Index Emiraten 255,84-3,6% 1,4% 22,3% - MSCI Bahrain Index Bahrein 332,55-2,0% -5,8% -35,2% - Sectoren AMEX Gold BUGS Index Goudmijnen 473,00 5,6% 5,1% 29,2% 161,6% AMEX Biotech Index Biotechnologie 1.085,01-11,5% 15,0% 71,1% 98,6% AMEX Oil Index Olieproductie 993,42-11,8% -8,2% 3,7% 22,5% Bron: Bloomberg, 18 mei 2010 20