SOEK Senioren Op Eigen Kracht 2011 1
Colofon Senioren Op Eigen Kracht, 2011 Maart 2012 Jannet Visser (GGD Twente) Anneke Baan (Stichting De Welle) Stichting De Welle Marktstraat 21 7642 AK Telefoon: 0546 571693 www.stichtingdewelle.nl Stichting De Welle Overname van dit rapport of gedeelten daaruit is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. 2
Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 7 1.1 Doel 7 1.2 Doelgroep 7 1.3 Werkwijze 7 1.4 Werving en publiciteit 7 1.5 Vragenlijst 8 1.6 Begeleidend onderzoek 8 1.7 Samenwerking, Tubbergen en Hellendoorn 8 2 Aantal huisbezoeken 9 2.1 Aantal deelnemers 9 2.2 Verhouding mannen-vrouwen 9 3 Resultaten huisbezoek 10 3.1 Inleiding 10 3.2 Wonen en zelfredzaamheid 10 - Wonen 10 - Zelfredzaamheid bij boodschappen doen 11 - Zelfredzaamheid bij warm eten klaar maken 12 - Vervoer 13 3.3 Gezondheid 14 - Ervaren gezondheid 14 - Psychische gezondheid 14 - Beperkingen 15 - Vallen 15 - Medicijngebruik 16 3.4 Tijdsbesteding 17 - Bewegen 17 - Recreatieve bezigheden 18 - Vrijwilligerswerk en andere werkzaamheden 19 3.5 Sociale contacten en eenzaamheid 21 - Huishoudsituatie 21 - Sociale contacten 21 - Eenzaamheid 22 3.6 Voorzieningen bekendheid en gebruik 23 3.7 Reacties op de huisbezoeken 24 4 Vervolgtraject 26 4.1 Vervolgcontacten 26 4.2 Verwijzingen 26 4.3 Registratie 26 5 Conclusies en aanbevelingen 27 5.1 Conclusies 27 5.2 Aanbevelingen 27 Bijlage 1 Tabellenoverzicht SOEK 2011 Bijlage 2 Samenvatting lijst met opmerkingen bij de afzonderlijke vragen 3
4
Samenvatting In de loop van 2008 is in de gemeente begonnen met preventieve huisbezoeken 75-plus onder de naam SOEK = Senioren Op Eigen Kracht. Het doel van deze huisbezoeken is het in een vroeg stadium signaleren van problemen op het gebied van eenzaamheid en zelfredzaamheid en het versterken van eigen initiatief en verantwoordelijkheid van ouderen. De huisbezoeken worden uitgevoerd door seniorenvoorlichters (vrijwilligers). De organisatie is in handen van de ouderenadviseur van Stichting De Welle. Inmiddels behoren de preventieve huisbezoeken tot de reguliere taak van het welzijnswerk ouderen. Dit is de vierde rapportage over de huisbezoeken. Hierin wordt een beschrijving gegeven van de inhoud van de gesprekken met de ouderen. Dit is de basis voor de werkwijze van de seniorenvoorlichters en biedt aanknopingspunten voor een vervolgtraject en preventief ouderenbeleid. zijn er in 2011 288 huisbezoeken afgelegd. De gemiddelde leeftijd van de bezochte ouderen is 79 jaar. In deze rapportage worden de resultaten van de se ouderen gezamenlijk beschreven en vergeleken met de resultaten van de SOEK-huisbezoeken in Hellendoorn en Tubbergen. De preventieve huisbezoeken worden daar op dezelfde wijze uitgevoerd, als in de gemeente, alleen de gemiddelde leeftijd van de doelgroep is anders. Tubbergen heeft de jongste doelgroep (gemiddelde leeftijd 75 jaar); Hellendoorn vormt met een gemiddelde leeftijd van 77 jaar de middenmoot. Het verslag over 2011 laat zien dat leeftijd, maar ook geslacht op een wisselende manier invloed hebben op de gezondheid en het welbevinden van ouderen. De belangrijkste resultaten van de SOEK-huisbezoeken in zijn: Wonen Het merendeel van de ouderen in is tevreden over de woonsituatie. 96 (97) 1 bevalt het wonen in de buurt goed en 96 (95) is tevreden over de woning. Van de bezochte ouderen zegt 9 (7) zich niet meer zo goed te kunnen redden in de woning. Zelfredzaamheid 14 (11) van de ouderen kan niet meer zelfstandig boodschappen doen. en hebben hier vaker problemen mee dan mannen. 15 (13) van de ouderen kookt niet elke dag meer zelf warm. Op dit terrein hebben de mannen meer problemen, dan de vrouwen. 14 (18) van de ouderen heeft vervoersproblemen, waardoor men ergens niet naartoe kan gaan, waar men wel graag naartoe had gewild. Gezondheid Van de ouderen ervaart 60 (63) de eigen gezondheid als (zeer) goed tot uitstekend. Ondanks de goed ervaren gezondheid brengt de gezondheidssituatie echter wel beperkingen met zich mee. 47 (47) van de mannen en 54 (68) van de vrouwen zegt allerlei activiteiten en werkzaamheden niet meer te kunnen doen vanwege de gezondheid. Het meest genoemd worden huishoudelijke taken en beperkingen in mobiliteit, vooral niet meer kunnen of durven fietsen. 21 (14) van de ouderen is in de afgelopen 3 maanden gevallen. De meeste valpartijen zijn buitenshuis. Het medicijngebruik onder ouderen ligt hoog. 86 (83) van de ouderen gebruikt medicijnen (op doktersvoorschrift). Over het algemeen kan men zich daar goed mee redden. Tijdsbesteding Veel ouderen doen aan beweegactiviteiten: 77 (64). nen bewegen iets meer dan vrouwen. Het meest genoemd zijn fietsen, wandelen en werken in de tuin. 7 van de ouderen neemt deel aan MBvO activiteiten. Zwemmen wordt door 8 van de ouderen genoemd. 88 (85) van de ouderen heeft recreatieve bezigheden. en hebben meer recreatieve bezigheden, dan mannen. Verreweg het meest genoemd worden lezen en puzzelen. 10 van de ouderen noemt computeren. Vrijwel alle ouderen hebben meerdere recreatieve bezigheden. 22 (24) van de ouderen doet aan vrijwilligerswerk, 15 (19) geeft mantelzorg, veelal aan de partner. 1 Tussen haakjes zijn de resultaten uit 2010. De gemiddelde leeftijd was toen iets hoger, namelijk 81 jaar. 5
De meeste ouderen: 85 (85) zijn tevreden over de manier waarop zij hun tijd vullen. 14 (15) is redelijk tevreden. Het aantal ontevreden ouderen is minimaal. Sociale contacten en eenzaamheid 43 (47) van de bezochte ouderen woont alleen. Het lijkt erop, dat bij de huisbezoeken relatief iets meer alleenstaanden worden bereikt. Vrijwel alle ouderen hebben regelmatig contacten met kinderen, familie en/of vrienden en buren. Ook kan vrijwel iedereen bij iemand terecht als er problemen zijn. De tevredenheid over de sociale contacten is dan ook groot: 94 (97) is tevreden. Ondanks de positieve ervaring met de sociale contacten voelt 23 (23) van de ouderen zich wel eens eenzaam. Mogelijk ligt dit percentage in werkelijkheid hoger. Volgens recent GGD onderzoek (2010) is 42 van de 75-plussers in matig tot (zeer) ernstig eenzaam. Ouderen geven zelf een flink aantal zeer bruikbare adviezen om eenzaamheid te verminderen of te voorkomen. Slechts een heel klein aantal ouderen met problemen op het gebied van eenzaamheid wil geholpen worden. Voorzieningen Van de ouderen kent 70 (72) het zorgloket; 43 (55) heeft er wel eens gebruik van gemaakt. Een flinke groep ouderen kent het zorgloket niet en weet dus ook niet, dat men daar terecht kan voor allerlei regelingen, voorzieningen en informatie. De bekendheid van het welzijnswerk voor ouderen is iets minder, dan die van het zorgloket.66 (59) van de bezochte ouderen weet waarvoor men bij Stichting De Welle terecht kan. Dat is in ieder geval al meer dan een jaar geleden. Een van de activiteiten van De Welle is het bieden van ondersteuning bij de financiële administratie. 4 (7) van de ouderen zegt hier behoefte aan te hebben. In alle gesprekken is het onderwerp eenzaamheid aan de orde geweest. Het huisbezoek is daardoor een manier van werken om problemen op dit gebied (tijdig) te signaleren. Daarnaast kunnen ouderen zich uiten over de beperkingen die zij ervaren in relatie tot hun gezondheid, maar kunnen zij ook praten over de prettige dingen in het leven en de manier waarop zij een zinvolle en bevredigende dagbesteding vinden. Uit de gesprekken komen ook tips en adviezen richting gemeente. Die betreffen vooral de verkeersveiligheid en mobiliteit. Ouderen tonen zich uiterst positief over de huisbezoeken. Folders worden uitgereikt en eventueel afspraken gemaakt voor een vervolggesprek met de ouderenadviseur. Ouderen worden zoveel mogelijk gestimuleerd om zelf initiatief te nemen. Lukt dat niet, dan kunnen zij rekenen op een steuntje in de rug. 6
1 Inleiding 1.1 Doel De doelstelling van Senioren Op Eigen Kracht (SOEK) is het in een vroeg stadium signaleren van problemen op het gebied van eenzaamheid en zelfredzaamheid en het stimuleren van eigen initiatief en verantwoordelijkheid. Bij de uitvoering van preventief ouderenbeleid heeft de gemeente een signalerende en ondersteunende taak. De gemeente wil ouderen die het risico lopen te vereenzamen al in een vroeg stadium opsporen en niet afwachten tot sociale contacten wegvallen. Bovendien sluit de SOEKwerkwijze goed aan bij de uitgangspunten van de Wmo om ouderen mogelijkheden te bieden om zo lang mogelijk in de eigen woning te blijven wonen en te laten participeren aan de samenleving. Hoofddoel van het huisbezoek is het bespreekbaar maken van het onderwerp eenzaamheid en het vergroten van de zelfredzaamheid van ouderen; niet door middel van het traditionele beroep op voorzieningen en zorg, maar door in te zetten op eigen kracht, initiatief en aandacht voor leefstijl. Komen ouderen er zelf niet uit, dan wordt aanvullende ondersteuning geboden. Het huisbezoek biedt de gelegenheid om onder andere het zorgloket, de activiteiten voor ouderen van Stichting De Welle, het maatschappelijk werk en mogelijkheden voor financiële ondersteuning onder de aandacht van ouderen te brengen. 1.2 Doelgroep De huisbezoeken richten zich in de eerste plaats op zelfstandig wonende ouderen vanaf 75 jaar. Ouderen van die leeftijd krijgen vaker te maken met lichamelijke achteruitgang en verlies van een partner. Op deze leeftijd kan vaak nog het sociale netwerk gestimuleerd worden. In is ervoor gekozen om niet alleen de ouderen vanaf 75 jaar, maar ook de oudere ouderen te benaderen. Juist zij vormen een kwetsbare groep met grote kans op overlijden. Zij moeten, zo lang het nog kan, van een huisbezoek gebruik kunnen maken. 1.3 Werkwijze De SOEK-huisbezoeken worden uitgevoerd door vrijwilligers (seniorenvoorlichters).in 2011 is een team van 17 seniorenvoorlichters op pad geweest. Samen met de voorlichters is een standaard vragenlijst opgesteld, die als leidraad dient voor de gesprekken. Door de opbouw van de vragenlijst en de volgorde van de thema s wordt het onderwerp eenzaamheid bespreekbaar gemaakt. Het gaat er niet om allerlei mogelijkheden voor hulp- en ondersteuning onder de aandacht te brengen, maar om erachter te komen welke vragen, behoeften en problemen er bij de ouderen zelf leven en welke oplossing men zelf weet of uit kan voeren. Zo nodig wordt een steuntje in de rug gegeven bij vervolgstappen. Het is de bedoeling om niet aanbod-, maar vraaggericht te werken. De seniorenvoorlichters krijgen gemiddeld drie keer per jaar een training of een scholing van derden om hen van de sociale kaart op de hoogte te houden en van de mogelijkheden om de ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Ook wordt er vaak stil gestaan bij gesprekstechnieken of hoe om te gaan met ouderen met een auditieve of visuele beperking. In principe is het huisbezoek eenmalig. Bij gesignaleerde problematiek wordt de ouderenadviseur ingeschakeld. Zij houdt vinger aan de pols, neemt nog eens contact op en geeft indien nodig extra ondersteuning. Bij complexe problematiek wordt in overleg met de ouderenadviseur doorverwezen naar het maatschappelijk werk, geestelijke gezondheidszorg, MEE, Stichting Vrijwillige Thuiszorg of andere hulpverlenende organisaties of personen. De huisbezoeken worden aan alle 75-plussers aangeboden. Deelname is vrijwillig en gratis. 1.4 Werving en publiciteit De deelnemers voor de huisbezoeken worden persoonlijk aangeschreven namens de gemeente. Op basis van gegevens uit de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) worden uitnodigingen gestuurd naar alle ouderen van een bepaalde leeftijdscategorie. Telkens wordt een groep van zodanige omvang uitgenodigd, dat deze behapbaar blijft voor de seniorenvoorlichters en de ouderen niet te lang op een afspraak hoeven te wachten. In de uitnodiging wordt gevraagd om naar De Welle te bellen, wanneer men geen prijs stelt op een huisbezoek. De adressen worden verdeeld over de seniorenvoorlichters, die vervolgens zelf een afspraak maken voor een huisbezoek. Het aantal adressen per seniorenvoorlichter verschilt. Dit heeft direct te maken met de beschikbare tijd van de seniorenvoorlichter. 7
In de wachtkamer van alle huisartsen ligt een informatieve folder over SOEK. Dit wordt jaarlijks aangevuld. De folder is eveneens verspreid bij wijkcentra, zorginstellingen, apotheek, bibliotheek en andere openbare gebouwen. 1.5 Vragenlijst Na evaluatie met de seniorenvoorlichters is de vragenlijst van 2009 aangepast. Aanvankelijk was ingezet op een aantal gestandaardiseerde vragen, maar die bleken in de praktijk niet geschikt voor een mondeling gesprek. Zo zijn onder andere de uitgebreide vragen over sociale contacten en eenzaamheid komen te vervallen en vervangen door vragen in spreektaal. Een aantal detailvragen over ontbijten en warm eten is helemaal komen te vervallen. Hiervoor biedt het ouderenonderzoek van de GGD voldoende informatie. De volgorde van de onderwerpen is enigszins veranderd, zodat deze meer de praktijk volgt. Zo is het onderwerp gezondheid wat meer naar voren gehaald. Vragen over sociale veiligheid en medicijngebruik zijn toegevoegd. Kleine wijzigingen zijn aangebracht in de layout, zodat de vragenlijst eventueel ook door de oudere zelf kan worden ingevuld, of in ieder geval kan worden meegelezen. In 2011 is dezelfde vragenlijst gebruikt, als in 2010, zodat de resultaten vergelijkbaar zijn rekening houdend met een klein verschil in gemiddelde leeftijd. Vervolgcontacten, zowel telefonisch als huisbezoeken, worden bijgehouden in het eigen registratiesysteem van de ouderen adviseur. 1.6 Begeleidend onderzoek Om inzicht te verkrijgen in de gezondheidsproblematiek van de doelgroep wordt begeleidend onderzoek uitgevoerd door de GGD. Dit onderzoek geeft een beeld van de totale groep, zodat zo nodig de werkwijze van de seniorenvoorlichters hierop aangepast kan worden. Het biedt handreikingen voor kwalitatieve verbeteringen of veranderingen. De onderzoeksresultaten kunnen bovendien aanbevelingen geven voor specifiek ouderenbeleid van de gemeente, het welzijnswerk of andere organisaties die zich met ouderen bezig houden, zoals de thuiszorg en biedt ook aanknopingspunten voor een vervolgaanbod. Voor het verwerken van de vragenlijsten is door de GGD een invoerprogramma in Excel gemaakt. Volgens een vaste codering worden de vragenlijsten van de huisbezoeken ingevoerd door een vrijwilliger (lid van de computerclub) bij De Welle. De gegevens worden vervolgens door de GGD ingelezen in een SPSS bestand, waarna analyse van de resultaten plaats vindt. Bovendien wordt een vergelijking gemaakt met cijfers uit de ouderenmonitor in van 2010, zodat bepaald kan worden of de bereikte doelgroep al dan niet afwijkt van het se gemiddelde en of specifieke problemen soms vaker of juist minder vaak voorkomen. De GGD cijfers hebben betrekking op de totale groep 75-plus. 1.7 Samenwerking, Tubbergen en Hellendoorn De SOEK-huisbezoeken in staan niet op zichzelf, maar zijn uitgevoerd in samenwerking met het welzijnswerk voor ouderen in Tubbergen en in Hellendoorn. Dit betekent dat er nauwe contacten zijn tussen de betrokken ouderenadviseurs en dat de werkwijze vergelijkbaar is. De vragenlijsten zijn identiek en er wordt op dezelfde wijze geregistreerd door vrijwilligers. Dit maakt op termijn vergelijking van de resultaten tussen de gemeenten, maar ook tussen verschillende leeftijdsgroepen mogelijk. Primair doel van de samenwerking is professionalisering van het werk van de seniorenvoorlichters en het aanbieden van een kwalitatief goed product. Alle seniorenvoorlichters zijn direct betrokken bij het evalueren en verbeteren van de vragenlijst. De resultaten van de huisbezoeken worden ook weer met hen teruggekoppeld. Hiermee komt een proces op gang van uitwisseling van kennis en ervaring, niet alleen tussen professionals onderling, maar vooral ook tussen professionals en vrijwilligers. De signalerings- en ondersteuningsfunctie van de huisbezoeken kan hierdoor steeds beter tot haar recht komen, terwijl er ook aandacht is voor de vervolgcontacten en een vervolgaanbod in de preventieve sfeer. 8
2 Aantal huisbezoeken 2. 1 Aantal deelnemers In 2011 wonen er 3876 personen van 65 jaar en ouder in de gemeente (cijfer CBS). De groep 75-85 jaar bestaat uit 1296 personen; de 85-plussers uit 291 personen. 1587 personen. Zij vormen in principe de doelgroep voor de SOEK-huisbezoeken. De hele groep 75 100 jaar is nog niet aangeschreven. In de loop van 2012 zal dit gebeuren. Bij de start van de huisbezoeken is afgesproken, dat deze groep verdeeld over 5 jaar benaderd zal worden. Er ligt een verzoek bij de gemeente om de huisbezoeken om de zoveel jaar te gaan herhalen naast het jaarlijks benaderen van de nieuwe 75-jarigen. Vanaf de start van SOEK (januari 2009) tot en met december 2011 hebben er ruim 600 huisbezoeken plaats gevonden. Met het uitnodigen van 80-plussers is in 2009 begonnen, waarbij de oudste ouderen het eerst benaderd zijn. Vanaf de oudste inwoners is teruggewerkt naar de jongere ouderen. De oudste deelnemer tot nu toe is 99 jaar. In 2011 zijn 448 ouderen van 75 tot en met 85 jaar uitgenodigd. zijn 288 ouderen bezocht. De respons bedraagt 64. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 79 jaar. De deelname voor de verschillende leeftijden ziet er als volgt uit: Geboortejaar Leeftijd Aantal 2011 1936 1935 1934 1933 1932 1931 1930 1928 1927 1926 1924 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 3 10 40 55 69 78 21 7 3 1 1 288 Tabel 2.1 Aantal deelnemers 2.2. Verdeling mannen en vrouwen Bij de huisbezoeken zijn 123 mannen en 165 vrouwen aanwezig geweest. De werkelijke man-vrouw verhouding in bij de leeftijdscategorie 75-plus is 38 man en 62 vrouw (cijfers CBS 2011). Dit betekent dat de man-vrouw verhouding bij de huisbezoeken ongeveer overeenkomt met de werkelijke man-vrouw verhouding in. aantal aantal aantal 75-80 112 44 143 56 255 80+ 11 33 22 67 33 123 165 288 Tabel 2.2 Verdeling man-vrouw 9
3 Resultaten van het huisbezoek 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk zijn de totaal gegevens van de vragenlijsten uit, Tubbergen en Hellendoorn verwerkt. Er is een onderscheid gemaakt naar mannen en vrouwen en naar leeftijd. In elke gemeente is sprake van een andere gemiddelde leeftijd van de doelgroep. In Tubbergen woont de jongste doelgroep met een gemiddelde leeftijd van 75 jaar. In Hellendoorn is de gemiddelde leeftijd 77 jaar en in 79 jaar. Het verschil ontstaat, doordat in Hellendoorn en niet alleen nieuwe 75-jarigen zijn uitgenodigd, maar ook oudere leeftijdsgroepen. Uit de nu volgende staafdiagrammen blijkt daarom niet zozeer een verschil tussen gemeentes, maar zijn verschillen zichtbaar tussen leeftijdsgroepen. Leeftijd en geslacht zijn belangrijke indicatoren voor gezondheidsproblemen op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak. Uit het nu volgende zal blijken dat leeftijd en geslacht wisselend inwerken op het voorkomen van problemen op het vlak van welzijn en gezondheid. De beschreven thema s volgen de onderwerpen volgorde in de vragenlijst. Voor gedetailleerde cijfers over wordt verwezen naar het tabellenoverzicht in bijlage 1. Daarin zijn ook de totaalcijfers van de huisbezoeken in 2010 te vinden. De gemiddelde leeftijd was toen 81 jaar. Naast percentages wordt in dit hoofdstuk ook een groot deel van de aanvullende opmerkingen weergegeven, die door de respondenten zijn gemaakt. Een samenvatting van de opmerkingen is opgenomen in bijlage 2. Zo mogelijk worden de gegevens aangevuld met informatie uit het ouderenonderzoek van de GGD in 2010. Bij vergelijking van de cijfers van SOEK en die van het ouderenonderzoek van de GGD, dient rekening te worden gehouden met de samenstelling van de respondentengroep. Deze is in het GGD onderzoek iets ouder. De gemiddelde leeftijd van de ouderen bij de se huisbezoeken is 79 jaar. 3.2 Wonen en zelfredzaamheid Wonen Hoe bevalt het wonen in deze buurt en hoe bevalt de woning? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar Woning Buurt 79 jaar Figuur 3.1 Tevredenheid buurt en woning 90 92 94 96 98 100 Het wonen in bevalt het overgrote deel van de bezochte ouderen goed. 96 van de ouderen is tevreden over de buurt en eveneens 96 is tevreden over de woning. Over het geheel genomen is sprake van een hoge mate van tevredenheid, ook in Tubbergen en Hellendoorn. Het lijkt er wel op, dat met het toenemen van de leeftijd de mate van tevredenheid, zowel over woning als buurt wat afneemt. Uit het ouderenonderzoek van de GGD komt naar voren, dat 82 van de 75-plussers niet van plan is om te verhuizen. Daar is ook niet veel reden toe, wanneer men tevreden is over de buurt en de woning zelf. 10
Kunt u zich nog goed redden in uw woning? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.2 Redzaamheid in woning 80 85 90 95 100 De meeste ouderen kunnen zich goed redden in de woning waar ze nu wonen, maar wel dankzij een aantal regelingen en voorzieningen. en kunnen zich minder goed redden, dan mannen. Dit geldt in elke leeftijdsgroep, behalve voor de vrouwen in. Zij scoren niet alleen beter dan de mannen, maar ook beter dan hun jongere leeftijdsgenotes in Tubbergen en Hellendoorn. Bij mannen is duidelijk te zien, dat met het toenemen van de leeftijd de zelfredzaamheid in huis terug loopt. Enkele opmerkingen: - Met huishoudelijke hulp (22x) - Met hulp van zoon - Met hulp van echtgenoot - Met hulp van schoondochter Verbeteren zelfredzaamheid door: - Stoel en beugels in de badkamer laten maken. - Meneer kan zich zonder zijn vrouw absoluut niet redden. - Een traplift (4x) - (Meer) huishoudelijke hulp (28x). - Drempels verwijderen (2x) - Aanpassen douche en bad (5x) Zelfredzaamheid bij boodschappen doen Kunt u nog zelf de dagelijkse boodschappen doen? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.3 Boodschappen doen 80 85 90 95 100 11
De meeste ouderen in, 86, kunnen nog zelf de boodschappen doen, maar uit de opmerkingen bij deze vraag blijkt wel dat men vaak samen gaat met man, vrouw of één van de kinderen. Naarmate men ouder wordt hebben met name de vrouwen meer moeite met het zelfstandig doen van de dagelijkse boodschappen. Bij mannen is er weinig verschil. Hoe lost men problemen bij het boodschappen doen op? Enkele opmerkingen: - Samen met dochter, zoon of schoondochter (21x). - Doet echtgenote/echtgenoot (7x). - Bij slecht weer gaat de hulp mee, maar ze wil wel graag een beroep doen op een vrijwilliger van De Welle, ze geeft dit zelf wel aan. - Bij mooi weer soms kleine boodschappen met de rollator (2x). - Zwaardere dingen worden gedaan. - Doen de kinderen. - Samen met haar zus, alleen gaat niet meer. In het GGD onderzoek is gevraagd of men nog geheel zelfstandig de boodschappen kan doen. Hieruit kwam naar voren, dat 17 van de 75-plussers dit niet meer kan. Dit is een hoger percentage, dan uit de SOEK-huisbezoeken naar voren komt. Zelfredzaamheid bij warm eten klaar maken Maakt u zelf elke dag warm eten klaar? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.4 Warm eten klaar maken 0 20 40 60 80 100 Van de bezochte se ouderen maakt 85 nog elke dag warm eten klaar. en doen dit vaker dan mannen. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen. Waarschijnlijk heeft dit meer met rolverdeling, dan met zelfredzaamheid te maken. Leeftijd lijkt op het zelfstandig eten klaar maken (nog) weinig invloed te hebben. In het ouderenonderzoek van de GGD is gevraagd of men geheel zelfstandig dagelijks warm eten klaar kan maken. 6 van de 75-plussers zegt dit niet te kunnen. Dit percentage ligt lager, dan bij de SOEK-huisbezoeken. Uit de bij deze vraag gemaakte opmerkingen komt naar voren, dat men misschien niet elke dag zelf warm eten klaar maakt, maar wel warm eet, bijvoorbeeld via tafeltje-dek-je, een diepvriesmaaltijd of door op het Hoitinck of ergens anders te gaan eten. Enkele opmerkingen: - Tafeltje dekje (9x). - Dagopvang. - Zijn vrouw kookt (6x). - Zijn zus kookt (2x). - Af en toe wat gemakkelijk, ik ben geen grote eter. - Ik gebruik ook diepvries maaltijden. - Eet samen met haar zoon en zijn gezin (2x). - Echtgenoot maakt de dagelijkse pot (4x). 12
- Soms uit eten. - Vaak kant klare maaltijden. - Krijg het van de Welle. - Gaat 5x uit eten. - Krijgt maaltijden van Foodcorrect. In het GGD onderzoek is ook gevraagd of men geheel zelfstandig dagelijks warm eten klaar kan maken. 7 van de 75-plussers zegt dit niet te kunnen. Vervoer Heeft u wel eens problemen met vervoer, waardoor u ergens niet naartoe gaat, waar u wel naartoe had willen gaan? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.5 Vervoersproblemen 0 5 10 15 20 25 In heeft 14 van de bezochte ouderen vervoersproblemen. en hebben veel vaker vervoersproblemen dan mannen. Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen. Opvallend is, dat de jongste leeftijdsgroep, die in Tubbergen, de meeste problemen heeft. Dit doet vermoeden dat er bij vervoersproblemen in Tubbergen meer speelt dan alleen leeftijd. Het ouderenonderzoek van de GGD laat ongunstiger cijfers zien: 23 van de 75-plussers in heeft soms problemen met vervoer; 7 bijna altijd. Wat is de oorzaak van uw vervoersprobleem? De meest genoemde oorzaken voor vervoersproblemen zijn niet meer durven auto rijden en niet meer durven fietsen. De fiets-reden komt uit het GGD onderzoek als meest genoemde oorzaak van vervoersproblemen naar voren: 15 van de 75-plussers in durft niet meer te fietsen. 13 vindt het openbaar vervoer te ingewikkeld. 6 van de ouderen noemt als reden het niet meer auto durven rijden. Als oplossing voor vervoersproblemen noemt men toch vooral het aanvragen van een regiopas en het gebruik maken van de regiotaxi en valys. Vaak hebben ouderen hierbij een steuntje in de rug nodig om een en ander te regelen. Enkele oplossingen: - Regiotaxi en valys (30x). - Vervoer door de kinderen (12x), broer, zus of andere familie. - Vervoer door buren (6x) -.Gebruik maken van Maatwerk (4x). - Scootmobiel (3x) - De trein beter toegankelijk maken voor mensen die minder mobiel zijn. - Regiopas aanvragen (12x). - Mogelijkheid is 45 km auto en de familie. - Openbaar vervoer (7x) 13
3.3 Gezondheid Ervaren gezondheid Hoe zou u over het algemeen uw gezondheid willen noemen? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar 79 jaar Goed, zeer goed en uitstekend Matig Slecht Figuur 3.6 Ervaren gezondheid 0 10 20 30 40 50 60 70 De verschillen per leeftijdsgroep zijn klein. Ruim de helft, 60, van de se ouderen beoordeelt de eigen gezondheid als goed tot uitstekend. Er is een klein verschil met het ouderenonderzoek van de GGD. In het GGD onderzoek beoordeelt 72 van de 75-plussers de eigen gezondheid als goed tot uitstekend. In beoordelen de mannen hun gezondheid iets beter dan de vrouwen. 56 van de vrouwen beoordeelt de eigen gezondheid als goed tot uitstekend; bij de mannen is dat 66. Hoewel veel ouderen gezondheidsproblemen hebben, beoordelen zij hun eigen situatie niet als ongezond. De ervaren gezondheid lijkt niet zozeer samen te hangen met de aan- of afwezigheid van ziekten, maar meer met factoren die te maken hebben met het algehele welbevinden, de sociale omgeving en de mate waarin men in staat is om zelf problemen op te lossen. Een positief oordeel over de eigen gezondheid is een goede basis om zelf iets te ondernemen in de sfeer van een gezonde leefstijl en versterkt de motivatie om deze situatie zo te houden. Psychische gezondheid Heeft u het afgelopen jaar last gehad van een van de volgende psychische aandoeningen? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar Gespannen, stress Somber, depressief Vergeetachtigheid 79 jaar Figuur 3.7 Psychische aandoeningen 0 2 4 6 8 10 12 14 De meest genoemde klacht bij alle leeftijdsgroepen is gespannenheid en stress. Leeftijd is op de afzonderlijke klachten/problemen wisselend van invloed. Bij elke leeftijdsgroep rapporteren de vrouwen meer psychische klachten, dan de mannen. Dit komt ook uit GGD onderzoek en landelijke 14
cijfers naar voren. In benoemt 13 van de vrouwen en 7 van de mannen gespannenheid en stress. Ouderen noemen vaak meerdere psychische problemen, vooral de combinatie vergeetachtigheid en gespannenheid/stress. Beperkingen Zijn er dingen die u niet (meer) kunt doen vanwege uw gezondheid? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar 0 10 20 30 40 50 60 70 Figuur 3.8 Beperkingen 47 van de se mannen en 59 van de se vrouwen beantwoordt deze vraag bevestigend. Gemiddeld: 54. Dit betekent dat ruim de helft van de bezochte ouderen op de een of andere manier beperkt wordt in het algeheel functioneren, dus dat de zelfredzaamheid verminderd is. Wat kan men niet meer? Huishoudelijke taken 22 46 36 Persoonlijke verzorging 13 12 12 Mobiliteit (bijv.traplopen) 26 33 30 Tabel 3.1 Welke beperkingen? Het hoogst scoren de huishoudelijke taken, vooral bij de vrouwen. nen ervaren aanzienlijk minder beperkingen op het huishoudelijke vlak dan vrouwen, maar dit kan ook samenhangen met een wat traditioneler rolverdeling in het huishouden. Uit het feit dat 22 van de mannen beperkingen ervaart bij de uitvoering van huishoudelijke taken, kan worden afgeleid dat zij zeker een handje meehelpen in het huishouden, zolang zij dat tenminste nog kunnen. Meestal wordt een combinatie van beperkingen genoemd, dus bijvoorbeeld niet alleen beperkingen bij huishoudelijke taken, maar ook beperkingen in mobiliteit. Enkele aanvullende opmerkingen, problemen met: - Zwaar huishoudelijk werk, zoals ramen lappen, stofzuigen, stoep vegen, sneeuw ruimen. - Tillen. - Grote wandelingen. - Tuinonderhoud. - Fietsen. Vallen Bent u de laatste drie maanden wel eens gevallen? en vallen vaker dan mannen. Dit geldt vooralle leeftijdsgroepen. In wordt buitenshuis het vaakst gevallen. Gemiddeld is 21 van de se ouderen de afgelopen 3 maanden gevallen. 15
Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar 0 5 10 15 20 25 Figuur 3.9 Vallen Opmerkelijk in bovenstaande figuur is, dat de jongste vrouwen, in Tubbergen, het meeste vallen. In het GGD onderzoek is ook gevraagd naar vallen in de afgelopen 3 maanden. Hieruit blijkt dat 23 van de 75-plussers de afgelopen 3 maanden is gevallen. 11 is in huis gevallen; 5 om huis en nog eens 6 elders. Bijna de helft van de vallers heeft letsel opgelopen door de laatste val. De GGD cijfers liggen iets hoger, dan die uit SOEK. Uit het GGD onderzoek komt ook naar voren, dat 11 van de se 75-plussers wel belangstelling heeft voor een cursus valpreventie. Medicijngebruik Gebruikt u medicijnen (op doktersvoorschrift)? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.10 Medicijngebruik 75 77 79 81 83 85 87 89 91 Het medicijngebruik varieert naar leeftijd en naar geslacht, maar het is onverminderd hoog. Het gemiddelde per leeftijdsgroep is vergelijkbaar. Gemiddeld slikt 86 van de se ouderen medicijnen. De bedoeling van deze vraag was om erachter te komen of men zich kan redden met de medicijnen of daar hulp of advies bij nodig heeft. Het was niet de bedoeling te informeren naar het type medicijnen, maar naar het op tijd innemen, recept verlengen en dergelijke en te wijzen op de mogelijkheden die er zijn om dit goed te regelen. 95 van de se ouderen zegt zich goed te kunnen redden; 4 met hulp van partner of anderen en 1 heeft er moeite mee. Enkele opmerkingen hierover: - Mijn vrouw gaat daar over. - Mijn zus verzorgt dit. - Ja, maar echtgenoot moet er aan denken. - Met behulp van thuiszorg (4x). 16
- Schoondochter regelt het. - Medicijnenstrip. - Met hulp. - Redt zich wel, maar maakt wel eens een vergissing. 3.4 Tijdsbesteding Bewegen Neemt u deel aan sportieve of bewegingsactiviteiten? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar 65 70 75 80 85 90 Figuur 3.11 Bewegen nen bewegen in alle leeftijdsgroepen meer dan de vrouwen, maar een duidelijk verband tussen leeftijd, geslacht en bewegen is er niet. nen en vrouwen in de midden leeftijdsgroep, in Hellendoorn, bewegen het meest. Dit zou ook met het lokale bewegingsaanbod te maken kunnen hebben. Van de se mannen voert 22 geen bewegings- of sportieve activiteiten uit. Bij de vrouwen ligt dit percentage wat hoger, namelijk op 24. Gemiddeld doet 23 van de ouderen niet aan sport- of bewegingsactiviteiten, dat wil zeggen: fietsen, wandelen, MBvO, werken in de tuin of wat anders. Uit het GGD onderzoek komt naar voren, dat 50 van de 75-plussers zegt aan de beweegnorm te voldoen (minimaal half uur per dag matig, intensief bewegen gedurende 5 dagen per week). De SOEK-cijfers liggen aanzienlijk hoger, maar bij de SOEK-huisbezoeken is niet gevraagd naar hoe lang en hoe vaak men aan sport- of beweegactiviteiten doet. Het percentage ouderen dat deelneemt aan sport- of beweegactiviteiten is daarmee geen maat voor de beweegnorm. Aan welke sport- en/of bewegingsactiviteiten doet u? MBvO 3 10 7 Fietsen 57 47 51 Wandelen 50 47 48 Werken in de tuin 55 32 42 Zwemmen 7 8 8 Fitness 7 4 5 Anders 14 16 15 Tabel 3.2 Beweegactiviteiten GGD onderzoek wijst uit, dat 46 van de 75-plussers dagelijks of wekelijks fietst en 44 dagelijks of wekelijks wandelt. De SOEK cijfers vallen net iets gunstiger uit. Uit de opmerkingen blijkt, dat men vaak meerdere activiteiten uitvoert. Enkele beweegactiviteiten die verder nog genoemd worden: - Tai Chi - Bowls in de Stouwe. - Hometrainer 17
- Volksdansen - Slender - Kleine wandelingen rond het erf. - Jeu des boules - Werken op de boerderij. - Wandelen met de hond - Ochtend gymnastiek Recreatieve bezigheden Heeft u recreatieve bezigheden? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.12 Recreatieve bezigheden 75 80 85 90 95 100 en hebben in alle leeftijdsgroepen meer recreatieve bezigheden dan mannen. De oudste leeftijdsgroep heeft gemiddeld de minste recreatieve bezigheden, maar naar leeftijd neemt het niet geleidelijk af. Gemiddeld heeft 88 van de se ouderen recreatieve bezigheden. Welke recreatieve bezigheden? Lezen 50 78 66 Handwerken/knutselen 10 34 24 Puzzelen 52 58 55 Vissen 6 0 3 Kaarten 6 0 3 Biljarten 2 0 1 Bingo 30 9 18 Computeren 18 8 13 Muziek, zang 22 22 22 Tabel 3.3 Recreatieve activiteiten (2010) De gegevens van zijn vermeld, omdat de vraag in 2011onjuist is ingevuld. Er is geen reden om aan te nemen dat er grote verschillen zijn tussen de groepen van 2010 en 2011. Lezen en puzzelen worden het meest genoemd. Opvallend hoog scoren muziek en zang. Bijna iedereen noemt meerdere bezigheden. Welke activiteiten noemt men nog meer? Een selectie: - Uitgaan - Bezoek aan Cultuurhoes - Spellen, ministek, rummycup, schaken - Kanaries houden - Naar concert - Bridgen - TV kijken 18
- Fotografie, foto s bewerken - Video bewerken - Bakken, koken - Duivensport - Houtbewerking - Schilderen - Jagen Vrijwilligerswerk en andere werkzaamheden Doet u aan vrijwilligerswerk? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.14 Vrijwilligerswerk 0 5 10 15 20 25 30 35 Gemiddeld doet 22 van de bezochte ouderen in aan vrijwilligerswerk. Uit het ouderenonderzoek van de GGD komt voor de 75-plussers slechts een percentage van 9 naar voren. Het is onduidelijk, waardoor dit verschil wordt veroorzaakt. In alle leeftijdsgroepen doen mannen iets meer aan vrijwilligerswerk dan vrouwen. Uit de opmerkingen bij deze vraag wordt duidelijk welk type vrijwilligerswerk men verricht. Enkele voorbeelden: -Tafeltje dekje rondbrengen. - Historische kring - Bezorgen van weekboekjes. - Vicevoorzitter van de Molukse kerk. - Oudheidskamer en koekjes rondbrengen. - Bij De Holtinck divers vrijwilligerswerk. - Vervoer voor anderen in de buurt. - (Kerk)bezoek aan zieken. - Bestuursfunctie + begeleiding buitenlanders. - Koffie schenken en spelletjes in verzorgingshuis. - Onderhoud groenafdeling kerk. - Belastingformulieren invullen o.a. voor de Welle en voor het FNV. - Bij de Welle computercursus geven. - Bestuur reumafonds. - Cliëntenraad de Holtinck, wandelen met rolstoelbewoners, kleine bijkomende klussen zoals vlaggen met bijzondere dagen. - Signaal rond brengen. - Bij de voetbalclub en oud papier ophalen. - Mevrouw schenkt koffie op t Reggedal. - Chauffeur bij Maatwerk. - Collecteren. 19
Geeft u mantelzorg? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.15 telzorg geven 0 5 10 15 20 25 In geeft 15 van de bezochte ouderen mantelzorg. Het ouderenonderzoek van de GGD geeft een lager percentage bij de 75-plus groep, namelijk 11. In de jongste leeftijdsgroep wordt de meeste mantelzorg gegeven. en geven in deze groep meer mantelzorg dan mannen; bij de oudere leeftijdsgroep is dit omgekeerd. Uit de opmerkingen bij deze vraag blijkt dat de meeste mantelzorg aan de partner wordt gegeven. Een enkele keer worden kinderen, een zwager, broer, kennissen of buren genoemd. Heeft u nog andere bezigheden? Naast bewegen, recreatieve activiteiten, vrijwilligerswerk en het geven van mantelzorg zijn er nog andere bezigheden mogelijk, zoals bestuursfuncties of oppassen op de kleinkinderen. Gemiddeld 42 van de bezochte ouderen noemt andere bezigheden, veelal naast de reeds genoemde. Genoemd worden onder andere de Zonnebloem, bestuursfuncties bij de PCOB, de KBO of de ANBO, lid van de vredeswerkgroep, de bijenvereniging en vele andere verenigingen plus het oppassen op de kleinkinderen. Bent u tevreden over de manier waarop u uw tijd kunt besteden? Tubbergen 75 jaar Hellendoorn 77 jaar en nen 79 jaar Figuur 3.16 Tevreden over tijdsbesteding 75 77 79 81 83 85 87 89 De meeste bezochte ouderen zijn tevreden of redelijk tevreden over hun tijdsbesteding. en zijn in alle leeftijdsgroepen meer tevreden dan mannen. De tevredenheid loopt terug met de leeftijd, al vormt Hellendoorn hierop een uitzondering. In is gemiddeld 85 van de ouderen tevreden; 14 is even tevreden als ontevreden en slechts 1 (twee mannen) is ontevreden. 20