BelangenOrganisatiesOverijssel Een sterke positie innemen Collectieve belangenbehartiging van de jeugdzorg in Overijssel Vanuit het cliëntenperspectief: jongeren en ouders in hun kracht zetten 1
Een sterke positie innemen Collectieve belangenbehartiging van de jeugdzorg in Overijssel Over Zorgbelang Overijssel en de jeugdzorg Zorgbelang Overijssel komt op voor iedereen die gebruik maakt van zorg en welzijn in Overijssel met als doel de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Ook jongeren en hun ouders (cliënten) die te maken hebben met de jeugdzorg moeten invloed kunnen hebben op de kwaliteit van deze zorg en op het beleid van de Provincie Overijssel, Bureau Jeugdzorg Overijssel, de jeugdzorginstellingen en straks ook dat van gemeenten. De positie van cliënten in de jeugdzorg sterker maken. Daaraan werkt Zorgbelang Overijssel. Hoe u de informatie in deze folder kunt gebruiken: Zorgbelang Overijssel wil provincie en gemeenten helpen bij het opstellen van regionale transitieplannen. Gemeenten kunnen deze brochure gebruiken bij het maken van beleidsplannen en het opstellen van het inkoopbeleid. Instellingen kunnen de informatie gebruiken om cliënten een stem te geven. Uiteraard willen we ook cliënten (organisaties) helpen bij het innemen van een positie om zo invloed uit te kunnen oefenen op de totstandkoming van het nieuwe systeem. Zorgbelang Overijssel is beschikbaar om partijen bij te staan. Klinkt dit als muziek in uw oren? Lees dan verder. De belangenbehartiging van cliënten in de jeugdzorg in Overijssel De verschillende niveaus: Individueel niveau: De wet op de Jeugdzorg geeft aan dat cliënten aanspraak kunnen maken op een onafhankelijk cliëntenvertrouwenspersoon. Binnen Bureau Jeugdzorg en de instellingen voor Jeugd- en opvoedhulp in Overijssel zijn vertrouwenspersonen aanwezig.. Het Advies- en klachtenbureau Jeugdzorg (AKJ) vervult de functie van vertrouwenspersoon voor Bureau Jeugdzorg en de instellingen voor Jeugd- en opvoedhulp in Overijssel. Indien een klacht niet intern opgelost kan worden, kan de klacht worden voorgelegd aan de externe klachtencommissie jeugdzorg Overijssel. Instellingsniveau: Binnen de organisaties functioneren cliëntenen/of jongerenraden. Daarnaast bestaan er binnen de organisaties verschillende projecten en initiatieven op het gebied van cliëntenbeleid. Provinciaal niveau: Belangenbehartiging op provinciaal niveau door Zorgbelang Overijssel. Landelijk niveau: Belangenbehartiging op landelijk niveau vindt plaats via o.a. het Landelijk Cliënten Forum Jeugdzorg (LCFJ). 2
Zorgbelang en collectieve belangenbehartiging 2009-2011 De provincie Overijssel heeft in 2009 Zorgbelang Overijssel als onafhankelijke belangenbehartiger, opdracht gegeven om een uitgewerkt voorstel op te stellen voor de collectieve provinciale belangenbehartiging. Samen met jongeren- en cliëntenraden van de instellingen voor Jeugd- en opvoedhulp is eind 2010 het meerjarenvoorstel Collectieve belangenbehartiging jeugdzorg Overijssel opgesteld. In 2011 is een serieuze start gemaakt met de uitvoering van het project. Veel informatie is gedeeld en signalen zijn besproken met de provincie Overijssel. Ook is veel positieve energie gestoken in samenwerking en elkaar leren kennen. Collectieve belangenbehartiging van de jeugdzorg komt immers het best tot zijn recht als de verschillende schakels van cliëntenparticipatie en belangenbehartiging goed op elkaar aansluiten, we elkaar goed weten te vinden en op integraal niveau samenwerken. Op deze wijze ontstaat een positieve mix van kleuren die elkaar aanvullen op verschillende niveaus. Het doel: de cliënt in zijn of haar kracht te versterken. Wat kunt u van ons verwachten in 2012? 1. Informatiebijeenkomst voor Wmo-raden over de transitie jeugdzorg in de regio IJsselland. Doel: met elkaar het gesprek aangaan. 2. Criteria ontwikkelen om de regeldruk voor cliënten in de jeugdzorg te monitoren en te verbeteren. 3. Checklist met criteria waar het nieuwe jeugd(zorg) stelsel vanuit cliëntenperspectief aan dient te voldoen. 4. De vorming van een denktank/expertteam over de transitie jeugdzorg in de regio IJsselland. Deelnemers: Wmo-raden. Doel: informatie delen, krachten bundelen en versterken cliëntenpositie. 5. Bijeenkomst en gesprekken met cliënten (jongeren en hun ouders) uit de jeugdzorg over de transitie jeugdzorg, eigen kracht en de belangrijkste signalen. Daarnaast gesprekken met jongeren in Overijssel over de beeldvorming van de jeugdzorg. 6. Het signaleren van klachten en verbeterpunten in de jeugdzorg. Door de integrale klachtenopvang van Zorgbelang Overijssel en goede samenwerking met instellingen en cliënten(organisaties). 7. Advies- en voorlichting aan Wmo-, jeugd- en cliëntenraden. Een kleine greep uit ons aanbod: Jongerenparticipatie, De kanteling, de Wet maatschappelijke ondersteuning, Spreken namens de achterban. 8. Nieuwsbrieven en brochures. 9. Duidelijke en heldere informatie over de jeugdzorg en de transitie jeugdzorg op de website van Zorgbelang Overijssel. 10. Een facebook pagina. Naast bovenstaande producten en diensten levert Zorgbelang Overijssel ook diensten op maat en aanvraag. Neem contact met ons op over de mogelijkheden. 3
Zorgbelang en de transitie jeugdzorg De rijksoverheid legt taken bij gemeenten neer die zij eerder zelf uitvoerde. Gemeenten worden daarmee vanaf 2015 verantwoordelijk voor alle zorg voor de jeugd. De manier waarop de zorg wordt toegewezen, de verdeling van de financiën en de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor deze zorg veranderen. Het huidige systeem kent veel knelpunten, zoals sterke groei van de gespecialiseerde jeugdzorg, stijging van de kosten, lange wachtlijsten en tekortschietende samenwerking. Zo krijgen teveel gezinnen momenteel onnodige zorg. Tegelijkertijd krijgen kinderen met ernstige problemen niet de zorg die ze wel echt nodig hebben. Dat is de context voor de decentralisatie van de jeugdzorg. De opgave voor gemeenten is niet alleen om dit beter te doen, maar ook om het goedkoper te doen en de toekomstige groei in te dammen. Bij gemeenten komt dan ook de taak te liggen om meer integraal beleid te ontwikkelen, afgestemd op de lokale situatie. Het gaat om de volgende vormen van jeugdzorg: ambulante jeugdhulp, verblijf, crisis en opvang, jeugdgeestelijke gezondheidszorg, jeugd- licht verstandelijk gehandicapten, gesloten jeugdzorg (jeugdzorgplus) en jeugdbescherming en jeugdreclassering. Momenteel worden deze vormen van jeugdzorg op verschillende manieren en door verschillende organisaties betaald: de provincie, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), de zorgverzekeraars en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Kantelen De jeugdzorg moet beter en anders. Van aanbodgericht naar vraaggericht: kantelen dus. Daarom moet aan de stelselherziening een denkkader ten grondslag liggen dat gericht is op vermindering van de jeugdzorg en toename van de inzet van de pedagogische civil society. Om dit resultaat te bereiken moeten het nieuwe stelsel en de werkwijzen aan een aantal inhoudelijke en organisatorische uitgangspunten voldoen. Ouders zijn verantwoordelijk voor de opvoeding. Empowerment: focus op zelfredzaamheid en gebruik van het sociale netwerk. Ondersteuningsbehoefte van het gezin is leidend voor de inzet van hulp (loslaten medisch model als leidend principe). Inzetten op meer preventie en lichte vormen van hulpverlening om de inzet van zware curatieve zorg te beperken. Hulp zo veel mogelijk in directe omgeving van jeugdigen en gezinnen. Eén gezin, één (traject)plan; tevens beperken aantal professionals in en rond een gezin. Ontschotting van AWBZ- en jeugdzorgmiddelen. Kwaliteitsslag door verbinding Het Rijk wil dat de instroom in de geïndiceerde jeugdzorg naar beneden gaat, dat de eigen bijdragen worden verhoogd en een bezuiniging wordt doorgevoerd. Hiervoor is het belangrijk dat het voorliggende veld goed georganiseerd is, goed naar de financiën worden gekeken en de doelgroep zelf actief is betrekken. Dit is ook het moment om een kwaliteitsslag te kunnen maken. Juist doordat er veel andere veranderingen op gemeenten afkomen en beter verbindingen kunnen worden gelegd tussen de domeinen gezin, onderwijs, werk, zorg en vrije tijd. De veranderingen die op gemeenten af gaan komen zijn onder andere: passend onderwijs, transitie begeleiding van AWBZ naar Wmo en de Wet werken naar vermogen. De nieuwste ontwikkelingen: Met de val van het kabinet is er veel veranderd. Het laatste nieuws is: De transitie jeugdzorg niet controversieel is verklaard. De overheveling van de functie begeleiding uit de AWBZ naar Wmo en de Wet werken naar vermogen wel controversieel zijn verklaard. De IQ-maatregel komt te vervallen. De ingrijpende bezuinigingen op passend onderwijs zijn terug gedraaid. De bezuinigingen op PGB s zijn verlaagd. De transitie jeugdzorg gebeurt in één keer, dus niet in fases zoals eerst was vermeld. Ook is vastgelegd dat de decentralisatie van alle onderdelen van de jeugdzorg uiterlijk 2016 gerealiseerd moet zijn. Bestuurlijk is afgesproken dat 1 januari 2015 de streefdatum voor de overheveling wordt. Inmiddels is de nieuwe Jeugdwet in conceptvorm klaar en is deze het land in gestuurd voor consultatie. Geïnteresseerd in de hoofdpunten van het conceptwetsvoorstel? Klik dan op de volgende link: http://nji.nl/nji/dossierdownloads/stelsel_ Highlights_concept_Jeugdwet_juli2012.pdf (bron: www.vng.nl) Samenhang transitie Jeugdzorg en transitie Begeleiding Begeleiding verdwijnt naar verwachting in 2014 uit de AWBZ. Het gaat om de onderdelen individuele en groepsbegeleiding. Bovendien gaan kortdurend verblijf, het gebruik van hulpmiddelen en de inloopfunctie GGZ onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten vallen. Dat geldt ook voor het vervoer van en naar de begeleiding. Deze grote operatie wordt de transitie Begeleiding genoemd. Gemeenten nemen deze functie dan over. Begeleiding wordt door veel verschillende groepen gebruikt, o.a. doven en slechthorenden, slechtzienden, 4
mensen met complexe meervoudige beperkingen, mensen met autisme, voormalig dak- en thuislozen en demente ouderen. Begeleiding wordt in Overijssel het meest ingezet bij mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychiatrische aandoening (peildatum: 1 juli 2011). Cijfers in Overijssel Er bestaat veel overlap en samenhang tussen de transitie Jeugdzorg en de transitie Begeleiding. Zo zijn er alleen in Overijssel in 2011 al iets meer dan 2.000 jongeren die zowel gebruik maken van de functie begeleiding als jeugdzorg. Dit betekent dat zij momenteel een indicatie voor de functie begeleiding hebben via Bureau Jeugdzorg (BJZ)). Daarnaast ook andere vormen van jeugdzorg gebruiken waarvoor zij een indicatie hebben van Bureau Jeugdzorg. Positie bepalen Om de burger / cliënt een positie te (helpen) verschaffen geeft Zorgbelang Overijssel in deze folder tips en adviezen over: 1. Het informatie- en klachtrecht. 2. Cliëntenparticipatie. 1. Informatie- en klachtrecht In de huidige Wet op de jeugdzorg heeft de cliënt informatie- en klachtrecht. Waar het om heel directe ingrepen in het persoonlijk leven kan gaan, is het handig en nuttig om dit recht te kunnen claimen. Ook in de nieuwe Wet zorg voor jeugd dient het informatieen klachtrecht te worden opgenomen. De burger/ cliënt moet aanspraak kunnen maken op objectieve informatie over verschillende mogelijkheden voor ondersteuning en het recht hebben op inzage in het eigen dossier. Dit zal er op neerkomen dat gemeenten verplicht zijn de burger te informeren en een klachtenregeling moeten instellen. De meeste klachten van cliënten in de jeugdzorg gaan nu over: - inspraak bij het opstellen en uitvoeren van een hulpverleningsplan; - uitvoering van de hulpverlening; - de manier van omgang met de cliënt: de bejegening; - informatie over rechten en plichten. Aanbevelingen om het informatie- en klachtrecht goed te regelen: 1. Regel het informatie- en klachtrecht van de cliënten in de gemeentelijke verordening. 2. Geef de burger recht op objectieve informatie over de verschillende hulpverleningsmogelijkheden en het klachtrecht. 3. Maak het dossier van de cliënt toegankelijk, leesbaar en begrijpelijk. 4. Geef de burger/cliënt het recht op inzage in het eigen dossier. 5. Geef de burger/cliënt het recht een vertrouwenspersoon (zowel professional als vrijwilliger) mee te nemen naar gesprekken. 5
2. Cliëntenparticipatie De opvatting dat de zorg- of hulpverlener altijd het beste weet wat goed is voor de cliënt, is in de afgelopen jaren gelukkig verrijkt met de erkenning van het eigen perspectief van de cliënt. Het cliëntenperspectief krijgt steeds meer een plek in de individuele contacten tussen hulp/zorgverlener en cliënt, maar ook in het beleid van organisaties, provincies en gemeenten. Deze tweede vorm van cliëntenparticipatie, waarbij cliënten meedenken en meepraten over het beleid, wordt ook wel collectieve cliëntenparticipatie of beleidsparticipatie genoemd. In deze folder staat deze vorm van cliëntenparticipatie centraal. Reguliere vormen niet voor iedereen geschikt De reguliere vormen van cliëntenparticipatie, zoals een Wmo- of cliëntenraad blijken niet voor iedereen even geschikt, zo ook voor cliënten in de jeugdzorg. Een obstakel is dat Wmo-raden en cliëntenraden van jeugdzorginstellingen elkaar nog moeten leren kennen. Ook vraagt de doelgroep jeugd om een andere manier van benadering en is de jeugdzorg helemaal een nieuwe tak van sport. Ook moet rekening worden gehouden met het feit dat er burgers en cliënten zijn die zich niet betrokken voelen bij de formele vormen van cliëntenparticipatie via medezeggenschapsraden. Voor hen zijn de drempels hoger om hun stem te laten horen. Voorbeelden van werkvormen op de verschillende niveaus van participatie: Raadplegen Voorlichtingsbijeenkomsten, cliëntenpanels, klanttevredenheidsonderzoeken, interviews, visuele prikkelmethode, brochures, website en social media. Adviseren: Wmo-, jeugd- of cliëntenraad, mystery guests, spiegelgesprek, focusgroep, regionaal expertteam, peerconsultatie, wijkschouw/ instellingsschouw. Inspraak: Digitale mogelijkheden (e-panel, meldweek, verbetervragenlijst). Coproduceren Praatcafé, stakeholderdialoog, wijkcontracten. Meebeslissen Participatieve begroting, innovatieve projecten. Alle instrumenten en vormen zijn per lokale behoefte nader toe te spitsen. Zorgbelang Overijssel heeft informatie over alle gangbare instrumenten voor cliëntenparticipatie beschikbaar. Ook voor (kleinere) kinderen zijn, meer speelse, instrumenten ontwikkeld. Gemeenten en (zorg)instellingen zullen dus andere wegen moeten bewandelen om achter hun ervaringen, meningen en wensen te komen. Diversiteit in aanpak is belangrijk om zoveel mogelijk ervaringen en wensen van cliënten en burgers naar boven te kunnen halen. Er zijn veel verschillende vormen van cliëntenparticipatie voor cliënten van de jeugdzorg, variërend van formeel tot informeel en op verschillende niveaus: van informeren tot meebeslissen. We kunnen het vergelijken met een ladder: hoe hoger de participatie op de ladder staat, hoe meer invloed cliënten kunnen hebben. 6
Aanbevelingen rondom het goed op gang laten komen van cliëntenparticipatie 1. Betrek als provincie en gemeenten relevante cliënten (ondersteunings)organisaties als Wmoraden, cliëntenraden en Zorgbelang Overijssel bij het opstellen van regionale transitieplannen en geef de gelegenheid criteria vanuit cliëntenperspectief in te brengen. 2. Trek als Wmo-raden en cliëntenraden gezamenlijk op in een regio en wissel ervaringen uit. 3. Betrek de burgers die niet in raden zijn vertegenwoordigd op andere manieren (bv via cliëntenpanels, sociale media). 4. Vorm per regio een klankbordgroep van burgers en cliënten om de transitie in de regio vanuit cliëntenperspectief te begeleiden. 5. Stimuleer instellingen om nieuwe vormen van cliëntenparticipatie uit te proberen. 6. Betrek de door cliënten(organisaties) opgestelde kwaliteitscriteria in het inkoop- en aanbestedingsbeleid van de gemeente. 7. Betrek cliënten bij de toetsing van het kwaliteitsbeleid van de instellingen die u als gemeente onder contract neemt. 8. Vraag cliënten naar hun oordeel over de kwaliteit van de geleverde dienstverlening. 9. Geef geld aan groepen jongeren om zelf activiteiten in uw gemeente te organiseren. 10. Neem als gemeente alleen instellingen onder contract die aantoonbaar invulling geven aan cliëntenparticipatie en regelmatig klanttevredenheidsonderzoeken uitvoeren. Heeft u klachten over de (jeugd)zorg? Doe er wat mee! Voor vragen, klachten, informatie en advies rond gezondheidszorg, maatschappelijke ondersteuning en het algemene jeugdbeleid van gemeenten kan men terecht bij de afdeling Signalering en Klachtenopvang zorg en welzijn van Zorgbelang Overijssel. Telefoon: 0900-2437070 Per mail: ikg@zorgbelang-overijssel.nl Via de website: www.zorgbelang-overijssel.nl Voor individuele vragen en klachten over de jeugdzorg in Overijssel kunt u contact opnemen met het Advies en Klachtenbureau Jeugdzorg (AKJ). Telefoon: 088-5551000 Per mail: info@akj.nl Via de website: www.akj.nl 7
BelangenOrganisatiesOverijssel is een samenwerkingsverband van Overijssel Platform VG, Platform Mantelzorg Overijssel, SENtrum (ouderenbonden) en Zorgbelang Overijssel. P/a Kievitstraat 9, 7557 AP Hengelo, T. 074-250 01 55 F. 074-242 75 67 info@belangenorganisatiesoverijssel.nl www.belangenorganisatiesoverijssel.nl 8