Nummer : 10-07.2013 Onderwerp : Grenzeloos Gunnen-eindrapport van de Visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen Korte inhoud : De raad heeft zich in de vergadering van 11 april in opiniërende zin uitgesproken over het rapport Grenzeloos Gunnen van de visitatiecommissie Bestuurlijke toekomst Groningen. Dit voorlopige standpunt is per brief aan het college van GS gestuurd. In april en mei hebben de leden van de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders zes dorpen in de gemeente bezocht om met zoveel mogelijk inwoners te spreken over de gemeentelijke herindeling in de provincie Groningen. Tevens is er een enquête onder de bevolking uitgezet. Op basis van de informatie die in de dorpenbijeenkomsten is gehoord en de uitkomsten van de enquête is voorliggend voorstel om te komen tot het definitieve standpunt over het rapport "Grenzeloos Gunnen" opgesteld. Uithuizen, 8 mei 2013 AAN DE RAAD. Aanleiding Op 11 april jongstleden heeft de gemeenteraad in opiniërende zin gesproken over het eindrapport van de visitatiecommissie en er is een voorlopig standpunt bepaald. Dit voorlopige standpunt is vervolgens aan het college van Gedeputeerde Staten kenbaar gemaakt. In april en mei heeft het college samen met de raad de dialoog gevoerd met inwoners van Eemsmond door middel van een dorpenronde langs zes kernen van de gemeente. Ook is een schriftelijke enquête gehouden onder de bevolking. Uitgangspunt voor dit traject van burgerparticipatie is het creëren van een zo breed mogelijk draagvlak voor het (voorlopige) standpunt over de herindeling van de gemeente Eemsmond. Op basis van de gesprekken met de inwoners en de overige input die is verkregen wordt nu een voorstel aan u voorgelegd om te komen tot een definitieve standpuntbepaling. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan het verzoek van de provincie om in mei een definitief standpunt van ons te ontvangen. De provincie wil dit betrekken bij de vorming van haar provinciale visie op de bestuurlijke organisatie in Groningen.
2 Voorlopig standpunt van 11 april Zoals reeds eerder vermeld heeft de gemeenteraad op 11 april jongstleden een voorlopig standpunt ingenomen. Op hoofdlijnen zijn de volgende punten naar voren gekomen: - In zijn algemeenheid deelt het gemeentebestuur de analyse in het rapport Grenzeloos Gunnen, maar niet de conclusies voor Noord Groningen. - Voor Eemsmond is samenwerking altijd een must geweest, maar herindeling niet. Eemsmond zal zich op basis van de huidige werkelijkheid niet langer (kunnen) verzetten tegen herindeling. Dit is niet in het belang van de gemeente en haar inwoners. - Eemsmond is voorstander van één robuuste regiogemeente in Noord Groningen ( Van Lauwerszee tot Dollard tou ). - Er is uitdrukkelijk aangegeven dat het proces van herindeling niet mag leiden tot identiteitsverlies en de burgers mogen niet uit het oog worden verloren. Oftewel bestuurlijke schaalvergroting mag nimmer tot meer afstand tussen de burger en het bestuur leiden. De wijze waarop contact wordt gehouden met de dorpsbewoners is heel belangrijk. - Het gemeentebestuur heeft een open houding naar andere gemeenten. Hierbij is het van belang om te kijken wat Eemsmond bindt met de andere gemeenten. Ook wil Eemsmond graag in gesprek met een delegatie van het college van Gedeputeerde Staten. Nadere toelichting op het voorlopige standpunt Onderstaand willen we graag enkele punten nader toelichten, omdat hierover tijdens de opiniërende bespreking op 11 april enige vragen zijn gesteld dan wel opmerkingen zijn gemaakt. Zelfstandig en met andere gemeenten samenwerken Eemsmond is altijd voorstander geweest van een zelfstandige gemeente die samenwerkt met andere gemeenten in Noord-Groningen. Dat is en blijft het uitgangspunt. Maar als de wereld om ons heen verandert, moet de gemeente daar op inspelen. Mocht het tot een gemeentelijke herindeling komen, dan kiezen wij voor een robuuste gemeente in Noord-Groningen ( Van Lauwerszee tot Dollard tou"). Uit de dorpenrondes en enquête is gebleken dat de meerderheid van de burgers net als de gemeente voor zelfstandigheid (met samenwerkingsverbanden) kiest. Maar uitgaande van de huidige realiteit wordt aangegeven dat een herindeling niet voorkomen kan worden. Herindeling, menselijke maat en dicht bij de burger Een gemeentelijke schaalvergroting kan ertoe leiden dat de afstand tussen burger en bestuur toeneemt. De menselijke maat mag niet uit het oog worden verloren. Wat onder menselijke maat wordt verstaan is subjectief en wordt door ieder persoonlijk ingevuld. Uit de bijeenkomsten met de burgers is ook gebleken dat binnen de grootschaligheid de kleinschaligheid van wezenlijk belang is. Het organiseren van het openbaar bestuur dicht bij de burgers kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld werken vanuit de bestaande gemeentelijke gebouwen zodat de loketfunctie dicht bij de burger kan blijven. Op het moment dat de keuzes zijn gemaakt voor de herindeling zal dit een belangrijk punt van aandacht worden. Aardgaswinning en de aardbevingen vormen een groter probleem Momenteel vraagt het onderwerp gemeentelijke herindeling veel bestuurlijke aandacht. Ook de gevolgen van de aardbevingen laat de gemeente niet los en daar blijven wij op inzetten. Zeker als het gaat om de veiligheid van onze burgers.
3 Advies visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen In het proces van standpuntbepaling hebben de deelnemers van de beoogde nieuwe gemeente het Hogeland op 15 april overleg gehad met de voorzitter van de visitatiecommissie. De voorzitter is onder andere gevraagd om de argumenten van het advies om de gemeente Eemsmond op te splitsen nader toe te lichten. Uit het gesprek is naar voren gekomen dat dit voor de commissie een moeilijk onderdeel is geweest. Om haar moverende redenen heeft de visitatiecommissie voor deze opdeling gekozen. Er was begrip voor de unanieme opstelling van de deelnemers van de beoogde nieuwe gemeente Hogeland en het door deze gemeenten uitgedragen standpunt over "Van Lauwerszee tot Dollard tou". Niet levensvatbare nieuwe gemeenten In de herindelingplannen van de visitatiecommissie vormt Eemsmond samen met Bedum, De Marne en Winsum de gemeente Hogeland (zonder Eemshaven). Wij vinden dit geen goed idee. Deze gemeente is in vergelijking met de andere nieuwe gemeenten klein, kwetsbaar en niet toekomstbestendig. Deze gemeente is niet levensvatbaar zowel qua inwonersaantal als financiële positie. De financiële positie van de betrokken gemeenten is weinig rooskleurig. De financiële positie van Eemsmond wordt zonder de Eemshaven geheel anders. De inkomsten uit de Eemshaven zijn in de begroting opgenomen. Door de Eemshaven in te delen bij Eemsdelta, ontstaat een gat in de begroting van Eemsmond ter grootte van de inzet van de inkomsten Eemshaven. Dit gaat om een bedrag van rond de 4,8 mln. Op grond van deze voorlopige en globale berekening kan gesteld worden dat de nieuwe gemeente Hogeland zonder Eemshaven financieel niet levensvatbaar is. Passende schaalgrootte bij opgaven Het kabinet wil taken op de terreinen van participatie, zorg en maatschappelijke ondersteuning decentraliseren naar gemeenten om een omslag te realiseren in het sociale domein. Gemeenten moeten dan wel de bestuurskracht en uitvoeringskracht hebben om de gedecentraliseerde taken goed te kunnen vervullen. Welke schaalgrootte bij deze opgaven past is (nog) niet kwantificeerbaar voor ons gebied. Hier gaat het om een schaalgrootte, waar de opgaven veelal overeenkomen en de kansen benut worden voor het gehele gebied waar de opgaven liggen. Wat betreft de schaalgrootte sluiten we vooralsnog aan bij de plannen van het kabinet om gemeenten te laten groeien tot een grootte van 100.000 inwoners. Gevolgen bestaande samenwerkingsverbanden De gemeente Eemsmond werkt al geruime tijd samen met andere gemeenten. Als het gaat om ruimtelijke ontwikkeling, het woon- en leefbaarheidsplan en economische zaken heeft Eemsmond een samenwerkingsverband met DALgemeenten. Op het sociale domein werkt Eemsmond op tal van terreinen intensief samen met de BMW-gemeenten, zoals op het gebied van onderwijs, decentralisaties, Centrum Jeugd en Gezin, Ability en Werkplein. Zoals al eerder vermeld is Eemsmond voorstander van één robuuste regiogemeente in Noord Groningen. Argumenten hiervoor zijn te vinden in keuzes die Eemsmond in de afgelopen jaren heeft gemaakt om de samenwerking op bepaalde terreinen met zowel de BMW-gemeenten als met de DAL-gemeenten bewust aan te gaan. Met name na de opheffing van de
4 voormalige "regioraad", waar Eemsmond tegen was, werd het ontbreken van deze regiobrede samenwerking als omissie gezien. Terwijl deze samenwerking binnen Noord Groninger verband vaak de juiste schaal blijkt als het gaat om het inspelen op een aantal (toekomstige) taken en maatschappelijke opgaven. Het ligt voor de hand om, ook gezien de successen die in de afgelopen jaren op diverse terreinen zijn geboekt, vol te blijven inzetten op deze vormen van samenwerking. Nieuwerwetse herindeling: Nieuw Groninger Model Tijdens de opiniërende behandeling door de raad is gesproken over een herindeling volgens een Nieuw Groninger Model. Namelijk een regionaal gestructureerd samenwerkingsverband dat democratisch wordt vorm gegeven en wordt bestuurd door bestuurders van de deelnemende gemeenten. Dit model wijkt af van de huidige inrichting van het politiek-bestuurlijke stelsel. Aansprekend is dat het model voorziet in het voorkomen van een grote afstand tussen de bestuurlijke organisatie en de burgers. In lijn met het rapport van de visitatiecommissie en het rapport van de minister BZK "Bestuur in samenhang" zal het college dan ook blijvend aandacht vragen voor de wijze waarop vorm en inhoud wordt gegeven aan het behoud van kleinschaligheid in een heringedeelde gemeente. Dorpsbijeenkomsten In de vergadering van 28 maart heeft de raad ingestemd met een traject waarin het college, samen met de raad, in dialoog gaat met de inwoners van Eemsmond door middel van een dorpenronde langs zes kernen van de gemeente. Voor raad en college staat zorgvuldigheid in dit proces voorop. Groot belang wordt gehecht aan de mening van de inwoners. De gemeente streeft naar een zo breed mogelijk draagvlak voor het standpunt over de herindeling van de gemeente Eemsmond. In de maanden april en mei zijn zes dorpsbijeenkomsten georganiseerd. Datum Dorp 18 april Roodeschool 23 april Uithuizen 24 april Uithuizermeeden 1 mei Kantens 2 mei Usquert 7 mei Warffum Alle zes dorpsbijeenkomsten zijn opvallend goed bezocht en de discussies waren levendig en constructief. In de bijlage "Reactienota" vindt u de belangrijkste conclusies per dorpsbijeenkomst terug. (Deze wordt zo spoedig mogelijk nagezonden.)
5 In de discussies met inwoners stond een zestal onderwerpen centraal. 1. Als het tot een herindeling komt, dan wordt gekozen voor 2. Is in een heringedeelde gemeente de dienstverlening over het algemeen beter of minder goed? 3. Heeft een heringedeelde gemeente betere voorzieningen dan een kleine gemeente? 4. Is het belangrijk dat de afstand tussen bestuur en burgers klein is of niet? 5. Welke kenmerken/onderdelen van de huidige gemeente Eemsmond zouden zeker behouden moeten blijven in een heringedeelde gemeente. 6. Overige opmerkingen Hieronder is per onderwerp een aantal algemene conclusies opgenomen naar aanleiding van de dorpsbijeenkomsten. Ad 1) In de dorpsbijeenkomsten is gesproken over de meerwaarde van herindeling. Bij de meeste aanwezigen verdient samenwerken met andere gemeenten nog steeds de voorkeur. Als er dan toch gekozen moet worden voor een herindeling wordt gekozen voor een gemeente inclusief de Eemshaven. De nieuwe gemeente Hogeland vindt men als toekomstige gemeente niet geschikt. Er is draagvlak voor het voorstel "Van Lauwerszee tot Dollard tou". Ad 2) Belangrijk punt is dat de dienstverlening niet het slachtoffer mag worden van een herindeling. Ook persoonlijk contact met bijvoorbeeld de ambtenaren en het bestuur wordt als belangrijk ervaren. Digitalisering is niet de oplossing voor alles volgens de aanwezigen. Wel wordt gezegd dat een heringedeelde gemeente meer daadkracht heeft ten opzichte van de provincie. Benadrukt wordt wel dat het doel van de herindeling moet zijn om er samen beter uit te komen en dat de heringedeelde gemeenten geen concurrenten van elkaar mogen zijn. Dit punt moet met een herindeling juist worden opgelost. Ook moeten de kosten van herindeling beheersbaar blijven. Ad 3) Door concentratie van voorzieningen in hoofdkernen en dorpen is de angst dat de voorzieningen in kleine kernen en dorpen verdwijnen. Als tegengeluid wordt wel afgegeven dat de angst hiervoor misschien niet nodig is en dat een goede differentiatie en spreiding van voorzieningen ook een goede ontwikkeling kan zijn. Aangegeven wordt dat de rol van dorps- en buurtverenigingen opnieuw zou kunnen worden bezien. Dit kan een positieve uitwerking hebben op de mogelijkheden om voorzieningen in dorpen in stand te houden. Ad 4) De bewoners benadrukken dat de afstand na herindeling zonder meer groter wordt tussen bestuur en burgers. Aandacht wordt gevraagd voor het waarborgen dat er wel voldoende contact en betrokkenheid van ook het bestuur bij de samenleving blijft. Geopperd wordt om bijvoorbeeld dorpsbelangenorganisaties een andere rol met meer bevoegdheden te geven, ook wordt er voor gepleit om raadsleden uit de dorpen te behouden. Zo blijven de lijnen kort. Wellicht is het werken met deelgemeenteraden een optie. Men vreest ook voor het verdwijnen van kleinere initiatieven in een grote gemeente. Genoemd worden bijvoorbeeld de dorpenronde en het spreekuur van de gemeente.
6 Ad 5) Een groot aantal zaken wordt hier genoemd: Eemshaven, buurtbudgetten, service van de reinigingsdienst, contact van college met inwoners, spreiding van voorzieningen, zwembaden, lage woonlasten, dorpshuizen, dorpenronde, leefbaarheid, onderwijs, ouderenzorg, musea, cultuur, bibliotheken, toegankelijke zorg, sportvoorzieningen. Ad 6) Diverse onderwerpen zijn genoemd tijdens de dorpsbijeenkomsten. Voor een volledig overzicht wordt verwezen naar de meegestuurde "Reactienota" en de verslagen van de dorpsbijeenkomsten. De problematiek rond de gaswinning en aardbevingen wordt meerdere malen genoemd. Enquêteresultaten Op 28 maart jl. heeft de gemeenteraad ook ingestemd met het uitzetten van een enquête. Deze is op 11 april verschenen in de Ommelander Courant en tevens toegankelijk gemaakt via de gemeentelijke website. De indieningtermijn liep van 11 april tot 1 mei. In de "Reactienota" vindt u een gedetailleerde uitwerking van de enquêteresultaten terug. (Deze wordt zo spoedig mogelijk nagezonden.) De belangrijkste resultaten zijn als volgt samen te vatten. Het totale aantal respondenten bedraagt 514. Op de vraag of men liever ziet dat Eemsmond zelfstandig blijft en samenwerkt met andere gemeenten wordt door 425 respondenten "eens" ingevuld. Dit is bijna 83 procent. 77 Personen geven aan het hier niet mee eens te zijn. 12 Enquêtes zijn op dit onderdeel niet ingevuld. Mocht het toch tot een herindeling komen dan kiezen 478 personen voor het voorstel "Van Lauwerszee tot Dollard tou" (bijna 93 procent). 27 Personen geven echter aan dat gemeente Hogeland ook aan goede optie is. 2 Enquêtes zijn op dit onderdeel niet ingevuld. Er is door 159 personen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om aanvullende opmerkingen te plaatsen. De variëteit in opmerkingen is groot. Opvallend is het aantal keren dat de Eemshaven is genoemd, te weten 87 keer. Voor een volledig overzicht van de opmerkingen wordt u verwezen naar het hoofdstuk "Ingediende opmerkingen bij de enquête over de herindelingsplannen" in de Reactienota. (Deze wordt zo spoedig mogelijk nagezonden.) Parallel aan de gesprekken met de inwoners heeft Eemsmond (op het niveau van burgemeesters en secretarissen) constructieve gesprekken gevoerd met de gemeenten Bedum, Winsum en De Marne (samen de beoogde gemeente Hogeland) en de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum (samen de beoogde gemeente Eemsdelta). In de periode vanaf 11 april heeft er tevens periodiek een terugkoppeling plaatsgevonden aan de fractievoorzitters, om de raad mee te nemen in het traject. Definitieve standpuntbepaling In de afgelopen maanden is door veel inwoners gebruik gemaakt van de mogelijkheid om zich uit te spreken over de tot nu toe ingezette voorlopige koers vanuit Eemsmond. De zes dorpsbijeenkomsten zijn goed bezocht (in totaal zijn circa 200 inwoners geweest) en boden ruimte voor constructieve discussies en kritische opmerkingen. 514 Personen hebben bovendien de
7 enquête ingevuld. Het college spreekt van een voldoende representatieve burgerraadpleging op basis waarvan zij een voorstel tot definitieve standpuntbepaling aan de raad kan presenteren. De input vanuit de burgerraadpleging laat een consistent beeld zien. Men is kritisch ten opzichte van een mogelijke herindeling die onze gemeente te wachten staat. Liever is daar nog steeds de inzet om vooral met andere gemeenten samen te werken. Echter, de huidige realiteit wordt ook door een groot aantal inwoners (83%) gezien. En daarvan wordt aangegeven dat het dan zaak is om een proces van herindeling op een verstandige en zorgvuldige manier in te gaan. Niet ingedeeld worden in de in het rapport "Grenzeloos Gunnen" genoemde gemeente Hogeland, maar wel in de door ons genoemde gemeente "Van Lauwerszee tot Dollard tou". Er is veel aandacht gevraagd voor de effecten die een op handen zijnde herindeling met zich mee brengt. Wat gebeurt er met het voorzieningenniveau in de (kleine) dorpen? Blijven er, naast digitale mogelijkheden, ook voldoende mogelijkheden tot persoonlijk contact met de bestuurders en ambtenaren? Maatschappelijke betrokkenheid is belangrijk. Hoe beheersbaar zijn de kosten van een herindeling? En dat waar in de afgelopen jaren zo hard voor is gewerkt en aan is gebouwd mag niet verloren gaan in een (traject op weg naar een) nieuwe heringedeelde gemeente. Speciale aandacht wordt gevraagd voor het behoud van de Eemshaven, vanwege niet alleen financiële maar ook emotionele betrokkenheid. Het college vindt het van groot belang om de genoemde aandachtspunten en geuite zorgen van de inwoners op zorgvuldige wijze in te brengen in het vervolgtraject. Zo zal het college de eerdergenoemde onderwerpen uitwerken in een document, waarin het voorstel "Van Lauwerszee tot Dollard tou" nader wordt uitgewerkt en ingevuld. Hierover willen we graag te zijner tijd met u over in gesprek. Het bovenstaande leidt er toe dat het college zich gesteund voelt door de inwoners van Eemsmond en het op 11 april voorgestelde voorlopige standpunt over het rapport "Grenzeloos Gunnen" van de visitatiecommissie om wil zetten in een definitief standpunt ten behoeve van de visievorming van de provincie op de bestuurlijke organisatie in Groningen. Voorstel Het college stelt de raad voor, gehoord hebbende de inbreng vanuit de dorpsbijeenkomsten en kennis genomen hebbend van de enquêteresultaten, om het definitieve standpunt als volgt te formuleren: Voor Eemsmond is samenwerking altijd een must geweest, maar herindeling niet. Gelet op de huidige realiteit zal Eemsmond zich niet langer (kunnen) verzetten tegen herindeling. Dit is niet in het belang van de gemeente en haar inwoners. Eemsmond is voorstander van één robuuste regiogemeente in Noord Groningen ( Van Lauwerszee tot Dollard tou ). Eemsmond neemt in de komende tijd een open houding aan als het gaat om de dialoog om tot deze robuuste regiogemeente te komen. Daarbij zal Eemsmond zich sterk maken voor een blijvende goede verhouding tussen bestuur en burger, het behoud van voorzieningen en de Eemshaven. Verder wordt de raad voorgesteld om het college te verzoeken om dit definitieve standpunt middels bijgaande conceptbrief aan Gedeputeerde Staten
8 van Groningen (in afschrift aan Provinciale Staten van Groningen) kenbaar te maken ten behoeve van de vorming van de provinciale visie op de bestuurlijke organisatie in Groningen. (Deze wordt zo spoedig mogelijk nagezonden.) De op dit voorstel betrekking hebbende stukken liggen voor de raad op de gebruikelijke wijze ter inzage. Burgemeester en wethouders Van de gemeente Eemsmond M. van Beek, burgemeester B.L. Meijer, secretaris