OPLEGNOTITIE Onderwerp: Inzetten Kieskompas bij Raadsverkiezingen 2010 Historie: Voor de raadsverkiezingen van 2006 is deelname aan de Stemwijzer door de toenmalige raad afgewezen. Planning proces I Thema: Stap I Datum Doel I Gewenste rol col leg^ I / Sessie / 03-09-2009 Voorbereiden stemming / Geen Stemming / 77-09-2009 / I 1 I
L gemeente Haarlemmermeer Raadsvoorstel 2009182008 Onderwerp Inzetten Kieskompas bij Raadsverkiezingen 201 0 Portefeuillehouder steiler Th.L.N. Weterings Willem Huisman-de la Fuente nvt Raadsvergadering 17 september 2009 Collegevergadering i. Samenvatting Wat willen we bereiken? Het doel is om bij de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 een hogere opkomst te bevorderen met een aantal gezamenlijke activiteiten van de politieke partijen. Een middel daartoe is een digitale kieswijzer. Wat gaan we daarvoor doen? Op basis van een vergelijking tussen de twee belangrijke leveranciers van een digitale kieswijzer stellen wij voor gebruik te maken van de diensten van Kieskompas voor het opstellen van een digitale kieswijzer voor de gemeenteraadsverkiezingen van 201 0. Wat mag het kosten? De kosten bedragen 9000 ex. BTW. Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het Seniorenconvent draagt de raadsgriffie op om te komen tot een digitale kieswijzer van Kieskompas voor de gemeenteraadsverkiezingen van 201 0. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? Na het besluit van de raad zal de procedure van Kieskompas in werking treden. Kieskompas zal daarvoor zelf de partijen benaderen, onder regie van de raadsgriffie. 2. Voorstel Op grond van het voorgaande besluit het Seniorenconvent de raad voor te stellen om: - Een digitale kieswijzer te (laten) maken met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 en daarvoor in contact te treden met Kieskompas. - Het benodigde budget van 9000 ex. BTW beschikbaar te stellen voor het maken van een digitale kieswijzer. - Alle partijen die deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 op te roepen deel te nemen aan het proces om tot een digitale kieswijzer te komen. - Opdracht te geven raadsgriffie om een en ander uit te werken in overleg met het Seniorenconvent.
Onderwerp Volgvei 2 3. Uitwerking Wat willen we bereiken? In Haarlemmermeer was de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 met 50,87% laag. Het landelijk gemiddelde was ruim 58%. Onder de 35 grootste gemeenten (inclusief de vier grootste steden) was de gemiddelde opkomst ruim 54% en stond Haarlemmermeer op de 28-ste plaats. In het hele land worden voor verkiezingen opkomst bevorderende activiteiten ondernomen. Een vitale representatieve democratie wordt immers gedragen door een electoraat dat zijn stem uitbrengt. Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 willen we een aantal gezamenlijke activiteiten ontwikkelen die de opkomst in onze gemeente kunnen verhogen. Het doel is om in onze gemeente qua opkomst in ieder geval op of boven het gemiddelde van de 35 grootste gemeenten te komen. Een middel van opkomstbevordering is het gebruik van websites, waar de burger partijstandpunten kan vergelijken, een zogenaamde digitale kieswijzer. Met behulp van stellingen kan men de eigen mening toetsen aan de standpunten die partijen innemen. Het is een laagdrempelig middel, dat een groeiende groep kiezers en met name (maar niet alleen) jongere kiezers aanspreekt. De twee belangrijkste websites daarvoor zijn thans Stemwijzer en Kieskompas. Het concrete effect van deze websites op de opkomst is moeilijk te meten. De media hebben doorgaans veel aandacht voor digitale kieswijzers en media aandacht voor verkiezingen is essentieel voor de opkomst. In een gemeente als Haarlemmermeer, met 26 kernen, een groot aantal uiteenlopende issues en een aanzienlijk deel van de bevolking dat van buiten de gemeente komt en minder binding heeft met Haarlemmermeer, kan een digitale kieswijzer de belangstelling voor en het inzicht in de lokale politiek vergroten en zo de opkomst bevorderen. Wat gaan we daarvoor doen? Twee organisaties zijn in staat om een digitale kieswijzer voor gemeenten te maken: Stemwijzer (Instituut voor Publiek en Politiek) en Kieskompas (Vrije Universiteit Amsterdam, Andre Krouwel). Stemwijzer maakt sinds 1994 landelijke kieswijzers en maakte in 2006 de eerste digitale kieswijzer voor raadsverkiezingen in 70 gemeenten. Kieskompas heeft landelijke en Europese ervaring sinds 2006 en zal in 201 0 voor het eerst voor gemeenteraadsverkiezingen werken. Voor de keuze tussen de twee organisaties is een afweging gemaakt. Een uitgebreide vergelijking tussen Stemwijzer en Kieskompas staat in de bijlage. De keuze tussen Stemwijzer en Kieskompas is gemaakt op vijf punten: kosten, wijze waarop de stellingen tot stand komen, wijze waarop de antwoorden van de partijen op de stellingen worden opgesteld, omgang met partijen die zich laat inschrijven bij de kiesraad en de wijze waarop de resultaten worden weergegeven. I. Kosten. Stemwijzer kost 8250 plus 250 per deelnemende partij en Kieskompas 9000 totaal. Stemwijzer zou dus goedkoper zijn als een of twee partijen meedoen aan de raadsverkiezingen in Haarlemmermeer. 2. Wijze waarop de stellingen tot sfand komen. Stemwijzer benadert partijen en inventariseert onderwerpen en stellingen. Kieskompas doet daarnaast ook eigen onderzoek naar thema's die in de gemeente spelen en die in de programma's vermeld staan. Beide maken de stellingen in overleg met de deelnemende partijen.
Onderwerp Volgvei 3 3. Wijze waarop de antwoorden van de partijen op de stellingen worden opgesteld. Stemwijzer vraagt de partijen zelf per stelling te kiezen tussen "eensloneenslneutraal". Kieskompas plaatst de partijen op een vijf-punts-schaal: "helemaal mee eenslmee eenslneutraallniet mee eensihelemaal niet mee eens" en daarnaast nog de optie geen mening. Over de plaatsing van de partijen is overleg tussen Kieskompas en de partijen. Kieskompas baseert de plaatsing op feifelijke informatie (partijprogramma's, websites, debat in de raad en uitspraken in de media) en past de plaatsing aan indien de feitelijke informatie daartoe aanleiding geeft. Deze werkwijze voorkomt dat partijen zich ontwijkend op kunnen stellen. Het verschil wordt ingegeven door de educatieve functie die de Stemwijzer wil hebben (aan het denken zetten van de kiezer), terwijl Kieskompas een wetenschappelijke benadering heeft en de kiezer een hulpmiddel wil bieden, met zoveel mogelijk nuances. 4. Omgang met lafe inschrijvers. De procedures van Stemwijzer en Kieskompas geven nu de mogelijkheid om ook late inschrijvers te laten meedoen. Stemwijzer past late inschrijvers in de al ontwikkelde stellingen in. Bij Kieskompas kunnen ook in een laat stadium nog enkele stellingen worden toegevoegd. 5. Wijze waarop resultaten worden weergegeven. Stemwijzer geeft een sturend stemadvies, door als resultaat een rangorde van partijen te laten zien. Het advies kan vervolgens worden geanalyseerd. Kieskompas geeft het politieke landschap weer en de plaats waar de kiezer zich bevindt. In dat landschap zijn alle partijen zichtbaar. Dit resultaat kan door de kiezer zelf naar behoefte worden geanalyseerd. Op basis van het voorgaande wordt voorgesteld om gebruik te maken van de diensten van Kieskompas voor het opstellen van een digitale kieswijzer voor de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 201 0. Kieskompas is goedkoper. Kieskompas biedt met een wetenschappelijke benadering de beste mogelijkheid om op een zuivere wijze stellingen te ontwikkelen, de positie van de partijen in die stellingen te formuleren en daarbij ook late inschrijvers nog goed te betrekken. Tenslotte biedt de vorm waarin de stellingen worden aangeboden meer nuancering voor de kiezer en worden de resultaten niet op sturende wijze getoond, maar als een oriëntatie (kompas). Wat mag het kosten? De kosten van Kieskompas bedragen 9000 ex. BTW. Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het Seniorenconvent draagt de raadsgriffie op om te komen tot een digitale kieswijzer van Kieskompas voor de gemeenteraadsverkiezingen van 201 0. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? Na het besluit van de raad zal de procedure van Kieskompas in werking treden. Kieskompas zal daarvoor zelf de partijen benaderen, onder regie van de raadsgriffie. Overige relevante informatie Gebruik en invloed In 1998 bezochten 250.000 mensen de Stemwijzer; in 2003 waren dat er 2,2 miljoen en in 2006 consulteerden in totaal 4,7 miljoen mensen (40% van het electoraat) Stemwijzer en Kieskompas. In 2002 maakte 18% van het electoraat van de Stemwijzer gebruik, vooral kiezers tussen 18 en 34 jaar; 4% van deze deelnemers gaf aan dat de uiteindelijke stemkeuze door de Stemwijzer was veranderd, terwijl een kwart van de deelnemers "aan het denken was gezet".
Onderwerp Volgvei 4 Van de gebruikers van Stemwijzer in 2006 meldde 31 % dat zij hun stemkeuze mede lieten bepalen en 15% dat hun stemkeuze is veranderd door de Stemwijzer. Evaluatie 2006 De resultaten waren niet onverdeeld positief. In Nijmegen, Apeldoorn en Arnhem was het probleem de late inschrijving van enkele partijen (met name de NVU) en het onvermogen van Stemwijzer daarop nog te reageren. Verder was er kritiek dat partijen met neutrale formuleringen van standpunten altijd als meest aantrekkelijk werden aangewezen. Stemwijzer laat aan partijen zelf het antwoord eensloneenslneutraal op de stellingen over, zonder die antwoorden te toetsen in partijprogramma's. Het werkelijke effect van digitale kieswijzers op de opkomst is moeilijk te meten. In 2006 lag de opkomst in Nijmegen en Apeldoorn boven het gemiddelde van de 35 grote gemeenten; in Arnhem en Almere er onder; in de vier gemeenten was een digitale kieswijzer beschikbaar. Aanvullende activiteiten Kieskompas Deelname aan Kieskompas worden uitgebreid met een (papieren) programmavergelijking voor huisaan-huis verspreiding. Indien de vergelijking wordt gemaakt op basis van de stellingenlthema's van het digitale kieskompas zijn de aanvullende kosten plm. 1000 ex. BTW. Een uitgebreidere programmavergelijking (meer thema's) kan worden gemaakt na aanvullende offerte. Een andere activiteit van Kieskompas is de zogenaamde stemtherapeut, waarbij op ludieke wijze het Kieskompas onder de aandacht van een groot publiek wordt gebracht, indien mogelijk met behulp van de lokale radio. Het dagdeeltarief daarvoor is 625 E ex. BTW (plus reiskosten vanaf Amsterdam). Bronnenvan deqegevens - Kleinnijenhuis ef.al., 2007, Nederland V@sfromenland, de rol van media en stemwijzers bij de verkiezingen van 2006. - Voerman en Boogers: Digitaal informeren en personaliseren, in: Brants en Van Praag (red). 2005. Politiek en media in verwarring, de verkiezingscampagnes in het lange jaar 2002. - Persbericht /PP week 50, l l december 2006 4. Ondertekening Seniorenconvent van de gemeenteraad van Haarlemmermeer, _c- 7 J. van der Rhee Bijiage(n) Uitgebreide vergelijking Stemwijzer-Kieskompas
Kenmerk Aantal jaren ervaring Doelstelling Aantal stellingen Methode/PvA Planning Stemwijzer 20 jaar in 2006 in 70 gemeenten Educatieve functie, vergroten van kennis over overeenkomsten en verschillen tussen politieke partijen In samenspraak met politieke partijen en gemeenten opstellen van lijst met onderwerpen. Hierbij worden ook verkiezingsprogramma's betrokken. Daarna wordt een lijst met stellingen opgesteld. De lijst met 50 stellingen wordt naar politiek verstuurd, deze geeft aan of ze eens/oneens/neutraal is. Stellingen met de meeste meningsverschillen worden uitgekozen. Partijen krijgen zelf de mogelijkheid om huns standpunt toe te lichten. half november: workshops begin januari: groslijst naar partijen begin februari: stemwijzer online Kies kompas Sinds 2006 Internationale ervaring met kieskompassen - Opkomstbevordering - Beter geïnformeerd publiek over beleidsvoorstellen van deelnemende politieke partijen - Informatie voor gemeenten over beleidsvoorkeuren van inwoners - Onzekere kiezers helpen na te gaan welke partij het beste past bij de eigen politieke denkbeelden Uitgangspunt van het Kieskompas is dat de stellingen betrekking moeten hebben op keuzes die in de komende verkiezingsstrijd en de komende raadsperiode aan de orde komen. 3 fasen: l. Opdiepen van relevante onderwerpen in gemeente 2. Ontwikkeling, formulering en selectie van vraagstellingen 3. Plaatsing van politieke partijen op alle stellingen september-november: contact met alle partijen, verzamelen relevante onderwerpen november-december: conferentie waar alle stellingen worden geformuleerd, bediscussieerd en vaststellen uiteindelijke vragenlijst januari-februari: plaatsing van partijen op de stellingen, controle positionering begin februari: kieskompas online
Controle op waarheid politieke partijen Kosten Verder op de site Uitslag -- Mogelijkheid om partijen uit te sluiten bij stemadvies Mogelijkheid integreren gemeentelijke website Overige opties eensloneenslgeen mening Invullen 30 stellingen Tijdens het invullen van de stellingen, kunnen kiezers klikken op de toelichting van de partijen. Hier staat overigens niet bij of de partij voorltegenlneutraal is. Weging van de stellingen Kiezen welke partijen betrokken moeten worden bij de uitslag van de stemwijzer Resultaat: meeste overeenkomst met partij x plus een schema met overeenkomsten andere partijen. Daaronder schema met resultaten stellingen per partij Mogelijkheid om antwoorden kiezer te vergelijken per partij Mogelijkheid om de resultaten van alle stemmers te bekij ken Mogelijkheid om scores per stelling te zien per partij Antwoord op stellingen gaat in overleg, politieke partijen hebben laatste woord over inhoud. 8.250,- plus 250,- per deelnemende partij Op homepage keuze tussen 'verkiezingsbord' met linkjes naar sites politieke partijen en starten stemwiizer Dwingend stemadvies Nee - lijsttrekkers kunnen in een kort filmpje een persoonlijk stemadvies laten uitspreken (E 1500,- bij deelname van 5 lijstrekkers) - Vanaf oktober 2009 kunnen suggesties voor stellingen aangeleverd worden in een zgn stellingenwiki. Bezoekers kunnen in een soort wikipedia stellingen bewerken en aanvullen - De website wiekiesjijnl erbij betrekken. Via deze site -- 5-puntsschaal Eerst invullen 30 stellingen Weging van thema's Aangeven op welke partijen de kiezer waarschijnlijk wellniet zal stemmen Resultaat in een politiek spectrum Mogelijkheid om positie kiezer te analyseren t.o.v. partijen aan de hand van thema's Mogelijkheid om per partij antwoord op stellingen te vergelijken, onderbouwing partijen vanuit verschillende documenten Mogelijkheid om de overeenkomsten tussen de gegeven antwoorden van kiezer en de partijen te vergelijken politieke partijen wordt gevraagd zichzelf te positioneren en dit te verantwoorden. Kieskompas controleert dit, discrepanties worden besproken. Kieskompas heeft laatste woord over plaatsing in politieke landschap. 9000,- Linkjes naar websites politieke partijen staat onder aan de uitleg pe-r stelling van-de politieke partij. Kiezer wordt geplaatst in politieke landschap van partijen Nee J a De gemeentelpolitieke partijen kunnen ook andere groepen in de stad vragen om stellingen aan te dragen. Denk bijvoorbeeld aan jongeren. De resultaten van de ingevulde kieskompassen worden gebruikt om de media te informeren en ten behoeve van het politieke debat. De resultaten van het kieskompas worden niet
kunnen kiezers achterhalen welke kandidaat het beste bij hen past (E 2590,-) vrijgegeven, maar wel de inhoud, hoe de bezoekers gestemd hebben op bepaalde stemmingen, over de inhoud dus.
gemeente Haarlemmermeer Raadsbesluit 2009182008 Onderwerp Inzetten Kieskompas bij Raadsverkiezingen 201 0 De raad van de gemeente Haarlemmermeer; gelezen het voorstel van het Seniorenconvent nummer 2009/82008; besluit: beslispunten geamendeerd voorstel: Twee digitale kieswijzers te (laten) maken met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 en daarvoor in contact te treden met Kieskompas en de makers van de Stemwijzer (het IPP). Het benodigde budget van 19.750 ex. BTW beschikbaar te stellen voor het maken van deze digitale kieswijzers Alle partijen die deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 201 0 op te roepen deel te nemen aan het proces om tot een digitale kieswijzer te komen. Opdracht te geven aan de raadsgriffie om een en ander uit te werken in overleg met het Seniorenconvent. Vastgesteld in de openbare vergadering van 17 september 2009. drs. e/ h.~.d. Weterings