Ouders maken het verschil 1 + 2 = meer dan 3 Indirecte therapie bij kinderen met TOS Jeanne Verheugt, communicatief begeleider Martina de Groot, logopedist spraaktaalpatholoog USZ Kentalis RZON Alle Taal Centraal 13-11-2014
Inhoud Openingsfilmpje Doelen voor communicatie en participatie Evidentie vanuit de literatuur voor indirecte therapie door ouders Ouderbegeleidingsprogramma s Toelichting werkwijze TOLK3betrekoudersbijtaaltherapie! ICB in de praktijk : een voorbeeld van een cliënt. Praktische tips om ouders te betrekken bij de behandeling Afsluiting 2
Doelen voor communicatie en participatie - Persoonlijke kenmerken of omgevingsfactoren van een persoon met een handicap maken veel verschil voor het dagelijks functioneren. (ICF, 2002) - Kinderen met (S)TOS hebben meer moeite om deel te nemen aan interacties in gezin/groep/school - Taalstimulering moet gericht zijn op het verbeteren van de communicatie en participatie (van den Dungen, 2007). Dus : - Betrek de omgeving van een kind met (S)TOS bij de behandeling. - Door doelen te formuleren voor indirecte therapie draag je zorg voor transfer naar de dagelijkse situatie -> verbetering van de participatie. 3
Voorbeelden doelen indirecte therapie (van den Dungen, 2007) Ouders hebben de participatie van het kind in het gezin vergroot Ouders hebben weer oog voor de sterke kanten van X. - Ouders ervaren dat X. initiatieven neemt in de interactie - Ouders ervaren wederkerigheid en plezier in de interactie Ouders hebben weer oog voor hun eigen sterke kanten in de interactie met X. - Ouders lokken X uit tot een gevorderde beurt. Ouders sluiten met hun eigen reacties aan bij de uitdrukkingsvormen van X. - Ouders staan model door X s zinnen uit te breiden. 4
Invloed van ouders op taalontwikkeling : evidentie Taalaanbod thuis is van invloed op toekomstige cognitieve prestaties met name op verbale vaardigheden en lezen (Menheere & Hooge, 2010) Omvang van de woordenschat op de leeftijd van 3 jaar hangt sterk samen met scores op taaltesten op 9-10 jarige leeftijd (Hart & Risley, 1995) Ouder-kind conversaties waarbij het kind zelf actief deelneemt aan het gesprek blijken positief significant effect te hebben op de taalontwikkeling een aantal maanden later (Zimmerman e.a.2009) Kinderen die thuis al meer schooltaal (abstractere woorden) krijgen aangeboden, leren hun moedertaal sneller en hebben een hoger ontwikkelde mondelinge taalvaardigheid (Burger & Scheper, 2012) 5
Invloed van ouders op (S)TOS : evidentie Als ouders taalstimulerende strategieën leren toepassen heeft dit een positief effect op de expressieve communicatie, het taalbegrip, de woordenschat, de zinsbouw en de frequentie van communiceren (leeftijd 18-60 maanden) (Roberts & Kaiser,2011) Op het vlak van taalbegrip en zinsbouw blijken ouders zelfs effectiever dan logopedisten (Law e.a. 2004) Een groep kleuters met een taalachterstand, waarbij ouders eenvoudige strategieën leren toepassen tijdens het voorlezen, gaat significant meer vooruit in de taalontwikkeling dan de controlegroepen (met en zonder taalproblemen) (Colmar, 2014) Als ouders hun communicatiestijl en taalaanbod leren aanpassen (PCIT) leidt dat tot een significante vooruitgang op het aantal verbale initiatieven, MLU, en percentage uitingen gericht op de ouder bij S-TOS kinderen tussen 8-10 jaar. (Allen & Marshall, 2011) 6
Doelen en duidelijkheid Bespreek met ouders het recept van een goede therapie: 1. gezamenlijke verantwoordelijkheid 2. belang van samenwerken 3. bespreek manier van werken 4. taakverdeling 7
Ouderbegeleidingsprogramma s (Verheijden, Scheper, Hoste, 2013) TOLK3 : - Gericht op het stimuleren en enthousiasmeren van ouders om in de dagelijkse situatie taal aan te bieden, spelenderwijs oefenen. - Doel is niet : gedragsverandering op het vlak van de communicatie - Geschikt voor ouder-kind koppels bij goed verlopende communicatieve interactie Hanen ouderprogramma en VIB: - Gericht op verandering van communicatieve interactie door het analyseren van eigen video beelden. - Geschikt voor ouders die een interactiestijl hebben ontwikkeld die niet (meer) taalstimulerend is of bij een verstoorde ouder-kind interactie. - Intensief trainings-/begeleidingsprogramma 8
TOLK3 betrekoudersbijtaaltherapie! T(aal toevoegen) O(vernemen) L (uisteren) K(ijken) Doelen voor : - Interactie - Woordenschat - Zinsbouw - Taaldenkontwikkeling Filmpjes en kijkvragen vormen leidraad voor gesprek Ouder krijgt tips voor thuis en reminder mee. 9
TOLK3betrekoudersbijtaaltherapie! Demonstratie digitaal programma aan de hand van een voorbeeld. 10
ICB model Kentalis 11
Praktijkvoorbeeld ICB Film Ide en moeder maken een pompon 12
Inhoud ouderbegeleiding Doelen communicatieve begeleiding voor moeder Ouders hebben weer oog voor hun eigen sterke kanten in de interactie met Ide. - Moeder kijkt naar filmopnames van de ouderkindinteractie en krijgt inzicht in haar rol als stimulerende gesprekspartner en ervaringsdeskundige - Moeder ziet het effect van haar eigen aanpassingen in de communicatie terug in taaluitingen van Ide en gaat die kennis vaker inzetten Ouders sluiten met hun eigen reacties aan bij de uitdrukkingsvormen van Ide. - Moeder volgt de verrichtingen van Ide en sluit met taal aan bij het handelen - Moeder staat model door Ide s zinnen uit te breiden met inhoudswoorden. - Moeder ondersteunt Ide bij de woordvinding. 13
Praktijk voorbeeld ICB deel 2 ` Film van Ide en moeder die groentes bereiden voor een dipsaus. 14
De rol van de ouders Hoe kan de ouder meehelpen? Voorafgaand Tijdens Na afloop van de sessie 15
Voorafgaand aan de behandeling Voorbereiding 1. Materiaal verzamelen en meenemen 2. Foto s nemen en meebrengen /mailen 3. (digitale)prentenboeken voorbereidend lezen 16
Tijdens de behandeling Therapiemoment 1. Filmen, fotograferen tbv therapie /therapeut 2. Observant 3. Deelnemer aan activiteit of spel 17
Actieve rol van de ouder Implementatiefase voor thuis 1. Activiteit afronden (bv koekjes afbakken) 2. Aansluitende activiteit uitvoeren 3. Boek nav activiteit lezen/bespreken 4. Foto s bekijken 18
Aansluitend aan de behandeling 2 Een vervolg activiteit thuis voorbereiden door filmpje te bekijken Een vervolgactiviteit thuis voorbereiden door materiaal te verzamelen of ingrediënten te gaan kopen Een boek bekijken over het onderwerp Een vervolg proefje zoeken op internet en voorbereiden (materiaal verzamelen) Thuis plaatjes nav thema googelen, uitprinten en mailen naar logopedist (win-win) 10 november 2014 titel presentatie 19
Samenwerken met ouders - Respecteer de cultuur, de opvoedingsstijl van het gezin. - Sluit aan bij de mogelijkheden en de wensen van de ouders. - Maak zoveel mogelijk gebruik van natuurlijke interactiemomenten of activiteiten die toch al in het gezin plaatsvinden. - Ouders zijn meer gemotiveerd als ze zien welk effect hun communicatie kan hebben op de ontwikkeling van hun kind. 20
Literatuur Allen, J., & Marshall, A. (2011) Parent-child interaction Therapy (PCIT) in school-age children with specific language impairment, International Journal of Language and Communication Disorders, 46(4), 397-410. Dungen, L., van den (2007) Taaltherapie voor kinderen met taalontwikkelingsstoornissen, Bussum: Coutinho. Hart B., Risley T.R. (1995) Meaningful differences in the everyday experience of young American children, Baltimore, MD: Paul Brookes Publishing Company. Law, J., Garrett, Z., Nye, C. (2004) The efficacy of treatment for children with developmental speech and language delay/disorder: a meta-analysis. Journal of speech language and hearing research, 47, 924-943. Menheere, A., & Hooge, E. (2010) De betrokkenheid van ouders bij het schoolleren van hun kind. Een literatuurstudie naar de betekenis van ouderbetrokkenheid voor de schoolse ontwikkeling van kinderen, Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool Amsterdam, Amsterdam. Roberts, M.Y., & Kaiser, A.P. (2011) The effectiveness of parent-implemented interventions: a Meta-analysis, American Journal of Speech-Language Pathology, 20, 180-199. 21
Literatuur vervolg Scheper, A., & Burger, E. (2012) De normale spraak- en taalontwikkeling van kinderen. In: Burger, E., Van de Wetering, M. & Van Weerdenburg, M. (red.) Kinderen met specifieke taalstoornissen, (be)handelen en begeleiden in zorg en onderwijs, Leuven, Den Haag: Kentalis/Acco. Verheijden, D., Scheper, A. & Hoste, E. (2013) Taalstimulering van jonge kinderen. Een vergelijking tussen de methoden TOLK en Hanen, Logopedie 1-2, 26-32. World Health Organization (2002) Nederlandse vertaling van International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), Bilthoven: Nederlands WHO-FIC Collaborating Centre Zimmerman, F.J., Gilkerson, J, Richards, J.A., Christakis, D.A., Xu, D., Gray, S., & Yapanel, U. (2009) Teaching by listening: the importance of Adult- Child conversations to language development, Pediatrics, 124, 1 july 1. films Justin 22